افريكا جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى،
№249 مەكتەپ – ليسەيدىڭ گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
مالىكوۆ قۋانىش مناج ۇلى
7 سىنىپ
گەوگرافيا
تاقىرىبى: افريكا جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر. زەرتتەلۋ تاريحى
ماقسات - مىندەتتەر:
بىلىمدىلىك ماقساتى – افريكا جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەرى تۋرالى ۇعىمدى قالىپتاستىرىپ، افريكانىڭ گەوگرافيالىق ورنىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، افريكا تابيعاتىن زەرتتەۋگە زور ۇلەس قوسقان ساياحاتشىلارعا توقتالۋ؛
دامىتۋشىلىق ماقساتى – جالپى وقۋ ىسكەرلىكتەرىن ۇيرەنۋ، جالپى تابيعات تۋرالى وقۋشىلاردىڭ كوزقاراستارىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك ماقساتى – وقۋشىلاردى ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ، ءوز ويلارىن جەتكىزە بىلۋىنە، قارىم - قاتىناس جاساۋدى ۇيرەتۋ. بالالاردى ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتى مەن گەوگرافيالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى سۇراق جاۋاپ، ءيليۋستراتيۆتى، پراكتيكالىق جۇمىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: دۇنيە ءجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا
مۇمكىندىكتەرى، سلايدتار، ەلەكتروندى وقۋلىقتار.
ساباقتىڭ فورماسى: جەكە، ۇجىمدىق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. جاڭا ماتەريالداردى مەڭگەرتۋ
ءبىز افريكا قۇرلىعىن ۇيرەنۋدى باستاعالى وتىرمىز كەز كەلگەن ماتەريكتىڭ سيپاتتاماسىن تومەندەگىدەي جوسپار بويىنشا بەرىلەدى
1. ماتەريكتىڭ فيزيكالىق گەوگرافيالىق جاعدايى. زەرتتەلۋ تاريحى
2. جەر بەدەرى مەن پايدالى قازبالارى
3. كليماتى
4. وزەندەرى مەن كولدەرى
5. تابيعات زونالارى
6. حالقى جانە ەلدەرى
ءبىز بۇگىن افريكا ماتەريگىنىڭ فيز گەوگرافيالىق جاعدايى مەن ماتەريكتىڭ زەرتتەلۋ تاريحى تۋرالى ۇيرەنەمىز.
وقۋشىلار ساباق تاقىرىبى مەن ساباق جوسپارلارىنىڭ سۇراقتارىن جازىپ الادى
افريكا تۋرالى العاشقى دەرەكتەر ب. ز. د ءىۇ ع. ەجەلگى گرەسيادا پايدا بولعان. ونى سول كەزدەرى ليۆيا دەپ اتاعان............
فيزيكالىق كارتاعا قاراپ، بەرىلگەن دەرەكتەردى ەسكەرە وتىرىپ نە ايتۋعا بولادى؟
فيزيكالىق گەوگرافيالىق جاعدايى دەگەنىمىز نە؟
وقۋشىلار تەكستى وقىپ سوسىن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى
تولىعىراق افريكا ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق – گەوگرافيالىق جاعدايلارىنا ءار قيلى باعا بەرۋگە بولادى. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى تەڭىزگە شىعاتىن (شىقپايتىن ) جولداردىڭ بولۋى افريكا ەلدەرىنىڭ ىشىندە تەڭىزگە شىعا المايتىن ەلدەر سانى 15 باسقا كونتينەنتتەرگە قاراعاندا الدەقايدا كوپ ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى 1، 5 مىڭ كم قاشىقتىقتا جاتىر...............
ياعني ف. گ. ج جوسپار بويىنشا سيپاتتايمىز
- ەندىگى
- بويلىعى
- مۇحيتتار مەن تەڭىزدەرگە قاتىستىلىعى
- ماتەريكتەر مەن ارالدارعا قاتىسى
كارتامەن جۇمىس (پراكتيكالىق جۇمىس)
وقۋشىلار كارتانى پايدالانا وتىرىپ سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراقاشىقتىعىن
ەسەپتەپ تابۋ؟
1. كىم تاقتاعا شىعىپ ماتەريكتىڭ شەتكى نۇكتەسى دەگەنىمىز نە ونىڭ كوورديناتالارىن قالاي تابۋعا بولادى؟
2. ماتەريك باتىستان شىعىسقا قاراي ەكۆاتوردى بويلاي قانشا كم سوزىلىپ جاتىر؟
3. باتىس شەتكى نۇكتەسىمەن، شىعىس نۇكتەسى ارا قاشىقتىعىن ەسەپتەپ شىعارۋ
بۇل دەرەكتەردەن قانداي تۇجىرىم شىعارۋعا بولادى؟
جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر
افريكا جاعالاۋلارى ونشا تىلىمدەنبەگەن، كوبىنەسە تاۋلى، تىك بەتكەيلى ماتەريك....
نومەنكلاتۋرا
زەرتتەلۋ تاريحى
1497 - 99 جىلدار ارالىعىندا پورتۋگال ساياحاتشىسى ۆاسكو دا گاما افريكانى اينالىپ ءوتىپ سومالي تۇبەگى ارقىلى ءۇندىستانعا بارار جولدى تاۋىپ اۋليە نادەج ءمۇيىسىن اشقان.
داۆيد ليۆينگستون 1855 جىلى زامبەزي وزەنىندەگى ۆيكتوريا سارقىراماسىن اشتى.
گەنري ستەنلي -- كونگو وزەنىنىڭ بويىنداعى سارقىرامالاردى اشىپ، افريكانىڭ كولدەرىن زەرتتەدى.
ءحىح عاسىردىڭ اياعىندا ورىس عالىمى ۆ. ۆ. يۋنكەر ءنىل وزەنى بويىمەن شىعىس جانە ورتالىق افريكاعا ساياحات جاساپ، ماتەريكتىڭ وسى بولىگى تۋرالى قۇندى مالىمەتتەر جينادى. 1926 - 27 جىلدارى ماتەريكتىڭ سولتۇستىك - شىعىس بولىگىندە بولعان ورىس عىلىمى ن. ي. ۆاۆيلوۆ 6000 - نان استام مادەني وسىمدىكتەردىڭ ۇلگىلەرىن جيناقتاپ، ەفيوپيا جەرى باعالى قاتتى بيدايدىڭ وتانى ەكەندىگىن انىقتادى. افريكانىڭ حالقى مەن تابيعاتى تۋرالى عىلىمي دەرەكتەردى جيناقتاپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋدە ماتەريكتىڭ كوپشىلىك بولىگىندە يەلىكتەرى بولعان فرانسيانىڭ عالىمدارى دا زور ەڭبەك ءسىڭىردى.
بەكىتۋ:
ەكسپرەسس سۇراقتار
1. افريكا الىپ جاتقان اۋدانى بويىنشا نەشىنشى ورىن الادى؟
2. افريكانىڭ ەكۆاتور سىزىعى مەن مەريديانعا قاتىستى ورنى؟
3. ساحارا ءشولىنىڭ اۋدانى؟
4. افريكانى ەۋرازيامەن جالعاستىرىپ جاتقان بۇعاز؟
5. افريكانىڭ ىشكى اۋداندارىن اشۋ مەن تابيعات جاعدايلارىن تاڭداپ بىلۋگە ۇلەس قوسقان اعىلشىن عالىمى؟
6. ۆيكتوريا سارقىراماسىن اشقان ساياحاتشى؟
7. شىعىس جانە ورتالىق افريكاعا ساياحات جاساعان ورىس عالىمى؟
8. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن وزەن؟
9. ماتەريكتىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك نۇكتەسى؟
10. ماتەريكتىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ تومەن نۇكتەسى؟
11. 6000 - نان استام مادەني وسىمدىكتەردىڭ ۇلگىلەرىن جيناقتاعان ورىس بيولوگى؟
12. كونگو وزەنىنىڭ بويىنداعى سارقىرامالاردى اشىپ، افريكانىڭ كولدەرىن زەرتتەدى.
13. سولت شەتكى نۇكتەسى؟
14. وڭت شەتكى نۇكتەسى؟
15. شىعىس شەتكى نۇكتەسى؟
16. باتىس شەتكى نۇكتەسى؟
17. افريكاداعى ەڭ ءىرى جانۋار؟
18. ەڭ ءىرى ارالى؟
باعالاۋ.
جارايسىڭدار، بالالار! بۇگىن بۇكىل سىنىپتىڭ بەلسەندى جۇمىسىن، اسىرەسە مىنا وقۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن اتاپ وتكىم كەلەدى: (باعالارى ايتىلادى )
ۇيگە تاپسىرما:
افريكا جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر. زەرتتەلۋ تاريحى ن وقىپ كەلۋ جانە افريكا ساياحاتشىلارى تۋرالى رەفەرات جازىپ كەلۋ.
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى،
№249 مەكتەپ – ليسەيدىڭ گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
مالىكوۆ قۋانىش مناج ۇلى
7 سىنىپ
گەوگرافيا
تاقىرىبى: افريكا جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر. زەرتتەلۋ تاريحى
ماقسات - مىندەتتەر:
بىلىمدىلىك ماقساتى – افريكا جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەرى تۋرالى ۇعىمدى قالىپتاستىرىپ، افريكانىڭ گەوگرافيالىق ورنىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، افريكا تابيعاتىن زەرتتەۋگە زور ۇلەس قوسقان ساياحاتشىلارعا توقتالۋ؛
دامىتۋشىلىق ماقساتى – جالپى وقۋ ىسكەرلىكتەرىن ۇيرەنۋ، جالپى تابيعات تۋرالى وقۋشىلاردىڭ كوزقاراستارىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك ماقساتى – وقۋشىلاردى ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ، ءوز ويلارىن جەتكىزە بىلۋىنە، قارىم - قاتىناس جاساۋدى ۇيرەتۋ. بالالاردى ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتى مەن گەوگرافيالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى سۇراق جاۋاپ، ءيليۋستراتيۆتى، پراكتيكالىق جۇمىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: دۇنيە ءجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا
مۇمكىندىكتەرى، سلايدتار، ەلەكتروندى وقۋلىقتار.
ساباقتىڭ فورماسى: جەكە، ۇجىمدىق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. جاڭا ماتەريالداردى مەڭگەرتۋ
ءبىز افريكا قۇرلىعىن ۇيرەنۋدى باستاعالى وتىرمىز كەز كەلگەن ماتەريكتىڭ سيپاتتاماسىن تومەندەگىدەي جوسپار بويىنشا بەرىلەدى
1. ماتەريكتىڭ فيزيكالىق گەوگرافيالىق جاعدايى. زەرتتەلۋ تاريحى
2. جەر بەدەرى مەن پايدالى قازبالارى
3. كليماتى
4. وزەندەرى مەن كولدەرى
5. تابيعات زونالارى
6. حالقى جانە ەلدەرى
ءبىز بۇگىن افريكا ماتەريگىنىڭ فيز گەوگرافيالىق جاعدايى مەن ماتەريكتىڭ زەرتتەلۋ تاريحى تۋرالى ۇيرەنەمىز.
وقۋشىلار ساباق تاقىرىبى مەن ساباق جوسپارلارىنىڭ سۇراقتارىن جازىپ الادى
افريكا تۋرالى العاشقى دەرەكتەر ب. ز. د ءىۇ ع. ەجەلگى گرەسيادا پايدا بولعان. ونى سول كەزدەرى ليۆيا دەپ اتاعان............
فيزيكالىق كارتاعا قاراپ، بەرىلگەن دەرەكتەردى ەسكەرە وتىرىپ نە ايتۋعا بولادى؟
فيزيكالىق گەوگرافيالىق جاعدايى دەگەنىمىز نە؟
وقۋشىلار تەكستى وقىپ سوسىن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى
تولىعىراق افريكا ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق – گەوگرافيالىق جاعدايلارىنا ءار قيلى باعا بەرۋگە بولادى. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى تەڭىزگە شىعاتىن (شىقپايتىن ) جولداردىڭ بولۋى افريكا ەلدەرىنىڭ ىشىندە تەڭىزگە شىعا المايتىن ەلدەر سانى 15 باسقا كونتينەنتتەرگە قاراعاندا الدەقايدا كوپ ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى 1، 5 مىڭ كم قاشىقتىقتا جاتىر...............
ياعني ف. گ. ج جوسپار بويىنشا سيپاتتايمىز
- ەندىگى
- بويلىعى
- مۇحيتتار مەن تەڭىزدەرگە قاتىستىلىعى
- ماتەريكتەر مەن ارالدارعا قاتىسى
كارتامەن جۇمىس (پراكتيكالىق جۇمىس)
وقۋشىلار كارتانى پايدالانا وتىرىپ سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراقاشىقتىعىن
ەسەپتەپ تابۋ؟
1. كىم تاقتاعا شىعىپ ماتەريكتىڭ شەتكى نۇكتەسى دەگەنىمىز نە ونىڭ كوورديناتالارىن قالاي تابۋعا بولادى؟
2. ماتەريك باتىستان شىعىسقا قاراي ەكۆاتوردى بويلاي قانشا كم سوزىلىپ جاتىر؟
3. باتىس شەتكى نۇكتەسىمەن، شىعىس نۇكتەسى ارا قاشىقتىعىن ەسەپتەپ شىعارۋ
بۇل دەرەكتەردەن قانداي تۇجىرىم شىعارۋعا بولادى؟
جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر
افريكا جاعالاۋلارى ونشا تىلىمدەنبەگەن، كوبىنەسە تاۋلى، تىك بەتكەيلى ماتەريك....
نومەنكلاتۋرا
زەرتتەلۋ تاريحى
1497 - 99 جىلدار ارالىعىندا پورتۋگال ساياحاتشىسى ۆاسكو دا گاما افريكانى اينالىپ ءوتىپ سومالي تۇبەگى ارقىلى ءۇندىستانعا بارار جولدى تاۋىپ اۋليە نادەج ءمۇيىسىن اشقان.
داۆيد ليۆينگستون 1855 جىلى زامبەزي وزەنىندەگى ۆيكتوريا سارقىراماسىن اشتى.
گەنري ستەنلي -- كونگو وزەنىنىڭ بويىنداعى سارقىرامالاردى اشىپ، افريكانىڭ كولدەرىن زەرتتەدى.
ءحىح عاسىردىڭ اياعىندا ورىس عالىمى ۆ. ۆ. يۋنكەر ءنىل وزەنى بويىمەن شىعىس جانە ورتالىق افريكاعا ساياحات جاساپ، ماتەريكتىڭ وسى بولىگى تۋرالى قۇندى مالىمەتتەر جينادى. 1926 - 27 جىلدارى ماتەريكتىڭ سولتۇستىك - شىعىس بولىگىندە بولعان ورىس عىلىمى ن. ي. ۆاۆيلوۆ 6000 - نان استام مادەني وسىمدىكتەردىڭ ۇلگىلەرىن جيناقتاپ، ەفيوپيا جەرى باعالى قاتتى بيدايدىڭ وتانى ەكەندىگىن انىقتادى. افريكانىڭ حالقى مەن تابيعاتى تۋرالى عىلىمي دەرەكتەردى جيناقتاپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋدە ماتەريكتىڭ كوپشىلىك بولىگىندە يەلىكتەرى بولعان فرانسيانىڭ عالىمدارى دا زور ەڭبەك ءسىڭىردى.
بەكىتۋ:
ەكسپرەسس سۇراقتار
1. افريكا الىپ جاتقان اۋدانى بويىنشا نەشىنشى ورىن الادى؟
2. افريكانىڭ ەكۆاتور سىزىعى مەن مەريديانعا قاتىستى ورنى؟
3. ساحارا ءشولىنىڭ اۋدانى؟
4. افريكانى ەۋرازيامەن جالعاستىرىپ جاتقان بۇعاز؟
5. افريكانىڭ ىشكى اۋداندارىن اشۋ مەن تابيعات جاعدايلارىن تاڭداپ بىلۋگە ۇلەس قوسقان اعىلشىن عالىمى؟
6. ۆيكتوريا سارقىراماسىن اشقان ساياحاتشى؟
7. شىعىس جانە ورتالىق افريكاعا ساياحات جاساعان ورىس عالىمى؟
8. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن وزەن؟
9. ماتەريكتىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك نۇكتەسى؟
10. ماتەريكتىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ تومەن نۇكتەسى؟
11. 6000 - نان استام مادەني وسىمدىكتەردىڭ ۇلگىلەرىن جيناقتاعان ورىس بيولوگى؟
12. كونگو وزەنىنىڭ بويىنداعى سارقىرامالاردى اشىپ، افريكانىڭ كولدەرىن زەرتتەدى.
13. سولت شەتكى نۇكتەسى؟
14. وڭت شەتكى نۇكتەسى؟
15. شىعىس شەتكى نۇكتەسى؟
16. باتىس شەتكى نۇكتەسى؟
17. افريكاداعى ەڭ ءىرى جانۋار؟
18. ەڭ ءىرى ارالى؟
باعالاۋ.
جارايسىڭدار، بالالار! بۇگىن بۇكىل سىنىپتىڭ بەلسەندى جۇمىسىن، اسىرەسە مىنا وقۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن اتاپ وتكىم كەلەدى: (باعالارى ايتىلادى )
ۇيگە تاپسىرما:
افريكا جاعالاۋىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر. زەرتتەلۋ تاريحى ن وقىپ كەلۋ جانە افريكا ساياحاتشىلارى تۋرالى رەفەرات جازىپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
قىزىلوردا وبلىسى،قازالى اۋدانى، بىرلىك اۋىلىنداعى №102 ورتا مەكتەبىنىڭفيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى جاننازاروۆا سالتانات
-
بۇل ترەنينگ اتا - انالارىمەن وتكىزىلەدى.
