InfoHub Logo

الەمدە اقشاعا ەنجارلىقپەن قارايتىن ادام كەمدە كەم. كەيبىرى ولاردى اۋليە تۇتادى، كەيبىرى ولاردى بار پروبلەمانىڭ نەگىزى دەپ ءبىلىپ، جەككورەدى. ءبىز ەكى پىكىردى دە ۇستانباي، اقشانى ءومىرىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە قاراستىرىپ، قىزىقتى دەرەكتەردى ۇسىنامىز. 

1) ورىستىڭ «مونەتا» ءسوزى ەجەلگى ريمنەن كەلگەن. ريم قۇدايى يۋنونا مونەتا لاۋازىمىنا يە بولعان، لاتىنشادان اۋدارعاندا بۇل «الدىن الا ەسكەرتۋشى» نەمەسە «كەڭەسشى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ءدال وسى قۇدايدىڭ عيباداتحاناسىنىڭ جانىندا مەتالل اقشالاردى سوعاتىن شەبەرحانالار بولعان. وسى شەبەرحانالاردىڭ ونىمدەرىن مونەتا دەپ اتاي باستاعان، ال اعىلشىن تىلىندە وسى سوزدەن «money» دەگەن اقشانىڭ جالپى اتاۋى شىققان.

2) ەجەلگى گرەسيانىڭ مەملەكەتتەرىندە قاراپايىم اقشالار بولعانىمەن، سپارتادا اقشانىڭ ورنىنا اۋىر جانە ىڭعايسىز تەمىر شىبىقتاردى پايدالانعان. بۇل سپارتالىقتاردىڭ بايلىققا قۇمار بولماۋى ءۇشىن، سونىمەن قاتار از ۇرلاپ، پارا بەرمەۋى ءۇشىن جاسالعان ارەكەت.

3) المەگە تانىمال دوللاردىڭ بەلگىسى ($) امەريكالىق ۆاليۋتا پايدا بولعانعا دەيىن، ءتىپتى قۇراما شتاتتارعا دەيىن بولعان. باستاپقىدا ول اقش-تىڭ ءوز تيىنىن سوعىپ شىعارعانعا دەيىن، شەكاراسىندا كەڭ قولدانىستا جۇرگەن مەكسيكالىق پەسونى بەلگىلەۋ ءۇشىن پايدالانىلعان. سول كەزەڭنىڭ قۇجاتتارىن زەرتتەۋ كورسەتكەندەي، بۇل بەلگى P مەن S ارىپتەرىنىڭ قوسىندىسىنان پايدا بولعان. Ps اببەرۆياتۋراسى پەسونى بەلگىلەۋ ءۇشىن پايدالانىلعان. 

4) بۇگىندە پەرتا (اۆستراليا) اقشا سارايى جاساعان التىن تيىن الەمدەگى ەڭ اۋىر تيىن (مونەتا) بولىپ سانالادى. ونىڭ سالماعى 1 تونناعا تەڭ. ول 999-شى سىنامادان جاسالعان، ديامەترى 80 سم، ال قالىڭدىعى 12 سم. الىپتىڭ اتاۋلى قۇنى – 1 ميلليون دوللار، ءبىراق ماماندار التىندى كەسەكتەپ ساتاتىن بولسا ونى شامامەن 55 ميلليونعا ساتۋعا بولاتىنىن ەسەپتەگەن. 

5) يسااك نيۋتوننىڭ ەسىمى كوبىمىزگە اڭىزعا اينالعان الما مەن جەردىڭ تارتۋ كۇشى زاڭىمەن تانىس. الايدا ونىڭ ادامزاتقا جاساعان تاعى ءبىر جاڭالىعى بار. ول بريتان كورولدىق تەڭگە سارايىنىڭ باسشىسى بولىپ جۇرگەندە تيىننىڭ جيەگىن بۇدىرلاپ سوعۋدى ۇسىنعان. بۇل سول كەزدەرى ۇلكەن ماسەلە بولعان، تيىنداردى قولدان جاساۋ مەن سوعۋدى قيىنداتا ءتۇستى. 

6) ادەتتە اقشا كورسەتىلگەن باعاعا ساي كەلەدى. ءبىراق بۇل قولدانىستان شىققان، جادىگەرلىك جانە كوللەكسيالىق دانالارعا قاتىستى ەمەس. بۇگىندىككە «جالبىر شاش» دەپ اتالاتىن، اقش-تا 1794 جىلى سوعىلعان دوللار ەڭ قىمبات تيىن بولىپ سانالادى. ول اۋكسيوندا 7 850 000 دوللارعا ساتىلعان. 

7) قاعاز اقشالار، اتىنا قاراماستان شىن مانىندە قاعازعا باسىلىپ شىعارىلمايدى. ولار توزۋعا ءتوزىمدى، ماقتا ماتا مەن زىعىردان تۇراتىن ماتەريالدان جاسالعان. بۇدان وزگە، ءقازىر كوپتەگەن ەلدەردە بانكنوتتاردى باسىپ شىعارۋعا جاڭا ماتەريالداردى پايدالانۋعا تاجىريبەلەر جاسالىپ جاتىر. بۇل ولاردىڭ توزىمدىلىگىن ارتتىرا تۇسپەك. وسىلايشا، اۆستراليا، جۇڭگو، برازيليا، سولتۇستىك يرلانديا، رۋمىنيا مەن باسقا دا ەلدەر بانكنوتتى باسىپ شىعارۋعا ارنايى جىڭىشكە پلاستيك ماتەريالداردى پايدالانا باستاعان.

---