انمەن قاعىپ اسپاننىڭ قاقپالارىن...
اقىن تۋرالى ءسوز ايتۋ، ماقالا جازۋ مەن ءۇشىن وتە قيىن. ويتكەنى اقىن — پوەزيا. ال پوەزيا — قۇپيا تىلسىمدارىنا مىڭ باتىرىپ، مىڭ شىعاراتىن داۋىل كۇنگى تەڭىزدەي قۇدىرەتتى الەم. ول الەمنىڭ سۇلۋلىق بولمىسى دا ەرەكشە. ىلعي شىنىداي جارقىراپ، ءبىر كورمە جىلتىراق ارىمەن باۋرايتىن ارزان ادەمىلىك پوەزيا الەمىنىڭ تابيعاتىنا جات.
ول الەمگە بەت العان، تىنىشتىعى مەن جانعا جايلىلىعىنا ەمەس، اقپان-توقپان داۋىلىنا، اسپان مەن جەر الماسقانداي الاساپىران تولقۋلى ساتتەرىنە، دۇنيەنىڭ بارلىق قۇبىلىسىن جالاڭاش جان دۇنيەسىمەن قابىلدايتىن قورعانسىزدىعىنا — بارى-بارىنە قۇلاي عاشىق بولىپ، بۇل سەزىم ءوز تاعدىرىنا اينالعاندا الگى بۇرقان-تالقان تىرشىلىك بولمىسىمەن بىتە قايناپ، ءوزى دە سول قۇبىلمالى الەممەن استاسادى.
«پوەزيا — گۇل، پوەزيا — كوكتەم، پوەزيا — جازعى كەشتەگى سىرلى ب ا ق» دەگەن — جىر-تابيعاتىنا بويلاي الماي، اشەيىن سىرتتاي قىزىقتاۋشىلىقتان تۋىندايتىن سيپاتتاۋلار.
ءتۇن بالاسىنا جۇرەگىڭ مەن جۇيكەڭنەن جىر قاشاپ، سەرگەلدەڭدى سەزىمنىڭ سان قيلى كۇيىن كەشكەن، وزگەلەر ۇعىپ بىلە بەرمەس ۇرىمتال ساتتەردە، دۇنيەگە كەلگەن نارەستەدەي، ولەڭ جولدارىن تۇرعىزىپ، سوزگە جان بىتىرەر ورنەكتەر اق قاعازدىڭ بەتىنە قاز باسا باستاعاندا، بۋىرقانعان بوراننان كەيىنگى بەيجاي تىنىشتىق قۇشاعىنا ەنەر تابيعاتتاي ماۋجىراعان اقىن بولمىسى... وسىنىڭ ءبارى دۇنيەدەگى ەڭ ازاپتى تاعدىر بوپ كورىنەدى ماعان.
ال سول تاعدىردىڭ يەسى تىرشىلىكتىڭ تاۋقىمەت-تىنىسىنىڭ مول بولىگىن جاراتىلىس جازمىشىمەن ەنشىسىنە الىپ، نازىك يىعىمەن ارقالاعان، دۇنيەنىڭ وزگەلەر سەزىنە بەرمەس جۇرەك لۇپىلىمەن جالاڭاش جۇيكەسىن جانىعان ايەل بولسا شە؟!
وسىناۋ كەيدە تۇيىق، تۇڭعيىق، كەيدە الاساپىران جىر الەمىنىڭ مازاسىز مۇحيتىنا جەلقايىق تاعدىرلى جۇرەگىن جەلكەن ەتىپ اتتانعان تۇرسىنحان ءابدىراحمانوۆا تايعاناق اسۋلى تاكاببار ونەر زاڭعارىنىڭ سوقتىقپالى سان-سان الىسىنان ءوتىپ، بۇگىنگى تاڭدا اسقارلاردىڭ ارعى جاعىنداعى كەڭ تىنىستى شاتقالىنا جەتتى.
ارىپ-اشىعان، القا-سالقا، جۇدەۋ دە جۇپىنى جاعدايدا ەمەس، ءوزىنىڭ و باستاعى سۇلۋلىققا عانا سۇقتانار سۇڭقارلار قادالعان كورىكتى قالپىندا جەتتى.
ماڭگى گۇلدەنۋدى عانا قيالداعان نازىك ايەل جانىنىڭ ارمان جولىندا كەيدە «اقشا بۇلتقا اينالىپ اسپاندى كەزگەن»، كەيدە داۋىلدى دالادا توپىرلاعان اقتىلى قويداي دۇربەلەڭ دۇنيەدە «سىڭارىنان ايىرىلىپ، ماڭگى مۇڭعا ورانعان جالقى اققۋداي» شارق ۇرعان، كەيدە «جاپانداعى جەل وتىندە» جاپىراق جايعان شىنارداي، ەندى بىردە تاۋقىمەتتى تىرلىگىن سول عانا جەڭىلدەتەردەي «سىنىڭقى قاباق پەن جۇدەۋ جانىن» ۇعىنۋدى اڭساعان بۇلتتى، شۋاقتى ساتتەرى ولەڭنىڭ ورنەگىنە اينالىپ، سول ارقىلى عانا جۇرەگىن جاستىق وتىمەن اپتاعان ەدى ول.
بۇل — جاراتىلىستان دارىعان ونەر-قۇدىرەتتىڭ شاپاعاتتى ساۋلەسى. جىلدار مەن جولداردىڭ قىم-قۋىت قيىن قاشاۋلارىنان قاجىعان جان مەن دەنەگە ۇنەمى ءنار ءلاززاتىن قۇيىپ، جانارىنان ىشكى قۋات نۇرىنداي شاشىراپ تۇراتىن ماڭگى جاستىق ساۋلەسى. ادام بالاسى باياعى زاماننان ەڭ اسىل، ەڭ سۇيىكتى، قاسيەتتى نارسەسىن تىرشىلىك كوزى — سۋعا، نارگە تەڭەگەن.
پوەزيا دا ادام جانىنىڭ تۇڭعيىقتى، تۇنشىقپالى پاتشالىعىنا تىرلىك تىنىسى بوپ تاماتىن ناردەي، ۇزىلگەلى تۇرعان ءۇمىتىڭدى ۇلى ومىرمەن جالعاستىرار نازىك نۇرداي قاسيەتىمەن عانا و باستان قاعاجۋلى تابيعات بولمىسىنىڭ ۇستەمدىگى مول الەمدە، اقىن تىلىمەن ايتقاندا، «جاپانداعى جەل وتىندە جاپىراق جايعان جالعىز شىنارداي» جاساپ كەلەدى. داۋىلدى داۋىرلەردىڭ تالانتتى دا، تاريحتى دا تابانىنا سالار مەنمەن مۇحيت تىنىستى ەكىلەنگەن ەكپىنىمەن ارپالىسىپ، ونەر قۇدىرەتىنەن وزگەنىڭ ءبارى تايعاناق دۇنيەدەن وتەتىنىن دالەلدەپ كەلەدى. ونەر قۇدىرەتىنىڭ ماڭگىلىگىن دالەلدەپ كەلەدى.
تۇرسىنحان — وزىندىك فيلوسوفيالىق ويلارىن ولەڭمەن ورنەكتەگەن سىرشىل اقىن.
ول سىر ءومىر جايلى، ومىرمەن ەگىز قوزىداي بىرگە جامىراسىپ كەلە جاتقان جاقسىلىق پەن جاماندىق جايلى، «قىز بۇرىمىنا ورىلمەگەن ۇلبىرەپ گۇلدەي» ايەل كوڭىلىن كەيدە، «ارباعا جەگىلمەي اۋىزدىعىن قارش-قارش شايناعان اساۋ تۇلپارداي ارىنداتىپ، كەيدە كىرپىگىن كوز جاسىنا كومىپ» — سۇستى دا سۋىق جانارىمەن كەۋدەڭنەن يتەرىپ، سويتە تۇرا سيقىرلى قۇشاعىن قايتا اشاتىن ءومىر اتتى داريانىڭ سۇلۋ ايەل مىنەزدى بولمىسى جايلى، سول قۇبىلمالى بولمىستاعى ادامنىڭ بورىشى جايلى، «اسپاننىڭ ەسىگىن قاعىپ» كوگەرشىن كوڭىلدى شىرقاۋلارعا شاقىرعان ءان جايلى... ادامدى ءيى ابدەن قانعان كونبىستى قاساڭ توسەگىنەن جۇلىپ الىپ، سوناۋ اسقارالى شىڭداردىڭ ارعى جاعىنداعى اياق باسساڭ، الدىڭنان ءالى كورىپ-كەشپەگەن توسىن قۇبىلىستار كۇتىپ تۇرعانداي قۇپيالار الەمىنە كوزىڭدى سۇقتاندىراتىن ارمان جايلى...
تۇرسىنحان اپايىمىز الپىس جاسقا كەلىپ قالىپتى. ماڭگى جاس — ولەڭمەن، انىمەن، ادامدىق بولمىسىمەن ماڭگى جاس — كورىنىپ جۇرگەن اياۋلى اپكەمىزدىڭ ەسىمىمەن قاتار ايتۋعا كەلىسپەيتىن، ءبىر ءتۇرلى ىزعارلى كورىنەتىن «الپىس» تالانت قۋعان قازاقتىڭ تاعى ءبىر قىزىن ءوز شىڭىنا شىعارىپ الىپ، بەدىرەيىپ وتىر. وكىنىش لەبى جۇرەكتى جانشىپ، جاناردى جاناپ وتەدى.
ەكىنشىدەن، بۇل — اناۋ دا، مىناۋ دا ەڭبەكتەپ، ەڭكەيىپ-شالقايىپ شىعىپ جاتقان كوپ بەلەستىڭ ءبىرى ەمەس؛ قازاق ونەرىنىڭ، ولەڭىنىڭ اسۋى، «ەلۋ دەگەن نەمەنە — ەكى كەلگەن جيىرما بەس» دەپ اقۇشتاپ ايتقانداي، ولەڭمەن، انمەن، عىلىممەن ورنەكتەلگەن بۇل ەكى وتىزدىڭ ءمان-ماڭىزى ەرەكشە. «كوڭىلدەرگە قۋانىش وتىن جاعىپ»، «دۇنيەنى كوك-جاسىل نۇرعا بولەگەن كوكتەمنىڭ جاڭبىرىنداي» قىز-عۇمىر ساتتەردەن تۇراتىن ارمان اسۋى. جانىڭدى قاناعات سەزىمى سەرگىتىپ، قۋانىش ۇشقىنى شارپيتىن ايتۋلى اسۋ بۇل.
تالانت پەن حالىق — ەگىز. حالىق اتى تالانتتارىمەن تانىمال. تالانتىن شىرقاتاتىن، ونىڭ قارابايىر كوپشىلىكتىڭ تابيعاتىنان وزگەشەلەۋ تاعدىرىن جانىنىڭ سەزىمتالدىعىمەن تانىپ، مەيىرىم جىلىلىعىنا بولەيتىن حالىق.
قاشان دا قىز بالانى ارداقتاپ، ساراسى مەن ديناسىن، مايراسى مەن كۇلاشىن، ءماريامى مەن مانشۇگىن ماقتانىشپەن وسىرگەن قازاق توپىراعى بۇل كۇندەرى ءوزىنىڭ ابزال جاندى، ازامات مىنەزدى، نازىك سەزىمدى تاعى ءبىر اياۋلى قىزىن — تۇرسىنحانىن ماقتانىشپەن اتاپ، ونىڭ سالتانات تويىن كوتەرىپ الىپ، جامىراسىپ جاتىر.
ارينە، تەك قازاقتىڭ قىزى بولعانى ءۇشىن ەمەس، ۇلكەن ونەر قاقپاسىن قاققان ەر جۇرەگى ءۇشىن، وركەندى ولەڭى ءۇشىن ايالاۋدا.
«جىر وقيتىن، تالداپ تۇسىنەتىن ادام ازايىپ كەتتى» دەپ ءبىز وكپە ايتۋعا ۇيرەنىپ العانىمىزبەن، حالىق كىمگە قانداي باعا بەرۋدى، ادەبيەتتە كىمنىڭ قانداي ورنى بار ەكەنىن جاقسى بىلەدى.
سەزىمتال وقىرمان اقىننىڭ اتى مەن اتاعىنا، سالاۋاتتى ورتانىڭ قولپاشتاعان دابىرىنا قاراپ ەمەس، جۇرەگىنىڭ پىكىرىنە، قۇدىرەتتى جىردىڭ شىم-شىمداپ باتىرا بەرەر قاسيەتىنە عانا جۇگىنەدى.
شىنايى ونەر يەسىنە دە، شىنتۋايتقا كەلگەندە، حالىقتىڭ تەك سول جۇرەك باعاسى عانا كەرەك.
ءومىرىنىڭ ءمان-مازمۇنىنا اينالعان اسىل ونەرى — انىمەن اسپاننىڭ قاقپالارىن قوڭىراۋلاتىپ، كەيىنگى سىڭىلىلەرىنىڭ ۇياڭ جانارىنا ونەر وتىن — ولەڭ وتىن ۇشقىنداتقان اقىن، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، حالىقتىڭ ارداق تۇتار اياۋلى قىزى تۇرسىنحان ءابدىراحمانوۆا پوەزيا اتتى اسقاق تا ادەمى شىڭعا سۇڭقار قانات ارمانى بارلاردى شاقىرىپ، اقىن تۇلعاسى جايلى ءوزى ايتقان مىنا جولدارداعىداي تۇلعاعا اينالدى:
«توتى كۇي توقسان تاراۋ كوز ىلمەگەن،
بىردە اسقاق، بىردە نازىك سەزىممەنەن،
باعىنىپ اقىندىقتىڭ قۇدىرەتىنە
جوسىلىپ جىر جولىندا بەزىلدەگەن.
اقىن ول ەل تۇلعاسىن بيىكتەتكەن،
اقىن ول ەر تۇلعاسىن سۇيىكتى ەتكەن.
اقىن ول ەسكەرتكىشىن ءوزى قويىپ،
ارماندى ءومىر جولىن ءتۇيىپ كەتكەن».
1981
You Might Also Like
-
ءجانىپ-سونىپ جاتاتىن جانارتاۋداي لاپىلداپ، كەيدە ماڭگى كۇننىڭ بارلىق ساۋلەسىن ءبىر ءوزى ءبىرجولا تارتىپ العانداي جارقىراپ، كەيدە تۇماندى تۇنەككە شەت-شەڭبەرىمەن تۇتىلىپ تۇرعان قۇزار شىڭ ءالى كۇنگە قۇپياس...
-
1905-1907 جىلدار ارالىعىندا قازاق حالقى ءۇشىن ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى تونگەن شاق ەدى. 20 عاسىردا ورىن العان ساياسي وقيعالار ۇلتىمىزدىڭ مادەني وركەندەۋىنە قارسى كەدەرگىلەرگە تولى بولدى. رەسەي ي...
