قىزعانىش
ەرتەدە جۇرت جازعا تامان جايلاۋعا، قىسقا قاراي قىستاۋعا قونىس اۋدارىپ، ارلى-بەرلى كوشىپ جۇرگەندە، سول ءتوڭىرەككە اقىلدىلىعىمەن، قايىرىمدىلىعىمەن تانىمال بولعان كادىر دەگەن باي العاش رەت وتىرىقشىلدىق تىرشىلىكتى باستاعان ەكەن. ول كورشى ەلدەن جەردىڭ «ءتىلىن» بىلەتىن ديحان الىپ كەلىپ، باقشا سالدىرادى. سۋى مول، توپىراعى قۇنارلى جەردى جىرتقىزىپ، كوكونىس ەكتىرەدى.
قاۋىن-قاربىزدى ومىرىندە ءبىرىنشى رەت كورىپ، ءدامىن تاتقان اۋىلداستارى بايدىڭ بۇل باستاماسىنا ريزا بولادى. ءىسىنىڭ وڭ ناتيجەءسىن كورگەن كادىر دە ەندى جىل سايىن ەرتە كوكتەمنەن ءوزىنىڭ سۇيىكتى شارۋاسىنا قۇلشىنا كىرىسەدى.
بايدىڭ جاڭا تىرشىلىگىنەن حاباردار بولعان الىس-جاقىن تۇرعىندار ناۋقان كەزىندە ارنايى جالدانىپ، تابىس تابادى. بىردە جۇمىس سۇراپ، الا شاپان كيگەن ءبىر جاس جىگىت كەلەدى. كەتپەن-شوتىن ءازىر ۇستاپ، ساقاداي ساي تۇرعان جىگىتكە ريزا بولعان كادىر:
— باقشادا جۇمىس ىستەي عوي، ەڭبەكاقىڭدى جەمەسپىن، — دەيدى.
باقشالىقتى ارالاپ، جۇمىستىڭ اۋقىمىن شامالاعان جىگىت:
— الدىمەن ەڭبەكاقى جونىندە كەلىسىپ الساق، — دەيدى.
— جارايدى، قالاۋىڭ ءبىلسىن، — دەيدى كادىر جىگىتتىڭ پىسىقتىعىن قۇپتاپ. — ەڭبەگىڭە نە سۇرايسىڭ؟
— بەس توقتى...
— كەلىستىك، ايتقانىڭ بولسىن، — دەيدى كادىر ەش ساۋدالاسپاستان.
جىگىت قۇلشىنا جۇمىسقا كىرىسىپ كەتەدى. ەرتە تۇرىپ، كەش جاتادى. كۇن بويى كەتپەنىن ارقالاپ، باقشانىڭ باسىندا جۇرەدى.
ارادا تۋرا اي وتكەندە جۇمىس سۇراپ، بايعا جانە ءبىر كىسى كەلەدى. كادىر ءبىر كوزى سوقىر، تاياق سۇيەنگەن جاننىڭ مەسەلىن قايتارماي ونى دا باقشادا جۇمىس ىستەۋگە جىبەرەدى.
سودان جانە ءبىر اي وتكەندە بايدىڭ قاقپاسىن دوربا اسىنعان ديۋانا كەلىپ قاعادى. ءۇستى-باسى كىر-قوجالاق، ازىپ-توزعان كىسىنى باستان-اياق شولىپ وتكەن كادىر:
— ءاي، ءپىرادار، ءبۇيتىپ ءجۇرىپ ءبىر جەردە قىلجيىپ ءولىپ قالاسىڭ عوي، ودان دا سەن ماعان جالدانىپ جۇمىس ىستە، تاماعىڭدى تويدىرىپ، ءال-قۋات جينا، ەڭبەكاقىڭدى دا جەمەسپىن، — دەپ اقىل-كەڭەس بەرەدى.
بۇعان ديۋانا كەلىسەدى. ءسويتىپ ول دا باقشاداعى جۇمىسقا ارالاسادى.
سول جىلى كوكونىس جايقالىپ شىعىپ، كۇزگە قاراي مول ءونىم جينالادى. باقشا كۇتۋشىلەردىڭ ەڭبەگىنە سۇيسىنگەن باي سونداي ءبىر ريزاشىلىق پەيىلمەن ولاردىڭ ەڭبەكاقىسىن ۇلەستىرەدى. «ءىستى ءبىرىنشى باستاعان ءوزىڭ ەدىڭ، نەگىزگى ەڭبەك سەنىكى عوي، ۇلكەن راقمەت ساعان!» — دەپ، كادىر ەڭ سەمىز، مىقتى دەگەن بەس توقتىنى قوراسىنان شىعارىپ، الا شاپاندى جىگىتتىڭ الدىنا سالادى. «كەيىنىرەك كەلگەندەرىڭمەن، سەندەر دە ايانىپ قالعان جوقسىڭدار عوي!» — دەپ جانە ءبىر بەس توقتىدان قالعان ەكى كىسىگە ءبولىپ بەرەدى.
ءبىراق كادىردىڭ مۇنىسىنا جىگىت تۋلاپ كەپ اشۋلانادى.
— بايەكە، بۇ قالاي، ولار مەنەن كوپ كەيىن كەلىپ، نەگە بىردەي ۇلەس الۋى ءتيىس؟! — دەيدى ول قاتتى قاپالانىپ.
— السا شە، ءبىراق مەن سەنىڭ دە اقىڭدى جەگەن جوقپىن عوي، — دەيدى كادىر و باستاعى ەكەۋارا اڭگىمەنى ەسكە ءتۇسىرىپ. — كەلىسىلگەن بەس توقتىڭ انەكي الدىڭدا.
— دەگەنمەن كەيىن كەلگەندەر دە بەس توقتىدان العاسىن، مەن ولاردان كوبىرەك الۋىم كەرەك ەمەس پە؟! — دەپ جىگىت جەڭىستىك بەرمەيدى.
ءوزارا تۇسىنىسە الماعان ەكى جاق بيگە جۇگىنۋگە بارادى.
جىگىتتىڭ شاعىمىن مۇقيات تىڭداعان بي:
— شارت بويىنشا قانشا الاشاق ەدىڭ؟ — دەپ ارىزدانۋشىدان سۇرايدى.
— ب-بەس... توقتى-ى... — دەيدى جىگىت كۇمىلجىپ.
— ال سەن ناقتى قانشا الدىڭ؟
— ب-بەس... ت-توقتى...
— دەمەك، شارت بۇزىلعان جوق قوي! — دەيدى بي جىگىتتى مويىنداتا سويلەپ.
— ءبىراق مەنەن كوپ كەيىن كەلگەندەر...
— ءجا، ول جاعىن دا ءقازىر انىقتايمىز، — دەيدى بي داۋلاسۋشىلاردىڭ قاستارىندا تۇرعان ەكى كىسىگە بۇرىلىپ. — قانە، سەن ايتشى، باقشاداعى جۇمىسقا مىنا شاعىمدانۋشى جىگىتتەن قانشا ۋاقىت كەيىن كىرىستىڭ؟
بي تاياق سۇيەنگەن ادامعا يەك قاعادى.
— ءبىر اي شاماسىندا...
— سەن شە؟ — دەيدى بي دوربا اسىنعان كىسىگە.
— ەكى ايدىڭ توڭىرەگىندە...
— ىستەگەن ەڭبەكتەرىڭە قانداي تولەم الدىڭدار؟
— بەس توقتى-ى... — دەيدى ءبىر كوزى سوقىر كىسى.
— ماعان دا بەس توقتى ءتيدى... — دەيدى ديۋانا.
— ءبارى تۇسىنىكتى، — دەيدى بي ءوز شەشىمىن جاريالاۋعا وڭتايلانىپ. — بۇل جەردە مەن ەشقانداي ادىلەتسىزدىكتى كورىپ تۇرعان جوقپىن. ەڭ باستىسى، ۋادە بۇزىلماعان. ياعني و باستاعى كەلىسىلگەن بەس توقتى ءبىرىنشى جالدانۋشىنىڭ قولىنا ءتيىپ وتىر. ال كەيىنگى ەكەۋدىڭ ازداۋ جۇمىس ىستەگەنىنە قاراماستان بەس توقتىدان الۋى — بايدىڭ مىرزالىعى شىعار. دالىرەك ايتقاندا، ولاردىڭ ءبىرىنىڭ كەمتارلىعى، ەكىنشىسىنىڭ تۇرمىس-جاعدايىنىڭ ناشارلىعى ەسكەرىلسە كەرەك. ەندەشە ءبىز، وسىناۋ مۇقتاج بەيباقتارعا قايىرىمدىلىق تانىتقان جاندى داتتاۋدىڭ ورنىنا، قايتا ماداقتاساق ەتتى. قولدان كەلسە جاقسىلىق ىستەگەنگە نە جەتسىن، شىركىن! سول ءۇشىن دە، استە، بىرەۋدىڭ جومارتتىعىن قىزعانباعان ابزال-اۋ.
ءبيدىڭ شەشىمىنە ريزا بولعان كادىر:
— مەن دە وسىنى ايتقان ەدىم عوي ساعان... — دەپ الا شاپان كيگەن جىگىتتى تۇسىنىستىككە شاقىرا وڭ قولىن ۇسىنادى.
You Might Also Like
-
سوناۋ ەرتە زاماندا اتاق-داڭقى الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىنا كەڭ تاراعان ايگىلى پاتشا قارتايىپ، بيلىكتەن كەتەر الدىندا ەكى ۇلىن قاسىنا شاقىرتىپتى.
