اقپارات ۇعىمى
تاقىرىبى: تابيعاتتاعى اقپارات ۇعىمى. اقپارات تۇرلەرى. اقپارات كوزى، قابىلداۋشى مەن جەتكىزۋ ورتاسى. اقپارتتىق پروسەستەر. ادامنىڭ اقپاراتتى قابىلداۋى.
ساباق ماقساتى: ا) اقپارات ۇعىمىمەن، ونىڭ تۇرلەرىمەن، ۇلگىلەرىمەن جانە وڭدەۋ تاسىلدەرىمەن تانىستىرۋ.
ب) ارناۋلى، سيپاتى مەن قابىلداۋ تاسىلدەرى بويىنشا ءار ءتۇرلى اقپارات تۇرلەرىن اجىرات الۋعا ۇيرەتۋ. قازىرگى تاڭداعى اقپاراتتىڭ ماڭىزىن ۇعىندىرۋ.
ۆ) اينالاداعى بولىپ جاتىرعان پروسەستەرگە ءمان بەرىپ، تەرەڭ ءتۇسىنىپ قاراۋعا، ءار نارسەنىڭ ماعىناسىن، نەگىزىن تۇسىنۋگە تىرىسۋعا تاربيەلەۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: پلاكاتتار
ساباق ءتۇرى: پىكىرلەسىپ - ءتۇسىندىرۋ ساباعى
ساباق ءادىسى: تۇسىندىرمەلى بايانداۋ، اڭگىمە تۇرىندە.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىم مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباق بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
جاڭا ساباقتى بەكىتۋگە تاپسىرمالار بەرۋ.
ۇيگە تاپسىرما
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
ءسالاماتسىڭدار ما؟
بۇگىنگى ساباعىمىز اقپارات تاقىرىبىنا ارنالادى. «اقپارات» ءسوزى لاتىننىڭ ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، مالىمەت دەگەن ۇعىمداردى بىلدىرەتىن informatio سوزىنەن شىققان. ءقازىر اقپارات ءسوزى كۇندەلىكتى تۇرمىستا، عىلىمنىڭ ءار ءتۇرلى: فيلوسوفيا، ەكونوميكا، فيزيكا، ماتەماتيكا، ينفورماتيكا ت. ب. سالالارىندا كەڭ قولدانىلادى. ءبىراق ءاربىر عىلىمنىڭ اقپارات تۋرالى ءوز ۇعىمى مەن تۇسىنىگى بار.
تاپسىرما: اقپارات دەگەن سوزگە سەن قانداي ماعىنا بەرەر ەدىڭ؟ (وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن ايتۋى سۇرالادى.)
اقپارات دەگەن ءسوزدى ءبىز قالاي تۇسىنەمىز. ونى قولدانۋ مىسالدارىن قاراستىرايىق. اقپاراتتى اۋىزشا، جازباشا نەمەسە قيمىل - قوزعالىس تۇرىندە بەرە الامىز.
ءبىزدى دۇنيە جۇزىندەگى كۇندەلىكتى جاڭالىقتارمەن تانىستىراتىن گازەتتەردى، راديو مەن تەلەديداردى «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى» دەپ اتايدى. ءبىز تەلەديداردان جاڭالىقتاردى كورەمىز، راديودان ەستيمىز، ءبىر - بىرىمىزدەن قىزىقتىرعان نارسەلەردى سۇرايمىز، ياعني اقپارات الامىز. بۇل مىسالداردان ءبىز «اقپارات» دەگەن ءسوز بەلگىلى ءبىر حاباردىڭ، جاڭالىقتىڭ، وتكەن وقيعانىڭ مازمۇنىن بىلدىرەتىنىن كورەمىز.
ال ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى ارقىلى تابىلعان بۇيىمدار بىزگە سول كەزدەگى تۇرمىس - تىرشىلىك تۋرالى، ادامدار جونىندە، قانداي جاعدايدا ءومىر سۇرگەندەرى تۋرالى اسا باعالى اقپارات بەرەدى.
تاس بوكتەرلەرىندە، جەر قاتپارلارىندا ەرتەدەن ساقتالىپ قالعان حايۋاناتتار سۇيەكتەرىن، وسىمدىكتەر جاپىراقتارىن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە دە ءبىز جەر بەتىندە كونە زاماندا ءومىر سۇرگەن جانۋارلار، وسىمدىكتەر تۋرالى كوپ مالىمەت الامىز.
شەكسىز الىس الەمدى، فيزيكانىڭ جۇلدىزدار جۇيەسىن زەرتتەۋ بارىسىندا فيزيكتەر، استرونومدار ولاردان جەرگە جەتىپ جاتقان ەلەكتروماگنيتتىك سيگنالدار ارقىلى ولاردىڭ قۇرىلىس، شىعۋ تەگى جونىندە كوپ ماعلۇماتتار الادى.
ءحىح - حح عاسىرلاردا تەلەگرافتىڭ، راديونىڭ پايدا بولۋى اقپاراتتى كەز - كەلگەن قاشىقتىققا جارىق ساۋلەسىنىڭ تاراۋ جىلدامدىعىمەن جەتكىزۋگە، ال تەلەديداردىڭ شىعۋى ۇيدە وتىرىپ - اق، دۇنيە جۇزىندە نە بولىپ جاتقانىن كورىپ - بىلۋگە مۇمكىندىك تۋدىردى.
اقپارات تەك قارىم - قاتىناس ناتيجەسىندە الىنىپ قويمايدى. ونى ادام ميى قابىلداعان مالىمەتتەردى، حابارلاردى وڭدەۋ پروسەسىندە دە تۋۋى مۇمكىن. مىسالى «ءبىزدىڭ فۋتبول كوماندامىز قاتارىنان ءۇش رەت جەڭىلدى» دەگەن حاباردان كەيىن ءبىزدىڭ كوماندا جاقسى كوماندالار قاتارىندا ەمەس ەكەن دەگەن وي تۋادى.
سونىمەن اقپارات ءتىرى تابيعاتتا دا، ءولى تابيعاتتا دا بولادى، ول تەك سوزبەن جەتكىزىلمەيدى، ياعني اقپارات الۋدىڭ سان الۋان ءتۇرى بار. اقپارات قارىم - قاتىناس جاسا، ءوز بەتىمەن ويلانۋ، زەرتتەۋ جانە ت. ب. ارەكەتتەر ناتيجەسىندە پايدا بولادى.
اقپاراتقا ءۇزىلدى - كەسىلدى انىقتاما بەرە المايمىز. ونى قورشاعان ورتا تۋرالى جانە وندا ءجۇرىپ جاتقان پروسەستەر تۋرالى حابارلار مەن ماعلۇماتتار دەپ تۇسىنۋگە بولادى.
نەىگىزىندە ول عىلىمدار شەگىندە انىقتالمايتىن ۇعىم بولىپ تابىلادى. بۇل ۇعىم تەك ماتەريالدىق اقپارات تاسۋىش، اقپارات كوزى اقپارات جەتكىزۋشى، ونى قابىلداۋشى، كوزى مەن قابىلداۋشى اراسىنداعى بايلانىس ارناسى ارقىلى تۇسىندىرىلەدى.
كىم اقپارات حابارلاسا سول اقپارات كوزى بولىپ تابىلادى.
ال كىمدە - كىم اقپاراتتى قابىلداپ السا، وندا ول اقپارات قابىلداۋشى بولىپ تابىلادى.
ال اقپارات تاسۋشى: سىنىپ تاقتا، جۋرنال، اۋا بولشەكتەرى، راديوتولقىندار، قاعاز، اعاش، مەتالل، تاس، كاسسەتا، ديسكەتا، سۋرەت، سلايد، پەرفوكارتا ت. ب. بولا الادى.
اقپارات كوزى مەن قابىلداۋشى اراسىنداعى بايلانىس ارناسى تەلەكوممۋنيكاسيالىق ارنا دا، اۋا دا دىبىس تولقىندارىن تاسۋشى بولا الادى.
اقپارات كوزى مەن قابىلداۋشى جاندى (ءتىرى ورگانيزم)، جانسىز (دك) زاتتار، ايقىن (ءمۇعالىم - وقۋشى) جانە جاناما (سۋ شۋىلى سارقىرامانىڭ جاقىن ەكەنىن بىلدىرەدى) بولۋى مۇمكىن.
مىسال:
(وقۋشىلاردىڭ كومەگىمەن تاقتاعا سحەما سىزىلادى)
ال ادام اقپاراتپەن نە ىستەي الادى، دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەلىك.
بىرىنشىدەن، ادام اقپاراتتى ساقتاي الادى.
ءبىز كىتاپ، گازەت - جۋرنال وقىعاندا اقپاراتتى ەستە ساقتاپ جينايمىز. ونى بىرنەشە كۇننەن سوڭ بىرەۋگە جەتكىزە الاسىڭدار. ال ادامنىڭ ومىرىندە وقيتىن، كورەتىن، ەستيتىن اقپارات مولشەرى وتە كوپ بولاتىندىقتان ادام ميى ونىڭ ءبارىن ساقتاي المايدى. ۇمىتىپ قالۋى مۇمكىن. سول سەبەپتەن ولاردى ساقتاۋ ءۇشىن سىرتقى اقپارات تاسۋىشتار: قاعاز، ءتۇرلى تاسپالار، ديسكىلەر ت. ب. قولدانىلادى.
ەكىنشىدەن، ادام اقپاراتتى جەتكىزە الادى.
اقپارات جەتكىزۋ مىسالدارىن ءبىز بارلىق جەردە كەزدەستىرەمىز. ءبىر - بىرىمىزبەن سويلەسكەندە، ساباقتا، تەلەديدار كورگەندە، كىتاپ وقىعاندا ت. ب. كىتاپ وقىعاندا سەن قابىلداۋشى، ال اۆتور جولداۋشى بولادى.
سونىمەن اقپارات الماسۋ ءۇشىن، جولداۋشى مەن قابىلداۋشى بولۋى كەرەك. حابار جەتكىزۋگە پايدالانىلاتىن قۇرالداردى اقپارات جەتكىزۋ ارناسى دەپ اتايدى. وعان تەلەديدار، راديو، كومپيۋتەرلىك جەلى ت. . جاتادى.
ۇشىنشىدەن، ادام اقپاراتتى وڭدەي الادى.
اقپارات وڭدەۋ دەپ – اقپارات الۋدى، ونىڭ مازمۇنىن وزگەرتپەي، ۇسىنۋ ءتۇرىن وزگەرتۋدى، الىنعان اقپاراتتى ءبىر رەتكە كەلتىرۋدى جانە جاڭا اقپارات ىزدەستىرىپ تولىقتىرۋدى ايتادى.
مىسالى، ەسەپتى شەشۋ بارىسىندا سەندەر:
ەسەپتىڭ شارتىن وقيسىڭدار – اقپارات الاسىڭدار.
ەسەپتى شەشەسىڭدەر – اقپاراتتى وڭدەيسىڭدەر.
ناتيجەسىن وقىتۋشىعا كورسەتەسىڭدەر – وعان اقپارات بەرەسىڭدەر.
ادامنىڭ اقپاراتتى وڭدەۋى ۇزدىكسىز پروسەسس. اقپارات وڭدەۋ (قيىن جاعدايدان شىعۋ كەزىندە) كەزىندە ادام جاڭا اقپاراتتار ويلاپ تابۋى مۇمكىن.
سونىمەن ادام اقپاراتتى ساقتايدى، وڭدەيدى جانە جەتكىزە الادى. بۇل جاعدايدا ادام قانداي دا ءبىر ارەكەتتەر جاسايدى، ولاردى اقپاراتتىق پروسەسس دەپ اتايدى.
تاپسىرما:
سەنى ويىڭشا بەرىلگەن اقپاراتتىق پروسەستەردىڭ قايسىسى باسىم ەكەنىن كەستەدە ءوزىڭ بەلگىلە. ءار پروسەستە اقپاراتتى جەتكىزۋ، ساقتاۋ جانە وڭدەۋ ءار ءتۇرلى مولشەردە بولادى. مۇنىڭ ىشىندە باسىم تۇسەتىنىن بەلگىلەۋ كەرەك. جاۋاپ ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن.
پروسەسسس جەتكىزۋ ساقتاۋ وڭدەۋ
1. كىتاپ وقۋ +
2. كۇندەلىككە باعا قويۋ +
3. ماتەماتيكادان ەسەپ شىعارۋ +
4. ەسىككە قوڭىراۋ سوعۋ. +
5. كومپيۋتەردە ويناۋ + +
6. ديكتانت جازۋ + +
7. تاقپاق جاتتاۋ +
8. سۋرەتكە ءتۇسۋ. + +
9. بالمۇزداق ساتىپ الۋ. + +
ادام اقپارات ۇزدىكسىز قابىلداپ وتىرادى. ادامعا اۋا، سۋ، جىلۋ قانداي قاجەت بولسا، قورشاعان ورتا تۋرالى اقپارات تا سونداي قاجەت.
ادام سەزىم مۇشەلەرى ارقىلى كورەدى، ەستيدى، سەزىنەدى، ءيىستى، ءدامدى سەزەدى، ياعني اقپارات قابىلدايدى. ادام ەڭ كوپ اقپاراتتى كورۋ مەن ەستۋ ارقىلى الادى (90 پايىز).
ادام قابىلدايتىن اقپاراتتى تاڭبالى جانە بەينەلى دەپ، ەكىگە بولەدى.
بەينەلىك اقپارات – تابيعات كورىنىستەرى، كەسكىندەر، ءدام، ءيىس، سەزۋ مۇشەلەرى ارقىلى الىناتىن اقپاراتتار.
تاڭبالىق اقپاراتقا ادامنىڭ سويلەۋ، جازۋ تۇرىندە الاتىن اقپاراتتارى جاتادى.
جازبا ءماتىن، اۋىزەكى ءسوز ءارتۇرلى تاڭبالاردان تۇرادى. دىبىستىق تاڭبالار – فونەمدەر. تاڭبا تۇرىندە قاتىناسۋدى قاتىناس ءتىلى دەپ اتايدى. قاتىناس تىلدەرى – تابيعي جانە جاساندى بولىپ بولىنەدى.
تابيعي قاتىناس تىلىنە ورىس، قازاق، اعىلشىن ت. ب. تىلدەر جاتادى.
جاساندى قاتىناس تىلىنە ماتەماتيكا، فيزيكا، مۋزىكا، كومپيۋتەرمەن قاتىناسۋ تىلدەرى جاتادى.
ءار ءتىلدىڭ ءوز ءالفاۆيتى، ياعني سيمۆولدار جيىنى بولادى. بۇل وسى ءتىلدىڭ تاڭبالارى.
تاپسىرما:
بەينەلى اقپارات تاڭبالىق
ءتىل
تابيعي جاساندى
سىنىپ جۋرنالىنداعى باعالار +
+ ايۆازوۆسكييدڭ «ديەۆياتيي ۆال» سۋرەتى
راديودان ديكتوردىڭ حابارلارى +
+ كومپيۋتەر ويىنى
گرادۋسنيك كورسەتۋى +
+ اۋرۋ ادامنىڭ ءتۇرى
+ ساعات ءتىلىنىڭ كورسەتۋى +
+ ساباقتان شىعۋ قوڭىراۋى
جول بەلگىلەرى +
ەرتە كەزدەگى تايپا تىلىندەگى ءماتىن +
+ تەلەديدارداعى حوككەي ويىنى
باعدارشام سيگنالى +
+ جايسىز ورىندىق
+ فوتوسۋرەتتەر
كوبەيتۋ كەستەسى +
كىتاپ +
+ جۇمساق ورىندىق
ماتەماتيكالىق فورمۋلا +
+ كۇلكى
نوتالار +
+ جۇلدىزدى اسپان
بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. اقپارات دەگەن سوزگە قانداي ماعىنا بەرەسىڭدەر؟
2. سەندەر اقپارات الاتىن نەگىزگى كوزدەردى اتاڭدار.
3. ادام اقپاراتتى قايدا ساقتايدى؟
4. ادامنىڭ اقپاراتتى وڭدەۋىنە مىسال كەلتىرىڭدەر.
5. اقپارات جەتكىزۋشىدەن قابىلداۋشىعا قالاي بەرىلەدى؟
6. ادام قابىلدايتىن اقپارات نەشەگە بولىنەدى.؟
7. بەينەلى اقپارات – قانداي اقپارات؟
8. تاڭبالى اقپاراتقا قانداي اقپارات جاتادى؟
9. تابيعي قاتىناس تىلگە نە جاتادى؟
10. جاساندى قاتىناس تىلگە نە جاتادى؟
ۇيگە تاپسىرما 1. 1 تاقىرىپ. 3 - 9 بەتتەر. وقىپ كەلۋ.
ساباق ماقساتى: ا) اقپارات ۇعىمىمەن، ونىڭ تۇرلەرىمەن، ۇلگىلەرىمەن جانە وڭدەۋ تاسىلدەرىمەن تانىستىرۋ.
ب) ارناۋلى، سيپاتى مەن قابىلداۋ تاسىلدەرى بويىنشا ءار ءتۇرلى اقپارات تۇرلەرىن اجىرات الۋعا ۇيرەتۋ. قازىرگى تاڭداعى اقپاراتتىڭ ماڭىزىن ۇعىندىرۋ.
ۆ) اينالاداعى بولىپ جاتىرعان پروسەستەرگە ءمان بەرىپ، تەرەڭ ءتۇسىنىپ قاراۋعا، ءار نارسەنىڭ ماعىناسىن، نەگىزىن تۇسىنۋگە تىرىسۋعا تاربيەلەۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: پلاكاتتار
ساباق ءتۇرى: پىكىرلەسىپ - ءتۇسىندىرۋ ساباعى
ساباق ءادىسى: تۇسىندىرمەلى بايانداۋ، اڭگىمە تۇرىندە.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىم مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباق بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
جاڭا ساباقتى بەكىتۋگە تاپسىرمالار بەرۋ.
ۇيگە تاپسىرما
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
ءسالاماتسىڭدار ما؟
بۇگىنگى ساباعىمىز اقپارات تاقىرىبىنا ارنالادى. «اقپارات» ءسوزى لاتىننىڭ ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، مالىمەت دەگەن ۇعىمداردى بىلدىرەتىن informatio سوزىنەن شىققان. ءقازىر اقپارات ءسوزى كۇندەلىكتى تۇرمىستا، عىلىمنىڭ ءار ءتۇرلى: فيلوسوفيا، ەكونوميكا، فيزيكا، ماتەماتيكا، ينفورماتيكا ت. ب. سالالارىندا كەڭ قولدانىلادى. ءبىراق ءاربىر عىلىمنىڭ اقپارات تۋرالى ءوز ۇعىمى مەن تۇسىنىگى بار.
تاپسىرما: اقپارات دەگەن سوزگە سەن قانداي ماعىنا بەرەر ەدىڭ؟ (وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن ايتۋى سۇرالادى.)
اقپارات دەگەن ءسوزدى ءبىز قالاي تۇسىنەمىز. ونى قولدانۋ مىسالدارىن قاراستىرايىق. اقپاراتتى اۋىزشا، جازباشا نەمەسە قيمىل - قوزعالىس تۇرىندە بەرە الامىز.
ءبىزدى دۇنيە جۇزىندەگى كۇندەلىكتى جاڭالىقتارمەن تانىستىراتىن گازەتتەردى، راديو مەن تەلەديداردى «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى» دەپ اتايدى. ءبىز تەلەديداردان جاڭالىقتاردى كورەمىز، راديودان ەستيمىز، ءبىر - بىرىمىزدەن قىزىقتىرعان نارسەلەردى سۇرايمىز، ياعني اقپارات الامىز. بۇل مىسالداردان ءبىز «اقپارات» دەگەن ءسوز بەلگىلى ءبىر حاباردىڭ، جاڭالىقتىڭ، وتكەن وقيعانىڭ مازمۇنىن بىلدىرەتىنىن كورەمىز.
ال ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى ارقىلى تابىلعان بۇيىمدار بىزگە سول كەزدەگى تۇرمىس - تىرشىلىك تۋرالى، ادامدار جونىندە، قانداي جاعدايدا ءومىر سۇرگەندەرى تۋرالى اسا باعالى اقپارات بەرەدى.
تاس بوكتەرلەرىندە، جەر قاتپارلارىندا ەرتەدەن ساقتالىپ قالعان حايۋاناتتار سۇيەكتەرىن، وسىمدىكتەر جاپىراقتارىن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە دە ءبىز جەر بەتىندە كونە زاماندا ءومىر سۇرگەن جانۋارلار، وسىمدىكتەر تۋرالى كوپ مالىمەت الامىز.
شەكسىز الىس الەمدى، فيزيكانىڭ جۇلدىزدار جۇيەسىن زەرتتەۋ بارىسىندا فيزيكتەر، استرونومدار ولاردان جەرگە جەتىپ جاتقان ەلەكتروماگنيتتىك سيگنالدار ارقىلى ولاردىڭ قۇرىلىس، شىعۋ تەگى جونىندە كوپ ماعلۇماتتار الادى.
ءحىح - حح عاسىرلاردا تەلەگرافتىڭ، راديونىڭ پايدا بولۋى اقپاراتتى كەز - كەلگەن قاشىقتىققا جارىق ساۋلەسىنىڭ تاراۋ جىلدامدىعىمەن جەتكىزۋگە، ال تەلەديداردىڭ شىعۋى ۇيدە وتىرىپ - اق، دۇنيە جۇزىندە نە بولىپ جاتقانىن كورىپ - بىلۋگە مۇمكىندىك تۋدىردى.
اقپارات تەك قارىم - قاتىناس ناتيجەسىندە الىنىپ قويمايدى. ونى ادام ميى قابىلداعان مالىمەتتەردى، حابارلاردى وڭدەۋ پروسەسىندە دە تۋۋى مۇمكىن. مىسالى «ءبىزدىڭ فۋتبول كوماندامىز قاتارىنان ءۇش رەت جەڭىلدى» دەگەن حاباردان كەيىن ءبىزدىڭ كوماندا جاقسى كوماندالار قاتارىندا ەمەس ەكەن دەگەن وي تۋادى.
سونىمەن اقپارات ءتىرى تابيعاتتا دا، ءولى تابيعاتتا دا بولادى، ول تەك سوزبەن جەتكىزىلمەيدى، ياعني اقپارات الۋدىڭ سان الۋان ءتۇرى بار. اقپارات قارىم - قاتىناس جاسا، ءوز بەتىمەن ويلانۋ، زەرتتەۋ جانە ت. ب. ارەكەتتەر ناتيجەسىندە پايدا بولادى.
اقپاراتقا ءۇزىلدى - كەسىلدى انىقتاما بەرە المايمىز. ونى قورشاعان ورتا تۋرالى جانە وندا ءجۇرىپ جاتقان پروسەستەر تۋرالى حابارلار مەن ماعلۇماتتار دەپ تۇسىنۋگە بولادى.
نەىگىزىندە ول عىلىمدار شەگىندە انىقتالمايتىن ۇعىم بولىپ تابىلادى. بۇل ۇعىم تەك ماتەريالدىق اقپارات تاسۋىش، اقپارات كوزى اقپارات جەتكىزۋشى، ونى قابىلداۋشى، كوزى مەن قابىلداۋشى اراسىنداعى بايلانىس ارناسى ارقىلى تۇسىندىرىلەدى.
كىم اقپارات حابارلاسا سول اقپارات كوزى بولىپ تابىلادى.
ال كىمدە - كىم اقپاراتتى قابىلداپ السا، وندا ول اقپارات قابىلداۋشى بولىپ تابىلادى.
ال اقپارات تاسۋشى: سىنىپ تاقتا، جۋرنال، اۋا بولشەكتەرى، راديوتولقىندار، قاعاز، اعاش، مەتالل، تاس، كاسسەتا، ديسكەتا، سۋرەت، سلايد، پەرفوكارتا ت. ب. بولا الادى.
اقپارات كوزى مەن قابىلداۋشى اراسىنداعى بايلانىس ارناسى تەلەكوممۋنيكاسيالىق ارنا دا، اۋا دا دىبىس تولقىندارىن تاسۋشى بولا الادى.
اقپارات كوزى مەن قابىلداۋشى جاندى (ءتىرى ورگانيزم)، جانسىز (دك) زاتتار، ايقىن (ءمۇعالىم - وقۋشى) جانە جاناما (سۋ شۋىلى سارقىرامانىڭ جاقىن ەكەنىن بىلدىرەدى) بولۋى مۇمكىن.
مىسال:
(وقۋشىلاردىڭ كومەگىمەن تاقتاعا سحەما سىزىلادى)
ال ادام اقپاراتپەن نە ىستەي الادى، دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەلىك.
بىرىنشىدەن، ادام اقپاراتتى ساقتاي الادى.
ءبىز كىتاپ، گازەت - جۋرنال وقىعاندا اقپاراتتى ەستە ساقتاپ جينايمىز. ونى بىرنەشە كۇننەن سوڭ بىرەۋگە جەتكىزە الاسىڭدار. ال ادامنىڭ ومىرىندە وقيتىن، كورەتىن، ەستيتىن اقپارات مولشەرى وتە كوپ بولاتىندىقتان ادام ميى ونىڭ ءبارىن ساقتاي المايدى. ۇمىتىپ قالۋى مۇمكىن. سول سەبەپتەن ولاردى ساقتاۋ ءۇشىن سىرتقى اقپارات تاسۋىشتار: قاعاز، ءتۇرلى تاسپالار، ديسكىلەر ت. ب. قولدانىلادى.
ەكىنشىدەن، ادام اقپاراتتى جەتكىزە الادى.
اقپارات جەتكىزۋ مىسالدارىن ءبىز بارلىق جەردە كەزدەستىرەمىز. ءبىر - بىرىمىزبەن سويلەسكەندە، ساباقتا، تەلەديدار كورگەندە، كىتاپ وقىعاندا ت. ب. كىتاپ وقىعاندا سەن قابىلداۋشى، ال اۆتور جولداۋشى بولادى.
سونىمەن اقپارات الماسۋ ءۇشىن، جولداۋشى مەن قابىلداۋشى بولۋى كەرەك. حابار جەتكىزۋگە پايدالانىلاتىن قۇرالداردى اقپارات جەتكىزۋ ارناسى دەپ اتايدى. وعان تەلەديدار، راديو، كومپيۋتەرلىك جەلى ت. . جاتادى.
ۇشىنشىدەن، ادام اقپاراتتى وڭدەي الادى.
اقپارات وڭدەۋ دەپ – اقپارات الۋدى، ونىڭ مازمۇنىن وزگەرتپەي، ۇسىنۋ ءتۇرىن وزگەرتۋدى، الىنعان اقپاراتتى ءبىر رەتكە كەلتىرۋدى جانە جاڭا اقپارات ىزدەستىرىپ تولىقتىرۋدى ايتادى.
مىسالى، ەسەپتى شەشۋ بارىسىندا سەندەر:
ەسەپتىڭ شارتىن وقيسىڭدار – اقپارات الاسىڭدار.
ەسەپتى شەشەسىڭدەر – اقپاراتتى وڭدەيسىڭدەر.
ناتيجەسىن وقىتۋشىعا كورسەتەسىڭدەر – وعان اقپارات بەرەسىڭدەر.
ادامنىڭ اقپاراتتى وڭدەۋى ۇزدىكسىز پروسەسس. اقپارات وڭدەۋ (قيىن جاعدايدان شىعۋ كەزىندە) كەزىندە ادام جاڭا اقپاراتتار ويلاپ تابۋى مۇمكىن.
سونىمەن ادام اقپاراتتى ساقتايدى، وڭدەيدى جانە جەتكىزە الادى. بۇل جاعدايدا ادام قانداي دا ءبىر ارەكەتتەر جاسايدى، ولاردى اقپاراتتىق پروسەسس دەپ اتايدى.
تاپسىرما:
سەنى ويىڭشا بەرىلگەن اقپاراتتىق پروسەستەردىڭ قايسىسى باسىم ەكەنىن كەستەدە ءوزىڭ بەلگىلە. ءار پروسەستە اقپاراتتى جەتكىزۋ، ساقتاۋ جانە وڭدەۋ ءار ءتۇرلى مولشەردە بولادى. مۇنىڭ ىشىندە باسىم تۇسەتىنىن بەلگىلەۋ كەرەك. جاۋاپ ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن.
پروسەسسس جەتكىزۋ ساقتاۋ وڭدەۋ
1. كىتاپ وقۋ +
2. كۇندەلىككە باعا قويۋ +
3. ماتەماتيكادان ەسەپ شىعارۋ +
4. ەسىككە قوڭىراۋ سوعۋ. +
5. كومپيۋتەردە ويناۋ + +
6. ديكتانت جازۋ + +
7. تاقپاق جاتتاۋ +
8. سۋرەتكە ءتۇسۋ. + +
9. بالمۇزداق ساتىپ الۋ. + +
ادام اقپارات ۇزدىكسىز قابىلداپ وتىرادى. ادامعا اۋا، سۋ، جىلۋ قانداي قاجەت بولسا، قورشاعان ورتا تۋرالى اقپارات تا سونداي قاجەت.
ادام سەزىم مۇشەلەرى ارقىلى كورەدى، ەستيدى، سەزىنەدى، ءيىستى، ءدامدى سەزەدى، ياعني اقپارات قابىلدايدى. ادام ەڭ كوپ اقپاراتتى كورۋ مەن ەستۋ ارقىلى الادى (90 پايىز).
ادام قابىلدايتىن اقپاراتتى تاڭبالى جانە بەينەلى دەپ، ەكىگە بولەدى.
بەينەلىك اقپارات – تابيعات كورىنىستەرى، كەسكىندەر، ءدام، ءيىس، سەزۋ مۇشەلەرى ارقىلى الىناتىن اقپاراتتار.
تاڭبالىق اقپاراتقا ادامنىڭ سويلەۋ، جازۋ تۇرىندە الاتىن اقپاراتتارى جاتادى.
جازبا ءماتىن، اۋىزەكى ءسوز ءارتۇرلى تاڭبالاردان تۇرادى. دىبىستىق تاڭبالار – فونەمدەر. تاڭبا تۇرىندە قاتىناسۋدى قاتىناس ءتىلى دەپ اتايدى. قاتىناس تىلدەرى – تابيعي جانە جاساندى بولىپ بولىنەدى.
تابيعي قاتىناس تىلىنە ورىس، قازاق، اعىلشىن ت. ب. تىلدەر جاتادى.
جاساندى قاتىناس تىلىنە ماتەماتيكا، فيزيكا، مۋزىكا، كومپيۋتەرمەن قاتىناسۋ تىلدەرى جاتادى.
ءار ءتىلدىڭ ءوز ءالفاۆيتى، ياعني سيمۆولدار جيىنى بولادى. بۇل وسى ءتىلدىڭ تاڭبالارى.
تاپسىرما:
بەينەلى اقپارات تاڭبالىق
ءتىل
تابيعي جاساندى
سىنىپ جۋرنالىنداعى باعالار +
+ ايۆازوۆسكييدڭ «ديەۆياتيي ۆال» سۋرەتى
راديودان ديكتوردىڭ حابارلارى +
+ كومپيۋتەر ويىنى
گرادۋسنيك كورسەتۋى +
+ اۋرۋ ادامنىڭ ءتۇرى
+ ساعات ءتىلىنىڭ كورسەتۋى +
+ ساباقتان شىعۋ قوڭىراۋى
جول بەلگىلەرى +
ەرتە كەزدەگى تايپا تىلىندەگى ءماتىن +
+ تەلەديدارداعى حوككەي ويىنى
باعدارشام سيگنالى +
+ جايسىز ورىندىق
+ فوتوسۋرەتتەر
كوبەيتۋ كەستەسى +
كىتاپ +
+ جۇمساق ورىندىق
ماتەماتيكالىق فورمۋلا +
+ كۇلكى
نوتالار +
+ جۇلدىزدى اسپان
بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. اقپارات دەگەن سوزگە قانداي ماعىنا بەرەسىڭدەر؟
2. سەندەر اقپارات الاتىن نەگىزگى كوزدەردى اتاڭدار.
3. ادام اقپاراتتى قايدا ساقتايدى؟
4. ادامنىڭ اقپاراتتى وڭدەۋىنە مىسال كەلتىرىڭدەر.
5. اقپارات جەتكىزۋشىدەن قابىلداۋشىعا قالاي بەرىلەدى؟
6. ادام قابىلدايتىن اقپارات نەشەگە بولىنەدى.؟
7. بەينەلى اقپارات – قانداي اقپارات؟
8. تاڭبالى اقپاراتقا قانداي اقپارات جاتادى؟
9. تابيعي قاتىناس تىلگە نە جاتادى؟
10. جاساندى قاتىناس تىلگە نە جاتادى؟
ۇيگە تاپسىرما 1. 1 تاقىرىپ. 3 - 9 بەتتەر. وقىپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
مودۋلدىك وقىتۋ تەحنولوگياسىن پايدالانىپ وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتىن دامىتۋ
-
1. بىلىمدىلىك: ەكىنشى سىنىپتا وتىلگەن ماتەريالداردى ەرتەگى ارقىلى قايتالاپ، بەكىتۋ.
