اڭىز كۇيلەرمەن جۇمىس جاساۋ
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
ايتەكە بي كەنتى، بالالار اۋەز مەكتەبىنىڭ دومبىرا سىنىبىنىڭ ءمۇعالىمى
بايداۋلەتوۆا ميرامكۇل
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اڭىز كۇيلەرمەن جۇمىس جاساۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىعا دومبىرادا ورىندالاتىن اڭىز كۇيلەر جايىندا تەرەڭ ماعلۇمات بەرىپ، اڭىز كۇيلەردى ورىنداي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: اڭىز كۇيلەردىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرا وتىرىپ، كۇي تۋرالى تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ.
تاربيەلىك: كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن تۇسىندىرە وتىرىپ، ونەردى قۇرمەتتەۋگە، بابالار مۇراسىن قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: كۇيلەردى تىڭداتا وتىرىپ، ەستۋ قابىلەتى مەن كۇيگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ادەبيەت پانىمەن، ەتنوگرافيامەن بايلانىسىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ، ءۇنتاسپالاردى تىڭداۋ، سۇراق - جاۋاپ ارقىلى وقۋشىنىڭ كاسىبي ويلاۋىن دامىتۋ.
فورماسى: جەكە ساباق
كورنەكىلىكتەر: تاقىرىپقا بايلانىستى جازىلعان ەرەجەلەر، كۇيدىڭ اڭىزىنا بايلانىستى سۋرەتتەر، ءۇنتاسپا، دومبىرا اسپابى.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق مۋزىكا ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى ءۇي تاپسىرماسى
IIءى جاڭا ساباق:
(حالىق كۇيلەرىنىڭ ءتۇرلى جانرلارىنا، ونىڭ ىشىندە اڭىز كۇيلەرگە تەرەڭ ماعلۇمات بەرۋ).
( «نار يدىرگەن» كۇيىنىڭ اڭىزىن بايانداپ، كۇيدىڭ ءۇش تارماعىن ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ).
(«نار يدىرگەن» (جىگىتتىڭ تارتقانى) كۇيىن تالداۋ).
IV ساباقتى بەكىتۋ
ا) ساباقتى پىسىقتاۋ.
ب) ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ءىى. دينانىڭ «بۇلبۇل» كۇيىن جاتقا ويناتامىن. كەمشىلىكتەرىن تۇزەپ، قايتالاتامىن.
ءىىى. قازاق حالقىنىڭ كۇيشىلىك ونەرى سوناۋ كونە زاماننان حالقىمىزبەن بىرگە جاساسىپ، بىتە قايناسىپ، كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلە جاتقان اسىل قازىنالارىمىزدىڭ ءبىرى.
قازاقتىڭ اسپاپتىق مۋزىكاسى ياعني، حالىق كۇيلەرى ءوزىنىڭ ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي «توكپە» جانە «شەرتپە» كۇيلەر بولىپ بولىنسە، جانرلىق تۇرعىدان التى توپقا بولىنەدى.
اتاپ ايتار بولساق، اڭىز كۇيلەر، ارناۋ كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر، تۇرمىس - سالت كۇيلەرى، ليريكالىق كۇيلەر جانە تارتىس كۇيلەر.
اڭىز كۇيلەر - حالىقتىق مۋزىكا ونەرىندە ەجەلدەن قالىپتاسقان شىعارمالار قاتارىنا جاتادى. بۇل كۇيلەردەن حالىقتىڭ وتكەن تۇرمىس - تىرشىلىگى، بولمىس - ءبىتىمى مەن وي - ارمانى تۋرالى دەرەكتەردى تانىپ بىلۋگە بولادى. مۇنداي كۇيلەردىڭ كۇمبىرلەگەن سىرلى سازىمەن بىرگە ەگىزدىڭ سىڭارىنداي بولىپ اۋىزشا ايتىلاتىن تەرەڭ ماعىنالى اڭىز اڭگىمەلەرى بار. حالىق اسپاپتىق مۋزىكاسىندا مۇنداي جانردى ءبىرتۇتاس سينكرەتيكالىق فورما دەپ اتايدى، ياعني كۇيدەگى اۋىزشا اڭگىمە مەن كۇي سازىنىڭ ءبىر - بىرىنەن اجىراماي، بولىنبەي، ءبىرتۇتاس بولىپ ورىندالاتىندىعىن كورسەتەدى.
اڭىز كۇيلەر نەگىزىنەن، دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى اسپاپتارىندا ورىندالادى.
اڭىز كۇيلەردىڭ ەڭ كونە تۇرلەرىنە اڭ - قۇستاردىڭ، جان - جانۋارلاردىڭ اتىمەن اتالاتىن كۇيلەرىن جاتقىزۋعا بولادى. مىسالى: «اققۋ»، «قاز»، «نار»، «قاسقىر»، «جورعا ايۋ»، سياقتى كۇيلەر قىلقوبىز اسپابىندا ورىندالادى. بۇل كۇيلەردى تىڭداعاندا اققۋدىڭ سۇڭقىلداعانى، ناردىڭ بوزداعانى، قاسقىردىڭ ۇلىعان ءۇنى قىلقوبىز اسپابىندا ايقىن كورىنىس تابادى.
سىبىزعى اسپابى دا حالقىمىزدىڭ كونە اسپاپتارى قاتارىنا جاتادى. سوندىقتان بۇل اسپاپتا دا «سال قۇلا»، «كەربەز قىز»، «اڭشىنىڭ زارى»، «اربيان قوڭىر» اتتى اڭىز كۇيلەر ءبىزدىڭ زامانىمىزعا ورىنداۋشىلار ارقىلى جەتىپ وتىر.
ال، دومبىرا اسپابىندا «اقساق قۇلان»، «سارى وزەن»، «سالكۇرەڭ» «بوزايعىر»، «بوزىنگەن»، «نار يدىرگەن»، «بۇلعىن - سۋسار» جانە ت. ب كوپتەگەن كۇيلەر اڭىزدارىمەن ورىندالۋدا.
وسى تاقىرىپقا بايلانىستى ءبىز «نار يدىرگەن» كۇيىنە توقتالامىز. بۇل كۇي نەگىزىنەن ماڭعىستاۋ وڭىرىندە بولعان وقيعادان شىققان كۇي دەلىنەدى. ماڭعىستاۋ جەرىنە ارال، كاسپيي ماڭىندا بولعان كوشپەلى تايپالاردىڭ كوبى ات ءىزىن سالعان. مۇندا ەجەلگى ساقتاردان باستاپ، كاسپيلەر مەن الاڭدار، قىپشاقتار مەن وعىزدار، موڭعولدار مەن قالماقتار، نوعايلار بولعان. بۇل كۇيدى تمات مەرعالييەۆ 1963 جىلى ماڭعىستاۋ تۇبەگىندە تۇراتىن بوراشيەۆ ورلىبايدان جازىپ العان. بۇل كۇي ءۇش تارماقتان تۇرادى.
ەندى كۇيدىڭ اڭىزىنا توقتالايىق:
ەرتەدە ءبىر كەدەيدىڭ جالعىز تۇيەسى بولىپتى. جازعىتۇرىم تۇيەسى بوتالاپ، ەكى كۇننەن كەيىن بوتاسى ولەدى. بوتاسىز قالعان جانۋار يىمەي، جەلىنى سىزداپ كۇڭىرەنە بوزدايدى. بۇل جاعداي كەدەيدىڭ جانىنا قاتتى باتادى. يەسى ءبىر كۇنى سىرتقا شىعىپ قاراسا، تۇيەنىڭ ەكى كوزىنەن جاس پارلاپ اعىپ تۇر ەكەن. سول اۋىلدا اۋەلبەك دەگەن بىلگىر ادام بولادى. تۇيەنىڭ يەسى سوعان بارادى. سوندا اۋەكەڭ: «ونى تەك سازبەن يىتۋگە بولادى. بۇل شەبەر دومبىراشىنىڭ عانا قولىنان كەلەدى. سەن ەلگە جار سال. مايانى يىتكەن ادامعا ۇلكەن سىي - تارتۋ بەرەسىڭ»، دەپ اقىل - كەڭەس بەرەدى. سودان الگى كەدەي: «ەگەر سازبەن مايانى يىتە الاتىنداي ونەرپاز تابىلسا، تارتۋ بەرۋمەن بىرگە جالعىز قىزىمدى دا سوعان قوسار ەدىم»، - دەپ ەلگە جار سالادى. قىزدان ۇمىتكەر بولىپ، وزدەرىنىڭ باقتارىن سىناماقشى ويمەن حابار جەتكەن جەردەن تالاي دومبىراشى كەلەدى. ءبىراق مايا يىمەيدى.
بىردە تۇيەنى يىتۋگە ءۇش دومبىراشى كەلەدى. شارت بويىنشا مايانى كىم يىتسە، قىز سول كىسىگە تۇرمىسقا شىعۋى كەرەك. قىز مايانى قۇدىقتىڭ باسىنا اكەلىپ، شەلەگىن قولىنا الىپ، ساۋۋعا دايىن تۇرادى. ءۇش دومبىراشى كەلىسىپ، ءبىرىنشى كەزەكتى جاسى ۇلكەن شالعا بەرەدى. شال دومبىرانىڭ ءۇنىن تۇيەنىڭ بوزداعانىنداي كۇڭىرەنتە تارتقاندا، مايانىڭ الپىس ەكى تامىرى شىمىرلاپ يي باستايدى.
ەندى وسى شالدىڭ تارتقان كۇيىن ماڭعىستاۋدىڭ بەلگىلى كۇيشىسى سەرجان شاكىراتوۆتىڭ ورىنداۋىندا ءۇنتاسپادان تىڭدايىق:
ناردىڭ يىگەنىن سەزسە دە، قىز جەلىندى قاتتى قىسىپ تۇرىپ، - يىمەدى! دومبىرانى كەلەسى كىسىگە بەرىڭىز، - دەپ شالعا بۇيىرادى. بۇل شالعا بارماۋ ءۇشىن قىزدىڭ ىستەگەن ارەكەتى ەكەن. ەكىنشى كەزەكتى العان جىگىت دومبىرانى كۇڭىرەنتە تارتادى. قىز ءوز ءىسىن سول جەردە وتىرعاندارعا سەزدىرمەس ءۇشىن، كۇي ءبىراز تارتىلعاننان كەيىن مايانىڭ جەلىنىن بوساتىپ، ساۋا بەرىپتى.
سونداعى جىگىتتىڭ تارتقان كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭدايمىز.
ءۇشىنشى دومبىراشى بالاعا كەزەك جەتپەيدى. بۇعان قاتتى قينالعان بالا، قىزدان ايرىلعان وكىنىشىنە ارناپ «كۇيدىم، جاندىم» دەگەن كۇي تارتىپتى.
ەندى بالانىڭ تارتقان كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭدايمىز:
وسىلايشا ءۇش دومبىراشى كۇيلەرىن تارتىپ بولعان سوڭ، ءوز ونەرىنە سەنىمى مول شال قىزعا قاراپ:
- شىراعىم! مايانى يىتكەن مەن ەدىم، ءسىز زورلىق جاساپ وتىرسىز. ەگەر وسى ايتقانىمدى بەكەر دەسەڭىز، ءبىز الگى تارتقان كۇيلەرىمىزدى تارتىپ ءۇش جاققا كەتەلىك. وسى جانۋار كىمگە «بوتام» دەپ ەمىنە ەرەر ەكەن، - دەيدى. قىز مايانى يىتكەن كىم ەكەنىن بىلە تۇرسا دا شالدىڭ تالابىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولادى.
ايتقانداي - اق، مايا شالدىڭ ارتىنان قالماي، شاپانىن يىسكەلەپ ەرە بەرىپتى. مۇنى كورگەن حالىق مايانى كىم يىتكەنىن بىلەدى. بۇل جاعدايدى جۇرتشىلىق تەگىس كورگەن سوڭ، شال قايتا كەلىپ قىزعا:
- قاراعىم، بۇدان بىلاي وتىرىككە ءۇيىر بولما، قالاعان قوساعىڭمەن بىرگە قارتاي، - دەپ باتاسىن بەرىپ، قىزدى جىگىتكە قوسىپ كەتىپتى.
ەندى «نار يدىرگەن» كۇيىندەگى جىگىتتىڭ تارتقان نۇسقاسىنا توقتالامىز. كۇيدى وقۋشىعا الدىمەن ءوزىم ورىنداپ كورسەتەمىن.
كۇي فورماسى جاعىنان بۋىندىق فورماداعى كۇيلەر قاتارىنا جاتادى. ادەتتەگىدەي باس بۋىن، ورتا بۋىن، ساعادان تۇرادى. كۇيدىڭ ولشەمى – 6/8؛ قاعىسى - ىلمە قاعىس، قارا قاعىستاردان تۇرادى.
IV. سۇراق - جاۋاپ ارقىلى وتىلگەن ساباقتى پىسىقتايمىن.
1. حالىق كۇيلەرى __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ جانرلارىنا بولىنەدى.
2. اڭىز كۇيلەر _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ اسپاپتارىندا ورىندالعان.
3. اڭىز كۇيلەردىڭ ىشىندەگى جان - جانۋارلار، اڭ - قۇستاردىڭ اتىمەن اتالاتىن كۇيلەر _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
4. «نار يدىرگەن» كۇيى _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ وڭىرىندە بولعان وقيعادان شىققان.
5. بۇل كۇيدى تمات مەرعالييەۆ _ _ _ _ _ _ جىلى ماڭعىستاۋ تۇبەگىندە تۇراتىن _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ جازىپ العان.
6. «نار يدىرگەن» كۇيى _ _ _ _ _ تارماقتان تۇرادى.
7. اڭىز بويىنشا ناردى _ _ _ _ _ _ _ _ شال يىتەدى، قىز _ _ _ _ _ _ _ __ _ تۇرمىسقا شىعادى.
8. كۇيلەردى ءۇنتاسپادان _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ورىنداۋىندا تىڭدادىق.
وقۋشىنى باعالاپ، ۇيگە «نار يدىرگەن» كۇيىن ساعاسىنا دەيىن تالداۋعا بەرەمىن.
ايتەكە بي كەنتى، بالالار اۋەز مەكتەبىنىڭ دومبىرا سىنىبىنىڭ ءمۇعالىمى
بايداۋلەتوۆا ميرامكۇل
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اڭىز كۇيلەرمەن جۇمىس جاساۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىعا دومبىرادا ورىندالاتىن اڭىز كۇيلەر جايىندا تەرەڭ ماعلۇمات بەرىپ، اڭىز كۇيلەردى ورىنداي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: اڭىز كۇيلەردىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرا وتىرىپ، كۇي تۋرالى تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ.
تاربيەلىك: كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن تۇسىندىرە وتىرىپ، ونەردى قۇرمەتتەۋگە، بابالار مۇراسىن قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: كۇيلەردى تىڭداتا وتىرىپ، ەستۋ قابىلەتى مەن كۇيگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ادەبيەت پانىمەن، ەتنوگرافيامەن بايلانىسىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ، ءۇنتاسپالاردى تىڭداۋ، سۇراق - جاۋاپ ارقىلى وقۋشىنىڭ كاسىبي ويلاۋىن دامىتۋ.
فورماسى: جەكە ساباق
كورنەكىلىكتەر: تاقىرىپقا بايلانىستى جازىلعان ەرەجەلەر، كۇيدىڭ اڭىزىنا بايلانىستى سۋرەتتەر، ءۇنتاسپا، دومبىرا اسپابى.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق مۋزىكا ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى ءۇي تاپسىرماسى
IIءى جاڭا ساباق:
(حالىق كۇيلەرىنىڭ ءتۇرلى جانرلارىنا، ونىڭ ىشىندە اڭىز كۇيلەرگە تەرەڭ ماعلۇمات بەرۋ).
( «نار يدىرگەن» كۇيىنىڭ اڭىزىن بايانداپ، كۇيدىڭ ءۇش تارماعىن ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ).
(«نار يدىرگەن» (جىگىتتىڭ تارتقانى) كۇيىن تالداۋ).
IV ساباقتى بەكىتۋ
ا) ساباقتى پىسىقتاۋ.
ب) ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ءىى. دينانىڭ «بۇلبۇل» كۇيىن جاتقا ويناتامىن. كەمشىلىكتەرىن تۇزەپ، قايتالاتامىن.
ءىىى. قازاق حالقىنىڭ كۇيشىلىك ونەرى سوناۋ كونە زاماننان حالقىمىزبەن بىرگە جاساسىپ، بىتە قايناسىپ، كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلە جاتقان اسىل قازىنالارىمىزدىڭ ءبىرى.
قازاقتىڭ اسپاپتىق مۋزىكاسى ياعني، حالىق كۇيلەرى ءوزىنىڭ ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي «توكپە» جانە «شەرتپە» كۇيلەر بولىپ بولىنسە، جانرلىق تۇرعىدان التى توپقا بولىنەدى.
اتاپ ايتار بولساق، اڭىز كۇيلەر، ارناۋ كۇيلەر، تاريحي كۇيلەر، تۇرمىس - سالت كۇيلەرى، ليريكالىق كۇيلەر جانە تارتىس كۇيلەر.
اڭىز كۇيلەر - حالىقتىق مۋزىكا ونەرىندە ەجەلدەن قالىپتاسقان شىعارمالار قاتارىنا جاتادى. بۇل كۇيلەردەن حالىقتىڭ وتكەن تۇرمىس - تىرشىلىگى، بولمىس - ءبىتىمى مەن وي - ارمانى تۋرالى دەرەكتەردى تانىپ بىلۋگە بولادى. مۇنداي كۇيلەردىڭ كۇمبىرلەگەن سىرلى سازىمەن بىرگە ەگىزدىڭ سىڭارىنداي بولىپ اۋىزشا ايتىلاتىن تەرەڭ ماعىنالى اڭىز اڭگىمەلەرى بار. حالىق اسپاپتىق مۋزىكاسىندا مۇنداي جانردى ءبىرتۇتاس سينكرەتيكالىق فورما دەپ اتايدى، ياعني كۇيدەگى اۋىزشا اڭگىمە مەن كۇي سازىنىڭ ءبىر - بىرىنەن اجىراماي، بولىنبەي، ءبىرتۇتاس بولىپ ورىندالاتىندىعىن كورسەتەدى.
اڭىز كۇيلەر نەگىزىنەن، دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى اسپاپتارىندا ورىندالادى.
اڭىز كۇيلەردىڭ ەڭ كونە تۇرلەرىنە اڭ - قۇستاردىڭ، جان - جانۋارلاردىڭ اتىمەن اتالاتىن كۇيلەرىن جاتقىزۋعا بولادى. مىسالى: «اققۋ»، «قاز»، «نار»، «قاسقىر»، «جورعا ايۋ»، سياقتى كۇيلەر قىلقوبىز اسپابىندا ورىندالادى. بۇل كۇيلەردى تىڭداعاندا اققۋدىڭ سۇڭقىلداعانى، ناردىڭ بوزداعانى، قاسقىردىڭ ۇلىعان ءۇنى قىلقوبىز اسپابىندا ايقىن كورىنىس تابادى.
سىبىزعى اسپابى دا حالقىمىزدىڭ كونە اسپاپتارى قاتارىنا جاتادى. سوندىقتان بۇل اسپاپتا دا «سال قۇلا»، «كەربەز قىز»، «اڭشىنىڭ زارى»، «اربيان قوڭىر» اتتى اڭىز كۇيلەر ءبىزدىڭ زامانىمىزعا ورىنداۋشىلار ارقىلى جەتىپ وتىر.
ال، دومبىرا اسپابىندا «اقساق قۇلان»، «سارى وزەن»، «سالكۇرەڭ» «بوزايعىر»، «بوزىنگەن»، «نار يدىرگەن»، «بۇلعىن - سۋسار» جانە ت. ب كوپتەگەن كۇيلەر اڭىزدارىمەن ورىندالۋدا.
وسى تاقىرىپقا بايلانىستى ءبىز «نار يدىرگەن» كۇيىنە توقتالامىز. بۇل كۇي نەگىزىنەن ماڭعىستاۋ وڭىرىندە بولعان وقيعادان شىققان كۇي دەلىنەدى. ماڭعىستاۋ جەرىنە ارال، كاسپيي ماڭىندا بولعان كوشپەلى تايپالاردىڭ كوبى ات ءىزىن سالعان. مۇندا ەجەلگى ساقتاردان باستاپ، كاسپيلەر مەن الاڭدار، قىپشاقتار مەن وعىزدار، موڭعولدار مەن قالماقتار، نوعايلار بولعان. بۇل كۇيدى تمات مەرعالييەۆ 1963 جىلى ماڭعىستاۋ تۇبەگىندە تۇراتىن بوراشيەۆ ورلىبايدان جازىپ العان. بۇل كۇي ءۇش تارماقتان تۇرادى.
ەندى كۇيدىڭ اڭىزىنا توقتالايىق:
ەرتەدە ءبىر كەدەيدىڭ جالعىز تۇيەسى بولىپتى. جازعىتۇرىم تۇيەسى بوتالاپ، ەكى كۇننەن كەيىن بوتاسى ولەدى. بوتاسىز قالعان جانۋار يىمەي، جەلىنى سىزداپ كۇڭىرەنە بوزدايدى. بۇل جاعداي كەدەيدىڭ جانىنا قاتتى باتادى. يەسى ءبىر كۇنى سىرتقا شىعىپ قاراسا، تۇيەنىڭ ەكى كوزىنەن جاس پارلاپ اعىپ تۇر ەكەن. سول اۋىلدا اۋەلبەك دەگەن بىلگىر ادام بولادى. تۇيەنىڭ يەسى سوعان بارادى. سوندا اۋەكەڭ: «ونى تەك سازبەن يىتۋگە بولادى. بۇل شەبەر دومبىراشىنىڭ عانا قولىنان كەلەدى. سەن ەلگە جار سال. مايانى يىتكەن ادامعا ۇلكەن سىي - تارتۋ بەرەسىڭ»، دەپ اقىل - كەڭەس بەرەدى. سودان الگى كەدەي: «ەگەر سازبەن مايانى يىتە الاتىنداي ونەرپاز تابىلسا، تارتۋ بەرۋمەن بىرگە جالعىز قىزىمدى دا سوعان قوسار ەدىم»، - دەپ ەلگە جار سالادى. قىزدان ۇمىتكەر بولىپ، وزدەرىنىڭ باقتارىن سىناماقشى ويمەن حابار جەتكەن جەردەن تالاي دومبىراشى كەلەدى. ءبىراق مايا يىمەيدى.
بىردە تۇيەنى يىتۋگە ءۇش دومبىراشى كەلەدى. شارت بويىنشا مايانى كىم يىتسە، قىز سول كىسىگە تۇرمىسقا شىعۋى كەرەك. قىز مايانى قۇدىقتىڭ باسىنا اكەلىپ، شەلەگىن قولىنا الىپ، ساۋۋعا دايىن تۇرادى. ءۇش دومبىراشى كەلىسىپ، ءبىرىنشى كەزەكتى جاسى ۇلكەن شالعا بەرەدى. شال دومبىرانىڭ ءۇنىن تۇيەنىڭ بوزداعانىنداي كۇڭىرەنتە تارتقاندا، مايانىڭ الپىس ەكى تامىرى شىمىرلاپ يي باستايدى.
ەندى وسى شالدىڭ تارتقان كۇيىن ماڭعىستاۋدىڭ بەلگىلى كۇيشىسى سەرجان شاكىراتوۆتىڭ ورىنداۋىندا ءۇنتاسپادان تىڭدايىق:
ناردىڭ يىگەنىن سەزسە دە، قىز جەلىندى قاتتى قىسىپ تۇرىپ، - يىمەدى! دومبىرانى كەلەسى كىسىگە بەرىڭىز، - دەپ شالعا بۇيىرادى. بۇل شالعا بارماۋ ءۇشىن قىزدىڭ ىستەگەن ارەكەتى ەكەن. ەكىنشى كەزەكتى العان جىگىت دومبىرانى كۇڭىرەنتە تارتادى. قىز ءوز ءىسىن سول جەردە وتىرعاندارعا سەزدىرمەس ءۇشىن، كۇي ءبىراز تارتىلعاننان كەيىن مايانىڭ جەلىنىن بوساتىپ، ساۋا بەرىپتى.
سونداعى جىگىتتىڭ تارتقان كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭدايمىز.
ءۇشىنشى دومبىراشى بالاعا كەزەك جەتپەيدى. بۇعان قاتتى قينالعان بالا، قىزدان ايرىلعان وكىنىشىنە ارناپ «كۇيدىم، جاندىم» دەگەن كۇي تارتىپتى.
ەندى بالانىڭ تارتقان كۇيىن ءۇنتاسپادان تىڭدايمىز:
وسىلايشا ءۇش دومبىراشى كۇيلەرىن تارتىپ بولعان سوڭ، ءوز ونەرىنە سەنىمى مول شال قىزعا قاراپ:
- شىراعىم! مايانى يىتكەن مەن ەدىم، ءسىز زورلىق جاساپ وتىرسىز. ەگەر وسى ايتقانىمدى بەكەر دەسەڭىز، ءبىز الگى تارتقان كۇيلەرىمىزدى تارتىپ ءۇش جاققا كەتەلىك. وسى جانۋار كىمگە «بوتام» دەپ ەمىنە ەرەر ەكەن، - دەيدى. قىز مايانى يىتكەن كىم ەكەنىن بىلە تۇرسا دا شالدىڭ تالابىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولادى.
ايتقانداي - اق، مايا شالدىڭ ارتىنان قالماي، شاپانىن يىسكەلەپ ەرە بەرىپتى. مۇنى كورگەن حالىق مايانى كىم يىتكەنىن بىلەدى. بۇل جاعدايدى جۇرتشىلىق تەگىس كورگەن سوڭ، شال قايتا كەلىپ قىزعا:
- قاراعىم، بۇدان بىلاي وتىرىككە ءۇيىر بولما، قالاعان قوساعىڭمەن بىرگە قارتاي، - دەپ باتاسىن بەرىپ، قىزدى جىگىتكە قوسىپ كەتىپتى.
ەندى «نار يدىرگەن» كۇيىندەگى جىگىتتىڭ تارتقان نۇسقاسىنا توقتالامىز. كۇيدى وقۋشىعا الدىمەن ءوزىم ورىنداپ كورسەتەمىن.
كۇي فورماسى جاعىنان بۋىندىق فورماداعى كۇيلەر قاتارىنا جاتادى. ادەتتەگىدەي باس بۋىن، ورتا بۋىن، ساعادان تۇرادى. كۇيدىڭ ولشەمى – 6/8؛ قاعىسى - ىلمە قاعىس، قارا قاعىستاردان تۇرادى.
IV. سۇراق - جاۋاپ ارقىلى وتىلگەن ساباقتى پىسىقتايمىن.
1. حالىق كۇيلەرى __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ جانرلارىنا بولىنەدى.
2. اڭىز كۇيلەر _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ اسپاپتارىندا ورىندالعان.
3. اڭىز كۇيلەردىڭ ىشىندەگى جان - جانۋارلار، اڭ - قۇستاردىڭ اتىمەن اتالاتىن كۇيلەر _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
4. «نار يدىرگەن» كۇيى _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ وڭىرىندە بولعان وقيعادان شىققان.
5. بۇل كۇيدى تمات مەرعالييەۆ _ _ _ _ _ _ جىلى ماڭعىستاۋ تۇبەگىندە تۇراتىن _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ جازىپ العان.
6. «نار يدىرگەن» كۇيى _ _ _ _ _ تارماقتان تۇرادى.
7. اڭىز بويىنشا ناردى _ _ _ _ _ _ _ _ شال يىتەدى، قىز _ _ _ _ _ _ _ __ _ تۇرمىسقا شىعادى.
8. كۇيلەردى ءۇنتاسپادان _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ورىنداۋىندا تىڭدادىق.
وقۋشىنى باعالاپ، ۇيگە «نار يدىرگەن» كۇيىن ساعاسىنا دەيىن تالداۋعا بەرەمىن.
You Might Also Like
