InfoHub Logo

الىستان كورمەۋشىلىك – جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءجيى كەزدەسەتىن كوز كەمشىلىگى. ساناق دەرەكتەرى بويىنشا، ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن ءار بەس بالانىڭ بىرەۋى كوزى الىستان كورمەيتىندىكتەن قالاعان ماماندىعىن الا الماي ءجۇر. كوزىندە مۇنداي كەمىستىگى بار ادام، كەرىسىنشە، جاقىنداعى نارسەنى جاقسى اجىراتا الادى. سوندىقتان ونى «جاقىننان كورگىشتىك» دەپ تە اتايدى.

الىستان كورمەۋشىلىك ەكى تۇرگە بولىنەدى: تۋا بىتكەن، ياعني تۇقىم قۋالاعان جانە جۇرە پايدا بولاتىن الىستان كورمەۋشىلىك. سوڭعىسى كوبىنە كوزگە جاستاي اۋىرتپالىق تۇسكەننەن بولادى.

الىستان كورمەۋشىلىك ءۇش دارەجەگە بولىنەدى: باستاپقى دارەجەسى 3،0 ديوپترييگە دەيىن (ديوپتريي – وپتيكا جۇيەسىنىڭ سىندىرۋ كۇشى)، ورتاشا ءتۇرى – 3،25-تەن 6،0 ديوپترييگە دەيىن جانە جوعارى دارەجەسى – 6،25  ديوپترييدەن جوعارى.

ادەتتە الىستان كورمەۋشىلىك جاس كەزدە پايدا بولىپ، وسە كەلە ونىڭ دارەجەسى جوعارىلاي بەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ءتىپتى وقۋ جاسىنا جەتپەگەن بالالاردىڭ اراسىندا دا كوزدىڭ وسى كەمىستىگى وتە ءجيى كەزدەسىپ ءجۇر. مۇنىڭ باستى سەبەپتەرى: كەيبىر اتا-انالار سابيلەردىڭ سانا-سەزىمىن تەز جەتىلدىرۋ ماقساتىمەن ولاردى سۋرەت سالۋعا، وقىپ، جازۋعا تىم ەرتە باۋليدى جانە بۇلدىرشىندەردىڭ بىرنەشە ساعات بويى تاپجىلماي تەلەديدار كورۋىنە رۇقسات بەرەدى. مىنە، مۇنىڭ ءبارى جاڭادان جەتىلىپ كەلە جاتقان، قاتايماعان جاس كوزگە اۋىرتپالىق تۇسىرەدى دە وسىدان كەلىپ مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ كوبىسى الىستان ناشار كورەتىن بولادى.

الىستان كورمەۋشىلىكتەن الدىن الا ساقتانۋ جانە ونىڭ اسقىنىپ كەتپەۋى ءۇشىن، الدىمەن بالانىڭ ۇيدە جانە مەكتەپتە وتىراتىن ۇستەلى مەن پارتاسىنىڭ بيىكتىگى ونىڭ بويىنا سايكەس بولۋى شارت. جارىقتىڭ مول بولۋىمەن قوسا، ساباق ۇستىندە دۇرىس وتىرۋى كەرەك. ۇيدە ساباق دايىنداعاندا ۇستەل ۇستىندە 60-75 ۆاتتىق قالپاقتى شام تۇرۋى، ال پاتەردىڭ شاڭىراعىنا ىلىنگەن شامنىڭ جارىعى 100-150 ۆاتتان كەم بولماعانى ءجون. داپتەرگە جازىپ وتىرعاندا شامنىڭ جارىعى وقۋشىنىڭ سول جاعىنان نەمەسە قارسى الدىنان ءتۇسۋى كەرەك. ۇزاق ۋاقىت وقىعاندا نە جازعاندا كوزدى تالدىرماس ءۇشىن ءاربىر 45-50 مينۋتتان كەيىن 10-15 مينۋتتىق ءۇزىلىس جاساۋ قاجەت. وقىعان كىتاپ پەن جازاتىن داپتەردىڭ كوزدەن الىستىعىنىڭ شاماسى 30-35 سانتيمەتر بولۋى كەرەكتىگىن ۇنەمى ەستەن شىعارماگان ءجون. جاس بالالار تەلەديداردىڭ تەك وزدەرىنە عانا ارنالعان حابارىن جەتىسىنە 3-4 رەت كورسە جەتىپ جاتىر. تەلەديداردىڭ ەكرانى بالالاردىڭ وتىرعان جەرىنەن 2،5-3،0 مەتردەي قاشىق بولعانى دۇرىس. قاراڭعىدان كوز تالماس ءۇشىن تەلەديدار تۇرگان بولمەدە قالپاقتى شامنىڭ جانىپ تۇرگانى ءجون، ءبىراق ونىڭ جارىعى تەلەديداردىڭ ەكرانىنا ءتۇسىپ، شاعىلىسپاۋى كەرەك.

بالالاردىڭ كوزدەرى جانە باسقا مۇشەلەرى ساۋ بولىپ ءوسۋى ءۇشىن ولاردىڭ كۇندەلىكتى تاعامى ءدامدى، ساپالى جانە كوبىنەسە كوكونىس-جەمىس جانە سۇتتەن دايارلانۋى قاجەت.

سوڭعى جىلدارى الىستان كورمەيتىن كوزدىڭ وتكىرلىگىن جاقسارتۋ ءۇشىن وعان وتا جاساۋ ءادىسى قولدانىلىپ كەلەدى. مۇنى «كەراتوميا» دەپ اتايدى.

الىستان جانە جوعارى جانە ورتاشا دارەجەدە كورمەيتىن ادامدارعا اۋىر سالماق (10 كيلوگرامنان ارتىق) كوتەرۋگە بولمايدى؛ ونە بويى ەڭكەيىپ جۇمىس ىستەۋ، اكروباتيكا مەن اۋىر اتلەتيكا، بوكس، سۋعا سەكىرۋ، اتقا ءمىنىپ جارىسۋ سياقتى كۇردەلى سپورت تۇرلەرىنە قاتىسۋ كوزگە وتە ءقاۋىپتى. ويتكەنى كوزدىڭ تور قابىعى اۋىرتپالىق تۇسكەن كەزدە ءوز ورنىنان سىرىلىپ، بولماسا ونىڭ بەت جاعى قانتالاپ، ادام مۇلدەم كورمەي قالۋى مۇمكىن.

قورىتىپ ايتقاندا، كوزىنىڭ كورۋ كەمشىلىگى بار بالا ۋاقىتىندا كوز دارىگەرىنە قارالىپ، كوزىلدىرىك جازدىرىپ الىپ كيىپ جۇرسە جانە دارىگەردىڭ بەرگەن اقىل-كەڭەسىن ورىنداپ وتىرسا، وندا اسقىنۋدىڭ الدىن الىپ، الىستان كورمەۋشىلىك دارەجەسىن ۇلعايتپاي توقتاتۋعا بولادى.

ق. جالمۇحانبەتوۆ

---