InfoHub Logo

بايانداما: «اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا ويىن تەحنولوگياسىن پايدالانۋ.»

اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا ويىن تەحنولوگياسىن پايدالانۋ. شەت تىلدەرىن ۇيرەنۋ، اسىرەسە اعىلشىن ءتىلى قازىرگى – زاماننىڭ قاجەتتىلىگى.

 ن.ءا. نازاربايەۆ.

اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ەلامانوۆا گۋلحان ۋسەربايەۆنا.

اقتوبە قالاسى، №51 گيمنازيا

شەتەل ءتىلى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق بايلانىستارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تۇلعاارالىق جانە مادەنيارالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ اسا ماڭىزدى قۇرالى بولىپ تابىلادى. مەملەكەتتىڭ حالىقارالىق بايلانىستارىنىڭ ساپالىق وزگەرىستەرى ادامنىڭ پراكتيكالىق جانە زياتكەرلىك ىس-ارەكەتىندە شەتەل تىلدەرىنىڭ سۇرانىسقا يە بولۋ قاجەتتىلىگىن تۋعىزىپ وتىر.

اعىلشىن ءتىلى – XXI عاسىردىڭ ءتىلى.بۇل ءتىل قازاقتى دۇنيەگە تانىتاتىن، الەمدىك دەڭگەيگە شىعاراتىن ءتىل.وعان ءبىز الداعى ءوتىپ كەتكەن ەقۇب(وبسە) سامميتىنە ءتوراعالىق ەتكەن كەزىمىز وسىنىڭ ءبىر دالەلى بولا الادى. ەلىمىزدىڭ شەت ەلدەرمەن قارىم-قاتىناسىمىز كۇشەيىپ وتىرعان قازىرگى كەزدە وقۋشىلاردىڭ شەت تىلىنە قىزىعۋىن، بىلىمگە قۇشتارلىعىن وياتۋ، تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءاربىر شەتەل ءتىلى ءمۇعالىمىنىڭ مىندەتى. 

ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك الىپ، دەربەس مەملەكەت بولىپ، نارىقتىق قاتىناستار زاڭىمەن ءومىر سۇرۋگە بەت بۇرىپ، شەت ەلدىك مەملەكەتتەرمەن تەرەزەسى تەڭەسىپ تۇرعان كەزەڭىندە، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى دە ءوز الدىنا بولەك دامىپ، كۇردەلەنە تۇسۋدە. بۇل ءوز كەزەگىندە قازىرگى تاڭداعى پەداگوگيكا سالاسىنداعى وقۋ ءۇردىسىنىڭ باستى ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە قويىلۋىنا ءوز اسەرىن تيگىزۋدە.

ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ ماسەلەسىندە عىلىم مەن تاجىريبەنىڭ بىر-بىرىمەن ءوزارا بايلانىسقان، كوپتەن قالىپتاسىپ كەلە جاتقان قاراما- قايشىلىقتارىن شەشۋ باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. سول ماسەلەلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى وقىتۋ ۇردىسىندەگى وقىتۋدىڭ ادىستەرى مەن فورمالارىنىڭ مازمۇنىنىڭ سايكەس كەلمەۋى. وسى ورايدا، ءالى دە جاڭا يننوۆاسيانىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن، وتە قىزىقتى جانە الدىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن وقىتۋ ءادىسىنىڭ ءبىر ءتۇرى-ويىن ارقىلى وقىتۋ ءادىسى. كۇندەلىكتى ءبىر سارىندى، ءداستۇرلى ساباقپەن وقۋشىلاردى قىزىقتىرا المايسىڭ، كەرىسىنشە جالىقتىرىپ الامىز. اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ويىن تەحنولدوگياسىن قولدانۋ كەرەك.  

ويىن ويناۋ ارقىلى وقۋشىلار وزدەرىن كورسەتە الادى، ءوزارا قارىم – قاتىناسقا تۇسەدى، جەڭىسكە دەگەن ۇمتىلىس پايدا بولادى. كۇندە ءداستۇرلى ساباق وتكىزۋ ارقىلى، قالاعان ناتيجەگە جەتۋگە بولمايدى. ويىن ارقىلى اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋ بارىسىندا كەزدەسەتىن قىزىقسىز تاقىرىپتاردى جەڭىل، وڭاي مەڭگەرتۋگە بولادى. اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا ويىن تەحنولوگياسىن پايدالانۋ ارقىلى وقۋشى قۇزىرەتتىلىگى داميدى. قۇزىرەتتىلىك – وقۋ ناتيجەسىندە وزگەرمەلى جاعدايدا مەڭگەرگەن ءبىلىم، داعدىنى تاجىريبەدە قولدانا ءبىلۋ، پروبلەمانى شەشۋ، دايىندىق ساپاسىنىڭ قۇرىلىمدىق سيپاتىن انىقتايتىن جاڭا ساپا.      جاڭا ءبىلىم جۇيەسىندەگى باستى نازار اۋدارىلاتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ءار وقۋشىنىڭ قۇزىرەتتىلىكتەر جيىنتىعى ءبىلىم ناتيجەلەرى رەتىندە يگەرۋىنە باعدارلانعان. ءتيىمدى قولدانىلعان كەز كەلگەن تەحنولوگيا ءبىلىم ساپاسىن ارتتىراتىنى اقيقات.

حVII-XX عاسىرلاردا ويىن ارەكەتىن تۇسىندىرۋدە جاڭا كوزقاراستار، پايىمداۋلار ورنىعىپ، تومەندەگىدەي عالىمدار ويىن ارەكەتىنىڭ فيلوسوفيالىق نەگىزدەرىن عىلىمي تۇرعىدان قاراستىردى،ولار: گ. گەگەل، ۆ. ۆۋندت، ف. شيللەر، ك. بيۋلەر، ۆ. فريگە، ك.گروسس، گ. سپەنسەر، ي. حەيزينگا، ي. كانت، گ.م. مەيەس، ۆ.م. دەمين، م.ا. كاگان، ت.ب. عالىمدار ويىن تەورياسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىن، ويىن ىس-ارەكەتىنىڭ الەۋمەتتىك جاقتارىن انىقتاپ، ونىڭ بالانىڭ قيالى مەن ويلاۋ قابىلەتىنە وڭ اسەر ەتەتىنىن انىقتاعان.

ويىن – كۇردەلى بيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق، پەداگوگيكالىق ۇعىم. پسيحولوگيا تۇرعىسىنان ويىندى زەرتتەۋگە ل.س.ۆىگوتسكيي، س.ل.رۋبينشتەين، د.ب.ەلكونين، ب.گ.انانيەۆ، ا.ن.لەونتيەۆ سەكىلدى عالىمدار ات سالىستى. س.ل.رۋبينشتەيننىڭ پسيحولوگيالىق كوزقاراسى بويىنشا «ويىن نەگىزىندە ادامنىڭ بارلىقپسيحيكالىق قابىلەتتەرى قالىپتاسادى، بالانى ەرەسەك ومىرگە دايىندايدى. ويىن ارقىلى بالانىڭ قورشاعان ورتامەن قارىم-قاتىناس جاساۋىنا مۇمكىندىك تۋادى . ويىن - ادام ىس-ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ءتۇرىنىڭ ءبىرى. ول ادام ىس-ارەكەت جۇيەسىنىڭ نەگىزگى قۇرامدىق بولىگىنە كىرەدى. ويىن ىس-ارەكەتىنسىز ادامداردىڭ، قوعامنىڭ، جەكە ادامنىڭ دامۋى مۇمكىن ەمەس.

قوعامداعى ويىن ىس-ارەكەتىنىڭ وبەكتيۆتى ماڭىزدىلىعىن ءبىلىمدى، شەبەرلىكتى، داعدىنى قالىپتاستىرۋ باعىتىنان كورىنەدى. بۇل تۋرالى ورىس پەداگوگى ا. ماكارەنكونىڭ ايتىلعان سوزدەرى ورىندى: «وقۋشى ومىرىندە ويىنىڭ ماڭىزى زور، ەرەسەك ادام ءۇشىن ەڭبەكتىڭ، جۇمىستىڭ، قىزمەتتىڭ قانداي ماڭىزى بولسا، ناق سونداي ماڭىزى بار. جەكە ادام ويىندا قانداي بولسا، وسكەسىن جۇمىستا دا كوپ جاعىنان سونداي بولادى. سوندىقتان كەلەشەك قايراتكەردى تاربيەلەۋ الدىمەن ويىندا باستالادى.

ويىن وقۋشىلار ءۇشىن - اينالاداعىنى ءتانىپ-بىلۋ ءتاسىلى» - دەپ تۇجىرىمدايدى . باستاپقى جانە كەيىنگى ەتاپتاردا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋداعى ءبىر نەگىزگى اسپەكت ول ويىن ەلەمەنتتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ بولىپ تابىلادى. ويىن ارقىلى بالا قوعامدىق تاجىريبەنى مەڭگەرەدى، سوندىقتان ءار ساباق ۇردىسىندە قانداي ويىن قولدانۋعا بولاتىنىن ساباقتىڭ ماقساتىنا، جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس تاڭداۋ كەرەك.

ويىندار بەس نەگىزگى تۇرگە بولىنەدى:

 1) ۇستەل ءۇستى ويىندارى

2) ديداكتيكالىق ويىندار

3) قوزعالىس ويىندارى

4) ىسكەرلىك ويىندار

5) ينتەللەكتۋالدىق ويىندار

 ءى. ۇستەل ءۇستى ويىندارى. وقۋشىلاردىڭ زەيىندىلىگىن دامىتاتىن، ءوي-ورىسىن كەڭەيتەتىن قۇرال. سىنىپتا ۇستەل ءۇستى ويىندارىن توپتىق جانە دارا جۇمىستا قولدانۋىمىزعا بولادى. بۇعان رەبۋس، كروسسۆوردتار جاتادى، ولاردى تاقتادا، ۆاتمان قاعازىندا، قيما قاعازداردا نەمەسە كومپيۋتەردە ورىنداۋعا بولادى. بۇل ويىنداردى قورىتىندى، ءبىلىمدى تياناقتايتىن ساباقتاردا قولدانعان ءتيىمدى.

ءىى. ديداكتيكالىق ويىندار. وقۋشىلاردىڭ تانىم بەلسەندىگىن جانداندىراتىن، وزدىگىنەن ويلاۋىن دامىتاتىن تاسىلدەردىڭ ءبىرى. ولار كەز-كەلگەن وقۋ ماتەريالىن قىزىقتى دا تارتىمدى قىلىپ، وقۋشىلاردىڭ كوڭىلدى كۇيىن كوتەرۋگە، وزدەرىنىڭ جۇمىستارىنا قاناعاتتانۋعا جانە ءبىلىم ءۇردىسىن جەڭىل مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى.

ءىىى. قوزعالىس ويىندارى . بۇل ويىندار وقۋشىلاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىن ءبىر تۇرىنەن باسقا تۇرىنە تەز اۋىسۋعا كومەكتەسەدى جانە ەشقانداي ارنايى دايىندىقتى تالاپ ەتپەيدى. بۇلاردى جابىق بولمەدە نەمەسە اشىق الاندا دا وتكىزە الامىز.

IV. ىسكەرلىك ويىندار . وقۋشىلاردىڭ وقۋ مازمۇنىن تەرەڭ مەڭگەرۋگە جانە پىسىقتاۋعا ىقپال ەتەدى. ولار ساياحات ساباقتاردا بەلسەنە قاتىسۋىمەن، اۋىزشا مالىمدەۋىمەن، كۇيزەلۋىمەن بىلىمدەرىن جاندىرادى. ىسكەرلىك ويىندار وقۋشىلاردىڭ قيالىن دامىتادى، سالىستىرۋعا جانە دالەلدەۋگە ۇيرەتەدى.

V.ينتەللەكتۋالدىق ويىندار. بۇل ويىندار وقۋشىلاردىڭ زور بەلسەندىگىن وياتادى. بۇل كاتەگورياعا «ۇعىمتالدىققا، جۇيرىكتىككە، زەرەكتىككە» بەيىمدەلگەن تاپسىرمالار – شارادالار، جۇمباقتار، باس قاتىرعىشتار جاتادى.كەز كەلگەن ويىندى قولدانعاندا كەلەسى ماسەلەلەردى ەستەن شىعارماۋ كەرەك: -مەكتەپتە ءار-تۇرلى ويىنداردى ويناعان بالا شىعارماشىلىققا دايىن؛ -ويىن، ونىڭ ءتۇرى، مازمۇنى وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي بولۋى؛ -جارقىن كورنەكىلىك ويىندى تالاپقا ساي وتكىزۋگە ىقپال ەتەدى؛ -ويىننىڭ قىزىقتى ماتەريالى تاقىرىپپەن تىعىز بايلانىستا بولۋى؛

مەنىڭ ساباق بارىسىندا پايدالاناتىن كەيبىر ويىنداردىڭ ۇلگىلەرى: Interviewing an interesting person. ءبىر وقۋشى تانىمال اتاقتى ادامنىڭ (ساياسات قايراتكەرى، ءانشى، اكتەر، سپورتشى، ت.ب) ءرولىن وينايدى. سىنىپتاستارى ءارتۇرلى سۇراقتار قويا وتىرىپ، ونىڭ كىم ەكەندىگىن تابۋى ءتيىس. سۇراقتار بىلاي بولۋى مۇمكىن: What's your hobby؟ What kind of meal/ sport/clothes/ do you like؟ Are you a man or a woman؟ Are you married or a single؟ ت.ب.

Just the facts.

ءمۇعالىم تاقتاعا 3 سۇراق جازادى، مىس: What kind of music do you like؟ Where do you usually listen to music؟ Who is your favourite singer؟ ءاربىر وقۋشى 3 ۇلەستىرمەلى قاعازدان الىپ، ونىڭ ءارقايسىسىنا، ءار سۇراققا جاۋاپ جازادى. ءمۇعالىم بارلىق قاعازداردى جيناپ الىپ، ارالاستىرادى دا، ءار وقۋشىعا 3-3تەن تاراتادى. بالالار سىنىپ ىشىندە سۇراق قويا ءجۇرىپ، قولىنداعى كارتوچكانىڭ يەسىن ىزدەيدى. بارلىق كارتوچكالار ءوز يەسىن تاپقاندا ويىن اياقتالادى. بۇل ويىندى مەكتەپ باسپاسىنان شىققان، اۆتورلارى: ت.د. كۋزنەسوۆا، پ.گ. كوزلوۆ. 8 - سىنىپ وقۋلىعىنداعى «Music in our life» تاقىرىبىن وتكەندە نەمەسە مۋزىكاعا قاتىستى ساباقتاردا پايدالانۋعا بولادى.

What’s in the bag؟

ءمۇعالىم الدىمەن بالالارعا ءبىر سۋمكا الىپ كەلەدى. بالالاردان سۇرايدى. بالالار سۋمكادا نە بار؟ بالالار ىشىندە داپتەر، قالام، كىتاپ بار دەپ ايتا باستايدى. ءمۇعالىم بۇل ويىندى ساباق سوڭىندا قولدانسا بولادى. اسىرەسە جاڭا سوزدەردى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولادى. ءمۇعالىم سۋمكانىڭ ىشىندەگى زاتتارمەن تانىستىرادى.سۋمكادا نە بار؟ ءمۇعالىم وقۋشىلاردان What’s this؟ سۇراعى ارقىلى زاتتى كورسەتۋ ارقىلى سۇرايدى. مىسالى: Pen، copybook، pencil، ruller، rubber دەپ كورسەتەدى. سوسىن وقۋشىلارعا جەكە-جەكە قايتالاتادى.سوزدەردى ۇمىتپاۋ كەرەك. سوسىن وقۋشىلارعا سۋمكا ىشىندەگى زاتتاردى تاراتىپ بەرىپ،وقۋشىلاردان وسى زاتتاردى مىنا سۇراق ارقىلى سۇراۋعا دا بولادى.مىسالى: Who has a pencil؟ Who has a ruller؟ جاۋاپ بەرگەندە وقۋشىلار كىمدە ەكەنىن تابۋ كەرەك.وقۋشىلار تاپسا Janar has a pencil دەپ تابۋ كەرەك. بۇل ويىن وقۋشىنىڭ اباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، سوزدىك قورلارى مولايىپ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ارتادى

 "Is it true or not؟"

ويىندى دوپپەن وتكىزۋگە بولادى. دوپتى كەز كەلگەن ويىنشىعا لاقتىرۋعا بولادى جانە ءبىر ءسوز تىركەسىن ايتىپ:"Is it true or not؟" دەگەن سۇراق قويادى،.ويىنشى دوپتى قاعىپ الىپ "Yes، it’s true"، نەمەسە "No، it’s not true" دەپ جاۋاپ بەرەدى. سوسىن سول ادام دوپتى باسقا ويىنشىعا لاقتىرادى.

“Find the sixth.”

ويىنشىلار دوڭگەلەكتەنىپ وتىرادى. ويىندى باستاۋشى وتكەن لەكسيكا بويىنشا سوزدەردى اتاي باستايدى.مىسالى،5 سپورتتىڭ ءتۇرى،5 ماماندىق،5 مەكتەپ قۇرالدارى،5جانۋار ت.س.س.جالعاستىرۋعا ۇسىنعان ادام 6-شىسىن اتايدى.ەگەر تەز ايتسا، سول ادام جۇرگىزۋشى بولادى.ءبىراز ويلانىپ ايتسا،بۇرىنعى ادام بولا بەرەدى. مىسالى:a rubber، a desk، a ruler، a chair، a board…(a pen)[2]قورىتا كەلگەندە ساباقتا ۇنەمى ويىن تۇرلەرىن پايدالانۋ ءتيىمدى دە، جاقسى ناتيجەگە جەتكىزەتىنىن بايقادىم.

ويىن – بالالار ءۇشىن وقۋ دا ەڭبەك تە. قانداي ويىن بولماسىن بالانى ءبىر نارسەگە ۇيرەتەدى. ويىن بالالاردىڭ دوستىق سەزىمىن وياتىپ، بىر-بىرىنە قامقورلىعى، ۇجىمدىق بىرلىگى نىعايادى. ويىن ارقىلى بالانى جاقسىلىققا، قايىرىمدىلىققا. ،ىزگىلىككە ،ادەپتىلىككە تاربيەلەۋگە بولادى.

ويىننىڭ نەگىزگى ماقساتى – بالانى قىزىقتىرا وتىرىپ ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ بولسا، ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى – سول ويىن تۇرلەرىن پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلاردى وزدىگىمەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە، وي بەلسەندىلىگى مەن ءتىل بايلىعىن ارتتىرا تۇسۋگە ءتۇرلى داعدى مەن شەبەرلىكتى مەڭگەرتۋگە قول جەتكىزۋ. ءتيىمدى قولدانا بىلگەن كەز كەلگەن تەحنولوگيا ءبىلىم ساپاسىن ارتتىراتىنى حاق.           دامىعان ەلۋ مەملەكەتتىڭ قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەيىك.سەبەبى، قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءبىلىمدى ۇرپاقتىڭ قولىندا.قازىرگى جاستار - ەرتەڭگى قازاقستاننىڭ بولاشاعى

---