ادەپتىلىك – ادامگەرشىلىك باستاۋى
9 - سىنىپتاعى «ءوزىن - ءوزى تانۋ» ءپانى بويىنشا وتكىزگەن اشىق ساباق.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ادەپتىلىك – ادامگەرشىلىك باستاۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ادەپتىلىك، يناباتتىلىق سىيلاستىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: 1. ادەپتىلىك، يناباتتىلىق، سىيلاستىقتىڭ ادامي قارىم - قاتىناستاعى ءمانىن اشۋ.
2. ىزەتتى، سىيلاستىقتى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ.
3. ادەپتىلىككە، ىزەتتىلىككە، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، اباي، شاكارىم شىعارمالارى، ماقال - ماتەلدەر جيناعى، جەتوندار.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. شاتتىق شەڭبەرى: وقۋشىلار وتكەن ساباقتاعى ءوزارا سىيلاستىق قارىم – قاتىناستاردىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا ءبىر - بىرىنە جاقسى سوزدەر ايتا باستايدى: قايىرلى كۇن! اللانىڭ نۇرى جاۋسىن! كۇننىڭ شاپاعاتىنا بولەن! ءار كۇنىڭ نۇرلى بولسىن! كوكتەم شۋاقتى بولسىن! ساتتىلىك تىلەيمىن!
2/. ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك.
1. ادەپتىلىك – ادامگەرشىلىك باستاۋى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
2. ءوز ارەكەتىڭنەن نەمەسە دوسىڭنىڭ ارەكەتىنەن ۇيالعان كەزىڭ بولدى ما؟
3. سالەم – ءسوزدىڭ اناسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
4. ادەپ پەن قۇقىقتىڭ بايلانىسى بار ما؟
5. ادەپ وتباسىنان باستالادى دەگەنگە قالاي قارايسىڭ؟
3. ماتىنمەن جۇمىس.
ا/. م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى»ەپوپەياسىنداعى وتباسى ادەبى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ./ماتىننەن ءۇزىندى سلايدتان كورسەتىلەدى /.... وسى جيىنعا قاراعان بەتىمەن، ەكى جولداسىنان وزىپ كەپ بۇرىن تۇسكەن ابايدىڭ اتىن بىرەۋ الىپ كەتە بەردى. بالا كوپ ىشىنەن، ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ شەشەسىن كورىپ، سوعان قاراي جۇرە بەرىپ ەدى شەشەسى اناداي جەردە تۇرىپ: - ءاي، شىراعىم بالام، اۋەلى ار جاعىڭدا اكەڭ تۇر... سالەم بەر! – دەدى.
اباي جالت قاراپ بارىپ جاڭا كوردى. اناداي جەردە، قوناق ءۇيدىڭ سىرتىندا، قاسىندا ەكى - ءۇش ۇلكەن كىسى بار - اكەسى قۇنانباي تۇر ەكەن. ىڭعايسىزدىقپەن قىسىلىپ قالعان بالا، شەشەسىنىڭ سوندايلىق سالقىن سابىردىڭ ءمانىن ۇقتى دا، اكەسىنە قاراي تەز بۇرىلدى. ( م. اۋەزوۆ. “اباي جولى”)
ءا/. 2 - ماتىننەن ءۇزىندى وقۋلىقتان الىنادى/... اتا - ەنەڭدى رەنجىتپە، جەرگە قاراتپا. ەنەڭنىڭ قولىنان بەينەتىن ال. بايقايمىن، ولار دا ءوزىمىز سياقتى مومىن ادامدار كورىنەدى. «وتىمنىڭ الدى، سۋىمنىڭ تۇنىعى،- دەپ ەنەڭ بايعۇستىڭ كورگەن بەتتەن - اق ساعان ەمىرەنگەنىن ايتساڭشى. ەندى ءقايتسىن، بۇل شاڭىراققا تۇڭعىش تۇسكەن كەلىنى ەكەنسىڭ. سول نيەتىنەن تابىلا كور، بالام.»
4. دايەكسوز. وقۋشىلارعا ادەپ، ادامگەرشىلىكتى سيپاتتايتىن سوزدەر جازىلعان جەتوندار تاراتىلادى. وقۋشىلار جەتونداعى سوزدەرگە بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر، ناقىل سوزدەر ايتادى. جەتونداعى سوزدەر تىزبەگى: ادەپ، سىپايىلىق، قامقورلىق، ۇلكەندى سىيلاۋ، كەشىرىم، سالەم بەرۋ، سويلەۋ ادەبى، قاراپايىمدىلىق، كىشىپەيىلدىلىك.
1. ادەپتى ەلدىڭ بالاسى الىستان سالەم بەرەدى.
2. ادەپتىلىك بەلگىسى ءيىلىپ سالەم بەرگەنى.
3. ادامنىڭ ادامگەرشىلىگى جاقسى ۇستازدان بولادى./اباي/.
4. مەيىرىمدىلىكتى انادان ۇيرەن، ادەپتىلىكتى دانادان ۇيرەن.
5. ۇلكەننىڭ اقىلىن تىڭداۋ، سوزگە توقتاۋ، ۇلكەن - كىشىنى سىيلاۋ - يناباتتىلىق كورىنىسى.
6. شىنايى سىپايىگەرشىلىك ادامدارعا تىلەكتەستىكپەن قاراۋدان قۇرالادى.
8. جاقسى كىسى كەشىرىمدى بولادى.
9. جۇتپاي تۇرىپ شايناپ ال، سويلەمەي تۇرىپ، ويلاپ ال.
10. قاراپايىمدىلىق - مورالدىق سۇلۋلىقتىڭ باستى شارتى.
11. كىشىپەيىلدىلىكتىڭ جەتىمسىزدىگى – اقىلدىڭ جەتىمسىزدىگى.
5. جاعداياتتى تالداۋ. ا/. ارمان ءبىر توپ بالامەن ساباقتان كەلە جاتقانى سول ەدى، اۋلادا وتىرعان ۇلكەن كىسىلەر:- وسى بالا جاقسى بالا، تۇبىندە جاقسى ازامات بولادى،- دەپ ماقتاي جونەلدى./ارمان تۋرالى بۇل پىكىردىڭ قالىپتاسۋىنىڭ سىرى نەدە؟/
ءا/. وقۋشىلار ەكىنشى جاعداياتتى وزدەرى قۇراستىرادى./ومىردەن مىسال كەلتىرىڭدەر/.
6. جاڭا اقپارات. ءمۇعالىم ادەپتىلىككە يناباتتىلىق، سىپايىلىق، ىزەتتىلىك، كوركەم مىنەزدەر، قاراپايىمدىلىق، تاربيەلىلىك جاتاتىندىعى تۋرالى، ال ادەپتى ادام - ادامگەرشىلىگى بار ادام، دەمەك ادەپ - ادامگەرشىلىك باستاۋى ەكەندىگى تۋرالى ءسوز ەتەدى. ادەپ پەن سالت - سانا ساباقتاستىعىنا مىسال كەلتىرە وتىرىپ اڭگىمەلەيدى. ق ر - ڭ كونستيتۋسياسىنان، مۇحاممەد پايعامباردىڭ حاديستەرىنەن ءۇزىندى كەلتىرە وتىرىپ، ادەپتىڭ ءتارتىپ نورمالارى، قۇقىق نورمالارىنىڭ باستاۋى ەكەنىن تۇسىندىرەدى.
7. تىنىشتىق ءساتى. وقۋشىلار ءوز ەركىمەن كوزدەرىن جۇمىپ، ويشا «ادەپ» كەمەسىنە وتىرىپ، «ادامگەرشىلىك» اۋىلىنا ساپار شەگەدى.
8. شىعارماشىلىق جۇمىس. «ادەپتىلىك الىپپەسىن»قۇراستىرىڭدار.
ادەپتىلىك
↓
سالەمدەسۋ
جول بەرۋ
اتا - انانى تىڭداۋ
جاي سويلەۋ
ۇلكەندەردىڭ اڭگىمەسىنە ارالاسپاۋ
ۇلكەندەردى سىيلاۋ
قامقورلىق جاساۋ
9. جۇرەكتەن – جۇرەككە./ وقۋشىلار جۇرەكشەگە ادەپتىلىككە بايلانىستى تىلەكتەرىن جازىپ، ءبىر - بىرىنە تاپسىرادى.
ورەسكەل بولما! ءتارتىپتى بول! يبالى بول! كەشىرىمدى بول! ۇلكەندى سىيلا! ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ وتپە! قاتتى كۇلمە! ۇيگە جۇگىرىپ كىرمە! كىشىپەيىل بول!
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ادەپتىلىك – ادامگەرشىلىك باستاۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ادەپتىلىك، يناباتتىلىق سىيلاستىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: 1. ادەپتىلىك، يناباتتىلىق، سىيلاستىقتىڭ ادامي قارىم - قاتىناستاعى ءمانىن اشۋ.
2. ىزەتتى، سىيلاستىقتى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ.
3. ادەپتىلىككە، ىزەتتىلىككە، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، اباي، شاكارىم شىعارمالارى، ماقال - ماتەلدەر جيناعى، جەتوندار.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. شاتتىق شەڭبەرى: وقۋشىلار وتكەن ساباقتاعى ءوزارا سىيلاستىق قارىم – قاتىناستاردىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا ءبىر - بىرىنە جاقسى سوزدەر ايتا باستايدى: قايىرلى كۇن! اللانىڭ نۇرى جاۋسىن! كۇننىڭ شاپاعاتىنا بولەن! ءار كۇنىڭ نۇرلى بولسىن! كوكتەم شۋاقتى بولسىن! ساتتىلىك تىلەيمىن!
2/. ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك.
1. ادەپتىلىك – ادامگەرشىلىك باستاۋى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
2. ءوز ارەكەتىڭنەن نەمەسە دوسىڭنىڭ ارەكەتىنەن ۇيالعان كەزىڭ بولدى ما؟
3. سالەم – ءسوزدىڭ اناسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
4. ادەپ پەن قۇقىقتىڭ بايلانىسى بار ما؟
5. ادەپ وتباسىنان باستالادى دەگەنگە قالاي قارايسىڭ؟
3. ماتىنمەن جۇمىس.
ا/. م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى»ەپوپەياسىنداعى وتباسى ادەبى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ./ماتىننەن ءۇزىندى سلايدتان كورسەتىلەدى /.... وسى جيىنعا قاراعان بەتىمەن، ەكى جولداسىنان وزىپ كەپ بۇرىن تۇسكەن ابايدىڭ اتىن بىرەۋ الىپ كەتە بەردى. بالا كوپ ىشىنەن، ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ شەشەسىن كورىپ، سوعان قاراي جۇرە بەرىپ ەدى شەشەسى اناداي جەردە تۇرىپ: - ءاي، شىراعىم بالام، اۋەلى ار جاعىڭدا اكەڭ تۇر... سالەم بەر! – دەدى.
اباي جالت قاراپ بارىپ جاڭا كوردى. اناداي جەردە، قوناق ءۇيدىڭ سىرتىندا، قاسىندا ەكى - ءۇش ۇلكەن كىسى بار - اكەسى قۇنانباي تۇر ەكەن. ىڭعايسىزدىقپەن قىسىلىپ قالعان بالا، شەشەسىنىڭ سوندايلىق سالقىن سابىردىڭ ءمانىن ۇقتى دا، اكەسىنە قاراي تەز بۇرىلدى. ( م. اۋەزوۆ. “اباي جولى”)
ءا/. 2 - ماتىننەن ءۇزىندى وقۋلىقتان الىنادى/... اتا - ەنەڭدى رەنجىتپە، جەرگە قاراتپا. ەنەڭنىڭ قولىنان بەينەتىن ال. بايقايمىن، ولار دا ءوزىمىز سياقتى مومىن ادامدار كورىنەدى. «وتىمنىڭ الدى، سۋىمنىڭ تۇنىعى،- دەپ ەنەڭ بايعۇستىڭ كورگەن بەتتەن - اق ساعان ەمىرەنگەنىن ايتساڭشى. ەندى ءقايتسىن، بۇل شاڭىراققا تۇڭعىش تۇسكەن كەلىنى ەكەنسىڭ. سول نيەتىنەن تابىلا كور، بالام.»
4. دايەكسوز. وقۋشىلارعا ادەپ، ادامگەرشىلىكتى سيپاتتايتىن سوزدەر جازىلعان جەتوندار تاراتىلادى. وقۋشىلار جەتونداعى سوزدەرگە بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر، ناقىل سوزدەر ايتادى. جەتونداعى سوزدەر تىزبەگى: ادەپ، سىپايىلىق، قامقورلىق، ۇلكەندى سىيلاۋ، كەشىرىم، سالەم بەرۋ، سويلەۋ ادەبى، قاراپايىمدىلىق، كىشىپەيىلدىلىك.
1. ادەپتى ەلدىڭ بالاسى الىستان سالەم بەرەدى.
2. ادەپتىلىك بەلگىسى ءيىلىپ سالەم بەرگەنى.
3. ادامنىڭ ادامگەرشىلىگى جاقسى ۇستازدان بولادى./اباي/.
4. مەيىرىمدىلىكتى انادان ۇيرەن، ادەپتىلىكتى دانادان ۇيرەن.
5. ۇلكەننىڭ اقىلىن تىڭداۋ، سوزگە توقتاۋ، ۇلكەن - كىشىنى سىيلاۋ - يناباتتىلىق كورىنىسى.
6. شىنايى سىپايىگەرشىلىك ادامدارعا تىلەكتەستىكپەن قاراۋدان قۇرالادى.
8. جاقسى كىسى كەشىرىمدى بولادى.
9. جۇتپاي تۇرىپ شايناپ ال، سويلەمەي تۇرىپ، ويلاپ ال.
10. قاراپايىمدىلىق - مورالدىق سۇلۋلىقتىڭ باستى شارتى.
11. كىشىپەيىلدىلىكتىڭ جەتىمسىزدىگى – اقىلدىڭ جەتىمسىزدىگى.
5. جاعداياتتى تالداۋ. ا/. ارمان ءبىر توپ بالامەن ساباقتان كەلە جاتقانى سول ەدى، اۋلادا وتىرعان ۇلكەن كىسىلەر:- وسى بالا جاقسى بالا، تۇبىندە جاقسى ازامات بولادى،- دەپ ماقتاي جونەلدى./ارمان تۋرالى بۇل پىكىردىڭ قالىپتاسۋىنىڭ سىرى نەدە؟/
ءا/. وقۋشىلار ەكىنشى جاعداياتتى وزدەرى قۇراستىرادى./ومىردەن مىسال كەلتىرىڭدەر/.
6. جاڭا اقپارات. ءمۇعالىم ادەپتىلىككە يناباتتىلىق، سىپايىلىق، ىزەتتىلىك، كوركەم مىنەزدەر، قاراپايىمدىلىق، تاربيەلىلىك جاتاتىندىعى تۋرالى، ال ادەپتى ادام - ادامگەرشىلىگى بار ادام، دەمەك ادەپ - ادامگەرشىلىك باستاۋى ەكەندىگى تۋرالى ءسوز ەتەدى. ادەپ پەن سالت - سانا ساباقتاستىعىنا مىسال كەلتىرە وتىرىپ اڭگىمەلەيدى. ق ر - ڭ كونستيتۋسياسىنان، مۇحاممەد پايعامباردىڭ حاديستەرىنەن ءۇزىندى كەلتىرە وتىرىپ، ادەپتىڭ ءتارتىپ نورمالارى، قۇقىق نورمالارىنىڭ باستاۋى ەكەنىن تۇسىندىرەدى.
7. تىنىشتىق ءساتى. وقۋشىلار ءوز ەركىمەن كوزدەرىن جۇمىپ، ويشا «ادەپ» كەمەسىنە وتىرىپ، «ادامگەرشىلىك» اۋىلىنا ساپار شەگەدى.
8. شىعارماشىلىق جۇمىس. «ادەپتىلىك الىپپەسىن»قۇراستىرىڭدار.
ادەپتىلىك
↓
سالەمدەسۋ
جول بەرۋ
اتا - انانى تىڭداۋ
جاي سويلەۋ
ۇلكەندەردىڭ اڭگىمەسىنە ارالاسپاۋ
ۇلكەندەردى سىيلاۋ
قامقورلىق جاساۋ
9. جۇرەكتەن – جۇرەككە./ وقۋشىلار جۇرەكشەگە ادەپتىلىككە بايلانىستى تىلەكتەرىن جازىپ، ءبىر - بىرىنە تاپسىرادى.
ورەسكەل بولما! ءتارتىپتى بول! يبالى بول! كەشىرىمدى بول! ۇلكەندى سىيلا! ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ وتپە! قاتتى كۇلمە! ۇيگە جۇگىرىپ كىرمە! كىشىپەيىل بول!
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
