قان مەن تەر
قان مەن تەر» تريلوگياسىنىڭ سيۋجەتتىك – كومپوزيسيالىق جەلىلەرى دە ءبىر باعىتتا ورىستەنگەنىمەن، اۆتورلىق، ليريكالىق شەگىنىستەر رومان وقيعالارىن جاڭا ساپالارمەن تولىقتىرادى، قاھارماننىڭ ەسەيۋ ءۇردىسىن اشاتىن بەلگىلى ارەكەتتەردىڭ پسيحولوگيالىق دالەلدەمەسىن دايىنداۋشى ءماندى دەتالدار قىزمەتىندە جۇرەدى. بۇل ورايدا «قان مەن تەر»، «بوتاكوز»، «توقاش بوكين»، «جولداستار»، «ءومىر مەكتەبى»، «اق جايىقتاعى» ءتارىزدى الماكەزەكتەسىپ وتىراتىن، ءبىر تارتىستىڭ ورنىنا، ەكىنشى قاقتىعىستار ارقاۋىمەن كۇرمەي بايلاپ، ىلەستىرە دامىتىپ وتىراتىن كۇردەلى كومپوزيسياعا قۇرىلعانى اڭعارىلادى.
«قان مەن تەردە» - حح عاسىردىڭ العاشقى جيىرما جىلى، ريەۆوليۋسيالىق ءداۋىردىڭ ءدۇمپۋى، سىلكىنە دە بۇلقىنا باستاعان ارال ءوڭىرى، ريەۆوليۋسيا رۋحىمەن ويانا باستاعان، تاپتىق كۇرەسكە اتتانا باستاعان قازاق حالقى.
مىنە وسىناۋ ءداۋىردىڭ ادەبيەتتە كوركەم سۋرەتىن سالماقشى بولعان نۇرپەيىسوۆ نەگە يەك ارتىپ، نەنى ۇلگى تۇتۋ كەرەك ەدى. وسى جەردە الدىمەن ءبىر كەزدەگى جاس ميحايل شولوحوۆ ەسكە تۇسەدى. ول ءوزىنىڭ «تىنىќ دون» سەكىلدى ۇلى تۋىندىسىنا كىرەردە، ونىڭ كوز الدىنا ەپوپەيانىڭ ەڭ كەرەمەت ۇلگىسى رەتىندە ليەۆ تولستويدىڭ «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك» رومانى تۇرعانى ءتارىزدى، جاس نۇرپەيىسوۆ «قان مەن تەر» تريلوگياسىنا كىرىسەردە، كوز الدىنا تاريحي – ريەۆوليۋسيالىق ەپوپەيانىڭ وڭدى ۇلگىسى رەتىندە ميحايل شولوحوۆتىڭ ۇلى تۋىندىسى «تىنىق دون» تۇرۋى جانە سول ۇلگىنى نۇرپەيىسوۆتىڭ اقىلىمەن دە، جۇرەگىمەن دە قابىلداپ ونەگە تۇتۋى باقىت بوپ تابىلعان.
«تىنىق دوننىڭ» قاھارمانى – دون كازاگى گريگوريي مەلەحوۆ، «قان مەن تەردىڭ» قاھارمانى – بالىقشى ەلامان. ولاردى تۋىستاستىراتىن – تاعدىر. ەكەۋى دە شىرعالاڭنان شىندىق ىزدەپ شارق ۇرۋشىلار، ەكەۋى دە حالىق ورتاسىنان شىققاندار. ءبىراق ءبىرىن - ءبىرى قايتالاۋ ەمەس. ءارقايسىسى ءوزدى - ءوزى.
ەلامان وبرازىن جاساردا نۇرپەيىسوۆ شولوحوۆتىڭ گريگوريي مەلەحوۆىنا كوز تىكتى مە ەكەن. مەنىڭشە ءسوز جوق، سويتكەن. شولوحوۆتىڭ قۇدىرەتتى كۇشى مەلەحوۆ سەكىلدى ءارى ايرىقشا دارا، ءارى سونىمەن بىرگە جالپى ادام جاراتىلىسىنا ءتان ۇزدىك حاراكتەرلى وبراز جاساۋى نۇرپەيىسوۆتى باۋراپ العان جاي ءتارىزدى. ءسويتىپ، نۇرپەيىسوۆ شولوحوۆ ىقپالىنا ءتۇسىپ، ودان ۇيرەنۋى داۋسىز دەپ بىلسەك، ەندى ول ۇلى سۋرەتكەردەن قالاي ۇيرەندى دەگەن سۇراق تۋادى. بۇل سۇراققا شولوحوۆ ليەۆ تولستويدان قالاي ۇيرەنسە، نۇرپەيىسوۆ شولوحوۆتان سولاي ۇيرەندى دەپ جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى.
نۇرپەيىسوۆ ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق وقۋ، ۇيرەنۋ، ىزدەنۋ جولىندا ادام حاراكتەرىنىڭ ديالەكتيكاسىن شولوحوۆشا تانۋدى، بالا كەزدەن تۋاسى پايدا بولعان حاراكتەر قىرلارىنىڭ كەلە - كەلە الەۋمەتتىك ورتامەن، ريەۆوليۋسيا مەن ازامات سوعىسى تۇسىندا ءتۇپ - تۇبىرىمەن قوپارىلعان حالىق ومىرىمەن توعىسقان كۇردەلى كۇيىن شولوحوۆشا سۋرەتتەۋدى ۇيرەندى دەمەكپىز. شىنىندا دا نۇرپەيىسوۆ گەرويىنىڭ جانىنا شولوحوۆشا ۇڭىلەدى، ونىڭ گەرويى مانەكەن ەمەس، قاتىپ سەمگەن قالىپ ەمەس، وزگەرىپ وتىراتىن، قۇبىلىپ، قۇلپىرىپ وتىراتىن، كوبىنە قايشىلىعى مول ديناميكالى حاراكتەر.
نۇرپەيىسوۆتىڭ ەلامانى شولوحوۆتىڭ گريگوريي مەلەحوۆىنا قانشاما ۇقساس بولعانمەن، ول كادىمگى بايىرعى قازاقى وبراز ءوزى كەدەي، ساۋاتسىز، باتىرلىعى دا، جاۋىنگەرلىگى دە جوق ايرىقشا اقىل تالانتى دا جوق، قاراپايىم جىگىت. باسىنان قانشاما قايعى – قاسىرەت، اشتىق، قورلىق جاعداي وتكىزسە دە، ول كوپكە شەيىن اينالا دۇنيەدە نە بولىپ جاتقانىن، ءوزىنىڭ نەگە باقىتسىز ەكەنىن، تاعدىرىنىڭ نەلىكتەن سونشا قاتال ەكەنىن تۇسىنە بەرمەيدى.
ەلامان وبرازى – تيپتەنگەن جيىندىق وبراز. ەلامان سىقىلدى كوڭىل كوزى بولاتىن - دى. تاڭىربەرگەن، كالەن، اقبالا وبرازدارى دا شىندىققا ساي كوركەم دالەلدەمەمەن، پسيحولوگيالىق تەرەڭدىكپەن شولوحوۆشا مىنەزدەلگەن. مۇنىڭ سىرى نەدە؟ مۇنىڭ سىرى شولوحوۆ شەبەرلىگىنىڭ قۇپيا سىرىن تەرەڭ تۇسىنۋدە. جانە ديسسەرتاسياسىندا بىلاي دەگەن ەلاماندى جازۋشى كەزىندە "ەلامان بويىنداعى قاسيەتتەردىڭ كوپشىلىگى وزىنە ۇقساس ەكەندىگى ايتقان بولاتىن”.
نۇرپەيىسوۆ ۇستازىنان نە ۇيرەندى دەگەندە الدىمەن ايتار ءسوزى: سوسياليستىك رەاليزم ءادىسىنىڭ ماڭىزدى كىلتيفاتىىن ۇيرەندى دەۋ. ءوز ءال - قادارىنشا نۇرپەيىسوۆ گەرويلارىن شولوحوۆشا سۋرەتتەۋگە تىرىسادى، ءبىراق شولوحوۆ گەرويلارىنىڭ كوشىرمەسى دەرلىك وندا بىرەۋى دە جوق. «قان مەن تەر» گەرويلارى – كادىگۋلى قازاقتار، مالشىلار، بالىقشىلار، نۇرپەيىسوۆتىڭ جەرلەستەرى، اعايىن – جۇرتى.
بۇرىنعى كەزدە رومانداعى داعدىلى ادەتپەن ەسكى مەن جاڭانىڭ كۇرەسى دەپ تالداعان. بۇل روماندا دا ەلاماندى ريەۆوليۋسيونەر، تاڭىربەرگەندى ۇستەم تاپتىڭ وكىلى دەپ كورسەتكەن. قازاق ادەبيەتتەردە كۇردەلى بەينەلەر كوپ، ولار: قۇنانباي، شىلىك، يتباي، يتباي، شاكەن جانە تاڭىربەرگەن بەينەلەرى. بۇلاردىڭ ءبارى ءساتتى شىققان وبرازدار. ماسەلەن، «اباي جولى» ەپوپەياسىنداعى قۇنانباي وربازىنا كەلسەك، ول وتە كۇردەلى جاسالعان سوم حاراكتەر. ونىڭ تيپتىلىگى، جيناقتىلىعى، دارالىق قاسيەتتەرىنىڭ قايتالانباس ەرەكشەلىگى ءشۇبا كەلتىرمەيدى. كوركەمدىك كەمەلدىگى جاعىنان Ќۇنانباي وبرازى قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىعىندا بۇرىن - سوڭدى كەزدەسەتىن ەسكى الەۋمەتتىك قۇرىلىس تۋعىزعان ۇنامسىز كەيىپكەرلەردىڭ قاتارىندا، اسىرەسە ەلىمىزدەگى حالىققا قارسى قارا كۇش يەلەرى تۇلعالارىنىڭ اراسىندا تەڭدەسى جوق ۇزدىك وبراز. بۇل كەسەك تۇلعانىڭ بۇرالاڭ قالتارىسى كوپ. قاتالدىق پەن قاتىگەزدىكتىڭ، زۇلىمدىق پەن زىمياندىقتىڭ رۋحىن بويىنا جيعان قۇنانباي، ۇردا - جىق الاڭعاسار، كۇيكى مىنەزدى، كۇيگەلەك جان ەمەس، ول ءوزىنىڭ تاپتىق تۇرعىسىندا تاباندى دا قۇرەتتى. ايلاسى مول زالىم، مەيىرىمسىز، قانىپەزەر.
ال، ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «ويانعان ولكەسىندەگى» يگىلىك – پارمەندى، قۋ، ايلالى، زامان جاڭالىعىنا سەرگەك تۇلكى ىسپەتتى جىرتقىش.
ع. ءمۇستافيننىڭ «داۋىلدان كەيىن» رومانىنداعى شاكەن وبرازى - وتە كەرەمەت جاسالعان شەبەر كەيىپكەر. ونىڭ كەرەمەتى ناعىز تيپتىلىگىندە. قازاق ادەبيەتتەرىندە وزبىر، زۇلىم، باي، بولىستىڭ جەكسۇرىن ءتيپى از ەمەس. ال، مىنا شاكەننىڭ «كەرەمەتى» ونىڭ بەلگىلى ءبىر قىسقا كەزەڭگە تەز بەيىمدەلە قويعان حامەلەوندىق قىلىعىندا، ۇستەم تاپ اتاۋلىنىڭ ءتيپتى وكىلى رولدەرىندە شاكەن كەشەگى جوعارى اتالىپ وتكەن كەيىپكەرلەردىڭ بۇگىنگى جاڭا جاعدايداعى مۇراگەرى. بۇل ءبىر جاعىنان ريەۆوليۋسيا ورناتقان سوۆەت ۇكىمەتى بۇرىنعىداي ولاردىڭ ۇكىمەتى ەمەس ەكەنىن ءبىلىپ ۇرەيى ۇشقان باي، ەكىنشى جاعىنان جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات ولاردى وتكەن كۇنگە قايتا اپارار دەپ سوقىر ۇمىتكە مىنگەن باي. وسى قوس قىرلى ۇعىممەن ول دۇشپاندىق ايلا – ءتاسىلىن ابدەن ماشىقتاندىرعان قۋ، سۇم.
ال، اتالمىش رومانداعى تاڭىربەرگەن وبرازى بولسا، باسىندا بالا جىگىت كەزىندە ءالى جاماندىقپەن اۋىزدانباعان، ەشكىمگە زيانى جوق، بيازى عانا جاس مىرزا سياقتى ەدى.3. 229ول بار مىنەزىن جۇرە كەلە اشادى. ءوز تابىنىڭ ماقساتىن كوزدەگەن تارتىس، كۇرەستە قاتال، مەيىرىمسىز، ارام، ايلالى جىگىتتىڭ وي - ساناسىندا، سەزىم - سەزىگىندە اراكىدىك ار - ۇيات، ۇجدان جانە ت. ب. ىزگى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى دە ۇشقىنداپ قويادى سول كەزدە ونىڭ اينالا دۇنيەگە اقىنشا رومانتيكالى كوز جانارىمەن قارايتىنا بار. ال ءوز تابىنىڭ كۇيرەگىنىنە كوزى جەتكەن كەزدە تاڭىربەرگەن ءوز قاتارىنان ءبىر مويىن وزىق پاراساتتىلىق تانىتادى. ول زامان زاڭى جونىندە فيلوسوفيالىق وي تۇيەدى. ۇزاق كۇرەستىڭ ناتيجەسىندە ەلامان ءوز تابىنىڭ جەڭەتىنىنە سەنسە، تاڭىربەرگەن ءوز تابىنىڭ جەڭىلەتىنىن ءتۇسىنىپ تورىعادى. تاڭىربەرگەن وبرازى بۇل كەيىپكەرلەرگە ۇقسايدى، ءبىراق ەرەكشەلىكتەرى دە بار. سەبەبى، ءار جازۋشى بۇل وقيعانى، كەيىپكەرلەرىن، ءار ءتۇرلى ەتىپ كورسەتەدى، شەبەرلىكتەرى دە بولىپ كەلەدى. تاڭىربەرگەن سىرت كوزگە بۇل اۋىلدىڭ مال جانى مەن ءىسى جوق كىسى سەكىلدەنىپ، بويىن اۋلاق سالىپ جۇرگەن مەن تۇپتەپ كەلگەندە مال قامىن مىنا ەكى اعاسىنان ارتىعىراق ويلايتىن جىگىت.
قازاق حالقىنىڭ ريەۆوليۋسياعا كەلۋ جولىن، ۇلى وزگەرىسكە ارالاسۋىن ءار جاعىنان بەينەلەۋدە. ماسەلە وقيعالاردىڭ كوڭىل - كۇيىنىڭ، جان دۇنيەسىنىڭ بۇتىندەي تاريحي وزگەرىسكە ءتۇسۋىن بەينەلەۋدە. وسى تۇرعىدان ەركەبۇلان (ع. مۇسىرەپوۆ، «كەزدەسپەي كەتكەن ءبىر بەينە»)، مەن ەلامان (ءا. نۇرپەيىسوۆ، «قان مەن تەر») وبرازىنىڭ اراسىندا ەلەۋلى ايىرماشىلىق بار. ايتالىق، اۋەلگى شىعارمادا ورىس، ۋكراين دوستىعىمەن بىرگە سوۆەت ۇكىمەتىن ورناتۋشىلاردىڭ سانالى كۇرەسىنە شىققان، قالىپتاسقان ريەۆوليۋسيا كۇرەسكەرىن كورسەك، كەلەسى تۋىندىدا قاتارداعى كەدەي، ەلاماندى سونداي كۇرەسكە ۇزاق شىرعالاڭ جول كەشۋ ۇستىندە كەزدەستىرەمىز. ەركەبۇلان ناقتى دەرەككە نەگىزدەلىپ، وچەركتى – ناسيحاتتى تۇرعىدان سۋرەتتەلسە، ەلامان سول ءومىر جولىندا شىرمالىپ جان - دۇنيەسىنىڭ بىرتە - بىرتە تۇلەۋ بارىسىندا بەينەلەنەدى. اسا كۇردەلى، ىشتەي قاراما - قايشىلىققا تولى كەيىپكەرلەردى شىعارمانىڭ باستى قاھارمانى ەتۋ ح. ەسەنجانوۆ («اق جايىق» رومانىنداعى حاكىم) پەن ءى. ەسەنبەرلين («قاتەرلى وتكەل» بۇركىت) شىعارماشىلىعىنا دا ءتان قاسيەتتەر دەپ ءبىلۋ كەرەك.
قازاق دالاسىنىڭ تاۋلارى مەن وزەندەرى، كولدەرى مەن كەندەرى، قالالارى مەن اۋىلدارى ءارقايسىسى ءوز جەرىندە، ءوز ورنىندا، ءوز قاسيەتتەرىمەن قۇندى، قاجەت ەكەنى سەكىلدى «قان مەن تەر» تريلوگياسى دا اتاقتى روماندار قاتارىندا وزىنە ءتان ەرەكشە دە ايىرىقشا قاسيەتتەرىمەن قىمبات. ول قانداي قاسيەتتەر؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن الدىمەن شىعارمانىڭ ءوز قاتارىنداعىلارمەن ۇقساستىعىن كورسەتۋ قاجەت. ال ۇقساستىق بەلگىلەر ادەبيەتىمىزدىڭ ۇلتتىق توپىراعىنان تۋىنداپ، ونداعى تامىر جايعان قۇنارلى داستۇرلەرمەن، ودان ءارى ۇلى ورىس ادەبيەتى مەن الەم ادەبيەتىنىڭ كوركەم تاجىريبەسىمەن استاسادى. ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ رومانىنىڭ بويىنا وسى داستۇرلەردىڭ مول دارىعانىن كورۋ قيىن ەمەس. باسقانى بىلاي قويىپ، اباي پوەزياسىندا اياۋسىز اشكەرەلەنگەن الەۋمەتتىك قايشىلىقتار، ادام تابيعاتىنا تاپتىق قوعام جاپسىرعان سۇمدىق مىنەز – قۇلىقتار نۇرپەيىسوۆ رومانىنان دا كەڭ ءورىس العان. مىسالى، مۇنداعى سۋدىر احمەت پەن نىعمەتتى كورگەندە، ابايداعى «سابىرسىز، ارسىز، ەرىنشەك، كورسەقىزار، جالماۋىز» ەسىڭە تۇسەدى. قاراقاتىن مەن بالكۇمىستى كورگەندە، ابايداعى «قۇدايىم قاناعاتىن العان» قاراقاتىنمەن «وتىرىك پەن وسەكتى جۇندەي ساباعان» تيپتەر ەسىڭە تۇسەدى. تولەۋ، قالاۋ دەگەن سۇمىرايلاردى كورگەندە، «بويدا قايرات، ويدا كوز جوق»، «ارسىز، ۇياتسىز سالتىنان، قاعىپ كەتەر ارتىنان» وڭباعانداردى كورەسىز، تاڭىربەرگەننىڭ ارامزا اعاسى الدابەرگەندى كورگەندە، «كەيبىر پىرگە قول بەرگەن، ءىشى زالىم، سىرتى ابىز» سۇمدار كوز الدىڭا كەلەدى، ال ەندى ونىڭ پاسىق اعاسى قاراتاز بولىستى كورگەندە اباي ماسقارالاعان «الا جىلان، اش باقا كۇپىلدىكتەر» الدىڭنان شىققانداي بولادى.
سونداي – اق، «اباي جولىنداعى» م. اۋەزوۆ جاساعان، «داۋىلدان كەيىندەگى» ع. مۇستافين جاساعان، «ويانعان ولكەدەگى» ع. مۇسىرەپوۆ جاساعان تيپتىك حاراكتەرلەردىڭ دە كوپ نىشاندارى ءداستۇر تۇرىندە «قان مەن تەردە» دە بوي كورسەتەدى. مىسالى، جيرەنشە، شىلىك، شاكەن تيپتەرى مەن تاڭىربەرگەن ءتيپىنىڭ اراسىندا ورتاق، ۇقساس سيپاتتار وتە كوپ. ەلامان وبرازىنىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى سەرگەلدەڭ ورىس ادەبيەتىندە پاۆەل ۆلاسوۆ (م. گوركييدىڭ «انا» رومانىنداعى)، قازاق ادەبيەتىندە حاكىمنىڭ (ح. ەسەنجانوۆتىڭ «اق جايىق» تريلوگياسىنداعى) وتكەن جولىنىڭ كەيبىر كەزەڭدەرىن ەسكە سالادى. ايىرماشىلىعى ەلاماننىڭ وقىماعاندىعى. سوندىقتان دا ونىڭ باستان كەشكەن ۇزاق سونار ازاپ جولى قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ ريەۆوليۋسياعا كەلۋ جولىنىڭ كەيبىر سوقپاقتارىن اڭعارتادى. ەڭ وڭاي ءتاسىل، ءوزىنىڭ ازاماتتىق اسۋىنان ازاپپەن جەتكەن حالىق جولىن، كۇرەسكەر جولىن ونىڭ ساياسي، مورالدىق قالىپتاسۋ پروسەسىن وپ – وڭاي ەتىپ كورسەتۋ عوي. ءبىراق، ول شىن سۋرەتكەرلىك ءتاسىل بوپ تابىلماس ەدى، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ وسىنىڭ وڭايىن ەمەس، قيىنىن قالاعان.
ال رومانداعى اقبالا وبرازى باسىندا اننا كارەنينا سەكىلدى، بىردە «تىنىق دونداعى» اكسينيا سەكىلدى بىردەن وقۋشى نازارىن اۋداردى. ءوزىنىڭ سۇيكىمدى قاسيەتتەرىمەن، سۇلۋ، تازا سەزىمىمەن سۇيسىندىرگەن ول اقىرى وقۋشىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي، كىربىڭ تۇسىرەدى. ارينە، ول جيرەنىش ەمەس، ايانىش تۋدىراتىن حال – دەپ مۇقامەتجان قاراتايەۆ پىكىر بىلدىرگەن ەكەن.4 يє، وقۋشى قانشا تىلەكتەس بولسا دا، اقبالا جۇرەك امىرىمەن قوعام زاڭىنىڭ اراسىنداعى شىتىرمان قايشىلىقتان شىعا المادى، قاتە ۇستىنە قاتە جاسادى، ونى ءوزى ءبىر مەزەت ەلامان الدىندا مويىندادى. ءبىراق ونىڭ ەلامان جوقتا تاڭىربەرگەنگە تايىپ تۇرۋى تەك «ماحاببات» امىرىمەن اقتالماسا كەرەك. بۇل تۇس اقبالانىڭ باستان العاۋ - تالعاۋ سۇيىسپەنشىلىگىنەن ادامگەرشىلىگى ۇستەم بولۋعا ءتيىس تۇس ەدى. اقىرى ول وسىنىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ كۇيكى كۇيگە دۋشار بولدى. سونىمەن، باستا جاقسى وبراز بارا - بارا سولعىن تارتتى. اقبالا تاعدىرى ايانىشتى بولعانىمەن، تراگەديالى قالىپ الا المادى. اقبالانىڭ ەلامان الدىندا ءوز قىلىعىنا وكىنۋى، ۇزىن سارى ءانۋارعا ءتيىپ، ونىڭ جەتىم بالالارىن اسىراۋى ايەل باقىتسىزدىعىن از دا بولسا جۇقارتقانداي.
«قان مەن تەر» تريلوگياسىندا ارال، شالقار، اقتوبە اۋداندارىنداعى ريەۆوليۋسيالىق ءداۋىردىڭ ءومىر قۇبىلىستارى سۋرەتتەلگەن. سول سەكىلدى «تار جول تايعاق كەشۋ»، «بوتاكوز»، «ءومىر مەكتەبى» روماندارىندا، «امانگەلدى» پەساسىندا سولتۇستىك پەن ورتالىق قازاقستان، «اق جايىق» تريلوگياسىندا باتىس قازاقستان، «توقاش بوكين» رومانىندا جەتىسۋ ولكەسىندە وتكەن وقيعالار كورىنىس تاپقان. بۇل رومانداردىڭ ءبارى ءبىر تاقىرىپتا جازىلعانىمەن يدەيالارى ءار ءتۇرلى، جالپى، «قان مەن تەر» رومانىنىڭ تاقىرىبى - قازان توڭكەرىسى كەزىندەگى قازاق دالاسىنداعى قوعام ءومىرىن، توڭكەرىستىڭ قازاق دالاسىنا كەلۋىن، سونداعى قايشىلىقتار مەن تارتىستار. ال، تريلوگيانىڭ نىسانالى باعىتى قازاق حالقىنىڭ ريەۆوليۋسيالىق ءداۋىردىڭ باستان كەشكەن كۇردەلى وتكەلدەرىنىڭ كوركەم كارتيناسىن جاساۋ.
ءابدىجєءمىل نۇرپەيىسوۆ اسقان شەبەرلىكپەن، وزىنە عانا ءتان شەبەرلىكپەن العان نىساناسىنا جەتتى، تاقىرىبىن اشتى، يدەياسىن ناسيحاتتادى.«قان مەن تەر» قازىرگى قازاق پروزاسىندا تەڭدەسى جوق وقشاۋ تۋىندى. «اباي جولىنان» كەيىن ادەبيەت ايدىنىن لايلاپ الماي، مۇنشالىق ءمولدىر، تازا تولقىندار تۋعىزىپ، دالىرەك ايتقاندا مۇنشالىق سىنشىل شىنايى شىعارما جازىپ بەرگەن
ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ قالامگەرلىك قاجىرى مەن قايسارلىعىنا تاڭدانباسقا بولمايدى. دەمەك، «قان مەن تەر» رومانى قازاق ءومىرىنىڭ تىرشىلىگىن سومداعان، قازاق ادەبيەتىندەگى ەڭ قۇندى دا تاۋسىلماس قازىنالى ەڭبەك دەپ اۋىز تولتىرا ايتا الارىمىز انىق.
«قان مەن تەردە» - حح عاسىردىڭ العاشقى جيىرما جىلى، ريەۆوليۋسيالىق ءداۋىردىڭ ءدۇمپۋى، سىلكىنە دە بۇلقىنا باستاعان ارال ءوڭىرى، ريەۆوليۋسيا رۋحىمەن ويانا باستاعان، تاپتىق كۇرەسكە اتتانا باستاعان قازاق حالقى.
مىنە وسىناۋ ءداۋىردىڭ ادەبيەتتە كوركەم سۋرەتىن سالماقشى بولعان نۇرپەيىسوۆ نەگە يەك ارتىپ، نەنى ۇلگى تۇتۋ كەرەك ەدى. وسى جەردە الدىمەن ءبىر كەزدەگى جاس ميحايل شولوحوۆ ەسكە تۇسەدى. ول ءوزىنىڭ «تىنىќ دون» سەكىلدى ۇلى تۋىندىسىنا كىرەردە، ونىڭ كوز الدىنا ەپوپەيانىڭ ەڭ كەرەمەت ۇلگىسى رەتىندە ليەۆ تولستويدىڭ «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك» رومانى تۇرعانى ءتارىزدى، جاس نۇرپەيىسوۆ «قان مەن تەر» تريلوگياسىنا كىرىسەردە، كوز الدىنا تاريحي – ريەۆوليۋسيالىق ەپوپەيانىڭ وڭدى ۇلگىسى رەتىندە ميحايل شولوحوۆتىڭ ۇلى تۋىندىسى «تىنىق دون» تۇرۋى جانە سول ۇلگىنى نۇرپەيىسوۆتىڭ اقىلىمەن دە، جۇرەگىمەن دە قابىلداپ ونەگە تۇتۋى باقىت بوپ تابىلعان.
«تىنىق دوننىڭ» قاھارمانى – دون كازاگى گريگوريي مەلەحوۆ، «قان مەن تەردىڭ» قاھارمانى – بالىقشى ەلامان. ولاردى تۋىستاستىراتىن – تاعدىر. ەكەۋى دە شىرعالاڭنان شىندىق ىزدەپ شارق ۇرۋشىلار، ەكەۋى دە حالىق ورتاسىنان شىققاندار. ءبىراق ءبىرىن - ءبىرى قايتالاۋ ەمەس. ءارقايسىسى ءوزدى - ءوزى.
ەلامان وبرازىن جاساردا نۇرپەيىسوۆ شولوحوۆتىڭ گريگوريي مەلەحوۆىنا كوز تىكتى مە ەكەن. مەنىڭشە ءسوز جوق، سويتكەن. شولوحوۆتىڭ قۇدىرەتتى كۇشى مەلەحوۆ سەكىلدى ءارى ايرىقشا دارا، ءارى سونىمەن بىرگە جالپى ادام جاراتىلىسىنا ءتان ۇزدىك حاراكتەرلى وبراز جاساۋى نۇرپەيىسوۆتى باۋراپ العان جاي ءتارىزدى. ءسويتىپ، نۇرپەيىسوۆ شولوحوۆ ىقپالىنا ءتۇسىپ، ودان ۇيرەنۋى داۋسىز دەپ بىلسەك، ەندى ول ۇلى سۋرەتكەردەن قالاي ۇيرەندى دەگەن سۇراق تۋادى. بۇل سۇراققا شولوحوۆ ليەۆ تولستويدان قالاي ۇيرەنسە، نۇرپەيىسوۆ شولوحوۆتان سولاي ۇيرەندى دەپ جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى.
نۇرپەيىسوۆ ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق وقۋ، ۇيرەنۋ، ىزدەنۋ جولىندا ادام حاراكتەرىنىڭ ديالەكتيكاسىن شولوحوۆشا تانۋدى، بالا كەزدەن تۋاسى پايدا بولعان حاراكتەر قىرلارىنىڭ كەلە - كەلە الەۋمەتتىك ورتامەن، ريەۆوليۋسيا مەن ازامات سوعىسى تۇسىندا ءتۇپ - تۇبىرىمەن قوپارىلعان حالىق ومىرىمەن توعىسقان كۇردەلى كۇيىن شولوحوۆشا سۋرەتتەۋدى ۇيرەندى دەمەكپىز. شىنىندا دا نۇرپەيىسوۆ گەرويىنىڭ جانىنا شولوحوۆشا ۇڭىلەدى، ونىڭ گەرويى مانەكەن ەمەس، قاتىپ سەمگەن قالىپ ەمەس، وزگەرىپ وتىراتىن، قۇبىلىپ، قۇلپىرىپ وتىراتىن، كوبىنە قايشىلىعى مول ديناميكالى حاراكتەر.
نۇرپەيىسوۆتىڭ ەلامانى شولوحوۆتىڭ گريگوريي مەلەحوۆىنا قانشاما ۇقساس بولعانمەن، ول كادىمگى بايىرعى قازاقى وبراز ءوزى كەدەي، ساۋاتسىز، باتىرلىعى دا، جاۋىنگەرلىگى دە جوق ايرىقشا اقىل تالانتى دا جوق، قاراپايىم جىگىت. باسىنان قانشاما قايعى – قاسىرەت، اشتىق، قورلىق جاعداي وتكىزسە دە، ول كوپكە شەيىن اينالا دۇنيەدە نە بولىپ جاتقانىن، ءوزىنىڭ نەگە باقىتسىز ەكەنىن، تاعدىرىنىڭ نەلىكتەن سونشا قاتال ەكەنىن تۇسىنە بەرمەيدى.
ەلامان وبرازى – تيپتەنگەن جيىندىق وبراز. ەلامان سىقىلدى كوڭىل كوزى بولاتىن - دى. تاڭىربەرگەن، كالەن، اقبالا وبرازدارى دا شىندىققا ساي كوركەم دالەلدەمەمەن، پسيحولوگيالىق تەرەڭدىكپەن شولوحوۆشا مىنەزدەلگەن. مۇنىڭ سىرى نەدە؟ مۇنىڭ سىرى شولوحوۆ شەبەرلىگىنىڭ قۇپيا سىرىن تەرەڭ تۇسىنۋدە. جانە ديسسەرتاسياسىندا بىلاي دەگەن ەلاماندى جازۋشى كەزىندە "ەلامان بويىنداعى قاسيەتتەردىڭ كوپشىلىگى وزىنە ۇقساس ەكەندىگى ايتقان بولاتىن”.
نۇرپەيىسوۆ ۇستازىنان نە ۇيرەندى دەگەندە الدىمەن ايتار ءسوزى: سوسياليستىك رەاليزم ءادىسىنىڭ ماڭىزدى كىلتيفاتىىن ۇيرەندى دەۋ. ءوز ءال - قادارىنشا نۇرپەيىسوۆ گەرويلارىن شولوحوۆشا سۋرەتتەۋگە تىرىسادى، ءبىراق شولوحوۆ گەرويلارىنىڭ كوشىرمەسى دەرلىك وندا بىرەۋى دە جوق. «قان مەن تەر» گەرويلارى – كادىگۋلى قازاقتار، مالشىلار، بالىقشىلار، نۇرپەيىسوۆتىڭ جەرلەستەرى، اعايىن – جۇرتى.
بۇرىنعى كەزدە رومانداعى داعدىلى ادەتپەن ەسكى مەن جاڭانىڭ كۇرەسى دەپ تالداعان. بۇل روماندا دا ەلاماندى ريەۆوليۋسيونەر، تاڭىربەرگەندى ۇستەم تاپتىڭ وكىلى دەپ كورسەتكەن. قازاق ادەبيەتتەردە كۇردەلى بەينەلەر كوپ، ولار: قۇنانباي، شىلىك، يتباي، يتباي، شاكەن جانە تاڭىربەرگەن بەينەلەرى. بۇلاردىڭ ءبارى ءساتتى شىققان وبرازدار. ماسەلەن، «اباي جولى» ەپوپەياسىنداعى قۇنانباي وربازىنا كەلسەك، ول وتە كۇردەلى جاسالعان سوم حاراكتەر. ونىڭ تيپتىلىگى، جيناقتىلىعى، دارالىق قاسيەتتەرىنىڭ قايتالانباس ەرەكشەلىگى ءشۇبا كەلتىرمەيدى. كوركەمدىك كەمەلدىگى جاعىنان Ќۇنانباي وبرازى قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىعىندا بۇرىن - سوڭدى كەزدەسەتىن ەسكى الەۋمەتتىك قۇرىلىس تۋعىزعان ۇنامسىز كەيىپكەرلەردىڭ قاتارىندا، اسىرەسە ەلىمىزدەگى حالىققا قارسى قارا كۇش يەلەرى تۇلعالارىنىڭ اراسىندا تەڭدەسى جوق ۇزدىك وبراز. بۇل كەسەك تۇلعانىڭ بۇرالاڭ قالتارىسى كوپ. قاتالدىق پەن قاتىگەزدىكتىڭ، زۇلىمدىق پەن زىمياندىقتىڭ رۋحىن بويىنا جيعان قۇنانباي، ۇردا - جىق الاڭعاسار، كۇيكى مىنەزدى، كۇيگەلەك جان ەمەس، ول ءوزىنىڭ تاپتىق تۇرعىسىندا تاباندى دا قۇرەتتى. ايلاسى مول زالىم، مەيىرىمسىز، قانىپەزەر.
ال، ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «ويانعان ولكەسىندەگى» يگىلىك – پارمەندى، قۋ، ايلالى، زامان جاڭالىعىنا سەرگەك تۇلكى ىسپەتتى جىرتقىش.
ع. ءمۇستافيننىڭ «داۋىلدان كەيىن» رومانىنداعى شاكەن وبرازى - وتە كەرەمەت جاسالعان شەبەر كەيىپكەر. ونىڭ كەرەمەتى ناعىز تيپتىلىگىندە. قازاق ادەبيەتتەرىندە وزبىر، زۇلىم، باي، بولىستىڭ جەكسۇرىن ءتيپى از ەمەس. ال، مىنا شاكەننىڭ «كەرەمەتى» ونىڭ بەلگىلى ءبىر قىسقا كەزەڭگە تەز بەيىمدەلە قويعان حامەلەوندىق قىلىعىندا، ۇستەم تاپ اتاۋلىنىڭ ءتيپتى وكىلى رولدەرىندە شاكەن كەشەگى جوعارى اتالىپ وتكەن كەيىپكەرلەردىڭ بۇگىنگى جاڭا جاعدايداعى مۇراگەرى. بۇل ءبىر جاعىنان ريەۆوليۋسيا ورناتقان سوۆەت ۇكىمەتى بۇرىنعىداي ولاردىڭ ۇكىمەتى ەمەس ەكەنىن ءبىلىپ ۇرەيى ۇشقان باي، ەكىنشى جاعىنان جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات ولاردى وتكەن كۇنگە قايتا اپارار دەپ سوقىر ۇمىتكە مىنگەن باي. وسى قوس قىرلى ۇعىممەن ول دۇشپاندىق ايلا – ءتاسىلىن ابدەن ماشىقتاندىرعان قۋ، سۇم.
ال، اتالمىش رومانداعى تاڭىربەرگەن وبرازى بولسا، باسىندا بالا جىگىت كەزىندە ءالى جاماندىقپەن اۋىزدانباعان، ەشكىمگە زيانى جوق، بيازى عانا جاس مىرزا سياقتى ەدى.3. 229ول بار مىنەزىن جۇرە كەلە اشادى. ءوز تابىنىڭ ماقساتىن كوزدەگەن تارتىس، كۇرەستە قاتال، مەيىرىمسىز، ارام، ايلالى جىگىتتىڭ وي - ساناسىندا، سەزىم - سەزىگىندە اراكىدىك ار - ۇيات، ۇجدان جانە ت. ب. ىزگى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى دە ۇشقىنداپ قويادى سول كەزدە ونىڭ اينالا دۇنيەگە اقىنشا رومانتيكالى كوز جانارىمەن قارايتىنا بار. ال ءوز تابىنىڭ كۇيرەگىنىنە كوزى جەتكەن كەزدە تاڭىربەرگەن ءوز قاتارىنان ءبىر مويىن وزىق پاراساتتىلىق تانىتادى. ول زامان زاڭى جونىندە فيلوسوفيالىق وي تۇيەدى. ۇزاق كۇرەستىڭ ناتيجەسىندە ەلامان ءوز تابىنىڭ جەڭەتىنىنە سەنسە، تاڭىربەرگەن ءوز تابىنىڭ جەڭىلەتىنىن ءتۇسىنىپ تورىعادى. تاڭىربەرگەن وبرازى بۇل كەيىپكەرلەرگە ۇقسايدى، ءبىراق ەرەكشەلىكتەرى دە بار. سەبەبى، ءار جازۋشى بۇل وقيعانى، كەيىپكەرلەرىن، ءار ءتۇرلى ەتىپ كورسەتەدى، شەبەرلىكتەرى دە بولىپ كەلەدى. تاڭىربەرگەن سىرت كوزگە بۇل اۋىلدىڭ مال جانى مەن ءىسى جوق كىسى سەكىلدەنىپ، بويىن اۋلاق سالىپ جۇرگەن مەن تۇپتەپ كەلگەندە مال قامىن مىنا ەكى اعاسىنان ارتىعىراق ويلايتىن جىگىت.
قازاق حالقىنىڭ ريەۆوليۋسياعا كەلۋ جولىن، ۇلى وزگەرىسكە ارالاسۋىن ءار جاعىنان بەينەلەۋدە. ماسەلە وقيعالاردىڭ كوڭىل - كۇيىنىڭ، جان دۇنيەسىنىڭ بۇتىندەي تاريحي وزگەرىسكە ءتۇسۋىن بەينەلەۋدە. وسى تۇرعىدان ەركەبۇلان (ع. مۇسىرەپوۆ، «كەزدەسپەي كەتكەن ءبىر بەينە»)، مەن ەلامان (ءا. نۇرپەيىسوۆ، «قان مەن تەر») وبرازىنىڭ اراسىندا ەلەۋلى ايىرماشىلىق بار. ايتالىق، اۋەلگى شىعارمادا ورىس، ۋكراين دوستىعىمەن بىرگە سوۆەت ۇكىمەتىن ورناتۋشىلاردىڭ سانالى كۇرەسىنە شىققان، قالىپتاسقان ريەۆوليۋسيا كۇرەسكەرىن كورسەك، كەلەسى تۋىندىدا قاتارداعى كەدەي، ەلاماندى سونداي كۇرەسكە ۇزاق شىرعالاڭ جول كەشۋ ۇستىندە كەزدەستىرەمىز. ەركەبۇلان ناقتى دەرەككە نەگىزدەلىپ، وچەركتى – ناسيحاتتى تۇرعىدان سۋرەتتەلسە، ەلامان سول ءومىر جولىندا شىرمالىپ جان - دۇنيەسىنىڭ بىرتە - بىرتە تۇلەۋ بارىسىندا بەينەلەنەدى. اسا كۇردەلى، ىشتەي قاراما - قايشىلىققا تولى كەيىپكەرلەردى شىعارمانىڭ باستى قاھارمانى ەتۋ ح. ەسەنجانوۆ («اق جايىق» رومانىنداعى حاكىم) پەن ءى. ەسەنبەرلين («قاتەرلى وتكەل» بۇركىت) شىعارماشىلىعىنا دا ءتان قاسيەتتەر دەپ ءبىلۋ كەرەك.
قازاق دالاسىنىڭ تاۋلارى مەن وزەندەرى، كولدەرى مەن كەندەرى، قالالارى مەن اۋىلدارى ءارقايسىسى ءوز جەرىندە، ءوز ورنىندا، ءوز قاسيەتتەرىمەن قۇندى، قاجەت ەكەنى سەكىلدى «قان مەن تەر» تريلوگياسى دا اتاقتى روماندار قاتارىندا وزىنە ءتان ەرەكشە دە ايىرىقشا قاسيەتتەرىمەن قىمبات. ول قانداي قاسيەتتەر؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن الدىمەن شىعارمانىڭ ءوز قاتارىنداعىلارمەن ۇقساستىعىن كورسەتۋ قاجەت. ال ۇقساستىق بەلگىلەر ادەبيەتىمىزدىڭ ۇلتتىق توپىراعىنان تۋىنداپ، ونداعى تامىر جايعان قۇنارلى داستۇرلەرمەن، ودان ءارى ۇلى ورىس ادەبيەتى مەن الەم ادەبيەتىنىڭ كوركەم تاجىريبەسىمەن استاسادى. ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ رومانىنىڭ بويىنا وسى داستۇرلەردىڭ مول دارىعانىن كورۋ قيىن ەمەس. باسقانى بىلاي قويىپ، اباي پوەزياسىندا اياۋسىز اشكەرەلەنگەن الەۋمەتتىك قايشىلىقتار، ادام تابيعاتىنا تاپتىق قوعام جاپسىرعان سۇمدىق مىنەز – قۇلىقتار نۇرپەيىسوۆ رومانىنان دا كەڭ ءورىس العان. مىسالى، مۇنداعى سۋدىر احمەت پەن نىعمەتتى كورگەندە، ابايداعى «سابىرسىز، ارسىز، ەرىنشەك، كورسەقىزار، جالماۋىز» ەسىڭە تۇسەدى. قاراقاتىن مەن بالكۇمىستى كورگەندە، ابايداعى «قۇدايىم قاناعاتىن العان» قاراقاتىنمەن «وتىرىك پەن وسەكتى جۇندەي ساباعان» تيپتەر ەسىڭە تۇسەدى. تولەۋ، قالاۋ دەگەن سۇمىرايلاردى كورگەندە، «بويدا قايرات، ويدا كوز جوق»، «ارسىز، ۇياتسىز سالتىنان، قاعىپ كەتەر ارتىنان» وڭباعانداردى كورەسىز، تاڭىربەرگەننىڭ ارامزا اعاسى الدابەرگەندى كورگەندە، «كەيبىر پىرگە قول بەرگەن، ءىشى زالىم، سىرتى ابىز» سۇمدار كوز الدىڭا كەلەدى، ال ەندى ونىڭ پاسىق اعاسى قاراتاز بولىستى كورگەندە اباي ماسقارالاعان «الا جىلان، اش باقا كۇپىلدىكتەر» الدىڭنان شىققانداي بولادى.
سونداي – اق، «اباي جولىنداعى» م. اۋەزوۆ جاساعان، «داۋىلدان كەيىندەگى» ع. مۇستافين جاساعان، «ويانعان ولكەدەگى» ع. مۇسىرەپوۆ جاساعان تيپتىك حاراكتەرلەردىڭ دە كوپ نىشاندارى ءداستۇر تۇرىندە «قان مەن تەردە» دە بوي كورسەتەدى. مىسالى، جيرەنشە، شىلىك، شاكەن تيپتەرى مەن تاڭىربەرگەن ءتيپىنىڭ اراسىندا ورتاق، ۇقساس سيپاتتار وتە كوپ. ەلامان وبرازىنىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى سەرگەلدەڭ ورىس ادەبيەتىندە پاۆەل ۆلاسوۆ (م. گوركييدىڭ «انا» رومانىنداعى)، قازاق ادەبيەتىندە حاكىمنىڭ (ح. ەسەنجانوۆتىڭ «اق جايىق» تريلوگياسىنداعى) وتكەن جولىنىڭ كەيبىر كەزەڭدەرىن ەسكە سالادى. ايىرماشىلىعى ەلاماننىڭ وقىماعاندىعى. سوندىقتان دا ونىڭ باستان كەشكەن ۇزاق سونار ازاپ جولى قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ ريەۆوليۋسياعا كەلۋ جولىنىڭ كەيبىر سوقپاقتارىن اڭعارتادى. ەڭ وڭاي ءتاسىل، ءوزىنىڭ ازاماتتىق اسۋىنان ازاپپەن جەتكەن حالىق جولىن، كۇرەسكەر جولىن ونىڭ ساياسي، مورالدىق قالىپتاسۋ پروسەسىن وپ – وڭاي ەتىپ كورسەتۋ عوي. ءبىراق، ول شىن سۋرەتكەرلىك ءتاسىل بوپ تابىلماس ەدى، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ وسىنىڭ وڭايىن ەمەس، قيىنىن قالاعان.
ال رومانداعى اقبالا وبرازى باسىندا اننا كارەنينا سەكىلدى، بىردە «تىنىق دونداعى» اكسينيا سەكىلدى بىردەن وقۋشى نازارىن اۋداردى. ءوزىنىڭ سۇيكىمدى قاسيەتتەرىمەن، سۇلۋ، تازا سەزىمىمەن سۇيسىندىرگەن ول اقىرى وقۋشىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي، كىربىڭ تۇسىرەدى. ارينە، ول جيرەنىش ەمەس، ايانىش تۋدىراتىن حال – دەپ مۇقامەتجان قاراتايەۆ پىكىر بىلدىرگەن ەكەن.4 يє، وقۋشى قانشا تىلەكتەس بولسا دا، اقبالا جۇرەك امىرىمەن قوعام زاڭىنىڭ اراسىنداعى شىتىرمان قايشىلىقتان شىعا المادى، قاتە ۇستىنە قاتە جاسادى، ونى ءوزى ءبىر مەزەت ەلامان الدىندا مويىندادى. ءبىراق ونىڭ ەلامان جوقتا تاڭىربەرگەنگە تايىپ تۇرۋى تەك «ماحاببات» امىرىمەن اقتالماسا كەرەك. بۇل تۇس اقبالانىڭ باستان العاۋ - تالعاۋ سۇيىسپەنشىلىگىنەن ادامگەرشىلىگى ۇستەم بولۋعا ءتيىس تۇس ەدى. اقىرى ول وسىنىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ كۇيكى كۇيگە دۋشار بولدى. سونىمەن، باستا جاقسى وبراز بارا - بارا سولعىن تارتتى. اقبالا تاعدىرى ايانىشتى بولعانىمەن، تراگەديالى قالىپ الا المادى. اقبالانىڭ ەلامان الدىندا ءوز قىلىعىنا وكىنۋى، ۇزىن سارى ءانۋارعا ءتيىپ، ونىڭ جەتىم بالالارىن اسىراۋى ايەل باقىتسىزدىعىن از دا بولسا جۇقارتقانداي.
«قان مەن تەر» تريلوگياسىندا ارال، شالقار، اقتوبە اۋداندارىنداعى ريەۆوليۋسيالىق ءداۋىردىڭ ءومىر قۇبىلىستارى سۋرەتتەلگەن. سول سەكىلدى «تار جول تايعاق كەشۋ»، «بوتاكوز»، «ءومىر مەكتەبى» روماندارىندا، «امانگەلدى» پەساسىندا سولتۇستىك پەن ورتالىق قازاقستان، «اق جايىق» تريلوگياسىندا باتىس قازاقستان، «توقاش بوكين» رومانىندا جەتىسۋ ولكەسىندە وتكەن وقيعالار كورىنىس تاپقان. بۇل رومانداردىڭ ءبارى ءبىر تاقىرىپتا جازىلعانىمەن يدەيالارى ءار ءتۇرلى، جالپى، «قان مەن تەر» رومانىنىڭ تاقىرىبى - قازان توڭكەرىسى كەزىندەگى قازاق دالاسىنداعى قوعام ءومىرىن، توڭكەرىستىڭ قازاق دالاسىنا كەلۋىن، سونداعى قايشىلىقتار مەن تارتىستار. ال، تريلوگيانىڭ نىسانالى باعىتى قازاق حالقىنىڭ ريەۆوليۋسيالىق ءداۋىردىڭ باستان كەشكەن كۇردەلى وتكەلدەرىنىڭ كوركەم كارتيناسىن جاساۋ.
ءابدىجєءمىل نۇرپەيىسوۆ اسقان شەبەرلىكپەن، وزىنە عانا ءتان شەبەرلىكپەن العان نىساناسىنا جەتتى، تاقىرىبىن اشتى، يدەياسىن ناسيحاتتادى.«قان مەن تەر» قازىرگى قازاق پروزاسىندا تەڭدەسى جوق وقشاۋ تۋىندى. «اباي جولىنان» كەيىن ادەبيەت ايدىنىن لايلاپ الماي، مۇنشالىق ءمولدىر، تازا تولقىندار تۋعىزىپ، دالىرەك ايتقاندا مۇنشالىق سىنشىل شىنايى شىعارما جازىپ بەرگەن
ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ قالامگەرلىك قاجىرى مەن قايسارلىعىنا تاڭدانباسقا بولمايدى. دەمەك، «قان مەن تەر» رومانى قازاق ءومىرىنىڭ تىرشىلىگىن سومداعان، قازاق ادەبيەتىندەگى ەڭ قۇندى دا تاۋسىلماس قازىنالى ەڭبەك دەپ اۋىز تولتىرا ايتا الارىمىز انىق.
You Might Also Like
