InfoHub Logo

فارابي – ءومىرىن ادامداردى بىرىكتىرۋگە ارناعان ادام.
ول –مىڭ جىل بۇرىن ادامدار ءۇشىن ءومىر سۇرگەن ادام.
ول – ءوز ىسىنە بەرىلگەن، اقىل – ويعا، بىلىمگە جانە تانىمعا دەگەن قۇشتارلىقتان باسقا ەشتەڭەنى دە، ەشكىمدى دە مويىنداماعان ادام.
(ءانۋار ءالىمجانوۆ)

شىعىستىڭ ۇلى ويشىلى، الەمنىڭ تەڭدەسسىز ارداقتى ۇستازى ءابۋ ناسىر ءال –ءفارابيدىڭ ەڭبەكتەرى قاي زاماندا دا وزەكتى. ءال – ءفارابيدىڭ مۇراسىندا ونەردى زەرتتەۋ ەرەكشە ورىن الادى. ونەردىڭ ادامعا اسەرى مول، ونەر دەگەنىمىز -  ءبىزدىڭ بولمىسىمىز بەن ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ بويىمىزداعى اداميلىق باستاۋدى ۇنەمى ەسكە سالىپ وتىرۋ. ءال – فارابي ءۇشىن، ونەر – ءبىلىمنىڭ اقىلدىڭ كومەگىمەن ەمەس، سەزىمدەر ارقىلى جەتەتىن جوعارعى فورماسى. ونەردىڭ ماندەتتەرى كوپ: ادامعا ءبىلىم بەرۋ، كوركەم شىعارمادا بەينەلەنگەندى دۇرىس باعالاۋدى، سول ارقىلى ءومىردىڭ ءوزىن دە دۇرىس باعالاۋدى ۇيرەتۋ. ونەر ادامنىڭ شىعارماشىلىق كۇشتەرىن جانداندىرىپ، يدەيالىق تۇوعىدان تاربيەلەيدى، مورالدىق تاربيە بەرىپ، ونىڭ اقىلىن، سونىمەن قاتار باستان كەشۋ قابىلەتىن دە دامىتادى. 

ونەردىڭ بارلىق ءتۇرىنىڭ اراسىنان ادام جانىنا اسەر ەتۋدىڭ تەرەڭدىگى مەن كۇشى بويىنشا ءال – فارابي پوەزيا مەن مۋزىكانى ەرەكشە ءبولىپ كورسەتتى. ولاردى فيلوسوفيالىق تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا، ءال – فارابي ءوزىنىڭ بىرنەشە تراكتاتتارىن ارنادى. 

مۋزىكا سالاسىنداعى جارىق جۇلدىز «مۋزىكانىڭ ۇلكەن كىتابى» - مۋزىكا سالاسىندا جازىلعان الەمدە تەڭدەسى جوق كىتاپ. 

اريستوتەلدىڭ مىنا ءبىر ايتقانى: «مۋزىكا ماسەلەسى عىلىمدا، ونەردە ماڭىزدى ورىن الاتىنىن بىلەمىن. دەگەنمەن مۋزىكانى تالداۋ ءۇشىن مۋزىكالىق تالانت، دىبىستى ءتۇسىنۋ قابىلەتى بولۋى كەرەك. ونداي قابىلەتتەر مەندە جوق»، -دەگەن ەكەن.

«مۋزىكانىڭ ۇلكەن كىتابىنىڭ» ءبىرىنشى تاراۋى – «مۋىزكا ونەرىنە كىرىسپە» دەپ اتالىپ، ەكى تاراۋدى قۇرايدى. العاشقىسىندا «مۋزىكا» اتاۋى، ونىڭ ەتيمولوگياسى، سەمانتيكالىق نەگىزدەرى، شىعۋ تەگى، ونى شىعارۋ، ورىنداۋ ماسەلەلەرى ايتىلادى. كىتاپتىڭ ەكىنشى بولىمىندە ادام قۇلاعىنا جاقىن اۋەندەر، دىبىستىڭ تابيعي سەزىلۋى، گارمونيا جانە ۇندەستىك، مۋزىكالىق تونداردىڭ ءارقانداي ەرەكشەلىكتەرى ءسوز بولادى.

«مۋزىكا ونەرىنىڭ نەگىزدەرى » ەكىنشى تاراۋى ەكى بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى بولىمىندە مۋزىكانىڭ فيزيكالىق انىقتاماسى، دىبىس شىعاراتىن دەنەلەر، جوعارى جانە تومەن دىبىستاردىڭ سەبەپتەرى، مۋزىكالىق ينتەرۆالدار، ديسسوناسس قاتارلارى مەن تەوريالىق نەگىزدەرىن كورسەتەدى. ەكىنشى بولىمىندە كۆارتادان پايدا بولاتىن ينتەرۆالدار تۋرالى تەوريالىق ماسەلەلەردى قوزعايدى.

تراكتاتتىڭ ءۇشىنشى – «مۋزىكالىق اسپاپتار» تاراۋى دا ەكى بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى بولىمىندە ءال –فارابي، ۋد اسپابىنىڭ قۇرىلىسى، اشىق پەرنەلەرى، ورىنداۋشى ساۋساقتارىنىڭ ورنالاسۋى، ءتورت ىشەكتى ۋد، دىبىس قاتارى، جاعىمدى توندار، ۋد اسپابى كۇيىنىڭ كۇردەلى جانە قاراپايىم تاسىلدەرىن قولدانۋ جايىن قاراستىرادى.

ەكىنشى ءبولىمى، تامبۋر اسپابىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە ارناعان. باعدات تامبۋرى، اككوردتارى، پەرنەلەرى جايلى زەردەلەي كەلىپ، ەڭ سوڭىندا حوراسان تامبۋرىنا توقتالادى. تەوريالىق ماسەلەلەرىن ءسوز ەتەدى.

ءسوز سوڭىن قورىتىندىلاي كەلە، ءال  - ءفارابيدىڭ ەڭبەگى – مۋزىكا سالاسى بويىنشا جازىلعان اسا قىمبات تاريحي جانە مادەني مۇرا.

 

سۇلتان باعدات سۇلتان قىزى

جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى

1 - كۋرس ستۋدەنتى

---