اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزرەتتىلىكتى دامىتۋ
اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزرەتتىلىكتى دامىتۋ
بۇل باياندامادا قازىرگى مەكتەپ ۇردىسىندە شەتەل ءتىلىن وقىتۋدا وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتۋ بىلىكتىلىگىن، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ۇيىمداستىرۋدا ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ قاجەتتىلىگى، ياعني زور ەكەندىگى قاراستىرىلعان.
مۇنداي ويىندار وقۋشىنى جان - جاقتى دامىتىپ، ءبىلىمدى تولىق يگەرۋىنە كومەكتەسەدى. باستاپقى ەتاپتا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋداعى ءبىر نەگىزگى اسپەكت ول ويىن ەلەمەنتتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ بولىپ تابىلادى. ويىن ارقىلى بالا قوعامدىق تاجىريبەنى مەڭگەرەدى، سوندىقتان ءار ساباق پروسەسىندە قانداي ديداكتيكالىق ويىن قولدانۋعا بولاتىنىن ساباقتىڭ مازمۇنىنا، ماقساتىنا، جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس تاڭدالۋى كەرەك ەكەندىگى نازارعا الىنعان. ياعني اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ بارىسىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانا وتىرىپ، قۇزىرەتتىلىك تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىنىڭ وزدىگىنەن دامۋعا، جەتىلۋگە قابىلەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
«ويىن – بالا ءۇشىن ومىرلىك تاجىريبە»
(م. جۇمابايەۆ)
ويىن دەگەنىمىز – جاس ەرەكشەلىككە قارامايتىن، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەتىن، ويلاندىراتىن ءۇردىس. ويىن – توزىمدىلىكتى، العىرتتىقتى، تاپقىرلىقتى، ۇقىپتىلىقتى، ىزدەنىپازدىقتى، ىسكەرلىكتى، دۇنيەتانىم ءورىسىنىڭ كولەمدىلىگىنىڭ، كوپ ءبىلۋدى، سونداي - اق، باسقا دا تولىپ جاتقان ساپالىلىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار پەداگوگيكالىق، ءتيىمدى ادىستەرىنىڭ بipi.
ول ويىندار بالانىڭ تاپقىرلىعىن، بايقاعىشتىعىن، زەيىندىلىگىن ارتتىرۋمەن قاتار، epiك سەزىم تۇرلەرىن دە دامىتادى. ويىن تۇرلەرى كوپ. سونىڭ ىشىندە باستاۋىش جانە ورتا بۋىن سىنىپتاردا پايدالاناتىن: ويىن - ساباق، ويىن - جاتتىعۋ، سەرگىتۋ ويىندارى، ديداكتيكالىق ماقساتتاعى ويىندار، سوزدىك ويىندار، لوگيكالىق ويىندار ت. ب. وسىلاردىڭ ىشىندە ديداكتيكالىق ماقساتتاعى ويىنداردىڭ وقىتۋ ۇردىسىندە وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتۋدا ۇلەسى زور بولىپ تابىلادى.
پسيحولوگيالىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا باستاۋىش جانە ورتا بۋىندا وقۋشىلار بەلسەندى جانە وتە قوزعالمالى بولىپ كەلەدى. بۇل جاستاعى بالالار وزدەرىن ەركىن ۇستاپ، ساباققا اسا قىزىعۋمەن قاتىسادى، ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى نارسەلەردى كورىپ، سونى بەينەلەۋدى ۇناتادى. رولدىك ويىنداردى تابىستى جانە قارقىندى جۇرگىزە بىلەدى. سويلەۋ ارەكەتىندە قوزعاۋشى كۇش – ىرعاق. سويلەۋ ىرعاعىن قۇرۋ مۇعالىمدەردىڭ رولدىك ويىنداردى ۇيىمداستىرۋداعى ەڭ قيىن ءىس – ارەكەتى. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءمۇعالىم ويىنعا قاتىسۋشىنىڭ وزىندىك ءسوز ىرعاعىن بەينەلەپ كورسەتىپ، تاپسىرمانى دۇرىس قۇرا ءبىلۋى كەرەك. تاقىرىپتىق «رولدىك - ويىندار» وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ داعدىسىنىڭ قالىپتاسۋىن دامىتادى.
ويىننىڭ ساباق بارىسىندا باستى ماقساتى – ءبىلىم بەرۋدى ويىنمەن ۇشتاستىرۋ. بالانىڭ ويىنعا بەلسەندى تۇردە قاتىسۋى ونىڭ ۇجىمداعى باسقا دا ارەكەتتەرىن ايقىندايدى. ويىن ءبىر قاراعاندا قاراپايىم قۇبىلىس نە ارەكەت سياقتى بولعانىمەن، ول ۇجىمدىق ارەكەت. ويىن ارقىلى وقۋشىنىڭ:
• قيسىندى وي - قابىلەتى داميدى؛
• وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەدى؛
• سوزدىك قورى باييدى، ءتىلى داميدى؛
• زەيىنى قالىپتاسادى؛
• بايقامپازدىعى ارتادى؛
• ءوزارا سىيلاستىققا ۇيرەتەدى؛
• ويىننىڭ ەرەجەسىن بۇزباۋ، ياعني، تارتىپتىلىككە باۋليدى؛
• ءبىر - بىرىنە دەگەن وقۋشى سەنىمى ارتادى؛
• ساباققا قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
ساباق بارىسىندا وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ، اۋىزشا سويلەي الۋ جانە جازۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمەن ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي الۋ قابىلەتىن دامىتۋدا ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ۇلەسى زور دەسەك بولادى. ءماتىندى مازمۇنداۋعا ۇيرەتۋ، جوسپار قۇرۋعا، بەلگىلى ءبىر سۋرەتكە تاقىرىپ قويا بىلۋگە، سول سۋرەتكە قاراپ سويلەم قۇراۋعا، ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن وزدەرىنىڭ ويلارىن، قىزىقتى ءىس - ارەكەتتەرىن اڭگىمەلەۋگە ۇيرەتۋ ديداكتيكالىق ويىنداردى ويناۋ بارىسىندا قالىپتاسادى. بالالار ءبىلىمدى ويىن ارقىلى قابىلداپ ۇيرەنەدى. سوندىقتان ساباقتاعى ويىن وقۋشى ءبىلىمىن تىڭداپ، وي - ءورىسىن كەڭەيتە الادى، ءبىلىم الۋداعى قىزىعۋشىلىعى ارتادى. ويىن ارقىلى بالا كوپتەگەن مالىمەتتەر الادى، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن قالىپتاستىرادى. بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، ساباقتىڭ ماقساتىنا ساي ۇجىمداستىرىلعان ويىنداردىڭ بەرەرى مول.
كەلەشەكتە جاپپاي 12 جىلدىق بىلىمگە كوشەتىندىكتەن 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ بويىنشا مەملەكەتتىك ستاندارت جوباسىن الىپ قاراساق تا وقىتۋدىڭ ويىن تەحنولوگياسىنا ۇلكەن ءمان بەرىلگەن.
بۇل باياندامادا قازىرگى مەكتەپ ۇردىسىندە شەتەل ءتىلىن وقىتۋدا وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتۋ بىلىكتىلىگىن، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ۇيىمداستىرۋدا ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ قاجەتتىلىگى، ياعني زور ەكەندىگى قاراستىرىلعان.
مۇنداي ويىندار وقۋشىنى جان - جاقتى دامىتىپ، ءبىلىمدى تولىق يگەرۋىنە كومەكتەسەدى. باستاپقى ەتاپتا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋداعى ءبىر نەگىزگى اسپەكت ول ويىن ەلەمەنتتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ بولىپ تابىلادى. ويىن ارقىلى بالا قوعامدىق تاجىريبەنى مەڭگەرەدى، سوندىقتان ءار ساباق پروسەسىندە قانداي ديداكتيكالىق ويىن قولدانۋعا بولاتىنىن ساباقتىڭ مازمۇنىنا، ماقساتىنا، جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس تاڭدالۋى كەرەك ەكەندىگى نازارعا الىنعان. ياعني اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ بارىسىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانا وتىرىپ، قۇزىرەتتىلىك تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىنىڭ وزدىگىنەن دامۋعا، جەتىلۋگە قابىلەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
«ويىن – بالا ءۇشىن ومىرلىك تاجىريبە»
(م. جۇمابايەۆ)
ويىن دەگەنىمىز – جاس ەرەكشەلىككە قارامايتىن، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەتىن، ويلاندىراتىن ءۇردىس. ويىن – توزىمدىلىكتى، العىرتتىقتى، تاپقىرلىقتى، ۇقىپتىلىقتى، ىزدەنىپازدىقتى، ىسكەرلىكتى، دۇنيەتانىم ءورىسىنىڭ كولەمدىلىگىنىڭ، كوپ ءبىلۋدى، سونداي - اق، باسقا دا تولىپ جاتقان ساپالىلىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار پەداگوگيكالىق، ءتيىمدى ادىستەرىنىڭ بipi.
ول ويىندار بالانىڭ تاپقىرلىعىن، بايقاعىشتىعىن، زەيىندىلىگىن ارتتىرۋمەن قاتار، epiك سەزىم تۇرلەرىن دە دامىتادى. ويىن تۇرلەرى كوپ. سونىڭ ىشىندە باستاۋىش جانە ورتا بۋىن سىنىپتاردا پايدالاناتىن: ويىن - ساباق، ويىن - جاتتىعۋ، سەرگىتۋ ويىندارى، ديداكتيكالىق ماقساتتاعى ويىندار، سوزدىك ويىندار، لوگيكالىق ويىندار ت. ب. وسىلاردىڭ ىشىندە ديداكتيكالىق ماقساتتاعى ويىنداردىڭ وقىتۋ ۇردىسىندە وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتۋدا ۇلەسى زور بولىپ تابىلادى.
پسيحولوگيالىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا باستاۋىش جانە ورتا بۋىندا وقۋشىلار بەلسەندى جانە وتە قوزعالمالى بولىپ كەلەدى. بۇل جاستاعى بالالار وزدەرىن ەركىن ۇستاپ، ساباققا اسا قىزىعۋمەن قاتىسادى، ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى نارسەلەردى كورىپ، سونى بەينەلەۋدى ۇناتادى. رولدىك ويىنداردى تابىستى جانە قارقىندى جۇرگىزە بىلەدى. سويلەۋ ارەكەتىندە قوزعاۋشى كۇش – ىرعاق. سويلەۋ ىرعاعىن قۇرۋ مۇعالىمدەردىڭ رولدىك ويىنداردى ۇيىمداستىرۋداعى ەڭ قيىن ءىس – ارەكەتى. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءمۇعالىم ويىنعا قاتىسۋشىنىڭ وزىندىك ءسوز ىرعاعىن بەينەلەپ كورسەتىپ، تاپسىرمانى دۇرىس قۇرا ءبىلۋى كەرەك. تاقىرىپتىق «رولدىك - ويىندار» وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ داعدىسىنىڭ قالىپتاسۋىن دامىتادى.
ويىننىڭ ساباق بارىسىندا باستى ماقساتى – ءبىلىم بەرۋدى ويىنمەن ۇشتاستىرۋ. بالانىڭ ويىنعا بەلسەندى تۇردە قاتىسۋى ونىڭ ۇجىمداعى باسقا دا ارەكەتتەرىن ايقىندايدى. ويىن ءبىر قاراعاندا قاراپايىم قۇبىلىس نە ارەكەت سياقتى بولعانىمەن، ول ۇجىمدىق ارەكەت. ويىن ارقىلى وقۋشىنىڭ:
• قيسىندى وي - قابىلەتى داميدى؛
• وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەدى؛
• سوزدىك قورى باييدى، ءتىلى داميدى؛
• زەيىنى قالىپتاسادى؛
• بايقامپازدىعى ارتادى؛
• ءوزارا سىيلاستىققا ۇيرەتەدى؛
• ويىننىڭ ەرەجەسىن بۇزباۋ، ياعني، تارتىپتىلىككە باۋليدى؛
• ءبىر - بىرىنە دەگەن وقۋشى سەنىمى ارتادى؛
• ساباققا قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
ساباق بارىسىندا وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ، اۋىزشا سويلەي الۋ جانە جازۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمەن ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي الۋ قابىلەتىن دامىتۋدا ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ۇلەسى زور دەسەك بولادى. ءماتىندى مازمۇنداۋعا ۇيرەتۋ، جوسپار قۇرۋعا، بەلگىلى ءبىر سۋرەتكە تاقىرىپ قويا بىلۋگە، سول سۋرەتكە قاراپ سويلەم قۇراۋعا، ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن وزدەرىنىڭ ويلارىن، قىزىقتى ءىس - ارەكەتتەرىن اڭگىمەلەۋگە ۇيرەتۋ ديداكتيكالىق ويىنداردى ويناۋ بارىسىندا قالىپتاسادى. بالالار ءبىلىمدى ويىن ارقىلى قابىلداپ ۇيرەنەدى. سوندىقتان ساباقتاعى ويىن وقۋشى ءبىلىمىن تىڭداپ، وي - ءورىسىن كەڭەيتە الادى، ءبىلىم الۋداعى قىزىعۋشىلىعى ارتادى. ويىن ارقىلى بالا كوپتەگەن مالىمەتتەر الادى، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن قالىپتاستىرادى. بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، ساباقتىڭ ماقساتىنا ساي ۇجىمداستىرىلعان ويىنداردىڭ بەرەرى مول.
كەلەشەكتە جاپپاي 12 جىلدىق بىلىمگە كوشەتىندىكتەن 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ بويىنشا مەملەكەتتىك ستاندارت جوباسىن الىپ قاراساق تا وقىتۋدىڭ ويىن تەحنولوگياسىنا ۇلكەن ءمان بەرىلگەن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: تۇراقتى ەلەكتر توگى تاراۋىن قورىتىندىلاۋ ساباعى
