ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ
جازۋشى، دراماتۋرگ، پۋبليسيست، ادەبيەت-سىنشىسى، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى، سسسر جانە قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىقتارىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى.
وسكەن ورتاسى، ءبىلىم العان مەكتەپەترى. شىعارماشىلىق جولى. قوعامدىق كۇرەسكەرلىك تۇلعاسى.
«كۋرليانديا» (1950) رومانىنا 1942-45 ج.ج. كۋرليانديا پلاسدارمىنداعى
قىرعىن سوعىس شايقاستارىنىڭ ارقاۋ ەتىلەتىندىگى. ەسەي بەينەسىنىڭ كوپ بەلگىلەرى. كۋرليانديا وپەراسياسىنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن جاۋىنگەر نۇرپەيىسوۆكە ورتاقتىعى. رومانداعى كوركەمدىك شىندىقتىڭ مايدان شىندىعىمەن بىتە قايناسىپ كەتۋى. تاجىريبەسى از قالامگەردىڭ العاشقى تۋىندىسى ەكەندىگىنە قاراماستان ونىڭ رەسپۋبليكالىق سىيلىققا يە بولعاندىعى. كەيىنىرەك ونى جازۋشىنىىڭ «كۇتكەن كۇن» دەگەن اتپەن جاريالاتۋى. وتانىن جاۋدان قورعاپ جۇرگەن، ماقسات-مۇددەسىن توعىستىرعان حالىقتاردىڭ دوستىعى، ادامگەرشىلىك، مورالدىق تۇلعاسىنىڭ تەرەڭ اشىلاتىندىعى.
«قان مەن تەر» تريلوگياسىنداعى رۋحاني قايسارلىق پەن سۋرەتكەرلىك كەملدىلىكتىڭ توعىسى. 1913-1920 جىلدارداعى ارال وڭىرىندە وتكەن تاريحي وقيعالاردىڭ كۇللى قازاق ساحاراسىنا ورتاق شىندىعىن تولعاپ، ەسكى قوعامدىق فورماسيانىڭ الاساپىران كۇرەس ناتيجەسىندە شۇعىل توڭكەرىس ەكپىنىمەن جاڭا فورماسياعا ورىن بەرۋىنىڭ ادام رۋحى ارقىلى كورىنۋى. توڭكەرىستىڭ قازاق ساحاراسىنا ەمەس، ساحارانىڭ توڭكەرىسكە كەلۋىن رەاليستىك شىندىق نەگىزىندە شەبەرلىكپەن بەينەلەگەنى. ەلامان، كالەن، سۇيەۋ، اقبالا، موڭكە، ءالي، قارا قاتىن، سۋدىراقمەت، تاڭىربەرگەن، قالاۋ، قۇدايمەندە، تەنتەك شودىر، كولچاك ، ت.ب. بەينەلەرى. كومپوزيسيا قۇرۋداعى جاڭاشىلدىق، سيۋجەت پەن حاراكتەر، پسيحولوگيالىق تالداۋ، پورترەت جاساۋ جولىنداعى ىزدەنىستەر. جازۋشىنىڭ تريلوگيا نەگىزىندە درامالىق تۋىندى، كينوسەناريي جازۋى.
«سەڭ» (1983) رومانى. «سەڭنىڭ» ەۋروپالىق كوركەم رومانداردىڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرىن شىعارماشىلىقپەن يگەرىپ، سەزىم سەرگەلدەڭى مەن ار ارپالىسىن، ءىرى قوعامدىق-الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى جەرىنە جەتكىزە بەينەلەۋ تالابىنان «سوڭعى پارىز» (1999) ديلوگياسىنا اينالۋى. شىعارمانىڭ ىشكى ءديناميزىمىنىڭ قۋاتتىلىعى، تاقىرىبىنىڭ وزەكتىلىگى. ءوزىمشىل ساياساتتىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالار توڭىرەگىندەگى قاسىرەتكە تاپ قىلۋى. جادىگەر مەن ءازىمنىڭ ار الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن، ازاماتتىق بوىرشىن سەزىنۋدەگى كەرەعارلىقتىڭ ۇستەمدىگى. ءازىم مەن جادىگەر اراسىنداعى ارال تەڭىزىنىڭ بولاشاعى جايلى تارتىس، رەاليستىك كوزقاراس پەن كونسەرۆاتيۆتىك كوزقاراستىڭ بىتىسپەس بولىمىس. ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ تابيعات تراگەدياسى مەن ادام تراگەدياسىن پاراللەل ورىستەتۋى، روماندى ادامزاتتىق تراگەديا دارەجەسىنە كوتەرۋى. جازۋشىنىڭ ديلوگيادا توقىراۋ كەزەڭىن سۋرەتتەي وتىرىپ، سوسياليستىك قوعامنىڭ كۇيرەۋىنە اكەپ سوققان ساياسي-الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى اشىق كورسەتكەنى. «سەڭ» مەن «سوڭعى پارىز» روماندارىنىڭ جانرى، پوەتيكاسى.
ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ وچەركتەرى مەن ادەبي-سىن ماقالالارى. «تولعاۋ»، «جۇرەگى تولى جىر ەدى»، «اق بيداي تۋرالى اڭىز» اتتى جيناقتارىندا ل.تولستوي، ف.دوستويەۆسكيي، ي.تۋرگەنيەۆ، ج.جابايەۆ، م.اۋەزوۆ، س.مۇقانوۆ، ع.مۇستافين، ش.ايتماتوۆ شىعارماشىلىعى تۋرالى وي ايتقانى. م.اۋەزوۆ ، ف.دوستويەۆسكيي، ي.تۋرگەنيەۆ، م.گوركيي، جامبىلداردىڭ ادەبي پورترەتتەرىن سومداۋى. «الىپتار حالىقتان» اتتى جانە «انناكارەنينانىڭ» اۋدارماسى تۋرالى ەستەتيكالىق ، پۋبليسيستيكالىق، تانىمدىق ماقالالارى.
سونىمەن قاتار ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ چەحوۆتىڭ، گوركييدىڭ، ن.حيكمەتتىڭ، يسپان جازۋشىسى كەسوننىڭ پەسالارىن اۋدارعان.
وسكەن ورتاسى، ءبىلىم العان مەكتەپەترى. شىعارماشىلىق جولى. قوعامدىق كۇرەسكەرلىك تۇلعاسى.
«كۋرليانديا» (1950) رومانىنا 1942-45 ج.ج. كۋرليانديا پلاسدارمىنداعى
قىرعىن سوعىس شايقاستارىنىڭ ارقاۋ ەتىلەتىندىگى. ەسەي بەينەسىنىڭ كوپ بەلگىلەرى. كۋرليانديا وپەراسياسىنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن جاۋىنگەر نۇرپەيىسوۆكە ورتاقتىعى. رومانداعى كوركەمدىك شىندىقتىڭ مايدان شىندىعىمەن بىتە قايناسىپ كەتۋى. تاجىريبەسى از قالامگەردىڭ العاشقى تۋىندىسى ەكەندىگىنە قاراماستان ونىڭ رەسپۋبليكالىق سىيلىققا يە بولعاندىعى. كەيىنىرەك ونى جازۋشىنىىڭ «كۇتكەن كۇن» دەگەن اتپەن جاريالاتۋى. وتانىن جاۋدان قورعاپ جۇرگەن، ماقسات-مۇددەسىن توعىستىرعان حالىقتاردىڭ دوستىعى، ادامگەرشىلىك، مورالدىق تۇلعاسىنىڭ تەرەڭ اشىلاتىندىعى.
«قان مەن تەر» تريلوگياسىنداعى رۋحاني قايسارلىق پەن سۋرەتكەرلىك كەملدىلىكتىڭ توعىسى. 1913-1920 جىلدارداعى ارال وڭىرىندە وتكەن تاريحي وقيعالاردىڭ كۇللى قازاق ساحاراسىنا ورتاق شىندىعىن تولعاپ، ەسكى قوعامدىق فورماسيانىڭ الاساپىران كۇرەس ناتيجەسىندە شۇعىل توڭكەرىس ەكپىنىمەن جاڭا فورماسياعا ورىن بەرۋىنىڭ ادام رۋحى ارقىلى كورىنۋى. توڭكەرىستىڭ قازاق ساحاراسىنا ەمەس، ساحارانىڭ توڭكەرىسكە كەلۋىن رەاليستىك شىندىق نەگىزىندە شەبەرلىكپەن بەينەلەگەنى. ەلامان، كالەن، سۇيەۋ، اقبالا، موڭكە، ءالي، قارا قاتىن، سۋدىراقمەت، تاڭىربەرگەن، قالاۋ، قۇدايمەندە، تەنتەك شودىر، كولچاك ، ت.ب. بەينەلەرى. كومپوزيسيا قۇرۋداعى جاڭاشىلدىق، سيۋجەت پەن حاراكتەر، پسيحولوگيالىق تالداۋ، پورترەت جاساۋ جولىنداعى ىزدەنىستەر. جازۋشىنىڭ تريلوگيا نەگىزىندە درامالىق تۋىندى، كينوسەناريي جازۋى.
«سەڭ» (1983) رومانى. «سەڭنىڭ» ەۋروپالىق كوركەم رومانداردىڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرىن شىعارماشىلىقپەن يگەرىپ، سەزىم سەرگەلدەڭى مەن ار ارپالىسىن، ءىرى قوعامدىق-الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى جەرىنە جەتكىزە بەينەلەۋ تالابىنان «سوڭعى پارىز» (1999) ديلوگياسىنا اينالۋى. شىعارمانىڭ ىشكى ءديناميزىمىنىڭ قۋاتتىلىعى، تاقىرىبىنىڭ وزەكتىلىگى. ءوزىمشىل ساياساتتىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالار توڭىرەگىندەگى قاسىرەتكە تاپ قىلۋى. جادىگەر مەن ءازىمنىڭ ار الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن، ازاماتتىق بوىرشىن سەزىنۋدەگى كەرەعارلىقتىڭ ۇستەمدىگى. ءازىم مەن جادىگەر اراسىنداعى ارال تەڭىزىنىڭ بولاشاعى جايلى تارتىس، رەاليستىك كوزقاراس پەن كونسەرۆاتيۆتىك كوزقاراستىڭ بىتىسپەس بولىمىس. ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ تابيعات تراگەدياسى مەن ادام تراگەدياسىن پاراللەل ورىستەتۋى، روماندى ادامزاتتىق تراگەديا دارەجەسىنە كوتەرۋى. جازۋشىنىڭ ديلوگيادا توقىراۋ كەزەڭىن سۋرەتتەي وتىرىپ، سوسياليستىك قوعامنىڭ كۇيرەۋىنە اكەپ سوققان ساياسي-الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى اشىق كورسەتكەنى. «سەڭ» مەن «سوڭعى پارىز» روماندارىنىڭ جانرى، پوەتيكاسى.
ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ وچەركتەرى مەن ادەبي-سىن ماقالالارى. «تولعاۋ»، «جۇرەگى تولى جىر ەدى»، «اق بيداي تۋرالى اڭىز» اتتى جيناقتارىندا ل.تولستوي، ف.دوستويەۆسكيي، ي.تۋرگەنيەۆ، ج.جابايەۆ، م.اۋەزوۆ، س.مۇقانوۆ، ع.مۇستافين، ش.ايتماتوۆ شىعارماشىلىعى تۋرالى وي ايتقانى. م.اۋەزوۆ ، ف.دوستويەۆسكيي، ي.تۋرگەنيەۆ، م.گوركيي، جامبىلداردىڭ ادەبي پورترەتتەرىن سومداۋى. «الىپتار حالىقتان» اتتى جانە «انناكارەنينانىڭ» اۋدارماسى تۋرالى ەستەتيكالىق ، پۋبليسيستيكالىق، تانىمدىق ماقالالارى.
سونىمەن قاتار ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ چەحوۆتىڭ، گوركييدىڭ، ن.حيكمەتتىڭ، يسپان جازۋشىسى كەسوننىڭ پەسالارىن اۋدارعان.
You Might Also Like
