InfoHub Logo

تاقىرىبى: «اققان جۇلدىز» اتتى ادەبي – تانىمدىق كەش (پرەزەنتاسياسىمەن)
ماقساتى: شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ قىسقا دا سانالى عۇمىرىندا ارتىنا قالدىرعان سان قىرلى عىلىمي ەڭبەكتەرى تۋرالى كەڭىنەن ماعلۇمات بەرۋ، ەلى، حالقى ءۇشىن ىستەگەن يگى ىستەرىن ماقتان ەتۋ، ۇلگى ەتۋ.
مىندەتتەرى: ۇلى عالىم شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءومىر تاريحىن، ءوزىنىڭ قىسقا ومىرىندەگى شىعارماشىلىعى مەن ساياحاتتارى، زەرتتەۋلەرىمەن تانىستىرۋ. شوقان شىعارماشىلىعىن تانۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ىزدەنۋ داعدىسىنا سۇيەنە وتىرىپ، ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ۇنەمى جەتىلدىرە ءتۇسۋ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا، ىزدەنۋلەرىنە جاعداي جاساۋ، وي قورىتىپ، ونى جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك: شوقاندى تانۋ ارقىلى ۇلتتىق سانا مەن پاتريوتيزمگە، رۋحاني بىلىمدىلىككە، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ادەبي – تانىمدىق كەش
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، ادەبي مونتاج، ساحنالىق كورىنىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: «شوقان ساياحاتتارى» كارتا - سىزبا، ۇلى عالىم تۋرالى جازىلعان وي - پىكىرلەر.
تاربيە شاراسىنىڭ ناتيجەسى:
- 8 سىنىپتا وقىلاتىن «قازاقتىڭ عۇلاما عالىمى شوقان ءۋاليحانوۆ» تاقىرىبى نەگىزىندە قازاق حالقىنىڭ مادەني مۇراسى مەن ۇلتتىق بولمىسىن تانۋ؛
- قازاق حالقىنىڭ وتكەنىن تانىماي، ول ونەردەن ءنار الماي، ءححى عاسىرعا كوز تىگۋ مۇمكىن ەمەس، شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ومىرىمەن، قىزمەتىمەن تانىسۋ ارقىلى، شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ۇلتىن، ەلىنىڭ تاريحىن، سالت - ساناسىن سۇيگەن ازامات ەكەندىگىن تانىپ بىلەدى.
ءمۇعالىم ءسوزى:
اققان جۇلدىز اتانىپسىڭ،
جان بابام!
عاسىرلاردان عاسىرلارعا سامعاعان.
سورعالاپسىڭ قاراڭعىدا تۇڭعيىق،
تامعانداي - اق عارىشتاعى تاڭبادان.
اسىل بابام،
اققان جۇلدىز اتانعان،
اققان جۇلدىز،
لاپىلداعىن وت - ارمان،
اققان جۇلدىز،
اعىپ وتكەن نايزاعاي،
سانالاردىڭ ساعىنىش تاۋىن قوپارعان، - دەپ
اقىن ەركەش يبراھيم جىرلاعانداي حالقىمىزدىڭ ويشىلى، ۇلتتىق ماقتانىشىمىز شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ قىسقا دا سانالى عۇمىرىندا ارتىنا قالدىرعان سان قىرلى عىلىمي ەڭبەكتەرى تۋرالى كەڭىنەن ماعلۇمات بەرىپ، ەلى، حالقى ءۇشىن ىستەگەن يگى ىستەرىن ماقتان، ۇلگى ەتۋ ماقساتىندا ۇسىنىلىپ وتىرعان «اققان جۇلدىز» اتتى ادەبي – تانىمدىق كەشكە قوش كەلدىڭىزدەر!

ءى ءبولىم «تەكتىدەن تەكتى تۋار قايتالانباس»
1 - وقۋشى: شوقان 1835 جىلدىڭ قاراشا ايىندا قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ قۇسمۇرىن بەكەتىندە اتاقتى اعا سۇلتان شىڭعىس ءۋاليحانوۆ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ارعى اتاسى ابىلاي جوڭعارلارعا قارسى سوعىستا اسقان ەرلىك كورسەتكەن، ەل بىرلىگى مەن تىنىشتىعى ءۇشىن كۇرەسكەن، اقىلدى قولباسشى، ىسكەر ديپلومات، امال - ايلاسى مول ورتا ءجۇز حانى بولعان. وسىنداي وتباسىندا تاربيە العان شوقان دا جاسىنان بىلىمگە قۇشتار بولعان.
شىڭعىس سۇلتان مەن زەينەپتىڭ تۇڭعىشتارىنا مۇسىلمانشا مۇحاممەد - قاناپيا ەسەمى بەرىلەدى. اناسى بالانى شوقان اتاعان، وسى جالعان ات ءدۇيىم جۇرتقا ايگىلى بولىپ، شىن اتقا اينالىپ كەتتى.

2 - وقۋشى: شوقاننىڭ بالالىق شاعى سىرىمبەت تاۋىنىڭ باۋرايىندا، تۋعان ەلى كوكشەتاۋدا وتكەن. شوقان اجەسى ايعانىمنىڭ تاربيەسىندە بولعان.
ارقادا جەر جەتپەيدى بۋرابايعا،
بولەنگەن بۇيرا سىپساڭ قاراعايعا.
كەربەز سۇلۋ كوكشەتاۋ ارقاداعى،
ەرتەدە قونىس بولعان ابىلايعا.
شوقاننىڭ اتا - بابالارىنا قونىس بولعان جەر كوكشەتاۋ ەلى.

ءان: كوكشەتاۋ
3 - وقۋشى: «شوقاننىڭ بالالىق شاعى»
1847 جىلى 12 جاسار شوقاندى اكەسى سول كەزدەگى ەڭ تاڭداۋلى وقۋ ورنى بولىپ ەسەپتەلگەن ءسىبىر كادەتى كورپۋسىنا وقۋعا ورنالاستىرادى. شوقاننىڭ بۇكىل كەلەشەگى مەن عىلىم، ونەر جولىنداعى تالانتىن اشۋدا بۇل وقۋ ورنىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە بولدى. مۇندا جابىق اسكەري وقۋ ورنى بولعانىمەن، كوپتەگەن پاندەر اسكەري ساباقتارعا قوسا ورىس، باتىس ادەبيەتى، گەوگرافياسى مەن تاريحى، فيلوسوفيا، فيزيكا، ماتەماتيكا نەگىزدەرى، شەتەل تىلدەرى وقىتىلىپ، ورىستىڭ وزىق ويلى ينتەلليگەنتتەرىنىڭ وكىلدەرى ساباق بەرگەن. وقىتۋشىلار قۇرامىندا ءبىلىمدى جانە پروگرەسشىل وي - پىكىرلى ادامدار كوپ بولعان.
كادەت كورپۋسىندا شوقان ءوزىنىڭ زەرەكتىگىمەن ەرەكشەلەنگەن. ءتىلدى تەز مەڭگەرىپ، ءوزى قاتارلاس وقۋشىلاردان وزىق وقىعان. "كورپۋستا وي - ءورىسى، ءبىلىمى جاعىنان شوقان تەز ءوستى، ورىس جولداستارىن باسىپ وزىپ وتىردى. وعان تالايلار - اق، نازار اۋداردى. ول سونداي قابىلەتتى ەدى، وزىنەن ەكى جاس ۇلكەندەردىڭ كلاسىنداعىلاردى دا ءبىلىم، يدەيا جاعىنان باسىپ وزدى" – دەپ جازدى بىرگە وقىعان دوسى، ەتنوگراف - عالىم ت. ن. پوتانين.
شوقاننىڭ بىلىمىنە مۇعالىمدەرى مەن قۇربىلارى ەرەكشە قىزىققان، سول كەزدىڭ الدىڭعى قاتارلى وي - پىكىرلەرىمەن تانىستىعىن جولداستارىنىڭ كوبى ۇلگى تۇتىپ، مويىنداعان. شوقان ولاردىڭ ەۋروپا مادەنيەتىنە بەت بۇرۋىنا سەبەپشى بولعان. "بىزدەن جاسى كىشى بولسا دا، وزىمىزبەن سالىستىرعاندا، ول ۇلكەن سىقىلدى ەدى دە، بىزدەر وعان قاراعاندا بالا ءتارىزدى ەدىك، ءوزىنىڭ بىزدەن ارتىق بىلەتىندىگىن نە بىزدەردەن ءبىلىمى جاعىنان جوعارلىلىعىن بىلدىرۋگە تىرىسپاسا دا، جاي اڭگىمەنىڭ وزىندە - اق، ونىڭ ءبىلىمىنىڭ بىزدەن ارتىقتىعى تانىلىپ قالاتىن. جالپى جولداستارىنا، سونىڭ ىشىندە ماعان، ول ەرىكسىز "ەۋروپاعا اشقان تەرەزە" سىقىلدى بولدى"، – دەپ جازادى گ. ي. پوتانين. مۇنىڭ ءوزى شوقاننىڭ جولداستارى اراسىندا بەدەلى ەرەكشە زور بولىپ، ونىڭ بيىك تۇرعانىن كورسەتەدى.

4 - وقۋشى: «شوقاننىڭ - سۋرەت ونەرى»
سۋرەت ونەرىن جاس كەزىنەن - اق جاقسى كورگەن. قىراعى دا زەيىندى شوقانعا سۋرەت سالۋ ونەرى، حالىق ءومىرىن بەينەلەۋدىڭ تاماشا ءبىر قۇرالى بولىپ تابىلادى. تۋعان جەرى سىرىمبەتتىڭ جازعى جايلاۋلار مەن مەكەن قونىستارىنىڭ سۋرەتىن سالۋمەن شۇعىلدانادى. 1847 - 1852 جىلداردا سالعان سۋرەتتەرىن شوقان "كورپۋستان ەلگە دەمالىسقا بارعان كەزدە سالعان سۋرەتتەر" – دەپ اتايدى. بۇكىل سانالى عۇمىرىندا شوقان شىعىستانۋشى، جالپى ونەر زەرتتەۋشىسى رەتىندە كورىنۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس. ول ءوزىنىڭ قىسقا عۇمىرىندا سۋرەت، ساۋلەت، ءمۇسىن، ءسان جانە قولونەرگە ايرىقشا ماڭىز بەرگەن. شوقاننان 150 - گە تارتا سۋرەت قالعان.
ول پورترەت، تابيعات كورىنىسى، پەيزاج، حالىقتىڭ تۇرمىس - سالتىن بەينەلەۋ جانرىمەن اينالىسقان.
كورىنىس: «ءمۇسىنشى مىسىق»

5 - وقۋشى: قوعامدىق، ادەبي قىزمەتى
شوقان ءۋاليحانوۆ 1853 جىلى كادەت كورپۋسىن ءبىتىرىپ، ومبىدا اسكەري قىزمەتكە قالادى. ول ءسىبىر قازاق - ورىس اسكەرىنىڭ 6 - اتتى اسكەر پولكىنا وفيسەر بولىپ تاعايىندالادى، ءىس جۇزىندە باتىس ءسىبىر مەن قازاقستاننىڭ سولتۇستىك - باتىس ايماعىنىڭ گەنەرال - گۋبەرناتورى گ. X. گاسفورتتىڭ اديۋتانتى قىزمەتىنە بەلگىلەنەدى. سونداي - اق، باتىس ءسىبىر ولكەسىنىڭ باس باسقارماسى وعان ايىرىقشا تاپسىرمالاردى ورىندايتىن وفيسەر رەتىندە قارادى. قىزمەتى بارىسىندا شوقان ءۋاليحانوۆ پاتشا وكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق ساياساتى تۋعىزعان ادىلەتسىزدىكتەردى جەتە تانىپ، قارسى باتىل پىكىرلەر بىلدىرۋگە تىرىستى. وسى قىزمەتتەردى اتقارا ءجۇرىپ، ول ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ تاريحىن، ەتنوگرافياسى مەن گەوگرافياسىن زەرتتەۋگە بەلسەنە ارالاستى.