InfoHub Logo

قوعامدا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كەڭىنەن ءورىس الدى. ءوز ككزەگىندە جاستارعا كەرى اسەرىن بەرۋدە. ولار ءوز ءومىرىن ۆيرتۋالدى بايلانىسسىز ەلەستەتە الماي، بارلىق بوس ۋاقىتتارىن الەۋمەتتىك جەلىدە وتكىزۋدە. وزدەرىمەن قاتارلاس قۇرداستارىمەن قارىم – قاتىناستارى ءۇزىلىپ، جاستار تۇيىق بولىپ كەتتى. سەبەبى ولارعا شىنايى ومىردەن قاراعاندا، ۆيرتۋالدى ءومىر قىزىعىراق بولىپ كەتكەن. سونىڭ سالدارىنان شىنايى ومىردەن الشاقتاپ كەتتى. ءتىپتى شىنايى ومىرگە دەگەن قۇلشىنىستارى جوعالىپ كەتكەن. نەبىر قاجەتسىز ءىس – ارەكەتتەردى قاراۋدا، زياندى ارەكەتتەرگە بارىپ جاتىر [1]. وسىنىڭ بارلىعىنىڭ ناتيجەسىندە جاستاردىڭ دەنساۋلىعىنا، پسيحولوگياسىنا ءوز زاردابىن تيگىزىپ وتىر. جاستاردىڭ وي – ءورىسىنىڭ دۇرىس دامىپ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتى تومەندەپ، ۇلگىلى تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن زيانىن تيگىزىپ جاتىر. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قانشالىقتى زيان ەكەنىن ءاربىر جاستار ءتۇسىنۋى قاجەت.

اقپاراتتىق الەۋمەتتەنۋدا پسيحوپوتولوگيانىڭ باستى ءقاۋپى كوبىنە جەلىدە جاسوسپىرىمدەردىڭ باقىلاۋسىز قالۋى، قاجەت ەمەس اقپاراتتاردىڭ اقىل – ويىنا ياعني، پسيحيكالىق دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرى بار. وسىلايشا زەرتتەۋ جۇمىسىنا كانادالىق جاسوسپىرىمدەردىڭ قاتىسۋىمەن پسيحولوگيالىق اۋرۋ مەن ينتەرنەتتە وتكىزگەن ۋاقىت 16،9% پسيحيكالىق جاعدايىنىڭ تومەندەۋىنە، 26،4% پسيحولوگيالىق كومەككە مۇقتاجدار، 23،4% جوعارى دەڭگەيدە باستان وتكەرگەن سترەسستەر، 12،5% ءوز – وزىنە قول جۇمساۋ تۋرالى ويلاعاندار ەكەنىن انىقتادى. الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلىكتىڭ ارتۋىنان پسيحولوگيالىق جاعدايلار، سترەسس، سۋيسيدتىك ويلارعا كۇن سايىن يتەرمەلەۋدە [2].

 كوپتەگەن عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە الەۋمەتتىك جەلى پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە، دۇرىس كوڭىل بولمەگەندىكتەن بەلسەندىلىكتىڭ تومەندەگەنىن ايتادى. Twitter، Instagram، YouTube، Facebook، ۆكونتاكتە سەكىلدى الەۋمەتتىك جەلىلەردەن جاسوسپىرىمدەر وزىنە مۇلدەم قاجەتسىز جارنامالاردى كورۋ ارقىلى نەبىر زياندى ارەكەتتەرگە بارۋدا، الەۋمەتتىك جەلىلەرگە دەگەن تاۋەلدىلىكتەرى ارتۋدا. وسىنىڭ بارلىعى جاسوسپىرىمدىك كەزەڭدە دۇرىس ويلاپ، دۇرىس دامۋىنا كەرى اسەر ەتىپ، كەرىسىنشە اگرەسسيا تۋدىرۋدا، ءتىپتى كەيبىر جاعدايدا الەۋمەتتىك جەلى قورقىنىشتى پسيحولوگيالىق اۋىتقۋلارعا اكەلىپ سوعادى. ۆەنگرلىك عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، ءار ۆەنگرلىك مەكتەپتەردەگى جاسوسپىرىمدەردەن الىنعان پسيحولوگيالىق سۇراقتاردىڭ ناتيجەسىندە ولاردىڭ ءوزىن – ءوزى باعالاۋ جانە كۇيزەلىستىك اۋىتقۋلارى قانشالىقتى ەكەنى انىقتالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە جاسوسپىرىمدەردىڭ  4،5% الەۋمەتتىك جەلىگە تاۋەلدىلىك دەڭگەيدە بولىپ شىقتى. قازىرگى تاڭدا جاسوسپىرىمدەردىڭ شىنايى ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ازايىپ، شىنايى ومىردەگى پروبلەمالاردان الشاقتاۋدا، كەرىسىنشە الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا شىدامدىلىق تانىتىپ، جەلىنى اپتاسىنا 30 ساعاتتان كوپ قولدانۋدا، ءوزىن – ءوزى باعالاۋ دەڭگەيى تومەندەپ، كەرىسىنشە كۇيزەلىستىك دەڭگەيى ارتۋدا. ك. م. كەننەدي، ي. بيۋككەن، د. ج. پاۋەلل جانە تاعى دا باسقا بريتاندىق اۆتورلاردىڭ 42 ماقالانى تولىعىمەن زەرتتەۋىندە جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگياسى مەن فيزيولوگيالىق  دەنساۋلىعىن نىعايتاتىن، الكاگولدان جانە تەمەكىدەن ارىلۋدا قينالعاندارعا پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتەتىن جەلىدە بىرنەشە توپتار بار ەكەنى انىقتالدى. الايدا، سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك جەلىدە كەرىسىنشە پسيحولوگيالىق اۋىتقۋلار تۋدىراتىن توپتار دا جەتەرلىك. سول سەبەپتەن دە مەيلىنشە جەلىگە از كىرىپ، از پايدالانعان دۇرىس [3].

الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كەسىرىنەن ديەۆيانتتى مىنەز – قۇلىقتىڭ ديسكۋسسيۆتى ءتۇرى ىشكى نەمەسە سىرتقى اگرەسسيا ارقىلى كورىنە باستايدى. جاسوسپىرىمدەر وسى پسيحولوگيالىق اۋىتقۋ سالدارىنان  بۇزاقىلىققا، زورلىق- زومبىلىققا، ءتىپتى سۋيسيدكە بارۋى مۇمكىن. كوزگە ءتۇرلى ەلەس، گالليۋسيناسيا، يلليۋزيا كورىنىپ، اففەكتيۆتى يدەيالار تۇسە باستايدى. الەۋمەتتىك جەلىگە كىرەردە، كىرگەندە جاسوسپىرىمدەردىڭ اتا – انالارى ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرۋى ءتيىس. پسيحولوگيالىق اۋىتقۋى اسقىنىپ كەتكەن جاسوسپىرىمدەردىڭ مىندەتتى تۇردە ارنايى پسيحولوگتارعا سۇيەنگەنى ءجون. ولار مىندەتتى تۇردە وز-وزىڭە دەگەن سەنىمدىلىكتى ارتتىرۋعا، مىنەز – قۇلىقتىڭ تۇزەلىپ قالپىنا كەلۋىنە كومەكتەسەدى. سوندىقتان قانداي دا ءبىر پسيحولوگياڭىزدا اۋىتقۋ بايقالعاندا بىردەن جۇگىنۋ قاجەت [4].

الەۋمەتتىك جەلىنى پايدالانعان سايىن، سوعۇرلىم ونىڭ سىرتقى كەلبەتىنە دەگەن سەنىمسىزدىگى ارتىپ، ءوزىن-وزى باعالاۋى تومەندەيدى. الەۋمەتتىك جەلىنى كەڭىنەن قولدانۋ ەكى نارسەگە اكەلىپ سوعادى ءبىرى، ەموسيونالدى دەنساۋلىققا كەرى اسەر ەتەدى، ال ەكىنشىسى ءوزىن-وزى دۇرىس باعالاي الماۋىنىڭ قۇربانى بولىپ جاتىر [5]. وسىلايشا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگياسىنىڭ بەلسەندى تۇردە تومەندەۋىنە اكەلىپ سوعادى دەپ قورىتىندىلاۋعا بولادى. ءاربىر ءجاسوسپىرىم الەۋمەتتىك جەلىگە كىرگەندە تەك وزىنە قاجەتتى اقپاراتتى عانا الىپ، بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا عانا قولدانىپ، ۋاقىتىن ۇنەمدى تۇردە ءوزىنىڭ وي- ءورىسىن، ءبىلىمىن، كوپتەگەن ونەرمەن اينالىسىپ ءوزىنىڭ باسقا دا قىرلارىن ، كوپتەگەن قابىلەتتەرىن دامىتقانى دۇرىس دەپ بىلەمىن.

قورىتىندىلاي كەلە بۇگىنگى زەرتتەۋ جۇمىسىمدا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قازىرگى تاڭدا جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگياسىنا قانشالىقتى كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتقانىن بايقادىم. جاسوسپىرىمدەردى قالاي شىنايى الەمنەن الىستاتىپ جاتقانىن، كۇردەلى كۇيزەلىسكە ۇشىراتىپ، اگرەسسيا تۋدىرىپ جاتقانىن ءبىلدىم. زەرتتەۋ جۇمىسىمدا باسقالارعا ءبىرى بىلسە ءبىرى بىلمەيتىن جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگياسىنا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ زيانىن اشىپ تۇسىندىرە الدىم دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن بۇل زەرتتەۋ جۇمىسىنان كەيىن الەۋمەتتىك جەلىنىڭ پايداسى مۇلدەم جوق دەگەن ءسوز ەمەس. تەك، جەلىگە كىرگەندە  وزىمىزگە قاجەتتى دەگەن دۇنيەنى عانا الىپ ، قالعان ۋاقىتىمىزدى پايدالى ىستەرمەن اينالىسۋعا، وي – ءورىسىمىزدى كەڭەيتىپ، ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىمىزدى نىعايتىپ، شىنايى ءومىرىمىزدى جاقسارتىپ، دامىتۋعا جۇمسايىق. دەنىمىز ساۋ، وي – ءورىسى كەڭ، سانالى ۇرپاعىمىز كوپ بولسىن!

جۇماتاي ەلدانا

---