اكە مەن بالا
— اكە، اكە! كەتپەشى! — مەن ارقا-باسىم سۋىق تەرگە مالىنىپ، ءوز داۋسىمنان ءوزىم شوشىنا وياندىم.
بيىلعى مامىر ايىنىڭ ورتا شەنى جىلداعىدان وزگەشە الماتىنى كۇيدىرىپ تۇردى. ءتۇن قاپىرىقتىعى تىنىستى تارىلتىپ، كەڭىردەگىڭدى قىلقىندىرىپ تاستايدى. «تاستاق» بازارىنىڭ جانىندا انام ەكەۋمىز شاعىن عانا جەر ۇيدە تۇرامىز. بازاردىڭ ۋ-شۋى، قۇجىناعان ادامداردىڭ قارا ءجۇرىسى قاڭسىپ تۇرعان اۋانى ودان ءارى كەپتىرىپ، قاڭىرىعىڭدى تۇتەدى.
ورنىمنان تۇرىپ، ءوزىم وقيتىن مەكتەپتىڭ سپورت الاڭىنا كەلدىم. بالالار فۋتبولدىڭ قىزىعىنا بەرىلىپ كەتىپتى. ءبىر شەتتەن سىنىپتاسىم جاندوس كەلە قالدى.
— اقشا تابايىق، — دەدى ول.
— قايدان؟
— ايداردىڭ ۇيىنە ۇرلىققا تۇسەمىز.
— جوق، ولاي ىستەي المايمىن.
ول ىشىمنەن ءتۇيىپ قالدى. مەن ءبۇرىسىپ وتىرا كەتتىم. وعان قارسى تۇرۋعا شامام جەتپەيدى. «ۇرساڭ، ۇرا بەر» دەپ ورنىمنان اۋىرسىنا تۇردىم.
ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى جۇيە وسىلاي. ءار سىنىپتا 2-3 باسبۇزار بالا بولادى. وزىنەن كۇشى ازداۋ بالالارعا قامقورلىق كورسەتكەن بولىپ، جانىندا ۇستاپ، تومەنگى سىنىپتاردان اقشا جيناتادى. وزىنە ابدەن باعىندىرىپ العان.
— ءبىز — جان اياسپاس دوسپىز. دوستار بىر-بىرىنە كومەكتەسۋى كەرەك. ۇرلىقتى مەن جاسايمىن، سەن قاراۋىلدىققا تۇرساڭ دا بولادى، — دەدى.
قانشا قىرسىعىپ تۇرسام دا، باسىمدى يزەدىم.
— سەن ەرتەڭ دەنەشىنىقتىرۋ ساباعىنا فورما اكەلمە. وقۋشىلار ساباققا قاتىسپاعان بالاعا تەلەفوندارىن، ۇيلەرىنىڭ كىلتتەءرىن بەرەدى دە، وزدەرى ساباققا كەتەءدى، سول كەزدە ايداردىڭ ءۇيىنىڭ كىلتىن بولەك ۇستا دا، ماعان بەر، — دەدى.
ونىڭ ازىرەتىنىڭ كولەڭكەسىندە جۇرگەندىكتەن، ايتقانىنا كونبەۋگە ءابدىم جوق ەدى.
ايدار شەشەسى ەكەۋى مەكتەپتىڭ تۇبىندەگى ۇيدە تۇرادى. اناسى كۇنى بويى جۇمىستا. جاندوس ايداردىڭ ۇيىنە تالاي رەت بارعان. قاي زاتتىڭ قاي جەردە تۇراتىنىن ابدەن زەرتتەپ العان.
مەن ەرتەسى جاندوستىڭ ايتقانىن ىستەدىم. ءمۇعالىمنىڭ «كەلەسى جولى ساباققا فورماسىز كەلسەڭ، توقسانعا ەكى شىعارامىن»، — دەگەن ءسوزى ماعان شىبىن ءولتىردىم دەگەندەي عانا اسەر ەتتى.
ساباقتان سوڭ ىرگەدەگى كولگە شومىلۋعا باردىق. بۇل ءبىزدىڭ ويىننان كەيىنگى ادەتىمىز. كولءدىڭ جاعالاۋىنان تۇنىمەن جانىنداعى «انگار» دەگەن كاباكتان اراققا سىلقيا تويىپ، ودان توبەلەسىپ، قاباعى جارىلىپ، كوزىنەن ىزعار شاشقانداردى دا، ساۋداسىن جاساپ جىلمىڭ قاققانداردى دا، كوزدەرى كوك تۇماندانىپ الاسۇرعاندار مەن الپىس ەكى تامىرىن ماحابباتتىڭ شۋاعىنا بولەپ، قارا تاستىڭ وزىنە مەيىرىممەن قاراپ وتىرعان جاستاردى، جاسامىستاردى دا كەزدەستىرۋگە بولادى.
مۇندا سۋعا سەكىرەتىن بيىك مۇنارا بار. بالالاردىڭ ءبارى سول جەردەن كولگە قۇلدىراڭداي ورعيدى. ونىڭ باسىنا شىققاندا اينالاڭ الاقانداعىداي كورىنەدى دە، ءوزىڭدى كولگە بارىپ قۇيىلار ءبىر بۇلاقتاي سەزىنىپ، جوتالانىپ كەتەسىڭ. ورتتەي لاۋلاپ، قۇيىنداي قۇلدىراڭداپ ۇشاسىڭ. دوستارىڭنىڭ اراسىندا «چەرت» بولىپ كورىنگىڭ كەلمەيدى. ەگەر وسى بيىكتەن سىلكىنىپ تۇرىپ، سەكىرە الماي قالساڭ، قۇنىڭ تۇسەدى. بالالاردىڭ ورتاسىنداعى «سالماعىڭنان» ايىرىلاسىڭ. جازالاناسىڭ. فۋتبولدا قاقپاعا تۇرىپ، وتكىزىپ العان ءاربىر دوبىڭ ءۇشىن مايلى قۇيرىعىڭدى تەبۋگە ۇسىناسىڭ.
مەن بيىكتەن قورقامىن. مۇناراعا شىققانىممەن سەكىرىپ كەتۋگە جۇرەگىم داۋالامايدى. قورقاق قىپ جاراتقان ءتاڭىر مە… قۇسا بولام. سانام سانسىرايدى. جۇرەگىم تۇينەلەدى. مۇندايدا زەيىنىمە مۇڭنان باسقا ەشنارسە قوناقتامايدى. مۇنارا باسىنا شىققانىممەن، سەكىرمەءدىم دە، باسپالداقتان قايتا جەرگە تۇسپەدىم دە. مەنىڭ قارعۋىمدى كۇتكەن بالالار ءبىراز اينالشىقتاپ ءجۇردى دە، كۇتۋدەن جالىعىپ، قولدارىن ءبىر-اق سەرمەپ، ءوز جوندەرىنە كەتتى. مەن ورنىمنان تاپجىلمادىم. كەشكى سالقىننان با، الدە ۇرەيدەن بە، دەنەم تىتىركەنىپ، توڭازىعانداي بولدى. جاندوستىڭ ايداردىڭ ۇيىنە ۇرلىققا تۇسۋىنە سەبەپشى بولعانىمدى ايتسايشى. وز-وزىمنەن جيركەنىپ، ءتۇڭىلدىم. نە دە بولسا، وسى جەردەن قايتا تۇسپەۋگە بەكىنءدىم. بايلامىم وسى. كەيىننەن ۇرلىقتىڭ جاندوستان كەلگەنىن ءبىلدى، ءبىراق دالەلدەي المادى. جاندوس قۋىسباس بولعانىمەن — قۋسيراق. توتەننەن قويىلعان ءار سۇراققا جاۋابى دايىن، ءسوزى مىعىم. جاۋاپ بەرگەندە ءجۇزى موماقان تارتىپ، ويناقتاعان جانارى ويلىلىققا اۋىساتىن. مۇعالىمدەر ودان جاماندىق كەلەدى دەپ ويلامايدى. بالكىم ونىڭ وكتەم داۋىستى اكەسىنەن ىعاتىن دا بولار. ءيا، ونىڭ سونداي جولىنداعىسىن اتتاپ، تاپتاپ كەتەتىن اكەسى بار. ال مەندە شە؟..
مەنى قالىڭ وي جەتەلەپ كەتتى. باسىم، قول-اياعىم امان. مىنەءزىمدە سويقاندىق جوق. سوندا ماعان نە جەتپەيدى؟ مەنىڭ جانىم، وزەگىم، ىشكى سارايىم نەگە بوس، نەگە ءالسىز؟ سەبەبىن ىزدەيمىن.
سور كەلەمىن دەسە، اياق استى عوي. وندا قوردايدا تۇراتىنبىز. اكەم كوشەنىڭ باسىنداعى ۇيدەگى بالا-شاعاسى كوپ تاتەگە كەتىپ قالعاندا، مەنىڭ ءالى مەكتەپكە بارا قويماعان كەزىم ەدى. كوشەدە زۋىلداپ ءوتىپ جاتقانداردىڭ ىشىنەن اكەمنىڭ كولىگىنىڭ داۋسىن جازباي تانيمىن. جۇمىستان قايتار ۋاقىتىندا ۇيگە كىرەتىن بيىك تابالدىرىق ۇستىنە وتىرىپ الىپ كۇتەتىنمىن. بۇرىلىپ كەلسە عوي دەپ ويلايمىن. كوشەنىڭ شاڭىن بۇرقىراتىپ تانىس كولىك زۋ ەتىپ وتە شىعادى. ءجۇرىسى دە باياۋلامايدى. كەي-كەيدە اكەمنىڭ سۇلباسىن كورىپ قالامىن. باسىن باسقا جاققا بۇرىپ الادى. مەن تومەن قاراپ جەر شۇقيمىن. اكەمدى بوتەن بالالاردان قىزعانامىن. ەرلى-زايىپتىلاردى ازعىرىپ جۇرەتىن اجىراسۋ دەگەن قوعامنىڭ بۇرالقى ءيتىنىڭ نەگە قاباتىنىنىڭ ءتۇيىنىن تابا الماي، دارمەنءسىز كۇي كەشەمىن. اكەمنىڭ ءبىزدى تاستاپ كەتۋى جۇلىن-جۇيكەمدى ۇزگەن.
— اكە، سەن قايتىپ كەلسەڭ، بالمۇزداق تا، كوميكستەردىڭ سۋپەرقاھارماندارىنىڭ ويىنشىقتارىن دا سۇرامايمىن، — دەيمىن كەۋدە تۇسىمداعى قالتاما سالىپ قويعان سۋرەتىنە قاراپ.
سۋرەت ءۇنسىز.
— انام كولىگىنىڭ تەرەزەءسىنىڭ اينەگىن سىندىرماعاندا كەتپەس پە ەدىڭ؟
— ءيا، سولاي، — دەپ ءوز سۇراعىما ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن. سۋرەت تە كۇرسىنگەندەي بولادى. سودان ول بەينەنى قايتادان ورنىنا سالىپ قويامىن.
وسى ءساتتىڭ سۋرەتى وزەگىمە وكسىك بوپ ورنىعىپ العان. قايدا جۇرسەم دە وزىمنەن الىستاعان ەمەس. قايتا قالىڭداپ، قامىقتىرىپ جۇدەتەتىن. بۇل سەزىمنىڭ تيتتەي ۇشقىنى دا اكەمە جەتپەيتىنىن بىلەمىن. ول مەنى ىزدەمەيتىنىنە دە كوزىم جەتكەن.
مەنىڭ الابۇرتقان، الاساپىران بولعان كوڭىلىمنىڭ قۇنىن بەس تيىن ەتىپ قالانى قاراڭعىلىق باستى. «بۇگىن نە مۇنارادان سەكىرەم، نە وزىمە ءبىر نارسە ىستەيمىن، ايتەۋىر باسپالداقپەن قايتا جەرگە تۇسپەيمىن» دەپ وز-وزىمە ءسوز بەردىم. قالىڭ وي استىندا قالعىپ بارا جاتقام…
— كۇنىم-اۋ، سەنى ىزدەمەگەن جەءرىم جوق قوي، — دەپ، شەشەم كەلىپ قۇشاقتاي الدى. ءوزى ەڭىرەپ تۇر.
مەن قاتىپ قالعانداي ءجىبىمەدىم.
— ءجۇر ۇيگە!
— بارمايمىن! — دەپ زىرك ەتتىم، — بارمايمىن.
— وسىندا تۇنەمەكپىسىڭ، سوندا؟ — شەشەم باتىلسىزدانا سۇرادى.
— سەكىرىپ ولەمىن.
بۇل ءسوزىم شەشەمە جەر اينالىپ، تاۋ قۇلاپ، اسپان كوشكەندەي اسەر ەتكەنىن بىلەمىن. جول اپاتىنان ەكى قولىن، اياعىن، جەتى قابىرعاسىن سىندىرىپ، توسەك تارتىپ جاتقان جەرىنەن ەندى تۇرعان كەزى ەدى. كوڭىلىن استان-كەستەڭ ەتپەۋىمە دە بولادى. ءبىراق وسى ۋاقىتقا دەيىن وزىمنەن كۇشى باسىم بالالاردىڭ پسيحولوگيالىق قىسىمى، اكەسى بارلاردىڭ ءور كەۋدەلىلىگى مەنى وزگەرتىپ جىبەرگەن. بانديت بالا، اتامان بالا بولعىم كەلەدى. وعان ءبىراق موتيۆاسيا جەتپەيتىن. الدىمدا اعام، ارتىمدا ءىنىم جوق، سۇيەنەتىن ارقا تۇتار اكەم جوق. كۇن سايىن وزىمنەن كۇشى باسىم بالالاردان تاياق جەيتىنمىن. سول جانىمدى جۇدەتكەن.
— ءومىرىڭنىڭ ءتۇيىنىن ءولىم شەشە مە؟ — انام داتكە قۋات بولار ەشنارسە تابا الماعانداي نالي سۇرادى.
— ءيا، اينالىپ كەلگەندە مەءنىڭ وسىنداي «چەرت» بولىپ جۇرگەنىمە ءسىز كىنالىسىز، ءسىز. ءبىر ءنارسە ايتسام: «وي، ول سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى»، «سەنىڭ مىنەءزىڭ جامان عوي» — دەپ بەتىمنەن قاعىپ كەلدىڭىز. مەنىڭ ءبىر ءىسىمدى ماقتاپ، ارقامنان قاققان كەزىڭىز بولدى ما؟ — وزەگىمدەگى قاقتالىپ جۇرگەن ىس-جالىندى لاق ەتكىزدىم.
انام تۇقىرىپ قالدى. مەنىڭ بويىم ءسال بولسا دا جەڭىلدەدى. بىرەۋدىڭ ەرىك-جىگەرىن جانشۋ بويىما راحات سەزىم بەرەدى ەكەن.
انام ءتىلى مەن ءۇنىن جۇتىپ قويعانداي مەلشيىپ وتىرىپ، ءبىرازدان سوڭ:
—تۇزىڭا تىشپا! — دەدى. — ءسوزى ءزىلدى شىقتى. ءوزىڭدى ايتا بەرمەي، ءبىرۋاق مەنىڭ دە حالىمە ءۇڭىلىپ، تۇسىنىستىكپەن قارا. مەنىڭ سورىمنىڭ قالىڭدىعى شاشىمداي. مىنا ءومىردىڭ ىڭعايلى وتكەلىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلسەم، شاشىم جاسىما جەتپەي اعارماس ەدى عوي. ءبىر سەن دەپ ءجۇرءمىن. نە تارشىلىق، نە جاماندىق كوردىڭ؟ ءوز قاۋقارسىزدىعىڭدى وزگەگە جاپپا. اكەسىز وسكەن جالعىز سەن بە؟ جوق، الدە، اكەسىزدەرءدىڭ ءبارى شەتىنەن ءولىپ جاتىر ما؟ ەلدىڭ ۇلدارى جوعىن ايتپاي-اق قاسقىر-جۇرەك بولىپ ءجۇر عوي.
— وندا سونداي قاسقىر-جۇرەك ۇلدى بالا ەتىپ الىڭىز.
— اللا بەرگەن ونداي بالانى. ول ونداي بولمايمىن دەپ وتىرسا، بويىنداعىسىن باعالاماسا، نە ىستەيمىن، ايتشى، نە ىستەيىن؟ سەن سىرتتان ىزدەپ جۇرگەن باقىت ءوزىڭنىڭ ىشىڭدە جاتىر.
— قايدا ول، قاي جەردە جاتىر؟ نە ىشكەنگە، نە جەگەنگە جارىمايمىز! مەنىڭ ىشكى تىعىنىم اتىلعانداي لاقىلداتىپ جاتىرمىن.
— سىنىپتاسىڭ الماسقا قاراشى. اياق استىنان، ويلاماعان جەردەن مۇگەدەكتىڭ ارباسىنا تاڭىلىپ قالدى. كول-كوسىر اقشا دا، قابات-قابات ءۇي دە، اكە دە، شەشە دە كومەكتەسە المادى. بالام، باقىت دەگەن ءوزىڭنىڭ قاناعاتىڭ ەكەنىن مەن دە كەش ءتۇسىندىم. قاتەلىكتەرىم دە سودان باستالدى. سەن اقىلدى بالاسىڭ. ءوز بويىمداعى كەمشىلىكتەردىڭ سەندە بولماعانىن قالايمىن. سەن مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ ىشىندەگى جۇرەگىمسىڭ.
شەشەم يىعىمنان ۇستاپ، قۇشاقتادى. بۇل جولى مەن دە ونىڭ باۋىرىنا تىعىلدىم. ەكەۋمىز دە ۇزاق جىلادىق. ءبىر-بىرىمىزدىڭ ءقادىرىمىزدى ەندى عانا تۇسىنگەندەي بولىپ، مۇنارا باسپالداقتارىن ىشتەي ساناپ، تومەنگە تۇستىك.
مەنىڭ مۇنارادان سەكىرمەگەءنىمءدى بالالار بىلگەن جوق. جاندوس اياق استىنان باسقا مەكتەپكە اۋىسىپ كەتتى. كەلەسى كۇنى ويىندا ەڭ بەلسەندى شابۋىلشى بولدىم.
— اناشىم، بۇگىن قارسىلاستاردىڭ قاقپاسىنا 3 دوپ سوقتىم!!! — دەپ ۇيگە دابىرلاي كىردىم.
— اقىرىن، اكەڭ كەلدى، ۇيىقتاپ جاتىر، — دەدى انام ەكى ساۋساعىن ەرنىنە باسىپ.
كۇندە اتقارىپ جۇرگەن، بويى ۇيرەنگەن ادەتى وسى سەكىلدى. ءوزى تىم جايباراقات. كۇتپەگەن جاعدايدان ميىما قۇرت كىرىپ كەتكەندەي، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا جاندۇنيەمنىڭ استان-كەستەڭى شىقتى. شەكەمنەن قارا تەر بۇرق ەتتى. جاتىن بولمەگە كىردىم. شىنىمەن-اق، ەڭگەزەردەي قارا سۇر ادام ۇيىقتاپ جاتىر. قاباعى تۇكسيگەن. شاشتارى تىكىرەيگەن. بەتى بەزەۋدىڭ ىزىنەن بۇجىر-بۇجىر، ءاجىمدى. كەۋدە تۇسىما ساقتاپ جۇرگەن سۋرەتتى الىپ سالىستىردىم. كەسكىن-كەلبەتىن ۇقساتتىم دا، ۇقساتپادىم دا.
انام كەشكە داستارحان جايدى. اكەم كەلىپ جايعاستى. وزگەشە بىرنارسە بولاتىن شىعار دەپ كۇتتىم.
— ەرتەڭ يليچيەۆكا جاققا جۇرەمىز. دەمالىستى شىمكەنتتە وتكىزەسىڭ، —دەدى. اڭگىمەنىڭ باسى دا، اياعى دا وسى بولدى. جاۋاپ كۇتىپ، بەتىمە قارادى.
— جارايدى! — دەدىم ەكى ويلى قالىپتا.
— «جارايدى، اكە» دەپ ايت! — دەپ تۇزەتتى ءسوزىمدى. داۋسى دورەكى ەستىلدى. ۇندەمەپ ەدىم، تاعى قايتالادى.
— جارايدى، اكە! — دەدىم داۋسىمدى تىستەرىمنىڭ اراسىنان سىزدىقتاتا شىعارىپ. يليچيەۆكا مەنىڭ ۇعىمىمدا سيسيليانىڭ پالەرموسى سەكىلدى. ول جەردە تۇراتىندار ءۇشىن ءوز اۋىلدارى مىسىر شاھارىنداي. اكەم سول اۋىلدىڭ تۋماسى. مەنى اۋىلعا اپارماقشى.
جاماندىقتىڭ بەت-جۇزى بولمايدى دەگەن راس. ونىڭ بەت-الپەتىنەن ەشنارسە بايقاي المادىم. مەنىڭ كوزىمدەگى ۇرەيگە، بويىمداعى قورقىنىشقا سەلت ەتپەيتىن سەكىلدى. باياعىدان بەرى بىزبەن بىرگە تۇرىپ كەلە جاتقانداي، شايىن اسىقپاي، سوراپتاپ ىشۋدە. كورمەگەنىمە ون جىلدان اسقان اكەنىڭ كەنەتتەن قايتا ورالۋى ءومىرىمنىڭ قالىپتى ىرعاعىن بۇزىپ جىبەردى. بوتەن، جىلۋى جوق جان باسا-كوكتەپ كەلىپ، ءوز وكتەمدىگىن جۇرگىزبەكءشى. انام بارىنە ءۇنسىز كەلىسۋدە. اكەسىن كورسىن دەگەنى مە…
شىمكەنتكە باعىت الىپ بارامىز. كولىك ىشىندە ەكەۋدەن ەكەۋمىز. ءۇنسىزبىز. ەركەلەي بىلمەيمىن بە، ەركەلەگەنىمنىڭ تۇرپاتى سول ما، قىڭىرايىپ وتىرمىن. سول قاسارعىشتىعىما جىلىلىقپەن جاۋاپ بەرسە دەيمىن. يت تە يەسىنە ەركەلەيدى عوي. «اكە دەگەن وسىنداي بولۋ كەرەك» دەي مە ەكەن، الدە العاشقى كۇننەن ىقتىرىپ الايىن دەگەن ويى بار ما، ىزعارلى دا قاتال. وز-وزىنە كەرەمەتتەي سەنىمءدى. جول-جونەكەي ساتىپ العان تاماقتارىن جەمەي قويدىم، ول دا ماعان مايموڭكەلەمەدى. «نەگە جەمەيسىڭ؟» دەپ سۇرامادى دا. مەنىڭ قالاپ تۇرعان تاماعىمنىڭ جانىنان ءمان بەرمەگەندەي بولىپ وتە شىعادى. ەكەۋمىز دە بىر-بىرىمىزگە تىستەنىپ كەلەمىز. جەتىسايعا بارار جولدا دارياعا ءبىر سۇڭگىپ شىعۋعا توقتادىق. قايىققا وتىردىق. ەسكەكتى ماعان ەسكىزدى. ءبىرىنشى رەت ۇستاپ تۇرسام دا، تىرمىسىپ ەسىپ كەلەم. ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا اڭگىمە جوق. بىر-بىرىمىزگە وشىگىپ وتىرعان ادامداردايمىز. ارا-اراسىندا مەن جاققا كوزىنىڭ استىمەن قاباق شىتا قاراپ قويادى. مەنىڭ ىشكى ارپالىسىم وشپەندىلىككە اينالىپ بارا جاتقانداي. قانداي قاتىباس، يت مىنەز. «اكە» دەپ ايتۋعا ىشىمدەگى قاتىپ قالعان تۇيىندەر جىبەرەر ەمەس.
جاعالاۋعا يەگىن سۇيەپ تۇرعان ءبىر مۇيىسكە كەلىپ توقتادىق. بالىق اۋلاۋ دەگەن ءبىر قىزىق ءىس ەكەن. جاعالاۋدا ءۇن-تۇنسىز، تاپجىلماي ساعاتتاپ وتىراسىڭ. قارماعىڭا ەشتەڭە ىلىنە قويمايدى. ءبىراق راحات. پسيحوتەراپيا، مەديتاسيا دەپ ترەنينگ وتكىزىپ، اقشا تاباتىندار ءۇشىن مىنا جەر سايالى ورىن. قيالىڭدى قالاي قالىقتاتادى دەسەيشى…
باتىستان تۇتاسقان بۇلت كوءرىندى. جاڭبىر ءيىسى كەلدى. سۋ بەتى بوزعىلت تارتتى.
— كەتتىك! — دەدى. تەمىردەن جاراتىلعان ادامنىڭ داۋسىنداي سەزىمسىز شىقتى.
— بالىق قاپقالى تۇر! — دەدىم بەتىمدى بۇرماي، — ءسال كۇتە تۇرىڭىز!
— وندا قال! — دەدى دە، قۇرال-جابدىقتارىن جيىستىرىپ، قايىققا سالىپ، ماشيناسىن قويعان جاعاعا قاراي قايرىلماي كەتە باردى. جاي باستالعان جاڭبىر ەكپىنى كۇشەيە باستاعان. جەيدەشەڭ وتىرعان مەنىڭ ارقامدى سۋىق قارىپ بارادى. اكەمنىڭ (اكە دەپ تە ايتا المايمىن) مىنا قىلىعى وكپەلەتىپ، قولقا جۇرەگىمدى القىمىما تاقاپ قويدى. توبەمنەن تومەن قاراي قۇيىلعان جاڭبىر سۋى مەن كوز جاسىم ارالاسىپ كەتتى. ءبىر ورنىمدا قاتىپ قالعانداي، تاپجىلماي وتىرمىن. يەگىمءنىڭ قالشىلداۋى مەن داريانى قورشاعان بۇتالاردىڭ سەلكىلدەۋى قوعامنىڭ قانداي نارسەگە بولسا ەنجار بولىپ كەتكەندىگىنىڭ سۋرەتىندەي بولىپ بويىمدى ەزىپ تۇر.
اكەم ەكى-ۇش ساعاتتان كەيىن، بۇلت استىنان شىققان كۇن جاڭبىردى ىعىستىرعاندا، اينالا تىنىشتالعاندا مەن وتىرعان جەرگە قايتا كەلدى. تۇك بولماعانداي:
— كەتتىك! — دەدى تاعى دا.
— مەن سەنىمەن ەندى ەشقايدا دا بارمايمىن! — شاتىناپ تۇرىپ، اقشيا جاۋاپ بەردىم. وسى ءسات شاپالاقتىڭ شارت ەتە تۇسكەنىن اڭداماي قالدىم. كوزىمنىڭ وتى جارق ەتە ءتۇستى. ىشىمدە ءبىر توپالاڭ باستالدى دەيسىڭ. بالىق اۋلاپ وتىرعانداعى قيالدارىم مەن ماقساتتارىمنىڭ بىت-شىتى شىقتى. جىن ۇرىپ كەتكەندەي بولدىم. بار داۋسىممەن ايقاي سالدىم.
— سەنى كىم شاقىردى، سەندەي اكەنىڭ كوك تيىنعا دا كەرەگى جوق. وسى كۇنگە دەيىن قايدا بولدىڭ؟ مەنى تاپتاۋعا، ۇرۋعا، جىگەرىمدى قۇم قىلۋعا كەلدىڭ بە؟ كىمسىڭ ءوزىڭ؟
كوزىمە قان تولىپ كەتتى. ءوزىمە ءوزىم يە بولۋدان قالىپ بارامىن. كوزىم ونىڭ قالتاسىنان ءبىر ۇشى شىعىپ تۇرعان باكىگە ءتۇستى. اسقان ءبىر جىلدامدىقپەن سۋىرىپ الدىم دا:
— ولتىرەم سەنى! — دەدىم، — وسىدان قارا دا تۇر، ولتىرەم!
قالعان كوڭىل — شىققان جان دەپ تۇرمىن.
مەنىڭ جانىم مەن جۇرەگىمدى ەندى تۇسىنگەندەي، جۇزىندەگى كەشەلى بەرگى اياز ءجىبىپ، باسقا تۇرگە ەندى. ءوزىنىڭ ىسىنە ۇيالعانداي، قاتەلىكتەرىنە بارماق تىستەگەندەي. شارت كەسىلگەلى تۇرعان تاعدىردى قايتا ءبىر جىمداستىرعىسى كەلىپ تۇرعان سەزىمدى مەن قالاي ۇقتىم، ول جاعىن بىلمەيمىن، جۇرەگىم دىز ەتە ءتۇستى. اشۋ مەن اقىل الماسىپ بارىپ، ساباعا تۇسە بەرگەندە، قولىمنان باكى جەرگە ءتۇسىپ كەتتى. اكەم جەردەن الدى دا، تۇنجىراي قارادى. اقىرىنداپ ماعان جاقىنداي بەردى. قامسىزدىعىما وكىنىپ تۇرمىن. ءىشىمدى ۇرەي كەۋلەپ بارادى. قارسى الدىمداعى جان جاقىنىم با، الدە جات ادام با، اجىراتا الماي كوزىم تۇمانداندى. بەتالدى جۇگىرە جونەلدىم. ارتىمنان قۋىپ كەلەدى:
— بالام، توقتاشى، توقتا! — دەپ ايقايلايدى. داۋىسى جالىنىشتى. مەن ءوزىمدى توقتاتا الماي كەلەمىن. تىلەنىپ، وتىنگەن سايىن، زۋىلدايمىن. بەلگىسىز ءبىر كۇش ءدال ءقازىر توقتاسام جاعدايدى مۇلدە وزگەرتىپ جىبەرەتىندەي.
— بالام! بالام! — دەيدى شىرقىراپ. ءداتى بەرىك بولىپ كورىنگەن ادامنىڭ ەلجىرەۋى بۇيرەگىڭدى بۇلك ەتكىزەدى ەكەن. جۇگىرگەننەن وكپەم وشە باستاعاندا، جاعالاۋداعى بيىك اعاشتىڭ باسىنا ورمەلەپ شىقتىم دا:
— اعاشتىڭ ۇشار باسىنان ءتۇبىندەگى قارا تاسقا سەكىرىپ ولەم! — دەدىم.
اكەم اعاش تۇبىندە ەنتىگىن باسا الماي تۇر.
— اينالايىن! قورقىتپاشى! كەشىر مەنى!
بىرەۋ كەشىرىم سۇراسا، ەلجىرەپ قالام. اكەمە جايباراقات قانا كوز تاستادىم. اعاشتىڭ جۋان ءبىر بۇتاعىنان ۇستاپ ورمەلەپ كەلەدى ەكەن. ول جاقىنداپ قالعاندا سەكىرىپ كەتتىم. تاسقا تۇسپەي، سۋعا كۇمپ بەردىم. اكەمءنىڭ ۇستاپ تۇرعان بۇتاعىنىڭ شارت سىنعانىن كوزىم شالدى. كەشەلى بەرى ءمۇلايىمسىپ، تىنىش جاتقان داريانىڭ اعىنى بۇگىن تىم قاتتى. ءمولدىر مونشاقتاي بولىپ كورىنەتىن سۋ تامشىلارى ءقازىر تاۋداي-تاۋداي تولقىنعا اينالعان. داريا وز-وزىنەن تۋلاپ، شۋلاپ كەتتى.
* * *
ماعان قارا كۇشپەن جان-جاعىن ىقتىرىپ جۇرەتىن ادامدار ۇنايدى. سولارعا قىزىعامىن، ەلىكتەيمىن. وزگەلەردىڭ قولپاشتاعانى، ماقتاعانى جانىما مايداي جاعادى. ەرەكشەلەنىپ تۇرعاندى جاقسى كورەمىن. جاندوس باسقا مەكتەپكە اۋىسقان سوڭ «اينالامدا جۇرگەن بالالار مەنەن سەسكەنىپ جۇرسە» دەگەن مىنەز پايدا بولدى. بوكستان ۇيرەنگەن ادىس-تاسىلدەرىمءدى بىلعانىشتاۋ باعىتقا جۇمسادىم. اينالامداعىلاردى ىقتىرا باستادىم. مەكتەبىمىزدە مۋاي تاي سپورتىنان ازيا، ەۋرازيا چەمپيونى بولعان بالا وقيدى. سول عانا ماعان شەكەسىنەن قارايدى. ول تاكاپپار، قاتال بولاتىن. ونىڭ بۇل مىنەزى نامىسىما ءتيدى. مەنىڭ بويىمدا دا قابىلەت مول. ءبىراق مەن بىرنارسەگە قول جەتكىزە قويايىن دەپ ءوزىمدى قينامايمىن. سول بىردە سپارينگكە شاقىردى. مۋاي تاي — تايلاندىق جەكپە-جەك ونەرى. سوققى بەرۋ. سوققى باسقا دا، قول-اياققا دا، تىزەگە دە بەرىلە بەرەدى. ەرەجەسى قاتال. ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ بۇكىل قىزدارى، ۇلدارى جينالعان. بوكستاسا باستادىق. سوققىلارى جەڭىل سەكىلدى. ۇرۋ ءتاسىلىن بىلمەيتىندەي كورىندى. سويتسەم، ايلاسى ەكەن. اشىق قالعان تۇستان ەستەن تاندىرا سوققى بەردى. ەشنارسە كورمەي قالدىم. شايقالاقتاپ تۇرمىن. ءوزىمشىل وجەتتىگىم وياندى. «يا دۋحوم سيلنىي» دەپ ويلاپ ۇلگەردىم. اينالا شۋدى ەستىمەيمىن. مۋاي تايدا باس-كوزگە قارامايسىڭ. ءسال ەسىم جينالعاندا استىنا كىرىپ، قۇلاتتىم دا، ۇرا باستادىم. قۇلاعاندى سوققىلاۋ ادەتىمدە جوق ەدى. بۇل جولى ول ۇستانىمنان اينىدىم. جينالعاندار ازەر دەگەندە اجىراتتى.
جەكپە-جەككە اۋدانداعى «بانءديتپىز» دەپ جۇرگەن بالالار دا جينالعان بولاتىن. سۋىق قارۋلارى دا بار. ابىروي بولعاندا جاعداي ۋشىقپاي اياقتالدى. ەرتەسى بۇل وقيعادان قالاداعى ءبىراز جۇرت حاباردار بولدى. مەكتەپكە توبەلەسكە قاتىسقانداردىڭ دا، قاتىسپاعانداردىڭ دا اتا-انالارى شاقىرىلدى. كوبى مىقتى، قۇزىرلى ورىنداردا جۇمىس ىستەيتىندەر. اركىم ءوز بالاسىن اقتاپ الەك. كەشە عانا كوشەدە جۇرگەندە ءبىر يىعىمدى تومەن، ءبىر يىعىمدى جوعارى ۇستاپ، قىر كورسەتەتىن مەن بۇگىن اركىمنەن ءبىر ءسوز ەستىپ، تاۋىم شاعىلىپ، ال-دارمەنىم قۇرىپ تۇرمىن. سۇيەنەر، قورعانىش بولار مەندە اكە جوق. شەشەم كەلدى. باۋىرى تىلگىلەنىپ جىلاپ تۇردى. مەنى مەكتەپتەن شىعاراتىن بولدى. باسقا جول جوق. ءبىزءدىڭ سىنىپتا ديرەكتوردىڭ بالاسى وقيتىن. وقيعانىڭ ىشىندە ول دا بولعان.
جۇرەگىم قانتالاپ، جان-جاقتان قويىلعان سۇراققا:
— مەنىڭ ءسوزىمنىڭ بىرىنە سەنىپ، بىرىنە سەنبەيسىزدەر. ولاي بولسا، انىق- قانىعىن ارعىنبەكتەن سۇراڭىزدار، — دەدىم.
ديرەكتور سەلك ەتە ءتۇستى.
— ارعىن دا بولدى ما؟ — دەدى.
ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ايتىلعاندىقتان، ەندى ونى دا شاقىرۋعا تۋرا كەلدى. جاعداي ءبىر ساتتە باسقاشا سيپات الدى.
— جىگىتتەردىڭ اراسىندا نە بولمايدى؟ باس جارىلىپ، قول سىنعان جوق، —دەپ، ديرەكتور ۋشىعىپ تۇرعان جاعدايدى سىلاپ-سيپاپ تۇك بولماعانداي ەتىپ شىعاردى. چەمپيون بالا ەكەۋءمىزدىڭ ءبىر مەكتەپكە سىيمايتىنىمىزدى ءبىلىپ، قولما-قول ونى باسقا مەكتەپتىڭ ديرەكتورىمەن سويلەسىپ، سوندا اۋىستىردى.
تال قارماتقان وسى وقيعا ماعان اكەنى قاتتى ىزدەتكەن. ءبىر ويىم «دۇرىس ىستەدىم، ءوزىمدى دالەلدەدىم» دەپ اقتاپ جاتسا، ەكىنشى ءبىر ويىم «وڭبايسىڭ» دەپ وزىمنەن ءتۇڭىلدىردى، جيىركەندىردى. مۇندايدا اقىلداسار اكەنىڭ بولعانىن قالادىم، جاراتقاننان جالىنىپ سۇرادىم. تىلەگىمءنىڭ ورىندالۋىن كۇتتىم، كوپ كۇتتىم. كەلسە، اجىراماسپىن دەگەنمىن. كەلىپ ەدى، قاشىپ بارامىن. تولقىنمەن ارپالىسا ءجۇرىپ، ارتىما قارايمىن. مەنەن كوز جازىپ قالماسام ەكەن دەگەن ۇمتىلىسپەن مالتىپ كەلەدى. قالايدا ماعان جەتسەم ەكەن دەيدى. قارعىپ، قارعىپ كەتكىسى كەلەتىنىن سەزەمىن، قاۋىپ-قاتەردى ەلەمەيتىن سەكىلدى. تاسقىن جولىن بوگەگەن سايىن جانۇشىرا قۇلاشتايدى. ءدال ءقازىر مەن ءۇشىن، مەنىڭ سۋعا باتىپ كەتپەۋىم ءۇشىن جانىن، جۇرەگىن بەرۋگە ءازىر ەكەنىن «بالام، بالام!» دەگەن بىردە قۇلاعىما جەتىپ، بىردە ءۇزىلىپ ەستىلىپ جاتقان داۋسىنان سەزەمىن. جاعاعا جاقىنداعانىمدا اينالا ءبىر ءسات جىم-جىلاس، جىم-جىرت بولا قالدى. دۇنيە تىنعانداي. داريا ەرنەۋىنەن اسىپ تاسىماعانداي. جاعالاۋداعى شوپتەر دە سىبدىرسىز. ءار جەر ءار جەردەگى دوڭكيگەن تاستارعا قارايمىن. مەلشيىپ تۇر. بۇگىنگى كۇننىڭ الەگىنەن سانام سانسىراعان با، الدە شىنىمەن سولاي ما، داريا باياۋ عانا تەربەلىپ جاتىر. اكەم سۋ بەتىنەن دە، جەر مەن كوكتىڭ اراسىنان دا كورىنبەيدى. جەيدەمنىڭ قالتاسىندا تۇمارداي بوپ ساقتالىپ جۇرەتىن سۋرەءتىن قولىما الايىن دەسەم، تۇگى قالماي ەزىلىپ كەتىپتى.
— اكە! — دەدىم تالىقسي، تۇنشىعا ايقايلاپ. — اكە! كەتپەشى!
You Might Also Like
-
قاناتتىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. ەرتەڭ اتاسى ەكەۋى مال بازارىنا بارماق. اتاسىنىڭ ايتۋىنشا، قاناتقا ات ساتىپ اپەرەدى. بىلتىردان بەرى ءمىنىپ جۇرگەن تايى — بيىل قۇنان. ايتسە دە، قانات:
-
كوكتەم كۇنىنiڭ جىلى، جارىق ساۋلەسi جەرگە ءتۇسiپ، قار ەرiپ جاتىر. كۇنگەي جاق الاتەگەنەك بولا باستادى. قارعا، ۇزاق قارقىلداپ ءجۇر. قامبار وتاعاسى بiردەڭە iستەپ جاتىر. قاسىندا قاۋمالاپ بالالار ءجۇر.
