اقىن قوناقتار. مۇحتار اۋەزوۆ
كوكشەتاۋ قالاسى № 6 ورتا مەكتەبى.
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
سامبايەۆا الماگۇل قادىرباي قىزى
5 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇحتار اۋەزوۆ «اقىن قوناقتار»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى»رومانىنان الىنعان ءۇزىندىسىنىڭ مازمۇنىن تالداۋ، جازۋشىنىڭ يدەيالىق مۇراتىن ماتىنگە سۇيەنە وتىرىپ اشۋ. اباي ءومىرى مەن اقىن بولۋ سەبەپتەرىنە كوز
جەتكىزۋ.
2. دامىتۋشىلىق: شىعارمانىڭ يدەيالىق ءمانىن تۇسىنە بىلۋگە، وزىندىك تالداۋ، جيناقتاۋ جاساپ ويلاي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛ جەكە، جۇپتىق، ۇجىمدىق جۇمىستا شاپشاڭدىق، تاپقىرلىق تانىتۋ، ويىن ادەبي تىلمەن ورنەكتەي بىلۋگە توسەلدىرۋ.
3. تاربيەلىك: بولاشاق ۇلى اقىننىڭ حالىق ونەرىن، اۋىز ادەبيەتىن، كىسىگە قۇرمەتپەن قاراۋىن وقۋشى بويىنا دارىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ءوتىلۋ ءادىسى: ماتىننەن تاۋىپ وقۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق، تەست.
كورنەكىلىگى: اباي مەن مۇحتار سۋرەتى، قاناتتى سوزدەر، سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، مۋزىكالىق اۋەن، سوزدىكتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءتىل، حالىق پەداگوگيكاسى، اۋىز ادەبيەتى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى بۇگىنگى كۇننىڭ ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ. ساباقتىڭ ءۇش كەزەڭنەن تۇراتىن جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
ءۇي تاپسىرماسى: م. اۋەزوۆتىڭ «اقىن قوناقتار»ءۇزىندىسىن وقۋ، اباي مەن مۇحتار ءومىرى مەن شىعارماشىلىقتارى تۋرالى ىزدەنۋشىلىك جۇمىس جاساپ كەلۋ كەرەكتىگى ەستەرىنە سالىنادى.
I. ەتنوگرافيالىق كەزەڭ.
1. مۇحتار مەن اباي ساباقتاستىعى.(توپتاستىرۋ ستراتەگياسى بويىنشا اڭگىمەلەۋ)
كوركەم ءسوزدىڭ زەرگەرى، زامانىمىزدىڭ كەمەڭگەر جازۋشىسى، اسا ويشىل عالىم م. اۋەزوۆ تۆورچەستۆوسىنا توقتالا وتىرىپ، ونىڭ 1959 جىلى لەنيندىك سىيلىققا يە بولعان «اباي جولى» رومانىنان بەرىلگەن ۇزىندىدەگى باستى كەيىپكەر اباي ومىرىنە توقتالۋ.
2. اباي مەن مۇحتار (ۆەنن دياگرامماسى)
II. لينگۆيستيكالىق كەزەڭ.
1. سوزدەر سىرىنا ءۇڭىلۋ.
ماتىندە كەزدەسەتىن تۇسىنىكسىز سوزدەردى تاپقىزۋ، ماعىنالارىن انىقتاتۋ. سوزدىك داپتەرلەرىنە جازدىرۋ.
ءمۇسىن - بەت الپەت، كەلبەت، ءپىشىن
رەڭ - شىراي
قىلاڭ - اقشىل، بوزعىل
قۇلان تازا - ابدەن، مۇلدە
سەيىلۋ - ايىعۋ، جادىراۋ
ماشىق - ادەت، داعدى
پەيىل - نيەت، ىقىلاس
قاجاۋ - مازالاي بەرۋ
قان بازار - قالىڭ جيىن
سۇم ناۋقاس - سوزىلىپ، ايىقپاعان ۇزاق اۋرۋ
2. ادەبي تەوريالىق ۇعىمدارىن تەرەڭدەتۋ.
ادەبيەت تەورياسىنان مىنەزدەمە، سيپاتتاما، پورترەت ۇعىمدارىمەن تانىس ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ماتىننەن اباي، بارلاس اقىنداردىڭ پورترەتىن، بايكوكشە، ۇلجان، زەرەنىڭ سيپاتتالۋىن، اقىنداردىڭ شابىتىن، ابايدىڭ مىنەزىن تاۋىپ وقۋ.
3. جوسپار قۇرۋ. ءماتىننىڭ مازمۇنىن ەستەرىنە تۇسىرە وتىرىپ جوسپار قۇرۋ.
جوسپار.
ا. اباي ون ۇشتە.
ءا. انالار مەن اباي اراسىنداعى ماشىق.
ب. قوناقتار.
ۆ. ۇلجان انا ۇيىندەگى ءان مەن جىر.
گ. اۋرۋدان ادا بولعان اباي.
د. قوناقتارعا بەرىلگەن سىي.
4. ءماتىندى مازمۇنداۋ. «تىزبەكپەن جاۋاپ بەرۋ»ويىنى ارقىلى بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ.
1. ابايدىڭ جاسى نەشەدە ەدى، سىرت كورىنىسىندە قانداي وزگەشەلىك بار ەدى؟
2. ابايدى انالارىمەن دوستاستىرعان قانداي قۇدىرەتتى كۇش؟
3. ۇلجان انانىڭ اڭگىمە ايتۋ شەبەرلىگى قالاي ەرەكشەلەنگەن؟
4. اۋىلعا كەلگەن قانداي قوناقتار ەدى؟ ولار كىمدەر؟
5. ابايعا دومبىرانى سىيعا تارتقان كىم؟
6. بارلاس اقىن قانداي باتا بەردى؟ ول باتا اباي ءۇشىن قابىل بولدى ما؟
7. سىي بەرۋدەگى انا مەن بالا ۇندەستىگىنە توقتالىپ ءوت.
III. شىعارماشىلىق كەزەڭ.
1. حالىق اۋىز ادەبيەتى، داستۇرلەرى مەن ىرىم - جورالعىلارىن بىلدىرەتىن ۇزىندىلەر بەرىلەدى. كەرەكتى سوزدەردى ءوز ورنىنا قويۋ ارقىلى تۇرلەرىن اجىراتۋ. (تاپسىرما ينتەراكتيۆتى تاقتادا شىعادى، ال وقۋشىلار الدارىنداعى كومپيۋتەردە ورىندايدى).
حالىق اۋىز ادەبيەتى، داستۇرلەرى مەن ىرىم-جورالعىلارى.
ۇزىندىلەر
1....- ە - ە بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن. بۇرىنعىدا كىم وتكەن...
2.... ەل مەن ەلدىڭ شابىسى، تالاسى جايىندا ءبىرتالاي كۇندەر ءوتتى...
3.... تاعى ءبىر كۇندەرى مامىر، ەڭلىك قايعىلارىن دا ايتىپ بەردى. « قوزى كورپەش - بايان سۇلۋدى» جىرلاپ بەردى.
4.... وسى تۇندە اس ءپىسىرىلدى... اسىقپاي ءالى ءبىراز كۇن قوناق بوپ جاتىپ كەتىڭدەر...
5.... بارلاس «قوبىلاندى باتىر» جىرىن جىرلادى.
6.... ۇعىمتال زەرەكتىگىنە قاتتى ريزا بوپ بارلاس ابايعا:
شىراعىم، ەر جەتەرسىڭ،
ەر جەتسەڭ، ءسىرا نە ەتەرسىڭ؟!
الىسقا شىرقاپ كەتەرسىڭ،
شىنداساڭ، شىڭعا جەتەرسىڭ،- دەپ دومبىراسىن ۇسىندى.
7.... كەلگەن ساپارلارىڭا تىستا ءبىر ازىراق ىرىم بايلاتتىم. الا كەتىڭدەر... ريزا، قوش بوپ اتتانىڭدار! - دەدى.
جاۋابى كەرەكتى سوزدەر
سىي بەرۋ
باتا بەرۋ
ەرتەگى
باتىرلار جىرى
ليرو - ەپوستىق جىر
قوناق كۇتۋ
ەل داۋى، جەر داۋى
2. كورىنىس.
قورىتىندى.
1. تەست.
2. سلايد قاراۋ.(مۇحتار مەن اباي وتباسىلارى ت. ب.)
3. ءۇنتاسپا تىڭداۋ: (باياۋ كۇي ويناپ تۇرادى.) «قازاقستان ءۇشىن اۋەزوۆ - ەكىنشى اباي» نيكولاي پوگودين. سالىستىرۋ اتاۋلىنىڭ ءبارى ءساتتى بولا بەرمەيدى. دەسە دە، پوگوديننىڭ مەتافوراسىندا ءبىرسىپىرا شىندىق بار: اباي دا، مۇحتار اۋەزوۆ تە – جومارت تابيعاتتىڭ جارىق دۇنيەگە تىم ساراڭ سىيلايتىن ءبىرتۋارلارى، حالقىمىزدىڭ پاراسات الەمىندەگى عاسىرلىق عاجايىپتار، ساف تازا سۇلۋ، ايرىقشا وقشاۋ قۇبىلىستار.
تەك ءبىر ۇلتتىڭ عانا تاربيەلى بولۋىن، كەمەلدەنۋىن كوكسەگەن جوق، ولار بۇكىل ادامزات قامىن ويلاعان اقىلمان، دانىشپان، كەمەڭگەر ويشىلدار. ايتتى ايتپادى، قازاق ادەبيەتىنىڭ XIX عاسىر داعى اسقار بەلى - اباي، XX عاسىرداعى زاڭعار بيىگى - اۋەزوۆ. ادەبيەتكە ەڭ قاتال سىنشى، ەڭ ءادىل تورەشى ۋاقىت دەسەك، سول ءۋاقىتتىڭوزى وسىنى دالەلدەپ وتىر.
4. رەفلەكسيا: بۇگىنگى ساباقتان ءبىز وزىمىزگە نە الدىق؟- دەگەن سۇراققا وقۋشىلاردان جاۋاپ الۋ.
ءمۇعالىم ءسوزى: بۇگىن ءبىز ساباعىمىزدا جاقىندا عانا 110 جاسقا تولعانىن اتاپ وتكەن حالىقتىڭ ماڭگى ۇمىتىلمايتىن ۇلدارىنىڭ ءبىرى مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆتىڭ شىعارماسىن تالداپ ءسوز ەتتىك. بۇل ساباقتان مۇحتاردىڭ دا ۇلى اباي انىمەن الديلەنىپ، ۇلى اباي وسكەن توپىراقتا كىندىگى كەسىلىپ، سوندا اسىق ويناپ وسكەنىن ۇقتىق. وسى شىعارماسى ارقىلى ابايدى، قازاق حالقىن الەمگە پاش ەتتى.
سوندىقتان دا مۇحتاردىڭ عاجايىپ شىعارمالارىن ءاردايىم حالقىمىزدىڭ اق ارىنداي قاستەرلەپ، اق جۇرەگىندەي قادىرلەپ وقيىق. ول ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ءوزىنىڭ كەمەڭگەرلىگىمەن، ماڭگى-باقي وشپەس جالىنىمەن مازداي بەرسىن دەمەكپىن.
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
سامبايەۆا الماگۇل قادىرباي قىزى
5 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇحتار اۋەزوۆ «اقىن قوناقتار»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى»رومانىنان الىنعان ءۇزىندىسىنىڭ مازمۇنىن تالداۋ، جازۋشىنىڭ يدەيالىق مۇراتىن ماتىنگە سۇيەنە وتىرىپ اشۋ. اباي ءومىرى مەن اقىن بولۋ سەبەپتەرىنە كوز
جەتكىزۋ.
2. دامىتۋشىلىق: شىعارمانىڭ يدەيالىق ءمانىن تۇسىنە بىلۋگە، وزىندىك تالداۋ، جيناقتاۋ جاساپ ويلاي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛ جەكە، جۇپتىق، ۇجىمدىق جۇمىستا شاپشاڭدىق، تاپقىرلىق تانىتۋ، ويىن ادەبي تىلمەن ورنەكتەي بىلۋگە توسەلدىرۋ.
3. تاربيەلىك: بولاشاق ۇلى اقىننىڭ حالىق ونەرىن، اۋىز ادەبيەتىن، كىسىگە قۇرمەتپەن قاراۋىن وقۋشى بويىنا دارىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ءوتىلۋ ءادىسى: ماتىننەن تاۋىپ وقۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق، تەست.
كورنەكىلىگى: اباي مەن مۇحتار سۋرەتى، قاناتتى سوزدەر، سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، مۋزىكالىق اۋەن، سوزدىكتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءتىل، حالىق پەداگوگيكاسى، اۋىز ادەبيەتى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى بۇگىنگى كۇننىڭ ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ. ساباقتىڭ ءۇش كەزەڭنەن تۇراتىن جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
ءۇي تاپسىرماسى: م. اۋەزوۆتىڭ «اقىن قوناقتار»ءۇزىندىسىن وقۋ، اباي مەن مۇحتار ءومىرى مەن شىعارماشىلىقتارى تۋرالى ىزدەنۋشىلىك جۇمىس جاساپ كەلۋ كەرەكتىگى ەستەرىنە سالىنادى.
I. ەتنوگرافيالىق كەزەڭ.
1. مۇحتار مەن اباي ساباقتاستىعى.(توپتاستىرۋ ستراتەگياسى بويىنشا اڭگىمەلەۋ)
كوركەم ءسوزدىڭ زەرگەرى، زامانىمىزدىڭ كەمەڭگەر جازۋشىسى، اسا ويشىل عالىم م. اۋەزوۆ تۆورچەستۆوسىنا توقتالا وتىرىپ، ونىڭ 1959 جىلى لەنيندىك سىيلىققا يە بولعان «اباي جولى» رومانىنان بەرىلگەن ۇزىندىدەگى باستى كەيىپكەر اباي ومىرىنە توقتالۋ.
2. اباي مەن مۇحتار (ۆەنن دياگرامماسى)
II. لينگۆيستيكالىق كەزەڭ.
1. سوزدەر سىرىنا ءۇڭىلۋ.
ماتىندە كەزدەسەتىن تۇسىنىكسىز سوزدەردى تاپقىزۋ، ماعىنالارىن انىقتاتۋ. سوزدىك داپتەرلەرىنە جازدىرۋ.
ءمۇسىن - بەت الپەت، كەلبەت، ءپىشىن
رەڭ - شىراي
قىلاڭ - اقشىل، بوزعىل
قۇلان تازا - ابدەن، مۇلدە
سەيىلۋ - ايىعۋ، جادىراۋ
ماشىق - ادەت، داعدى
پەيىل - نيەت، ىقىلاس
قاجاۋ - مازالاي بەرۋ
قان بازار - قالىڭ جيىن
سۇم ناۋقاس - سوزىلىپ، ايىقپاعان ۇزاق اۋرۋ
2. ادەبي تەوريالىق ۇعىمدارىن تەرەڭدەتۋ.
ادەبيەت تەورياسىنان مىنەزدەمە، سيپاتتاما، پورترەت ۇعىمدارىمەن تانىس ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ماتىننەن اباي، بارلاس اقىنداردىڭ پورترەتىن، بايكوكشە، ۇلجان، زەرەنىڭ سيپاتتالۋىن، اقىنداردىڭ شابىتىن، ابايدىڭ مىنەزىن تاۋىپ وقۋ.
3. جوسپار قۇرۋ. ءماتىننىڭ مازمۇنىن ەستەرىنە تۇسىرە وتىرىپ جوسپار قۇرۋ.
جوسپار.
ا. اباي ون ۇشتە.
ءا. انالار مەن اباي اراسىنداعى ماشىق.
ب. قوناقتار.
ۆ. ۇلجان انا ۇيىندەگى ءان مەن جىر.
گ. اۋرۋدان ادا بولعان اباي.
د. قوناقتارعا بەرىلگەن سىي.
4. ءماتىندى مازمۇنداۋ. «تىزبەكپەن جاۋاپ بەرۋ»ويىنى ارقىلى بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ.
1. ابايدىڭ جاسى نەشەدە ەدى، سىرت كورىنىسىندە قانداي وزگەشەلىك بار ەدى؟
2. ابايدى انالارىمەن دوستاستىرعان قانداي قۇدىرەتتى كۇش؟
3. ۇلجان انانىڭ اڭگىمە ايتۋ شەبەرلىگى قالاي ەرەكشەلەنگەن؟
4. اۋىلعا كەلگەن قانداي قوناقتار ەدى؟ ولار كىمدەر؟
5. ابايعا دومبىرانى سىيعا تارتقان كىم؟
6. بارلاس اقىن قانداي باتا بەردى؟ ول باتا اباي ءۇشىن قابىل بولدى ما؟
7. سىي بەرۋدەگى انا مەن بالا ۇندەستىگىنە توقتالىپ ءوت.
III. شىعارماشىلىق كەزەڭ.
1. حالىق اۋىز ادەبيەتى، داستۇرلەرى مەن ىرىم - جورالعىلارىن بىلدىرەتىن ۇزىندىلەر بەرىلەدى. كەرەكتى سوزدەردى ءوز ورنىنا قويۋ ارقىلى تۇرلەرىن اجىراتۋ. (تاپسىرما ينتەراكتيۆتى تاقتادا شىعادى، ال وقۋشىلار الدارىنداعى كومپيۋتەردە ورىندايدى).
حالىق اۋىز ادەبيەتى، داستۇرلەرى مەن ىرىم-جورالعىلارى.
ۇزىندىلەر
1....- ە - ە بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن. بۇرىنعىدا كىم وتكەن...
2.... ەل مەن ەلدىڭ شابىسى، تالاسى جايىندا ءبىرتالاي كۇندەر ءوتتى...
3.... تاعى ءبىر كۇندەرى مامىر، ەڭلىك قايعىلارىن دا ايتىپ بەردى. « قوزى كورپەش - بايان سۇلۋدى» جىرلاپ بەردى.
4.... وسى تۇندە اس ءپىسىرىلدى... اسىقپاي ءالى ءبىراز كۇن قوناق بوپ جاتىپ كەتىڭدەر...
5.... بارلاس «قوبىلاندى باتىر» جىرىن جىرلادى.
6.... ۇعىمتال زەرەكتىگىنە قاتتى ريزا بوپ بارلاس ابايعا:
شىراعىم، ەر جەتەرسىڭ،
ەر جەتسەڭ، ءسىرا نە ەتەرسىڭ؟!
الىسقا شىرقاپ كەتەرسىڭ،
شىنداساڭ، شىڭعا جەتەرسىڭ،- دەپ دومبىراسىن ۇسىندى.
7.... كەلگەن ساپارلارىڭا تىستا ءبىر ازىراق ىرىم بايلاتتىم. الا كەتىڭدەر... ريزا، قوش بوپ اتتانىڭدار! - دەدى.
جاۋابى كەرەكتى سوزدەر
سىي بەرۋ
باتا بەرۋ
ەرتەگى
باتىرلار جىرى
ليرو - ەپوستىق جىر
قوناق كۇتۋ
ەل داۋى، جەر داۋى
2. كورىنىس.
قورىتىندى.
1. تەست.
2. سلايد قاراۋ.(مۇحتار مەن اباي وتباسىلارى ت. ب.)
3. ءۇنتاسپا تىڭداۋ: (باياۋ كۇي ويناپ تۇرادى.) «قازاقستان ءۇشىن اۋەزوۆ - ەكىنشى اباي» نيكولاي پوگودين. سالىستىرۋ اتاۋلىنىڭ ءبارى ءساتتى بولا بەرمەيدى. دەسە دە، پوگوديننىڭ مەتافوراسىندا ءبىرسىپىرا شىندىق بار: اباي دا، مۇحتار اۋەزوۆ تە – جومارت تابيعاتتىڭ جارىق دۇنيەگە تىم ساراڭ سىيلايتىن ءبىرتۋارلارى، حالقىمىزدىڭ پاراسات الەمىندەگى عاسىرلىق عاجايىپتار، ساف تازا سۇلۋ، ايرىقشا وقشاۋ قۇبىلىستار.
تەك ءبىر ۇلتتىڭ عانا تاربيەلى بولۋىن، كەمەلدەنۋىن كوكسەگەن جوق، ولار بۇكىل ادامزات قامىن ويلاعان اقىلمان، دانىشپان، كەمەڭگەر ويشىلدار. ايتتى ايتپادى، قازاق ادەبيەتىنىڭ XIX عاسىر داعى اسقار بەلى - اباي، XX عاسىرداعى زاڭعار بيىگى - اۋەزوۆ. ادەبيەتكە ەڭ قاتال سىنشى، ەڭ ءادىل تورەشى ۋاقىت دەسەك، سول ءۋاقىتتىڭوزى وسىنى دالەلدەپ وتىر.
4. رەفلەكسيا: بۇگىنگى ساباقتان ءبىز وزىمىزگە نە الدىق؟- دەگەن سۇراققا وقۋشىلاردان جاۋاپ الۋ.
ءمۇعالىم ءسوزى: بۇگىن ءبىز ساباعىمىزدا جاقىندا عانا 110 جاسقا تولعانىن اتاپ وتكەن حالىقتىڭ ماڭگى ۇمىتىلمايتىن ۇلدارىنىڭ ءبىرى مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆتىڭ شىعارماسىن تالداپ ءسوز ەتتىك. بۇل ساباقتان مۇحتاردىڭ دا ۇلى اباي انىمەن الديلەنىپ، ۇلى اباي وسكەن توپىراقتا كىندىگى كەسىلىپ، سوندا اسىق ويناپ وسكەنىن ۇقتىق. وسى شىعارماسى ارقىلى ابايدى، قازاق حالقىن الەمگە پاش ەتتى.
سوندىقتان دا مۇحتاردىڭ عاجايىپ شىعارمالارىن ءاردايىم حالقىمىزدىڭ اق ارىنداي قاستەرلەپ، اق جۇرەگىندەي قادىرلەپ وقيىق. ول ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ءوزىنىڭ كەمەڭگەرلىگىمەن، ماڭگى-باقي وشپەس جالىنىمەن مازداي بەرسىن دەمەكپىن.
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
You Might Also Like
-
كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ ءبىلىم ءبولىمى
