InfoHub Logo

(باسىلماعان روماننان)

اڭشى ومىرىندە كىمدى بولسىن قىزىقتىرىپ، قولعا تۇسپەيتىن ەرەكشە جەرى — الاڭسىز بوستاندىعى. وزگە دۇنيەنىڭ اششى-تۇششىسىن تۇگەل ۇمىتتىراتىن جاندى قىزۋى — اڭشىنىڭ اڭگىمەسى، قۇسى، تىلەگى مەن قۋانىشى، توماعالى باتىرى، قىران سەرىگى بولادى. اندا-ساندا الماعانى قاجىتپايدى. ويتكەنى الدىڭعى كۇن قىزىل تۇلكىنىڭ قۇيرىعىن بۇلاڭداتىپ، الدىڭنان كورسەتىپ تۇرعانداي بولادى.

ءبىر تاستى قاعىپ شىعىپ، ەكىنشىدەن توماعا تارتقاندا جىلپوس قاعۋشىنىڭ الدىنداعى قورىمعا توماعاسى الىنعان جالاڭ باس قىران بەلسەنىپ، كىرپىك قاقپاي قالادى. جىمداي قاتقان جارتاستىڭ جارىق-جارىعىنا وت كوزىمەن شانشىلادى. سول كەزدە اڭشى دا قيالمەن ەرىكسىز الدىن الا شاۋىپ: «ءقازىر انا جارىقتان شىعادى، بولماسا اناۋ الاڭنان، قاعۋشىنىڭ الدىنان، بۇلاڭداپ جونەلەدى»، — دەپ، اش قىرانمەن بىرگە ەرىكسىز جالاقتايدى. ۇزاق كۇندى سول سياقتى جاندى ۇمىتپەن وتكىزىپ، ۇيگە كەلگەندە بەل شەشىپ جايلانعانى، اس ءىشىپ تىنىققانى، الدىڭعى كۇنگە ءۇمىت ارتىپ، وتكەن كۇنگى كورگەندى ايتىپ، اقىن تىلىندەي شەشەن تىلمەن اڭگىمە قىلعانى — قىزۋى مول تولىق ءومىر ەكەنىنە داۋ جوق. ونىمەن سالىستىرعاندا انشەيىن جۇرگەن ءومىر شالا-جانسار، وتى جوق، گ ۇلى جوق سۇر ءومىر سياقتانادى.

اڭشىلىقتىڭ ءۇمىت قۋانىشى كوپ. ىستىق وتتاي قىزۋلى مينۋتى كوپ، ماعىنالى ءومىر. اڭشىلىقتا كىسىنى اقىن كۇيىنە جەتكىزەتىن سەزىم كۇيى كوپ. بۇل سالقىنداپ كەتكەن كارى اقىلدىڭ ءومىرى ەمەس، سۇيگەن عاشىعىڭدى ساعىنىپ كەلىپ، كۇلىپ-ويناپ وتكىزگەن كۇندىز: تۇنىندەي ىستىق سەزىم ءومىرى. ويتكەنى ءبىر ءمينۋتتىڭ ىشىندە قۋانتاتىن دا، جۇدەتەتىن دە كۇيلەر كەشەدى. سونىڭ ءبارىن ايتىپ جۇرگەندىكتەن اڭشىنىڭ ءتىلى شەشەن، قيالى جۇيرىك. بۇركىتتىڭ ۇشقانىنا، تۇلكىنىڭ قۇتىلماق بولعان ايلاسىنا، قۇسشىنىڭ ەبىنە ارنالعان تالاي شەشەن سوزدەرى بار. اڭشىلىق ومىرىنەن ىلگەرى-سوڭعىدان قالعان تالاي قىزىقتى، جاندى، سۇلۋ اڭگىمەلەرى بار. تاۋدا جۇرگەن اڭشىدا امالسىزدان ەكى ءتۇرلى مىنەز بولادى. بۇلار ىشكى سەزىمىندە قۇبىلۋ كوپ بولعاندىقتان ساحنانىڭ ارتيستەرىنە ۇقسايدى. كورگەنىنىڭ ءبارىن نە شاپشاڭ سويلەپ قۋانىپ، نە كۇيىنىپ جىبەرەتىن كۇيگەلەكتىك، سويلەگىشتىك، قىزۋلىق بولادى. بۇنداي اڭشى ازىن-اۋلاق وتىرىكتەن دە امان بولمايدى. بۇل بولماسا ەكىنشى ءبىر ءتۇرلى اڭشىدا كورگەنى ءتىپتى كوپ بولىپ، ءبارىن اڭگىمە قىلا بەرۋدى لايىقسىز كورگەن، سەزىمىنىڭ ءبارىن ىشىنە جيعان، قۋانىش-كۇيىنىشىن سىرتىنا شىعارمايتىن تاستاي سالقىن سابىرلىلىق بولادى.

اڭشىلىقتىڭ قىزىعى مەن وكىنىشى سياقتى جاندى ومىرىنەن باسقا بيىك شىڭ تاۋدىڭ ازىن-اۋلاق قار باسقان سالقىن ءپىشىنىن كورىپ جۇرگەننىڭ وزىنە دە كوڭىل سەزىمى الدەنەشە وزگەرىسكە تۇسپەي وتىرا المايدى.

قارلى تاۋدىڭ ىشىندە كەيدە كەزدەسەتىن قارا بۇجىر قوي تاسپەن مەڭىرەۋلەنىپ، ماڭگىلىك تىنىشتىققا قاتقان قۇز-قيالار كوڭىل كۇيىن كوپ تەربەتەدى. بۇلار كەي جەردە ۇلكەن-ۇلكەن تەڭدەرشە سۇيەنىسكەن، الدەقاشاڭعى الىپتىڭ قولىمەن قالانىپ قالعان سياقتى. كەي جەردە ۇزاتىلاتىن قىزدىڭ ۇيىنە جيىلعان ساندىقتاي قاتارلانىپ قويىلعان. كەيبىر ۋاقىتتا ۇزاق جىلداردىڭ جەل-بورانىمەن توزعان قاتپارلى تاستار كارى مولدانىڭ ەسكى قۇرانىنىڭ شەتىندەي جەمتىرلەنگەن. كەيدە تىكسيگەن قارا جارتاس پەن كەۋدەلى بيىك تاۋلار قارا قوشقىل پىشىنىمەن اقشىل تارتقان سام جاقتا، كەش مەزگىلىندە قاتال، سۋىق تاعدىردى ەسكە تۇسىرەدى. كەي كۇنى ءتۇس مەزگىلىندە جارقىراعان اشىق كۇندە تاۋ باسىنا شىقساڭ، ىسقىرىپ سوعىپ تۇرعان جەل داۋسىن ەسىتەسىڭ. بۇل كەيدە جىندانعانداي ۇيىتقىپ سوعىپ، كەيدە بيىكتىڭ باسىنا قاراي ءتوسىن توسەپ، ەكپىندەپ ءتۇزۋ ءوسىپ، قىستى كۇنگى تاۋ ءىشىنىڭ ۇزاق جارىنداي جۇرەكتى ءجۇز تولقىنتىپ، شانشادى.

تاۋ باسىندا، بۇركىتشىنىڭ قولىندا، توماعاسى تارتىلعان قىران ەتەكتەگى جارىق تاس جىرىق قورىمعا تىعىلىپ جۇرگەن تۇلكىنىڭ ءتۇيىلىپ تۇرعان قاراڭعى تاعدىرىنداي كورىنەدى.

وسى سياقتى سىزدىق كورگەن جالپى سۋرەتتىڭ ىشىندە ەرەكشە كورىكتى بولىپ، ەسىندە قالعانى دا بار ەدى.

ءبىر كۇنى بەس-التى اڭشى تاۋ ىشىندەگى اۋىلدان اتقا ءمىندى. ەرتە شىققان بۇركىتشىلەر تاس-تاستىڭ باسىنا تاراپ، ۇرىمتال تۇرعىلاردى الىپ، قاعۋشىلاردى ەتەككە جىبەرىپ، قاشاتىن تۇلكىنى توسىن وتىردى. جاڭا كوتەرىلگەن كۇن ساۋلەسىنىڭ استىندا تۇرعان قىزىل جارتاس. ءبىر جاعى كولەڭكەلەنىپ، ءاجىمدى كارى جۇزىمەن اڭشىلاردىڭ قارسى الدىندا تۇر. بولەك-بولەك جارىعىمەن تۇلكى جاتارلىق قورىمى كوپ تاس. قاتپارلى كارى پىشىنىمەن قالىڭ سىرلى سياقتانادى. جارتاس مۇڭلى. كارى كوڭىلدىڭ قايعىلى تۇرىندەي جۇدەۋ — قايعىلى. كۇندەر، جىلدار توزدىرعان بەتتەرى تەرەڭ ءاجىمدى. دۇنيە قاتقان، جىم-جىرت. وڭكيگەن تىك جارتاس. تاڭەرتەڭگى كەزدە-اق قاردىڭ ۇستىنە تۇسكەن قارالى كولەڭكەسىن كورىپ، اينادان ءجۇزىن كورگەن داۋدەي، كارى الىپتاي ءۇڭىلىپ، تۇكسيىپ قاراپ تۇر. ەتەكتە جاتقان قازانداي جۇمىر تاستار سالاق قولمەن ءتارتىپسىز ۇيىلگەن تەڭدەي بولىپ، ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى ءۇيىلىپ جاتىر. كارى اڭشى اقشەگىردىڭ توماعاسىن تارتىپ، ۇندەمەي تاسقا ءتۇيىلىپ وتىر ەدى. ءبىر مەزگىلدە الىستاعى قاعۋشىنىڭ ايعايى ەستىلدى. اقشەگىر ەلەڭ ەتىپ، بارلىق ۇلكەن دەنەسى ەكى عانا وتتى شەگىر كوز بولعانداي بولىپ، قىزىل تاسقا شانشىلىپ، قادالىپ قالدى. ارتىنان از ۋاقىتتا اڭشىنىڭ قولىنان اتىپ جونەلدى. سول كەزدە قىزىل تاستىڭ اڭشىلارعا قاراعان قارسى بەتىنەن ءبىر جارىقتان تۇلكى ەتەككە قاراي شۇباتىلا بەردى. اقشەگىر اڭشىلاردان بۇرىن قابات تاستىڭ اراسىنان قىلپ ەتكەن جونىن كورگەن ەكەن. دەنەسى ىستىق وتتاي قايناعان شىدامسىز قىران جان وتىنداي جارق ەتىپ، اسپانعا شىقتى. ەتەككە تۇسە الماي اسىعىپ، قاربالاسىپ قالعان تۇلكى ەجەلگى كەكتى جاۋىن كەڭ جەرگە شىعىپ توسا الماي، قىزىل تاستىڭ قيا بەتىنە قۇيرىعىن شانشىپ، كەرىپ تۇرىپ قالدى. مايدانعا شىعىپ، قىزىقتىرىپ تۇرعان جەمىن كورگەن قىران اينالىپ، اسپانداپ، كوتەرىلە بەردى. اسپانداعان سايىن جىنىن شاقىرعان قارا باكسىنىڭ قاباعىنداي توڭكەرىلىپ، قايتا-قايتا ءتۇيىلىپ، كوتەرىلىپ، كۇشى مەن ىزاسىن جيىپ ءجۇردى. اياعىندا جەلگە قارسى قاسقارىپ، ءتوسىن توسەپ، ءبىر ەكپىندەن كوتەرىلىپ الىپ، بەتىن بۇرا سالا تۇلكىگe قاراپ شانشىلىپ جونەلدى. قۇسىنىڭ بار ءادىسىن، بار ەركە مىنەزىن جاتتاپ العان كارى اڭشى قاسىنداعى سىزدىققا: «بوزدادى ەندى، قولىڭدا ولەدى. بۇيىرسا ىستىككە شانىشقانداي قىلىپ-اق الار. شاپ!» — دەدى. اتىن ويعا تاستاپ جاياۋ وتىرعان سىزدىق بيىك تاستىڭ باسىنان قۇلاي جۇگىردى.

بۇل كەزدە بيىكتەن تاسقاباقتاي ءتۇيىلىپ اققان اقشەگىر قيا بەتتە سىدىگىن اتىپ، قارجىڭداپ تۇرعان اق شۋلانعا تاس جاعىنان كەلىپ، سارت ەتىپ ءتۇسىپ، ەسىن جيعانشا ەكپىنىمەن ەتەككە قاراي قاعىپ الىپ جونەلدى. اڭشىلار: «ا قۇدايلاپ»، — ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى جىعىلىپ، ءبىر تاس، ءبىر ومبىنىڭ اراسىندا مالتىعىپ كەلە جاتقاندا اقشەگىر تۇلكىنى جازىقتاعى قالىڭ قاردىڭ ۇستىنە اكەپ سالىپ، اياماي بۇكتەپ، مىقتاپ باسىپ الىپ ەدى. قان مايداننىڭ ەركەسى اق مارتۋلى قىراننىڭ اشۋلى كوزىندە جاي وتىنداي وت وينايدى. ەرتەگىنىڭ جەز تىرناعىنداي ساتىرلاعان كوك بولات تۇياقتارى تۇلكىنىڭ وكپەسىنەن جانىن سۋىرىپ الۋعا اسىعىپ، كەزەك-كەزەك سىعىمداپ قىسادى. قالىڭ قاردىڭ ۇستىندە الىسا الماي قالعان تۇلكى سالماعىنان جانشىلىپ، قايرات قىلماي بوس جاتىر ەكەن.

اڭشىلار كەلىپ، تۇلكىنىڭ سيراعىنان ۇستاپ، بەلىن سىندىرىپ، قۇسقا ءولتىرتىپ، ازدان سوڭ اڭىرىپ الدى. بۇلار تۇلكىنى اقشەگىردىڭ تۇياعىنان بوساتىپ العان كەزدە مۇندا بولىپ جاتقان ۋاقيعادان حابارسىز جۇرگەن قاعۋشىلار كەلدى. قاعۋشىلار قىزىقتان كەشىگىپ قالعانىنا وكىنىپ، بۇلاردى كورە سالىپ، اتىن بۇرىن بايلاپ كەلىپ، جانتالاسىپ: «قالاي الدى، قالاي ءتۇستى؟» — دەسىپ، سۇراسىپ جاتتى. قىراننىڭ مايدانىن كورگەن بۇركىتشىلەر دە ءبىر-اق ءتۇرلى ۋاقيعانى كورسە دە نەشە ءتۇرلى قىلىپ جان-جاقتان ايتىسىپ ەدى.

قىراننىڭ تۇلكىنى كورگەندە اسپانداپ شىعىپ، قاعىنىپ كەلىپ تۇسكەنى: ءبىر اڭشىعا بيىكتەن سورعالاعانداي كورىنىپتى، ەكىنشىسىنە شانشىلعانداي، تاعى بىرىنە بوزداعانداي، كەيبىرەۋلەرىنە اعىلىپ ەڭىرەگەندەي كورىنىپتى.

مۇحتار.

---