مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
ماڭعىستاۋ وبلىسى، مۇنايلى اۋدانى،
قىزىلتوبە ليسەيىنىڭ بيولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
باينازاروۆا مانشۇك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §49. مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك تۇرلەرى، ولاردىڭ سەبەپتەرى، ورگانيزمگە اسەرى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ. وزگەرگىشتىكتىڭ تۇرلەرىن جىكتەۋ، ولاردى سالىستىرۋ، مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىكتىڭ ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ دامۋى مەن جۇمىستارى ءۇشىن ماڭىزدى ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بيولوگيا عىلىمىنا قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، دۇنيەتانىمىن، جەكە تۇلعاسىن، كوممۋنيكاتيۆتىك بىلىكتىلىگىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇجىمشىلدىققا، ءوز ويلارىن ايتا بىلۋگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق. ساباقتىڭ ءادىسى: Cتو ستراتەگيالارى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پروەكتور، ۇلەستىرمەلەر، سۋرەت - پلاكاتتار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: سىنىپ وقۋشىلارىن تۇگەندەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تەكسەرۋ
ءىىى جاڭا ساباق.
«تىرەك ءماتىن»
1. مۋتاسيا دەگەنىمىز نە؟ بۇل ۇعىمدى قالىپتاستىرعان كىم؟
مۋتاسيا دەگەنىمىز - ورگانيزم گەنوتيپىنىڭ، ياعني حروموسومالار مەن ولاردىڭ قۇرامدى بولىكتەرى - گەندەردىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى كەزدەيسوق پايدا بولاتىن، تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك. بۇل ۇعىمدى ەڭ العاش رەت گوللانديالىق بوتانيك ح. دە فريز قالىپتاستىردى.
2. مۋتاگەندەر دەگەنىمىز نە، ولاردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
مۋتاسيا سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ اسەرىنەن پايدا بولادى، ولاردى
مۋتاگەندەر دەپ اتايمىز. مۋتاگەندەردىڭ 3 ءتۇرى بار: فيزيكالىق، حيميالىق، بيولوگيالىق.
3. گەنوتيپتىڭ وزگەرۋ سيپاتىنا قاراي مۋتاسيانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
گەنوتيپتىڭ وزگەرۋ سيپاتىنا قاراي مۋتاسيالار: گەندىك، حروموسومالىق، گەنومدىق، سيتوپلازمالىق
4. گەندىك مۋتاسيا دەگەنىمىز نە؟
دنق قۇرامىنداعى گەندە وزگەرىس بولادى. دنق-داعى نۋكلەوتيدتەردىڭ ورنى وزگەرەدى، دنق مولەكۋلاسىنداعى ءبىر نۋكلەوتيدتىڭ ءتۇسىپ قالۋى مۇمكىن، نەمەسە ءبىر نۋكلەوتيدتىڭ ورنىنا باسقا نۋكلەوتيد ورنالاسادى.
5. حروموسومالىق مۋتاسيا
حروموسومالىق مۋتاسيا ءتۇرلى حروموسومالىق وزگەرىستەرگە بايلانىستى بولادى. بۇل جاعدايدا حروموسومالاردى قۇرىلىمى وزگەرەدى. ونداي وزگەرىستەر حروموسوماىشىلىك جانە حروموسوماارالىق بولىپ كەلەدى.
6. حروموسوماىشىلىك مۋتاسيانىڭ قانداي توپتارى بار؟
حروموسوماىشىلىك وزگەرىستەرگە مىنالار جاتادى: دەفەشەنسيا - حروموسوما ۇشتارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى؛ دەلەسيا - حروموسومانىڭ ءبىر بولىگىنىڭ ءۇزىلىپ ءتۇسىپ قالۋى؛ ينۆەرسيا - حروموسومابولىگىنىڭ 180 - قا بۇرىلۋىنا بايلانىستى گەندەردىڭ ورنالاسۋ رەتىنىڭ وزگەرۋى؛ دۋپليكاسيا - حروموسومانىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ ەكى ەسەلەنۋى.
7. حروموسوما ارالىق مۋتاسيانىڭ قانداي توپتارى بار؟
حروموسوماارالىق وزگەرىستەرگە حروموسومانىڭ ءبىر بولىگىنىڭ عانا ۇقساس ەمەس باسقا ءبىر حروموسومامەن اۋىسىپ كەتۋى جاتادى، ونى ترانسلوكاسيا دەيدى.
8. گەنومدىق مۋتاسيا دەگەنىمىز نە؟
گەنومدىق مۋتاسيا دەگەنىمىز - جاسۋشاداعى حروموسومالار سانىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى بولاتىن وزگەرگىشتىك.
9. گەنومدىق مۋتاسيانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
ميتوز بەن مەيوز كەزىندە حروموسوما سانى تەڭدەي بولىنبەي، نە كوبەيەدى، نە ازايادى. كوبەيسە پوليپلويديا، ازايسا انەۋپلويديا نەمەسە گەتەروپلويديا دەپ اتايدى.
10. پوليپلويديا
گاپلويدتى حروموسوما سانىنىڭ ەسەلەنىپ كوبەيۋىن پوليپلويديا دەپ اتايدى. پوليپلويديا قۇبىلىسى تابيعاتتا كەڭىنەن تاراعان، ولار تابيعي جاعدايلاردىڭ اسەرىنەن پايدا بولاتىندىعى دالەلدەندى. مادەني وسىمدىكتەردىڭ كوپشىلىگى تابيعي پوليپلويدتى فورمالار. حروموسوما سانىنىڭ ەسەلەنۋ دارەجەسىنە قاراي 3n - تريپلويدتى، 4n - تەتراپلويدتى، 5n - پەنتاپلويدتى بولىپكەلەدى.
11. انەۋپلويديا
انەۋپلويديا نەمەسە گەتەروپلويديا حروموسوما سانىنىڭ گاپلويدتى جيىنتىققا ەسەلەنبەي وزگەرۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولادى. بۇلقۇبىلىستى ەڭ العاشك. بريد جەس دروزوفيلا شىبىنىنداعى جىنىسپەن تىركەسىپ تۇقىمقۋالاۋ زاڭدىلىعىن زەرتتەۋ بارىسىندا بايقاعان بولاتىن.
12. سيتوپلازمالىق مۋتاسيا.
سيتوپلازمالىق تۇقىمقۋالاۋدى زەرتتەۋدىڭ نەگىزىن 1908 - 1909 جىلدارى نەمىس عالىمدارى ك. كوررەنس پەن ە. باۋر سالعان. سيتوپلازمالىق تۇقىمقۋالاۋ نەگىزىنەن انالىق جول مەن جۇرەدى، ويتكەنى انالىق جاسۋشادا سيتوپلازمانىڭ مولشەرى كوپ، الاتالىق جاسۋشادا سيتوپلازما مولشەرى از. سونىمەن سيتوپلازمالىق مۋتاسيا پلازموگەندەردىڭ وزگەرۋى ناتيجەسىندە ورگانيزم بەلگىلەرىنىڭ وزگەرۋى بولىپ تابىلادى. پلازموگەندەر تەك پلاستيدتەر مەن ميتوحوندريالاردا عانا بولادى.
(ەلەكتروندىق وقۋلىقتان مۋتاسيادىق وزگەرگىشتىك تۋرالى كورسەتۋ)
ءىىى كەزەڭ
كەرى بايلانىس. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
ءى. دەڭگەي (5 ۇپاي)
1. مۋتاسيالىق جانە موديفيكاسيالىق وزگەرگىشتىكتى سالىستىرىڭدار
2. مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىكتىڭ ءمانى نەدە؟
3. پوليپلويدتار دەگەنىمىز نە، ونىڭ ماڭىزى قانداي؟
ءىى. دەڭگەي(4 ۇپاي)
وزگەرگىشتىك مۋتاسيانىڭ تيپتەرى مۋتاسيانىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى
مۋتاسيا
1.
2. مىنا سويلەمدەردى تولىقتىرىڭدار:
ا. مۋتاگەندەردىڭ ————– ءتۇرى بار، ولارعا ———— مۋتاگەندەر جاتادى.
ءا. حروموسومالاردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ ەكى ەسەلەنۋىن ———، ال حروموسومانىڭ ءبىر بولىگىنىڭ ءۇزىلىپ ءتۇسۋىن ——— دەپ اتايدى.
ب. حروموسومالار سانىنىڭ ەكى ەسەلەنۋىن ———، ءۇش ەسەلەنۋىن ——، ال ءتورت ەسەلەنۋىن ——– دەپ اتايدى.
ءىىى. دەڭگەي (3 ۇپاي)
«سايكەستەندىرۋ تەستى
1. گەنوت1. گەنوتيپ
ا. ۆيرۋس؛ باكتەريالار
2. حيميالىق مۋتاگەن ءا. 44 حۋ
3. بيولوگيالىق مۋتاگەن ب. ءوز اتا انالارىنان قابىلدانعان گەندەر جيىنتىعى
4. ايەل ادامنىڭ حروموسومالار جيىنتىعى ۆ. تەمەكى، الكولويد، كولحيسين
5. مۋتاسيا گ. 44 حح
6. سيندرومدار ع. قاراڭعىدا كورۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋ
7. ەر ادامداردا حروموسوما جيىنتىعى د. تۇقىم قۋالايتىن وزگەرىستەر
8. گەموفيليا ە. 2و 3و جاس ارالىعىندا بۇلشىقەت قۇرىلىمىنىڭ جانە قىزمەتىنىڭ وزگەرۋى
9. دالتونيزم. ىمىرت جابىلعاندا كورمەۋ ج. قاننىڭ ۇيىماۋى
10. بۇلشىقەت ديستروفياسى ز. بىرنەشە مۇشەنىڭ قىزمەتىن بۇزاتىن اۋرۋ.
جاۋاپتارى:
1. ب 6. ز 2. ۆ 7. ءا 3. ا 8. ج 4. گ 9. ع 5. د 10. ە
ءىۇ. دەڭگەي (شىعارماشىلىق دەڭگەي)
ەسەپ. پوليپلويديا.
قىزىلشا وسىمدىگىنىڭ حروموسوما جيىنتىعىنىڭ ديپلويدتى سانى 2n=18. نەگىزگى ساندى – ح - تى قولدانىپ، مىناداي وسىمدىك تۇرلەرىنىڭ: ا) ءۇشپلويدتى؛ ءا) تەتراپلويدتى؛ ب) پەنتاپلويدتى، گەكساپلويدتى حروموسوما جيىنتىعىن انىقتاڭدار.
شەشۋى: ەگەر قىزىلشا وسىمدىگىنىڭ ديپلويدتى سانى 2n=18 - گە تەڭ بولسا، الگاپلويدتى جيىنتىعى، جىنىس جاسۋشالارىنىڭ مەيوزدىق جولمەن بولىنۋىنە بايلانىستى گاپلويدتى سانى: n=9 - عا تەڭ.
جاۋابى: ا) ءۇشپلويدتى 3*ح=3*9=27
ءا) تەتراپلويدتى 4*ح=4*9=36
ب) پەنتاپلويدتى 5*ح=5*9=45
گەكساپلويدتى 6*ح=6*9=54
ءۇيتاپسىرماسى:
1.§49 مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
2. دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى اياقتاۋ.
3. وزبەتتىك تاپسىرمالار:
ا) مۋتاسيالار
ءا) گەنومدى مۋتاسيا
ب) حروموسومالىق مۋتاسيا
ۆ) گەندىك مۋتاسيا
گ) سيتوپلازمالىق مۋتاسيا
د) مۋتاگەندەردىڭ زياندى اسەرىنىڭ قالاي الدىن الۋعا بولادى.
قوسىمشا تاپسىرمالار
تەست جۇمىسى
1. مۋتاسيا تۋدىراتىن فاكتورلار
ا) مۋتاگەندەر ۆ) انەۋپلويديا
س) گەتەروپلويديا د) توكسيندەر ە) پوليپلويديا
2. سىرتقى ورتا جاعدايلارىنىڭ اسەرىنەن ورگانيزم گەنوتيپىنىڭ وزگەرۋى
ا) گەنوتيپتىك وزگەرگىشتىك ۆ) تۇقىمقۋالايتىن وزگەرگىشتىك
س) موديفيكاسيالىق وزگەرگىشتىك د) مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
ە) موديفيكاسيالىق، مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
3. ءارتۇرلى جۇپقا جاتاتىن پىشىنىنە قاراي اجىراتىلاتىن حروموسوما
ا) گاپلويدتى ۆ) گومولوگتىەمەس س) گومولوگتى د) اللەلدى ە) سوماتيكالىق
4. حروموسومالاردىڭ قىزمەتى
ا) ورگانيكالىق زاتتاردى تاسىمالداۋ ۆ) تۇقىمقۋالاۋ
س) ءبولىنۋ، اقپاراتتاردى تاسىمالداۋ د) كومىرسۋلاردى تاسىمالداۋ
ە) ءنارۋىزداردى سينتەزدەۋ
5. سيتوپلازمالىق تۇقىمقۋالاۋدى زەرتتەۋدىڭ نەگىزىن سالعان
ا) ك. كورەنس، ە. باۋر ۆ) ە. چەرماك - زەيزەناگ
س) س. س. چەتۆەريكوۆ د) ي. ن. ۆاۆيلوۆ ە) ك. دە فريز
جاۋاپتارى:
1. ا؛ 2. س؛ 3. ۆ؛ 4. ۆ؛ 5. ا؛
قىزىلتوبە ليسەيىنىڭ بيولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
باينازاروۆا مانشۇك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §49. مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك تۇرلەرى، ولاردىڭ سەبەپتەرى، ورگانيزمگە اسەرى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ. وزگەرگىشتىكتىڭ تۇرلەرىن جىكتەۋ، ولاردى سالىستىرۋ، مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىكتىڭ ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ دامۋى مەن جۇمىستارى ءۇشىن ماڭىزدى ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بيولوگيا عىلىمىنا قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، دۇنيەتانىمىن، جەكە تۇلعاسىن، كوممۋنيكاتيۆتىك بىلىكتىلىگىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇجىمشىلدىققا، ءوز ويلارىن ايتا بىلۋگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق. ساباقتىڭ ءادىسى: Cتو ستراتەگيالارى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پروەكتور، ۇلەستىرمەلەر، سۋرەت - پلاكاتتار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: سىنىپ وقۋشىلارىن تۇگەندەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تەكسەرۋ
ءىىى جاڭا ساباق.
«تىرەك ءماتىن»
1. مۋتاسيا دەگەنىمىز نە؟ بۇل ۇعىمدى قالىپتاستىرعان كىم؟
مۋتاسيا دەگەنىمىز - ورگانيزم گەنوتيپىنىڭ، ياعني حروموسومالار مەن ولاردىڭ قۇرامدى بولىكتەرى - گەندەردىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى كەزدەيسوق پايدا بولاتىن، تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك. بۇل ۇعىمدى ەڭ العاش رەت گوللانديالىق بوتانيك ح. دە فريز قالىپتاستىردى.
2. مۋتاگەندەر دەگەنىمىز نە، ولاردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
مۋتاسيا سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ اسەرىنەن پايدا بولادى، ولاردى
مۋتاگەندەر دەپ اتايمىز. مۋتاگەندەردىڭ 3 ءتۇرى بار: فيزيكالىق، حيميالىق، بيولوگيالىق.
3. گەنوتيپتىڭ وزگەرۋ سيپاتىنا قاراي مۋتاسيانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
گەنوتيپتىڭ وزگەرۋ سيپاتىنا قاراي مۋتاسيالار: گەندىك، حروموسومالىق، گەنومدىق، سيتوپلازمالىق
4. گەندىك مۋتاسيا دەگەنىمىز نە؟
دنق قۇرامىنداعى گەندە وزگەرىس بولادى. دنق-داعى نۋكلەوتيدتەردىڭ ورنى وزگەرەدى، دنق مولەكۋلاسىنداعى ءبىر نۋكلەوتيدتىڭ ءتۇسىپ قالۋى مۇمكىن، نەمەسە ءبىر نۋكلەوتيدتىڭ ورنىنا باسقا نۋكلەوتيد ورنالاسادى.
5. حروموسومالىق مۋتاسيا
حروموسومالىق مۋتاسيا ءتۇرلى حروموسومالىق وزگەرىستەرگە بايلانىستى بولادى. بۇل جاعدايدا حروموسومالاردى قۇرىلىمى وزگەرەدى. ونداي وزگەرىستەر حروموسوماىشىلىك جانە حروموسوماارالىق بولىپ كەلەدى.
6. حروموسوماىشىلىك مۋتاسيانىڭ قانداي توپتارى بار؟
حروموسوماىشىلىك وزگەرىستەرگە مىنالار جاتادى: دەفەشەنسيا - حروموسوما ۇشتارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى؛ دەلەسيا - حروموسومانىڭ ءبىر بولىگىنىڭ ءۇزىلىپ ءتۇسىپ قالۋى؛ ينۆەرسيا - حروموسومابولىگىنىڭ 180 - قا بۇرىلۋىنا بايلانىستى گەندەردىڭ ورنالاسۋ رەتىنىڭ وزگەرۋى؛ دۋپليكاسيا - حروموسومانىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ ەكى ەسەلەنۋى.
7. حروموسوما ارالىق مۋتاسيانىڭ قانداي توپتارى بار؟
حروموسوماارالىق وزگەرىستەرگە حروموسومانىڭ ءبىر بولىگىنىڭ عانا ۇقساس ەمەس باسقا ءبىر حروموسومامەن اۋىسىپ كەتۋى جاتادى، ونى ترانسلوكاسيا دەيدى.
8. گەنومدىق مۋتاسيا دەگەنىمىز نە؟
گەنومدىق مۋتاسيا دەگەنىمىز - جاسۋشاداعى حروموسومالار سانىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى بولاتىن وزگەرگىشتىك.
9. گەنومدىق مۋتاسيانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
ميتوز بەن مەيوز كەزىندە حروموسوما سانى تەڭدەي بولىنبەي، نە كوبەيەدى، نە ازايادى. كوبەيسە پوليپلويديا، ازايسا انەۋپلويديا نەمەسە گەتەروپلويديا دەپ اتايدى.
10. پوليپلويديا
گاپلويدتى حروموسوما سانىنىڭ ەسەلەنىپ كوبەيۋىن پوليپلويديا دەپ اتايدى. پوليپلويديا قۇبىلىسى تابيعاتتا كەڭىنەن تاراعان، ولار تابيعي جاعدايلاردىڭ اسەرىنەن پايدا بولاتىندىعى دالەلدەندى. مادەني وسىمدىكتەردىڭ كوپشىلىگى تابيعي پوليپلويدتى فورمالار. حروموسوما سانىنىڭ ەسەلەنۋ دارەجەسىنە قاراي 3n - تريپلويدتى، 4n - تەتراپلويدتى، 5n - پەنتاپلويدتى بولىپكەلەدى.
11. انەۋپلويديا
انەۋپلويديا نەمەسە گەتەروپلويديا حروموسوما سانىنىڭ گاپلويدتى جيىنتىققا ەسەلەنبەي وزگەرۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولادى. بۇلقۇبىلىستى ەڭ العاشك. بريد جەس دروزوفيلا شىبىنىنداعى جىنىسپەن تىركەسىپ تۇقىمقۋالاۋ زاڭدىلىعىن زەرتتەۋ بارىسىندا بايقاعان بولاتىن.
12. سيتوپلازمالىق مۋتاسيا.
سيتوپلازمالىق تۇقىمقۋالاۋدى زەرتتەۋدىڭ نەگىزىن 1908 - 1909 جىلدارى نەمىس عالىمدارى ك. كوررەنس پەن ە. باۋر سالعان. سيتوپلازمالىق تۇقىمقۋالاۋ نەگىزىنەن انالىق جول مەن جۇرەدى، ويتكەنى انالىق جاسۋشادا سيتوپلازمانىڭ مولشەرى كوپ، الاتالىق جاسۋشادا سيتوپلازما مولشەرى از. سونىمەن سيتوپلازمالىق مۋتاسيا پلازموگەندەردىڭ وزگەرۋى ناتيجەسىندە ورگانيزم بەلگىلەرىنىڭ وزگەرۋى بولىپ تابىلادى. پلازموگەندەر تەك پلاستيدتەر مەن ميتوحوندريالاردا عانا بولادى.
(ەلەكتروندىق وقۋلىقتان مۋتاسيادىق وزگەرگىشتىك تۋرالى كورسەتۋ)
ءىىى كەزەڭ
كەرى بايلانىس. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
ءى. دەڭگەي (5 ۇپاي)
1. مۋتاسيالىق جانە موديفيكاسيالىق وزگەرگىشتىكتى سالىستىرىڭدار
2. مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىكتىڭ ءمانى نەدە؟
3. پوليپلويدتار دەگەنىمىز نە، ونىڭ ماڭىزى قانداي؟
ءىى. دەڭگەي(4 ۇپاي)
وزگەرگىشتىك مۋتاسيانىڭ تيپتەرى مۋتاسيانىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى
مۋتاسيا
1.
2. مىنا سويلەمدەردى تولىقتىرىڭدار:
ا. مۋتاگەندەردىڭ ————– ءتۇرى بار، ولارعا ———— مۋتاگەندەر جاتادى.
ءا. حروموسومالاردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ ەكى ەسەلەنۋىن ———، ال حروموسومانىڭ ءبىر بولىگىنىڭ ءۇزىلىپ ءتۇسۋىن ——— دەپ اتايدى.
ب. حروموسومالار سانىنىڭ ەكى ەسەلەنۋىن ———، ءۇش ەسەلەنۋىن ——، ال ءتورت ەسەلەنۋىن ——– دەپ اتايدى.
ءىىى. دەڭگەي (3 ۇپاي)
«سايكەستەندىرۋ تەستى
1. گەنوت1. گەنوتيپ
ا. ۆيرۋس؛ باكتەريالار
2. حيميالىق مۋتاگەن ءا. 44 حۋ
3. بيولوگيالىق مۋتاگەن ب. ءوز اتا انالارىنان قابىلدانعان گەندەر جيىنتىعى
4. ايەل ادامنىڭ حروموسومالار جيىنتىعى ۆ. تەمەكى، الكولويد، كولحيسين
5. مۋتاسيا گ. 44 حح
6. سيندرومدار ع. قاراڭعىدا كورۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋ
7. ەر ادامداردا حروموسوما جيىنتىعى د. تۇقىم قۋالايتىن وزگەرىستەر
8. گەموفيليا ە. 2و 3و جاس ارالىعىندا بۇلشىقەت قۇرىلىمىنىڭ جانە قىزمەتىنىڭ وزگەرۋى
9. دالتونيزم. ىمىرت جابىلعاندا كورمەۋ ج. قاننىڭ ۇيىماۋى
10. بۇلشىقەت ديستروفياسى ز. بىرنەشە مۇشەنىڭ قىزمەتىن بۇزاتىن اۋرۋ.
جاۋاپتارى:
1. ب 6. ز 2. ۆ 7. ءا 3. ا 8. ج 4. گ 9. ع 5. د 10. ە
ءىۇ. دەڭگەي (شىعارماشىلىق دەڭگەي)
ەسەپ. پوليپلويديا.
قىزىلشا وسىمدىگىنىڭ حروموسوما جيىنتىعىنىڭ ديپلويدتى سانى 2n=18. نەگىزگى ساندى – ح - تى قولدانىپ، مىناداي وسىمدىك تۇرلەرىنىڭ: ا) ءۇشپلويدتى؛ ءا) تەتراپلويدتى؛ ب) پەنتاپلويدتى، گەكساپلويدتى حروموسوما جيىنتىعىن انىقتاڭدار.
شەشۋى: ەگەر قىزىلشا وسىمدىگىنىڭ ديپلويدتى سانى 2n=18 - گە تەڭ بولسا، الگاپلويدتى جيىنتىعى، جىنىس جاسۋشالارىنىڭ مەيوزدىق جولمەن بولىنۋىنە بايلانىستى گاپلويدتى سانى: n=9 - عا تەڭ.
جاۋابى: ا) ءۇشپلويدتى 3*ح=3*9=27
ءا) تەتراپلويدتى 4*ح=4*9=36
ب) پەنتاپلويدتى 5*ح=5*9=45
گەكساپلويدتى 6*ح=6*9=54
ءۇيتاپسىرماسى:
1.§49 مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
2. دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى اياقتاۋ.
3. وزبەتتىك تاپسىرمالار:
ا) مۋتاسيالار
ءا) گەنومدى مۋتاسيا
ب) حروموسومالىق مۋتاسيا
ۆ) گەندىك مۋتاسيا
گ) سيتوپلازمالىق مۋتاسيا
د) مۋتاگەندەردىڭ زياندى اسەرىنىڭ قالاي الدىن الۋعا بولادى.
قوسىمشا تاپسىرمالار
تەست جۇمىسى
1. مۋتاسيا تۋدىراتىن فاكتورلار
ا) مۋتاگەندەر ۆ) انەۋپلويديا
س) گەتەروپلويديا د) توكسيندەر ە) پوليپلويديا
2. سىرتقى ورتا جاعدايلارىنىڭ اسەرىنەن ورگانيزم گەنوتيپىنىڭ وزگەرۋى
ا) گەنوتيپتىك وزگەرگىشتىك ۆ) تۇقىمقۋالايتىن وزگەرگىشتىك
س) موديفيكاسيالىق وزگەرگىشتىك د) مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
ە) موديفيكاسيالىق، مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
3. ءارتۇرلى جۇپقا جاتاتىن پىشىنىنە قاراي اجىراتىلاتىن حروموسوما
ا) گاپلويدتى ۆ) گومولوگتىەمەس س) گومولوگتى د) اللەلدى ە) سوماتيكالىق
4. حروموسومالاردىڭ قىزمەتى
ا) ورگانيكالىق زاتتاردى تاسىمالداۋ ۆ) تۇقىمقۋالاۋ
س) ءبولىنۋ، اقپاراتتاردى تاسىمالداۋ د) كومىرسۋلاردى تاسىمالداۋ
ە) ءنارۋىزداردى سينتەزدەۋ
5. سيتوپلازمالىق تۇقىمقۋالاۋدى زەرتتەۋدىڭ نەگىزىن سالعان
ا) ك. كورەنس، ە. باۋر ۆ) ە. چەرماك - زەيزەناگ
س) س. س. چەتۆەريكوۆ د) ي. ن. ۆاۆيلوۆ ە) ك. دە فريز
جاۋاپتارى:
1. ا؛ 2. س؛ 3. ۆ؛ 4. ۆ؛ 5. ا؛
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
