التىن ەلەۋىش
سوناۋ ەرتە زاماندا اتاق-داڭقى الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىنا كەڭ تاراعان ايگىلى پاتشا قارتايىپ، بيلىكتەن كەتەر الدىندا ەكى ۇلىن قاسىنا شاقىرتىپتى.
— بالالارىم، مەن ەكەۋىڭدى بىردەي جاقسى كورەمىن! — دەپ ءسوز باستاپتى پاتشا. — سونداي-اق ءوزىم قىرىق جىل ىستىق-سۋىعىنا كۇيىپ-پىسكەن ەلىمدى دە شەكسىز سۇيەمىن! سوندىقتان دا تۋعان حالقىمنىڭ بولاشاعى مەنى كوپ ويلاندىرادى. ءدام-تۇزىم تاۋسىلىپ، كوزىم جۇمىلعاننان كەيىن ەلدى كىم باسقارادى، قالاي باسقارادى دەگەن سۇراق مەنى قاتتى مازالايدى... راس، قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا ولگەن اكەنىڭ تاعىنا ۇلكەن ۇل مۇراگەر. ءبىراق مەن ەل-جۇرتىمنىڭ كەلەشەگى كەلىستى بولاتىندىعىنا سەنىمدى بولۋ ءۇشىن وسىناۋ ءداستۇردى بۇزعالى وتىرمىن. مەنىڭشە، حالىقتى ونەر-بىلىمى اسقان، داناگوي ادام باسقارۋى ءتيىس. سوندا عانا ەلىمىز بۇدان دا گۇلدەنىپ، بۇدان دا قۇلپىرا تۇسپەك.
— دۇرىس، اكە، بۇل ويىڭىزدى مەن دە قوستايمىن! — دەيدى پاتشانىڭ ۇلكەن ۇلى رازاق ەشبىر قارسىلىقسىز.
— سىزدىكى ءجون، اكە، ەلىنىڭ ەرتەڭىن ويلاعان ءامىرشى وسىلاي ىستەسە كەرەك-تى! — دەيدى پاتشانىڭ كىشى ۇلى رابات تا بىردەن كەلىسەتىندىگىن ءبىلدىرىپ.
— ەندەشە، مەن ەكەۋىڭە ءۇش جىل مۇرسات بەرەمىن، — دەيدى پاتشا بالالارىنىڭ قولدارىنا ءبىر-بىر التىن ەلەۋىشتى ۇستاتىپ جاتىپ. — قايدا بارامىن دەسەڭدەر دە ەرىك وزدەرىڭدە... ءۇش جىلدان سوڭ ەلگە قايتىپ ورالعان كەزدە كىمنىڭ ونەرى، ءبىلىمى اسىپ تۇرسا، سول مەنىڭ ورنىما تاققا وتىرادى.
اكەلەرىنىڭ شەشىمىن تالاسسىز قوستاعان رازاق پەن رابات كوپ ۇزاماي جولعا شىعادى. ۇلكەن ۇل كۇننىڭ باتىسىن، كىشى ۇل كۇننىڭ شىعىسىن بەتكە ۇستايدى.
كۇننىڭ باتىسىن بەتكە العان رازاق اپتالاپ، ايلاپ توقتاۋسىز جول ءجۇرىپ وتىرىپ، ءبىر ۇلكەن شاھارعا تاپ بولادى. قالانىڭ كەڭ كوشەلەرىن اسىقپاي ارالاپ كەلە جاتقان ول اتشاپتىرىم الاڭدا توپىرلاعان حالىققا كوزى تۇسەدى. «اپىراۋ، جۇرتتى وسىنشاما ەنتەلەتىپ قويعان بۇل نە نارسە؟!» دەپ بىردەن سوندا بۇرىلادى.
جاقىنداپ قاراسا، الاڭنىڭ ءدال ورتاسىندا قالپاعى قوقيىپ، شالبارى بۇتىنا جابىسقان، ۇزىن بويلى، مۇرتتى جىگىت ونەر كورسەتىپ جاتىر ەكەن. قيمىلدارىنا كوز ىلەسپەيدى. قولىنداعى ون شاقتى جۇدىرىقتاي دومالاق شارلاردى اسپانعا لاقتىرىپ، سولاردى جەرگە تۇسىرمەي ەكى قولىمەن كەزەك قاقشىپ الىپ، جوعارى قاراي قايتا لاقتىرادى... بۇرىن مۇندايدى كورمەك تۇگىلى، ءتىپتى ەستىمەگەن رازاقتىڭ اۋزى اشىلىپ، ابدەن ەسى شىعادى. ويىن اياقتالىپ، ەل تاراي باستاعان كەزدە توپتى كيىپ-جارا العا ۇمتىلعان رازاق مۇرتتى جىگىتتىڭ قاسىنا جەتىپ بارعانىن ءوزى دە بايقاماي قالادى.
— قالاي، ساعان ۇنادى ما؟ — دەيدى ونەرپاز جىگىت.
— ۇناعاندا قانداي، وتە كەرەمە-ە-ت! — دەيدى رازاق تاڭدانىسىن جاسىرا الماي.
— بالكىم، ۇيرەنگىڭ كەلەتىن شىعار؟!
— ا-ا... ول مۇمكىن بە؟!
— ارينە، مۇمكىن!
بەيتانىس جىگىت سوزىنەن اينىماي تۇرعاندا تەزىرەك ۋادەسىن الىپ قالايىن دەپ اسىپ-ساسقان رازاق:
— ەندەشە مەن ءازىرمىن! — دەيدى اپتىعىپ.
— ولاي بولسا كەلىستىك! — دەپ، رازاقتى ۇيىنە ەرتىپ كەلگەن جىگىت ءوزىنىڭ ونەرى جايلى ءبىراز سىر شەرتەدى. اڭگىمەنىڭ مايىن تامىزىپ، رازاقتى ەلىكتىرگەن ۇستىنە ەلىكتىرە تۇسەدى. ونىڭ ايتۋى بويىنشا، مۇنداي ونەر دۇنيە جۇزىندە وتە سيرەك كەزدەسەتىن كورىنەدى. ويتكەنى اسا ەپتىلىكتى قاجەت ەتەتىن بۇل ونەردى كەز كەلگەن ادام يگەرە المايدى ەكەن. تەك ەرەكشە قابىلەتتى، ينەنىڭ كوزىنەن وتكەندەي ەپسەكتى جاننىڭ عانا قولىنان كەلەدى-مىس. ەسەسىنە، بۇعان تابىنۋشىلار وتە كوپ. ونەرىڭدى تاماشالاۋعا جينالاتىنداردىڭ ءتىپتى ەسەبى جوق. سەن ءۇشىن جۇرت اقشاسىن دا ايامايدى. بىلايشا ايتقاندا، تاۋسىلماس تابىس كوزى، اقشانىڭ ورتاسىندا شالقىپ جۇرەسىڭ. ال قويىلىمعا جينالعانداردىڭ ونەرىڭە باس ءيىپ، دۇركىرەتە قول سوققاندارى شە؟! و-و، ول ءبىر ەڭ عاجايىپ ءسات! جانىڭدى راقاتقا بولەيتىن ەشبىر تەڭدەسى جوق عالامات قۇبىلىس! بۇل... بۇل دەگەنىڭ ىلۋدە بىردى-ەكىلى ادامعا عانا بۇيىراتىن ناعىز باقىت!..
جىگىتتىڭ اسەرلى اڭگىمەسىنەن رازاقتىڭ باسى اينالىپ، كوزى تۇماندانادى. الدى-ارتىن پايىمداۋعا مۇرشاسى كەلمەگەن ول:
— اعاتاي، ماعان قالايدا وسى ونەردى ۇيرەتىڭىزشى! — دەپ جابىسادى.
— جارايدى ۇيرەتەيىن، تەك ەڭبەگىمنىڭ وتەۋىنە كوپ اقشا تولەۋىڭ كەرەك، — دەيدى ونەر يەسى.
— اقشا-ا دەيسىز بە؟! — قالتالارىن قارمانعان رازاق قاتتى ساسادى. — مەندە ارتىق-اۋىس اقشا جوق ەدى...
— اقشاڭ جوق بولسا، التىنىڭ بار شىعار؟! — دەيدى جىگىت ەكى كوزىن سىعىرايتىپ.
— ا-ا... التىن جاراي ما؟!
— جاراعاندا قانداي!..
ورنىنان ۇشىپ تۇرعان رازاق جامباسىنا باسىپ وتىرعان جول قاپشىعىن اشىپ جىبەرەدى دە، ىشىنەن التىن ەلەۋىشتى سۋىرىپ الىپ، ءۇي يەسىنە ۇسىنادى.
— مەندەگى بار التىن وسى، جاراتساڭىز سىزگە سىيلايىن! — دەيدى ول ەش ويلانباستان.
التىن ەلەۋىشتى قۇشىرلانا كەۋدەسىنە باسقان جىگىت:
— ارينە، جارايدى!.. — دەيدى كوزدەرى ۇشقىنداپ. — مىنە، بۇگىننەن باستاپ سەن مەنىڭ شاكىرتىمسىڭ!
ءسويتىپ، رازاق سول شاھاردا ءبىراز ۋاقىتقا تۇراقتاپ قالادى. جانىن سالا كوپ تەر توگىپ ءجۇرىپ، الگى «ونەردىڭ» سان الۋان قيتۇرقى تاسىلدەرىن دە مەڭگەرىپ شىعادى. ەندى ونىڭ الدىندا ءبىر كەزدەرى ۇستازى مايىن تامىزا ايتقان تاڭعاجايىپ الەم ەسىگىن ايقارا اشىپ تۇرعان ەدى. بۇرىن ءوڭى تۇگىل، تۇسىنە دە كىرمەگەن نەبىر عالامات كۇندەر رازاقتى قاڭباقشا ءىلىپ الا جونەلەدى... كۇنىگە ساۋىق-سايران، دۋمان-توي! كول-كوسىر ماقتاۋ-ماراپات!.. ۇشى-قيىرى جوق ساپارلار، تاعى دا ساپارلار!.. جاڭا شاھارلار، جاڭا دوستار!..
وسىلاي ءوڭ مەن ءتۇستىڭ ورتاسىندا جۇرگەندەي كۇي كەشكەن رازاق بىرتىندەپ ەل-جۇرتىن ۇمىتا باستايدى. ءوزىنىڭ بۇل جاققا نە ءۇشىن كەلگەنىن دە ەستەن شىعارادى...
ءالقيسسا، كۇننىڭ شىعىسىن بەتكە العان رابات اپتالاپ، ايلاپ توقتاۋسىز جول ءجۇرىپ وتىرىپ، ءبىر ۇلكەن شاھارعا تاپ بولادى. قالانىڭ كورىكتى جەرلەرىن اسىقپاي ارالاپ كەلە جاتقان ول كەنەت اتشاپتىرىم الاڭدا توپىرلاعان حالىققا كوزى تۇسەدى. «اپىراۋ، جۇرتتى وسىنشاما ەنتەلەتىپ قويعان بۇل نە ءوزى؟!» دەپ سوندا بۇرىلادى.
جاقىنداپ قاراسا، الاڭنىڭ ءدال ورتاسىندا جاۋىرىنى قاقپاقتاي، بۇلشىق ەتتەرى بۇلتىلداعان، نار تۇلعالى ءبىر جىگىت ونەر كورسەتىپ جاتىر ەكەن. قيمىلدارىنا كوز ىلەسپەيدى. قولىنداعى جالاڭاش قىلىشىن سەرمەپ قالىپ، ۇشىپ بارا جاتقان شىبىندى قاق ءبولىپ تۇسىرەدى. كەرە قارىس كىرپىشتى توبەسىنە ءبىر ۇرىپ بىت-شىتىن شىعارعان كەزدە، قاراپ تۇرىپ دەنەڭ تىتىركەنەدى... بۇرىن مۇندايدى كورمەگەن راباتتىڭ اۋزى اشىلىپ، ابدەن تاڭىرقاۋمەن بولادى.
ويىن اياقتالىپ، ەل تاراپ كەتسە دە رابات ءالى سول ورنىندا تاپجىلماي تۇرعان ەدى. قويىلىمنىڭ بەيتانىس بوزبالاعا قاتتى اسەر ەتكەنىن بايقاعان سايىسكەر جىگىت:
— قالاي، ساعان ۇنادى ما؟ — دەپ قاسىنا جاقىندايدى.
— ۇناعاندا قانداي، ءتىپتى كەرەمە-ە-ت! — دەيدى رابات تاڭدانىسىن جاسىرا الماي.
— بالكىم، ۇيرەنگىڭ كەلەتىن شىعار؟! بۇل دەگەنىڭ ناعىز جىگىتتەرگە لايىق ونەر عوي!
— ۇيرەنۋ دەيسىز بە؟ — ءسال ءمۇدىرىپ قالعان رابات ارتىنشا: — جارايدى، مەن ويلانىپ كورەيىن... ەگەر كەلىسەر بولسام، ەرتەڭ وسى جەرگە جانە كەلەمىن، — دەپ جاۋاپ قايتارادى.
ءبىراق كەلەسى كۇنى رابات الاڭعا قايتا ورالماستان ساپارىن ارمەن قاراي جالعاستىرادى. تۇنىمەن ويلانىپ، الدى-ارتىن سارالاعان ول سايىس ونەرىن ۇيرەنۋدەن باس تارتقان ەدى.
سول بەتىمەن اپتالاپ، ايلاپ كىدىرىسسىز جول جۇرگەن رابات ەندى جاپان تۇزدە قاعاز شيمايلاعان ءبىر ادامعا كەزدەسەدى. بەت-جۇزى ىستىق كۇنگە كۇيىپ، ساقال-مۇرتى ءوسىپ كەتكەن كىسى الدىنداعى قاعازدارىنان باس الار ەمەس.
— اعا، ەڭبەك ءراتتى بولسىن! — دەيدى رابات بەيتانىس جانعا تىلەۋلەستىك تانىتىپ.
— ايتقانىڭ كەلسىن، اينالايىن! — ساقالدى كىسى جۇمىسىن توقتاتىپ، سالەمشىگە سۇيسىنە قارايدى. — اللا بۇيىرتسا، كوپ ۇزاماي بۇل جەردە ۇلكەن شاھار بوي تۇزەمەك!
— دەمەك، بولاشاق قالانىڭ كەسكىنىن سالىپ جاتقان بولدىڭىز عوي...
— ءيا، مۇنى ساۋلەت ونەرى دەپ اتايدى. قالانىڭ كورىكتى بولىپ شىعۋى ساۋلەتشىنىڭ قارىم-قابىلەتىنە، شەبەرلىگىنە كوپ بايلانىستى.
رابات ساۋلەتشىنىڭ جۇمىستارىنا قىزىعا قارايدى. ءزاۋلىم بيىك عيماراتتاردىڭ، جاپ-جاسىل باقتاردىڭ، كۇن نۇرىنا شاعىلىسقان ايدىن كولدەردىڭ كەسكىن-جوبالارىنا تامسانىپ، تاڭىرقاماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.
— قالاي، ساعان ۇناي ما؟ — دەيدى ساۋلەتشى جاس جىگىتكە سىناي قاراپ.
— ۇناعاندا قانداي، ءتىپتى عاجا-ا-پ! — دەيدى رابات اعىنان جارىلىپ.
— بالكىم، ۇيرەنگىڭ كەلەتىن شىعار؟! بۇل دەگەنىڭ تۋعان ەلىن، جەرىن سۇيەتىن جىگىتتەرگە ناعىز لايىق ونەر عوي!..
— ۇيرەنۋ دەيسىز بە؟.. جارايدى، مەن ويلانىپ كورەيىن... ەگەر كەلىسەر بولسام، ەرتەڭ وسى جەرگە قايتىپ كەلەمىن.
ەكىۇشتىلاۋ جاۋاپ بەرگەن رابات الايدا ەرتەڭىنە ساۋلەتشىگە قايتىپ ورالادى. تۇنىمەن ويلانىپ، ابدەن سارالاعان ول ساۋلەت ونەءرىن ۇيرەنۋگە بەل بۋعان ەدى. سودان ءبىر جىل بويى ساۋلەتشىنىڭ قاسىندا تاپجىلماي وتىرىپ، ءوزى تاڭداعان ونەردىڭ قىر-سىرىن تولىق ۇيرەنىپ شىعادى.
ەندى رابات اكەسىنىڭ ەكىنشى تاپسىرماسىن ورىنداۋعا كوشەدى. ءبىلىم ىزدەپ شىققان ول اپتالاپ، ايلاپ كىدىرىسسىز جول ءجۇرىپ وتىرىپ، ۇشى-قيىرسىز كەڭ القاپتى جايلاعان ەگىنشىلەردىڭ قوسىنا كەزىگەدى.
سول جەردە ازداپ دامىلداپ الۋدى كوزدەگەن جولاۋشى ديحانشىلاردىڭ قوسىنا قونىپ قالادى. تۇندە اشىق اسپان استىندا تىنىققان رابات كوك جۇزىنە سۇيسىنە قاراپ جاتىپ: «شىركىن-اي، مىنا اسپان الەمىن زەرتتەپ، سان الۋان قۇپيالارىن اشاتىن ءبىلىمدى مەڭگەرسەم عوي!» دەپ ءتاتتى قيالعا شومادى... الايدا ءبىر ءسات ۇشقىر قيالىن تەجەپ، اقىل توقتاتقان ول: «ءجا، عارىشتى مەڭگەرۋ ەشقايدا قاشپاس، ەڭ الدىمەن جەتى قات جەردىڭ ءتىلىن تابايىنشى!» دەگەن توقتامعا كەلەدى.
ءسويتىپ، تاڭ قىلاڭ بەرە جۇمىستارىن باستاپ كەتكەن ەگىنشىلەردىڭ قاسىنا بارعان رابات ءوزىنىڭ جەردى كۇتىپ-باپتاۋدىڭ، ودان ءونىم الۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنگىسى كەلەتىنىن ايتادى. جاس جىگىتتىڭ تالابىنا ريزا بولعان ەگىنشىلەردىڭ باسشىسى ونى ءبىر بىلگىر تالىمگەردىڭ قاسىنا قوسىپ قويادى.
ەرتەلى-كەش ەش ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋدەن تانباعان رابات اقىرى ديحانشىلىقتىڭ جەتىك مامانى بولىپ شىعادى. ءبىر جىل بويىنا ينەمەن قۇدىق قازعانداي تىرتىنەكتەپ جيناعان ىلىمىنە كوڭىلى تولعان ول ەندى تۋعان ەلىنە قاراي بەت تۇزەيدى.
ءالقيسسا، ۋادەلى ءۇش جىل وتكەن سوڭ كۇرە جولعا شولعىنشى شىعارىپ، جولاۋشىلاردى قاراۋىلداتىپ قويعان پاتشا كىشى ۇلىنىڭ كەلە جاتقان حابارىن ەستىگەن كەزدە قاتتى قۋانادى. ىلە-شالا: «اكە، تاپسىرماڭىزدى ورىندادىم، ساۋلەت ونەرى مەن ديحانشىلىق ءىلىمىن مەڭگەرىپ قايتتىم!» — دەپ ەسىكتەن اتتاعان راباتتى باۋىرىنا باسىپ، ۇزاق قۇشاقتايدى.
— راقمەت، بالام، تاڭداعان ونەر-بىلىمىڭ ماعان ۇنادى! — دەيدى پاتشا ۇلىنىڭ جەتىستىگىنە ۇلكەن ريزاشىلىقپەن. — مەن ەندى ەلىمنىڭ ەرتەڭىنە ەش الاڭدامايمىن. ساۋلەت ونەرى دامىعان ەلدىڭ كەرەگەسى كەڭەيىپ، جەردى ەمە بىلگەن حالىقتىڭ قارنى توق بولاتىنىنا سەنىمدىمىن!
— اكە، ەگەر مەنىڭ تاڭداعان ونەر-بىلىمىم سىزگە ۇناسا، وسىنىڭ بارلىعىنا ءوزىڭىز بەرگەن التىن ەلەۋىشتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىم. ءارى التىن ەلەۋىشتى مەن ءومىر بويى ۇلگى تۇتاتىن بولامىن! — دەپ رابات ءوزىنىڭ باسىنان وتكەرگەن جايتتاردى تۇگەل بايانداپ شىعادى.
— ءيا، بالام، سەن التىن ەلەۋىشتىڭ قادىر-قاسيەتىن دۇرىس ءتۇسىنىپءسىڭ! — دەيدى پاتشا ۇلىنىڭ پايىم-پاراساتىنا كوڭىلى تولىپ. — كوزىنە كورىنگەننىڭ، ويىنا كەلگەننىڭ بارىنە ەشبىر تالعامسىز ۇرىنا بەرمەي، ولاردى تەك وي ەلەگىنەن وتكىزىپ بارىپ شەشىم قابىلدايتىن ادام ەش ۋاقىتتا شالىس باسپاق ەمەس! ەندەشە ونەر-بىلىمىنە اقىل-ويى ساي ءوزىڭدى تاعىمنىڭ مۇراگەرى بولۋعا ابدەن لايىق دەپ بىلەمىن!
وسىلاي ءوز شەشىمىن جاريا ەتكەن پاتشا تاعى دا ءۇش اي كۇتىپ بارىپ ۇلكەن ۇلىنىڭ قايتا ورالماسىنا كوزى انىق جەتكەسىن، ۇلان-عايىر توي جاساپ، كىشى ۇلىن تاققا وتىرعىزادى. كەيىن رابات پاتشالىق ەتكەن ەل گۇلدەنگەن ۇستىنە گۇلدەنە تۇسەدى.
رابات پاتشانىڭ كوزىن كورگەندەردىڭ ايتۋىنشا، پاتشا سارايىنىڭ ءدال تورىندە التىن ەلەۋىش ءىلۋلى تۇرعان دەسەدى...
You Might Also Like
-
ەرتەدە جۇرت جازعا تامان جايلاۋعا، قىسقا قاراي قىستاۋعا قونىس اۋدارىپ، ارلى-بەرلى كوشىپ جۇرگەندە، سول ءتوڭىرەككە اقىلدىلىعىمەن، قايىرىمدىلىعىمەن تانىمال بولعان كادىر دەگەن باي العاش رە...
