الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانى
وقۋشىلارعا ماتەماتيكا پانىنەن تياناقتى ءبىلىم بەرۋدە ساباقتى تۇرلەندىرىپ ءوتۋ ءار ءمۇعالىمنىڭ كوپ ىزدەنۋىن تالاپ ەتەدى. ءمۇعالىم ۇنەمى وقۋشىنىڭ ويلاۋ بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، بىلىمگە قۇشتارلىعىن تۋدىرعاندا عانا ساباق ماقساتىنا جەتەدى.
ادەتتە تاراۋ اياقتالعاننان كەيىن وقۋشىلاردىڭ پراكتيكالىق شەبەرلىكتەرى مەن داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، العان بىلىمدەرىن باعالاۋ ماقساتىندا قايتالاۋ ساباعى وتكىزىلەدى.
مەنىڭ شىعارماشىلىعىمنىڭ باستى ماقساتى ماتەماتيكا ءپانىن تەك اق - قارا تۇستە، قىزىقسىز كورەتىن وقۋشىلارعا بۇل ءپاننىڭ باسقادا ءتۇرلى تۇستەرىنىڭ بار ەكەندىگىن، ماتەماتيكا ءپانىنىڭ سۇلۋلىعىن، سان ءتۇرلى عاجايىپتارعا تولى ەكەنىن دالەلدەۋ.
سول ماقساتتا مەنىڭ جوسپارىمدا ويىن ساباقتارىنىڭ
الاتىن ورنى ەرەكشە. ويىن ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىنە، قوسىمشا ادەبيەتتەرمەن جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاسايدى. وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ مەڭگەرۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى.
وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكاعا قىزىعۋشىلىعىن، ىنتاسىن، زەيىنىن ارتتىرۋ، العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا «ماتەماتيكا ەلىنە ساياحات» اتتى ويىن ساباعىن وتكىزدىم. ويىن تۇرىندەگى ساباقتار وقۋشىلاردىڭ وي ءورىسىن كەڭەيتىپ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى.
ۇلاعاتتى ءسوز:«اقىل ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن – ماتەماتيكا. سوندىقتان ونى وقۋ كەرەك». (ك. گاۋسس.)
تاقىرىپ: «الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانى»
ساباقتىڭ ماقساتى: الگەبرالىق ورنەكتەگى ءارىپتىڭ ورنىنا ونىڭ قابىلدايتىن ءمانىن قويىپ، كورسەتىلگەن امالداردى دۇرىس ەسەپتەۋگە داعدىلاۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەرەكتىك قابىلەتىن دامىتىپ وي ءورىسىن كەڭەيتۋ، ءوز مۇمكىندىگىن دۇرىس پايدالانا وتىرىپ، قوسىمشا شىعارماشىلىقپەن اينالىسا الاتىن زەيىندى تۇلعانى تاربيەلەۋ.
وقۋشىنى بىلىمدىلىككە، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. ۇيىمشىلدىققا، دوستىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، جىلدامدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس ساباق.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۇلەستىرمەلى كارچكالار، «ماتەماتيكا ەلىنىڭ» كارتاسى سىزىلعان پلاكات.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. سالەمدەسۋ.
2. تازالىققا ءمان بەرۋ.
3. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
سەندەر بۇگىن ءوز بىلىمدەرىڭدى كورسەتە بىلىڭدەر!
تارتىنباي، جالقاۋلانباي ءوز پىكىرلەرىڭدى ايتىڭدار!
سەندەر بارلىعىن بىلەسىڭدەر، مەن سەندەرگە سەنەمىن.
ىسكە ءسات!!!
بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز «الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابۋ.» تاقىرىبىن پىسىقتاۋعا ارنالعان. سول ماقساتتا ءبىز سىزدەرمەن بار ءبىلىمىمىزدى ارقالاپ «ماتەماتيكا ەلىنە» ساياحاتقا بارامىز.
بۇگىنگى ماقساتىمىز: الگەبرالىق ورنەكتىڭ ەرەجەلەرىن ەسكە الىپ، سول ەرەجەلەردى الداعى ەسەپتەرگە دۇرىس قولدانىپ، تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداۋ.
II. ساباقتىڭ جوسپارى: 1. كەدەن.( ءۇي تاپسىرماسى تەكسەرىلەدى.)
2. مۋزەي.( ۇلى ماتەماتيكتەر جايلى تاريحي مالىمەتتەر.)
3. سۇلۋلىق سالونى.(ماتەماتيكانىڭ سۇلۋلىعى، اسەم كويلەگىمەن تانىستىرۋ.)
4. «ەۆريكا» اتتى ءدامحانا.( وقۋشىلارمەن نەگىزگى جۇمىس الىپ بارىلادى.
ا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ا دەڭگەيلى تاپسىرمالار.
ءا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ۆ دەڭگەيلى تاپسىرمالارى.
ب) لوگيكالىق سۇراقتار.
ۆ) تەوريالىق سۇراقتار.
5. سيقىرلى مايدان.( «9» سانىنىڭ سيقىرى جايلى مالىمەت.)
6. كەدەن.( ساباققا قورىتىندى جاسالىپ، وقۋشىلار باعالانادى.)
III. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ: كەدەن.
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما ەكرانعا جازىپ قويىلادى. وقۋشىلار ءبىر - ءبىرىنىڭ داپتەرلەرىن تەكسەرەدى.
№ 690 ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار.
1) 0. 5a+b، مۇنداعى ا = 3، ۆ = - 2
ج: - 0. 5
س – 4d، مۇنداعى = - 5، d = 0. 25
ج: - 6؛
3x – y، مۇنداعى x = - 1، y = - 8،
ج: 5؛
2m – 3n مۇنداعى m = - 1. 5، n= 1/6،
ج: - 3
№ 700 الگەبرالىق قوسىندىنى جاقشاسىز جازىڭدار.
m+(- n)+p+(- k )= m – n + p - k
- x +(- y) +(- z) = - x – y – z
- ab + (- ac) + cd = - ab – ac + cd
- a + (- 4c) + (- 7) = - a - 4c – 7
- 0. 6a +(- 11b) +3 = - 0. 6a – 11b +3
- 9a +(- 2b) +(- 5c) = - 9a - 2b – 5c
2. مۋزەي.( ۇلى ماتەماتيكتەر جايلى تاريحي مالىمەتتەر.)
مۇندا«6» سىنىپتا نەگىزىنەن راسيونال ساندارمەن جۇمىس جاسايتىن بولعاندىقتان، راسيونال سانداردىڭ كەلىپ شىعۋىنا بايلانىستى مالىمەتتەرمەن جانە پانگە قوسىلۋىنا ۇلەس قوسقان ۇلى عالىمدار جايلى، وقۋشىلاردىڭ دايىنداپ كەلگەن مالىمەتتەرى ايتىلادى.
ەۆكليد (300 – 365)
ال - حارازميي (783 – 850)
دەكارت (1596 – 16..)
وقۋشى.(اسيا)
ومىردە، تۇرمىستا كەزدەسەتىن كوپتەگەن شامالار، جىلدامدىق، بيىكتىك، تەمپەراتۋرا، باعا تاعى باسقا كوبەيىپ، ازايىپ وزگەرىپ وتىرادى. شامالاردىڭ وزگەرىستەرىن بەلگىلەۋ ءۇشىن وڭ ساندار مەن قاتار تەرىس ساندار ەنگىزىلەدى.
تەرىس ساندار تۋرالى ەڭ العاشقى ۇعىم ءبىزدىڭ زامانامىزعا دەيىنگى II – ءشى عاسىرداعى جۇڭگو ماتەماتيكتەرىنىڭ ەڭبەكتەرىندە كەزدەسكەن. وڭ ساندى «ءوسۋ» وزگەرىسىندە قولدانسا، تەرىس ساندى «كەمۋ» وزگەرىسىندە قولدانعان، ال وڭ سانداردى قولدا بار زات «مۇمكىن» دەپ تۇسىنگەن.
ماتەماتيكاعا تەرىس سانداردىڭ ەنگىزىلۋىمەن قاتار «0» سانى دا جاڭا ماعىناعا يە بولدى. «0» سانى ساناق باسى بولىپ ساندا جوق رازرياتتى بىلدىرەتىن تاڭبا بولىپ ەنگىزىلگەن جانە قاراما - قارسى سانداردىڭ قوسىندىسى دەپ ەسەپتەلىنەدى.
2 - وقۋشى:( اليحان) تەرىس ساندار تۋرالى ناقتى مالىمەتتەر جانە ولاردى قولدانۋ XVIII
عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا عانا جۇزەگە اسىرىلدى. وسى كەزدەن باستاپ تەرىس سانداردىڭ قازىرگى جازۋ بەلگىسى قولدانىلدى.
فرانسۋز ماتەماتيگى رەنە دەكارت 1637 جىلى كوورديناتالىق ءتۇزۋدى ەنگىزىپ، تەرىس جانە وڭ ساندارعا تۇسىنىك بەردى.
رەنە دەكارت 1596 جىلى 31 مارتتا دۆورياندار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول ءبىر جاسقا تولعاندا اناسى قايتىس بولادى. جاستايىنان «- اناۋ نە؟، - مىناۋ نە؟» – دەپ اجەسىنە تىنىم بەرمەيتىن.
ر. دەكارتتىڭ العاشقى ماتەماتيكالىق جيناعى 1637 جىلى جارىق كوردى.
ر. دەكارت تەك قانا ماتەماتيك قانا بولىپ قويماي، ول فيلوسوف، فيزيك، فيزيولوگ، اناليتيكالىق گەومەتريانىڭ جانە ازىرگى قولدانىپ جۇرگەن الگەبرالىق سيمۆولداردىڭ اۆتورى.
ول بىزگە وڭ جانە تەرىس سانداردى كوورديناتالىق ساۋلەدە كەسكىندەپ كورسەتكەن.
3 - وقۋشى:(بەكارىس) راسيونال سانداردىڭ نەگىزىن بولشەك ساندار قۇراعاندىقتان الدىمەن بولشەك ساندار جايلى ايتسام.
ەرتە كەزدە ادامدارعا ساۋدا-ساتتىق جانە ءتۇرلى ەسەپتەۋ جۇمىستارىندا بولشەكتەرمەن ۇلەستەردى ەسەپتەۋ قاجەت بولعان. العاشىندا ماتەماتيكادا بولشەكتەردى «سىنىق ساندار» دەپ اتالعان. بولشەكتەر تۋرالى تۇسىنىكتىڭ دامۋىندا ءۇش ءتۇرلى بولشەكتەر ۇعىمى قالىپتاسقان.
4 - وقۋشى:(باتىر) بولشەكتەردىڭ مۇنداي ارتۇرلىلىگى ەسەپتەۋ جانە ولشەۋ جۇمىستارىندا كوپتەگەن قيىندىقتار تۋعىزدى. بولشەك ۇعىمىنىڭ دامۋى عىلىم مەن ساۋدا-ساتتىق جۇمىستارى وركەندەگەن ەلدەردە: مىسىردا، ۆاۆيلوندا، ءۇندىستاندا جانە ريمدە قالىپتاسقان...
5 - وقۋشى: (ۆلاديمير) بولشەك سىزىعىن ۋال – حاسسارا XII – عاسىردا جانە يتالياندىق لەوناردو پيزانسكيي XIII – عاسىردا وزدەرىنىڭ جازبا ەسەپتەۋلەرىندە پايدالانعان. لەوناردو پيزانسكيي «بولشەك» دەگەن ءسوزدى ەنگىزگەن. بولشەك سىزىعى XVI عاسىردا عانا بەلگىلەۋگە تولىق ەندى.
ارحيمەدتىڭ ەڭبەكتەرىندە پايدالانىلعان XX عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىندا ۇندىلەر جاي بولشەكتەرگە امالدار قولدانۋدى قالىپتاستىردى. جاي بولشەكتەر تۋرالى تولىق مالىمەتتەردى اريفمەتيكا كىتاپتارىنا ورتا ازيا ماتەماتيگى ال – حارازمي ەنگىزگەن.
5 - وقۋشى:(اسەل)
ال – حارازمي 783 جىلى حارەزم قالاسىندا تۋىلعان. ال – حارازمي ورتا ازيالىق عالىمداردىڭ ورتاسىندا ەڭ ۇلى تۇلعا رەتىندە تانىلعان. ونىڭ ماتەماتيكا قورجىنىنا قوسقان ۇلەسى وتە ۇلكەن...
7 – وقۋشى: (بەكزات)
ەۆكليد (ب. د. د. 325 - 265ج) ەجەلگى داۋىردەگى گرەك ماتەماتيگى. ول ماتەماتيكادان جازىلعان تەوريالىق العاشقى تراكتاتتىڭ اۆتورى، الەكساندريا قاراماعىنداعى مەكتەپتىڭ تۇڭعىش ماتەماتيگى. ونىڭ ءومىرى جايلى دەرەكتەر جوقتىڭ قاسى...
4. «ەۆريكا» اتتى ءدامحانا.(وقۋشىلارمەن نەگىزگى جۇمىس الىپ بارىلادى.
ا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ا دەڭگەيلى تاپسىرمالار.
ءا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ۆ دەڭگەيلى تاپسىرمالارى.
ب) لوگيكالىق سۇراقتار.
ۆ) تەوريالىق سۇراقتار.
اس ءمازىرى.
سالات.--------------- ەسەپتە: - 6. 5: 1. 3 +( - 7) = - 12
ىستىق تاماق: ----------------- الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
x/8 + y/2 - 3 مۇنداعى x=5؛ y=3؛ (- 7/( 8))
تاتتىلەر.------------- اسپاندا ءبىر قاتار ۇيرەكتەر ۇشىپ بارادى. بىرەۋى الدىندا، ەكەۋى ارتىندا، بىرەۋى ارتىندا، ەكەۋى الدىندا، بىرەۋى ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا. بارلىعى نەشە ۇيرەك ۇشىپ بارادى؟
سۋسىندار.------------- شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن تابۋ فورمۋلاسىن جاز. (∁=πD)
اس ءمازىرى.
سالات. ------------------------- ەسەپتە: - 6. 5: 2. 5 = - 2. 6
ىستىق تاماق. -------------- الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(x+y)/15 + 2 مۇنداعى x=- 4؛ y=5؛ (21/15)
تاتتىلەر. ------------------- عارىشكەرلەردىڭ ءبىرى جەردى ءبىر رەت اينالعاندا 1س 40 مينۋتتا اينالادى، ال ەكىنشىسى 100 مينۋت اينالىپ شىعادى. بۇل قالاي بولعانى؟
سۋسىندار. ----------------- ساننىڭ ءمودۋلى دەگەنىمىز نە؟
اس ءمازىرى.
سالات. ---------------------- ەسەپتە: (- 3/4)∶ 1 1/2 = - 1/2
ىستىق تاماق. ------------ الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
7/x - 9/y+ 1مۇنداعى x=2؛ y=4؛ (2 1/4)
تاتتىلەر. -------------------- ستولدىڭ باسىندا ەكى اكە جانە ەكى بالا وتىر. ولارعا ءۇش المانى قالاي تەڭ ءبولىپ بەرۋگە بولادى؟
سۋسىندار. ---------------- ون سانىن قالاي ءنولسىز جازۋعا بولادى؟
اس ءمازىرى.
سالات. ----------------------- ەسەپتە: - 3: 22/2 = - 1
ىستىق تاماق. ------------ الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(x+y)/(x - y) - 10. 7مۇنداعى x=3؛ y=1. 5؛ (7. 7)
تاتتىلەر. ------------------ ءتورت پەن بەستىڭ اراسىندا قانداي تاڭبا قويىلعاندا 4-تەن ارتىق، 5-تەن كىشى سان شىعادى؟
سۋسىندار. --------------- قانداي ساندار راسيونال ساندار جيىنىن قۇرايدى؟
اس ءمازىرى.
سالات. ەسەپتە: 2/3: (- 2) = - - 1/3
ىستىق تاماق. الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(a+7) / b مۇنداعى a=- 10؛ b= - 0. 75؛ (4)
تاتتىلەر.
دۇكەننەن مەن سابىن
ونىڭ جانە قابىن الدىم.
ەكى داپتەر، ءبىر قارىنداش
ءتىس ىسقىشتى تاعى الدىم.
ەسەپتەشى سوندا ءبارى
قانشا بولدى، قولدا ءبارى؟
سۋسىندار. ەڭ كىشى ءۇش تاڭبالى سان.
اس ءمازىرى.
سالات. ------------------------ ەسەپتە: 5: (- - 5/8) = - 8
ىستىق تاماق.--------------- الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(9 - 4c) / d مۇنداعى c=- 1. 5؛ d=3؛ (5)
تاتتىلەر. ------------------- بەس تاياقشانىڭ نەشە ۇشى بار، بەس جارىم تاياقشانىڭ نەشە ۇشى بار؟
سۋسىندار. ----------------- كوورديناتالىق ءتۇزۋ دەگەنىمىز نە؟
5. سيقىرلى مايدان.(«9» سانىنىڭ سيقىرى جايلى مالىمەت)
9 * 2 = 18 ----------------- 1 + 8 = 9
9 * 3 = 27 ----------------- 2 + 7 = 9
9 * 4 = 36 ----------------- 3 + 6 = 9
9 * 5 = 45 ----------------- 4 + 5 = 9
9 * 6 = 54 ----------------- 5 + 4 = 9
9 * 7 = 63 ----------------- 6 + 3 = 9
9 * 8 = 72 ----------------- 7 + 2 = 9
9 * 9 = 81 ----------------- 8 + 1 = 9
«9» سانىنا بايلانىستى ماقالدار، مالىمەتتەر.
1. تويعان جەرگە 9 كەل.
2. بىلگەنىڭ ءبىر توعىز. بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز.
3. توعىز پلانەتا:
6. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. كەدەن.
- جارايسىڭدار، بالالار ءبىلىمدى ەكەندەرىڭدى كورسەتتىڭدەر.
ءۇي جۇمىسى: № 705؛ №706؛
وقۋشىلار باعالانىپ، ماراپاتتالادى.
ادەتتە تاراۋ اياقتالعاننان كەيىن وقۋشىلاردىڭ پراكتيكالىق شەبەرلىكتەرى مەن داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، العان بىلىمدەرىن باعالاۋ ماقساتىندا قايتالاۋ ساباعى وتكىزىلەدى.
مەنىڭ شىعارماشىلىعىمنىڭ باستى ماقساتى ماتەماتيكا ءپانىن تەك اق - قارا تۇستە، قىزىقسىز كورەتىن وقۋشىلارعا بۇل ءپاننىڭ باسقادا ءتۇرلى تۇستەرىنىڭ بار ەكەندىگىن، ماتەماتيكا ءپانىنىڭ سۇلۋلىعىن، سان ءتۇرلى عاجايىپتارعا تولى ەكەنىن دالەلدەۋ.
سول ماقساتتا مەنىڭ جوسپارىمدا ويىن ساباقتارىنىڭ
الاتىن ورنى ەرەكشە. ويىن ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىنە، قوسىمشا ادەبيەتتەرمەن جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاسايدى. وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ مەڭگەرۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى.
وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكاعا قىزىعۋشىلىعىن، ىنتاسىن، زەيىنىن ارتتىرۋ، العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا «ماتەماتيكا ەلىنە ساياحات» اتتى ويىن ساباعىن وتكىزدىم. ويىن تۇرىندەگى ساباقتار وقۋشىلاردىڭ وي ءورىسىن كەڭەيتىپ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى.
ۇلاعاتتى ءسوز:«اقىل ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن – ماتەماتيكا. سوندىقتان ونى وقۋ كەرەك». (ك. گاۋسس.)
تاقىرىپ: «الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانى»
ساباقتىڭ ماقساتى: الگەبرالىق ورنەكتەگى ءارىپتىڭ ورنىنا ونىڭ قابىلدايتىن ءمانىن قويىپ، كورسەتىلگەن امالداردى دۇرىس ەسەپتەۋگە داعدىلاۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەرەكتىك قابىلەتىن دامىتىپ وي ءورىسىن كەڭەيتۋ، ءوز مۇمكىندىگىن دۇرىس پايدالانا وتىرىپ، قوسىمشا شىعارماشىلىقپەن اينالىسا الاتىن زەيىندى تۇلعانى تاربيەلەۋ.
وقۋشىنى بىلىمدىلىككە، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. ۇيىمشىلدىققا، دوستىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، جىلدامدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس ساباق.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۇلەستىرمەلى كارچكالار، «ماتەماتيكا ەلىنىڭ» كارتاسى سىزىلعان پلاكات.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. سالەمدەسۋ.
2. تازالىققا ءمان بەرۋ.
3. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
سەندەر بۇگىن ءوز بىلىمدەرىڭدى كورسەتە بىلىڭدەر!
تارتىنباي، جالقاۋلانباي ءوز پىكىرلەرىڭدى ايتىڭدار!
سەندەر بارلىعىن بىلەسىڭدەر، مەن سەندەرگە سەنەمىن.
ىسكە ءسات!!!
بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز «الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابۋ.» تاقىرىبىن پىسىقتاۋعا ارنالعان. سول ماقساتتا ءبىز سىزدەرمەن بار ءبىلىمىمىزدى ارقالاپ «ماتەماتيكا ەلىنە» ساياحاتقا بارامىز.
بۇگىنگى ماقساتىمىز: الگەبرالىق ورنەكتىڭ ەرەجەلەرىن ەسكە الىپ، سول ەرەجەلەردى الداعى ەسەپتەرگە دۇرىس قولدانىپ، تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداۋ.
II. ساباقتىڭ جوسپارى: 1. كەدەن.( ءۇي تاپسىرماسى تەكسەرىلەدى.)
2. مۋزەي.( ۇلى ماتەماتيكتەر جايلى تاريحي مالىمەتتەر.)
3. سۇلۋلىق سالونى.(ماتەماتيكانىڭ سۇلۋلىعى، اسەم كويلەگىمەن تانىستىرۋ.)
4. «ەۆريكا» اتتى ءدامحانا.( وقۋشىلارمەن نەگىزگى جۇمىس الىپ بارىلادى.
ا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ا دەڭگەيلى تاپسىرمالار.
ءا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ۆ دەڭگەيلى تاپسىرمالارى.
ب) لوگيكالىق سۇراقتار.
ۆ) تەوريالىق سۇراقتار.
5. سيقىرلى مايدان.( «9» سانىنىڭ سيقىرى جايلى مالىمەت.)
6. كەدەن.( ساباققا قورىتىندى جاسالىپ، وقۋشىلار باعالانادى.)
III. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ: كەدەن.
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما ەكرانعا جازىپ قويىلادى. وقۋشىلار ءبىر - ءبىرىنىڭ داپتەرلەرىن تەكسەرەدى.
№ 690 ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار.
1) 0. 5a+b، مۇنداعى ا = 3، ۆ = - 2
ج: - 0. 5
س – 4d، مۇنداعى = - 5، d = 0. 25
ج: - 6؛
3x – y، مۇنداعى x = - 1، y = - 8،
ج: 5؛
2m – 3n مۇنداعى m = - 1. 5، n= 1/6،
ج: - 3
№ 700 الگەبرالىق قوسىندىنى جاقشاسىز جازىڭدار.
m+(- n)+p+(- k )= m – n + p - k
- x +(- y) +(- z) = - x – y – z
- ab + (- ac) + cd = - ab – ac + cd
- a + (- 4c) + (- 7) = - a - 4c – 7
- 0. 6a +(- 11b) +3 = - 0. 6a – 11b +3
- 9a +(- 2b) +(- 5c) = - 9a - 2b – 5c
2. مۋزەي.( ۇلى ماتەماتيكتەر جايلى تاريحي مالىمەتتەر.)
مۇندا«6» سىنىپتا نەگىزىنەن راسيونال ساندارمەن جۇمىس جاسايتىن بولعاندىقتان، راسيونال سانداردىڭ كەلىپ شىعۋىنا بايلانىستى مالىمەتتەرمەن جانە پانگە قوسىلۋىنا ۇلەس قوسقان ۇلى عالىمدار جايلى، وقۋشىلاردىڭ دايىنداپ كەلگەن مالىمەتتەرى ايتىلادى.
ەۆكليد (300 – 365)
ال - حارازميي (783 – 850)
دەكارت (1596 – 16..)
وقۋشى.(اسيا)
ومىردە، تۇرمىستا كەزدەسەتىن كوپتەگەن شامالار، جىلدامدىق، بيىكتىك، تەمپەراتۋرا، باعا تاعى باسقا كوبەيىپ، ازايىپ وزگەرىپ وتىرادى. شامالاردىڭ وزگەرىستەرىن بەلگىلەۋ ءۇشىن وڭ ساندار مەن قاتار تەرىس ساندار ەنگىزىلەدى.
تەرىس ساندار تۋرالى ەڭ العاشقى ۇعىم ءبىزدىڭ زامانامىزعا دەيىنگى II – ءشى عاسىرداعى جۇڭگو ماتەماتيكتەرىنىڭ ەڭبەكتەرىندە كەزدەسكەن. وڭ ساندى «ءوسۋ» وزگەرىسىندە قولدانسا، تەرىس ساندى «كەمۋ» وزگەرىسىندە قولدانعان، ال وڭ سانداردى قولدا بار زات «مۇمكىن» دەپ تۇسىنگەن.
ماتەماتيكاعا تەرىس سانداردىڭ ەنگىزىلۋىمەن قاتار «0» سانى دا جاڭا ماعىناعا يە بولدى. «0» سانى ساناق باسى بولىپ ساندا جوق رازرياتتى بىلدىرەتىن تاڭبا بولىپ ەنگىزىلگەن جانە قاراما - قارسى سانداردىڭ قوسىندىسى دەپ ەسەپتەلىنەدى.
2 - وقۋشى:( اليحان) تەرىس ساندار تۋرالى ناقتى مالىمەتتەر جانە ولاردى قولدانۋ XVIII
عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا عانا جۇزەگە اسىرىلدى. وسى كەزدەن باستاپ تەرىس سانداردىڭ قازىرگى جازۋ بەلگىسى قولدانىلدى.
فرانسۋز ماتەماتيگى رەنە دەكارت 1637 جىلى كوورديناتالىق ءتۇزۋدى ەنگىزىپ، تەرىس جانە وڭ ساندارعا تۇسىنىك بەردى.
رەنە دەكارت 1596 جىلى 31 مارتتا دۆورياندار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول ءبىر جاسقا تولعاندا اناسى قايتىس بولادى. جاستايىنان «- اناۋ نە؟، - مىناۋ نە؟» – دەپ اجەسىنە تىنىم بەرمەيتىن.
ر. دەكارتتىڭ العاشقى ماتەماتيكالىق جيناعى 1637 جىلى جارىق كوردى.
ر. دەكارت تەك قانا ماتەماتيك قانا بولىپ قويماي، ول فيلوسوف، فيزيك، فيزيولوگ، اناليتيكالىق گەومەتريانىڭ جانە ازىرگى قولدانىپ جۇرگەن الگەبرالىق سيمۆولداردىڭ اۆتورى.
ول بىزگە وڭ جانە تەرىس سانداردى كوورديناتالىق ساۋلەدە كەسكىندەپ كورسەتكەن.
3 - وقۋشى:(بەكارىس) راسيونال سانداردىڭ نەگىزىن بولشەك ساندار قۇراعاندىقتان الدىمەن بولشەك ساندار جايلى ايتسام.
ەرتە كەزدە ادامدارعا ساۋدا-ساتتىق جانە ءتۇرلى ەسەپتەۋ جۇمىستارىندا بولشەكتەرمەن ۇلەستەردى ەسەپتەۋ قاجەت بولعان. العاشىندا ماتەماتيكادا بولشەكتەردى «سىنىق ساندار» دەپ اتالعان. بولشەكتەر تۋرالى تۇسىنىكتىڭ دامۋىندا ءۇش ءتۇرلى بولشەكتەر ۇعىمى قالىپتاسقان.
4 - وقۋشى:(باتىر) بولشەكتەردىڭ مۇنداي ارتۇرلىلىگى ەسەپتەۋ جانە ولشەۋ جۇمىستارىندا كوپتەگەن قيىندىقتار تۋعىزدى. بولشەك ۇعىمىنىڭ دامۋى عىلىم مەن ساۋدا-ساتتىق جۇمىستارى وركەندەگەن ەلدەردە: مىسىردا، ۆاۆيلوندا، ءۇندىستاندا جانە ريمدە قالىپتاسقان...
5 - وقۋشى: (ۆلاديمير) بولشەك سىزىعىن ۋال – حاسسارا XII – عاسىردا جانە يتالياندىق لەوناردو پيزانسكيي XIII – عاسىردا وزدەرىنىڭ جازبا ەسەپتەۋلەرىندە پايدالانعان. لەوناردو پيزانسكيي «بولشەك» دەگەن ءسوزدى ەنگىزگەن. بولشەك سىزىعى XVI عاسىردا عانا بەلگىلەۋگە تولىق ەندى.
ارحيمەدتىڭ ەڭبەكتەرىندە پايدالانىلعان XX عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىندا ۇندىلەر جاي بولشەكتەرگە امالدار قولدانۋدى قالىپتاستىردى. جاي بولشەكتەر تۋرالى تولىق مالىمەتتەردى اريفمەتيكا كىتاپتارىنا ورتا ازيا ماتەماتيگى ال – حارازمي ەنگىزگەن.
5 - وقۋشى:(اسەل)
ال – حارازمي 783 جىلى حارەزم قالاسىندا تۋىلعان. ال – حارازمي ورتا ازيالىق عالىمداردىڭ ورتاسىندا ەڭ ۇلى تۇلعا رەتىندە تانىلعان. ونىڭ ماتەماتيكا قورجىنىنا قوسقان ۇلەسى وتە ۇلكەن...
7 – وقۋشى: (بەكزات)
ەۆكليد (ب. د. د. 325 - 265ج) ەجەلگى داۋىردەگى گرەك ماتەماتيگى. ول ماتەماتيكادان جازىلعان تەوريالىق العاشقى تراكتاتتىڭ اۆتورى، الەكساندريا قاراماعىنداعى مەكتەپتىڭ تۇڭعىش ماتەماتيگى. ونىڭ ءومىرى جايلى دەرەكتەر جوقتىڭ قاسى...
4. «ەۆريكا» اتتى ءدامحانا.(وقۋشىلارمەن نەگىزگى جۇمىس الىپ بارىلادى.
ا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ا دەڭگەيلى تاپسىرمالار.
ءا) تاقىرىپقا نەگىزدەلگەن ۆ دەڭگەيلى تاپسىرمالارى.
ب) لوگيكالىق سۇراقتار.
ۆ) تەوريالىق سۇراقتار.
اس ءمازىرى.
سالات.--------------- ەسەپتە: - 6. 5: 1. 3 +( - 7) = - 12
ىستىق تاماق: ----------------- الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
x/8 + y/2 - 3 مۇنداعى x=5؛ y=3؛ (- 7/( 8))
تاتتىلەر.------------- اسپاندا ءبىر قاتار ۇيرەكتەر ۇشىپ بارادى. بىرەۋى الدىندا، ەكەۋى ارتىندا، بىرەۋى ارتىندا، ەكەۋى الدىندا، بىرەۋى ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا. بارلىعى نەشە ۇيرەك ۇشىپ بارادى؟
سۋسىندار.------------- شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن تابۋ فورمۋلاسىن جاز. (∁=πD)
اس ءمازىرى.
سالات. ------------------------- ەسەپتە: - 6. 5: 2. 5 = - 2. 6
ىستىق تاماق. -------------- الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(x+y)/15 + 2 مۇنداعى x=- 4؛ y=5؛ (21/15)
تاتتىلەر. ------------------- عارىشكەرلەردىڭ ءبىرى جەردى ءبىر رەت اينالعاندا 1س 40 مينۋتتا اينالادى، ال ەكىنشىسى 100 مينۋت اينالىپ شىعادى. بۇل قالاي بولعانى؟
سۋسىندار. ----------------- ساننىڭ ءمودۋلى دەگەنىمىز نە؟
اس ءمازىرى.
سالات. ---------------------- ەسەپتە: (- 3/4)∶ 1 1/2 = - 1/2
ىستىق تاماق. ------------ الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
7/x - 9/y+ 1مۇنداعى x=2؛ y=4؛ (2 1/4)
تاتتىلەر. -------------------- ستولدىڭ باسىندا ەكى اكە جانە ەكى بالا وتىر. ولارعا ءۇش المانى قالاي تەڭ ءبولىپ بەرۋگە بولادى؟
سۋسىندار. ---------------- ون سانىن قالاي ءنولسىز جازۋعا بولادى؟
اس ءمازىرى.
سالات. ----------------------- ەسەپتە: - 3: 22/2 = - 1
ىستىق تاماق. ------------ الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(x+y)/(x - y) - 10. 7مۇنداعى x=3؛ y=1. 5؛ (7. 7)
تاتتىلەر. ------------------ ءتورت پەن بەستىڭ اراسىندا قانداي تاڭبا قويىلعاندا 4-تەن ارتىق، 5-تەن كىشى سان شىعادى؟
سۋسىندار. --------------- قانداي ساندار راسيونال ساندار جيىنىن قۇرايدى؟
اس ءمازىرى.
سالات. ەسەپتە: 2/3: (- 2) = - - 1/3
ىستىق تاماق. الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(a+7) / b مۇنداعى a=- 10؛ b= - 0. 75؛ (4)
تاتتىلەر.
دۇكەننەن مەن سابىن
ونىڭ جانە قابىن الدىم.
ەكى داپتەر، ءبىر قارىنداش
ءتىس ىسقىشتى تاعى الدىم.
ەسەپتەشى سوندا ءبارى
قانشا بولدى، قولدا ءبارى؟
سۋسىندار. ەڭ كىشى ءۇش تاڭبالى سان.
اس ءمازىرى.
سالات. ------------------------ ەسەپتە: 5: (- - 5/8) = - 8
ىستىق تاماق.--------------- الگەبرالىق ورنەكتىڭ ءمانىن تابىڭدار:
(9 - 4c) / d مۇنداعى c=- 1. 5؛ d=3؛ (5)
تاتتىلەر. ------------------- بەس تاياقشانىڭ نەشە ۇشى بار، بەس جارىم تاياقشانىڭ نەشە ۇشى بار؟
سۋسىندار. ----------------- كوورديناتالىق ءتۇزۋ دەگەنىمىز نە؟
5. سيقىرلى مايدان.(«9» سانىنىڭ سيقىرى جايلى مالىمەت)
9 * 2 = 18 ----------------- 1 + 8 = 9
9 * 3 = 27 ----------------- 2 + 7 = 9
9 * 4 = 36 ----------------- 3 + 6 = 9
9 * 5 = 45 ----------------- 4 + 5 = 9
9 * 6 = 54 ----------------- 5 + 4 = 9
9 * 7 = 63 ----------------- 6 + 3 = 9
9 * 8 = 72 ----------------- 7 + 2 = 9
9 * 9 = 81 ----------------- 8 + 1 = 9
«9» سانىنا بايلانىستى ماقالدار، مالىمەتتەر.
1. تويعان جەرگە 9 كەل.
2. بىلگەنىڭ ءبىر توعىز. بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز.
3. توعىز پلانەتا:
6. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. كەدەن.
- جارايسىڭدار، بالالار ءبىلىمدى ەكەندەرىڭدى كورسەتتىڭدەر.
ءۇي جۇمىسى: № 705؛ №706؛
وقۋشىلار باعالانىپ، ماراپاتتالادى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اريفمەتيكالىق پروگرەسسيانىڭ n – مۇشەسىنىڭ فورمۋلاسى
