اقتالعان ەڭبەك
— مىنا دۇيسەنباي سالىق! — دەپ، اۋىلدىڭ سىرت جاعىندا تاياعىنا سۇيەنىپ تۇرعان ءتورت كىسىنىڭ بىرەۋى، قوجىر بەت، شوقشا ساقالدى كىسى تاياعىمەن اۋىلدىڭ الدىڭعى جاعىنا نۇسقادى.
قاتار تىگىلگەن ەكى ءۇيدىڭ اراسىنان ءوتىپ، سويلەسىپ تۇرعان كىسىلەرگە قاراپ، ۇزىن بويلى قارا جىگىت كەلە جاتىر. دەنەسى ەڭگەزەردەي. كوزى الارىپ ۇياسىنان شىعىپ بارا جاتقان ءتارىزدى.
جۇرگەندە دەنەسىن جيىپ، اياعىن پىسىق باسپاي، شارشاعان اتقا ۇقساپ سالپاقتاپ كەلەدى.
— جۇرىسىنە قاراشى، ناعىز سالدىڭ ءوزى،— دەپ، ەكىنشى بىرەۋ، قوجىر بەتتىڭ ءسوزىن ءتىرىلتىپ قويدى.
— نە قىلاسىڭ، وسى كۇنى قۇدايى بەرىپ ءجۇر: كوممۋنيستەردىڭ الداعانىنا ەرىپ اۋزىنا كەلگەنىن وتتايتىن كورىنەدى، ەرقاننىڭ جاسىرعان مالىن ايتىپ، شىعارتىپ جاتقان وسى بىلەم،— دەپ، قوجىر بەت دۇيسەنبايدىڭ ىسىنە نارازى قالىپ ءبىلدىرىپ، ەرقانعا جانى اشي سويلەدى.
— اپىرماي، سولاي ما ەكەن؟
— سولاي بولعاندا قانداي!.. ەرقاننىڭ مال سانى تولماي كونفيسكادان قالىپ قويعانداي دا ءجونى بار ەكەن، وسى دۇيسەنباي ءسوز شىعارىپ، پالەن جەردە تىققان مالى بار دەپ ارىز بەرىپتى.
— اپىرماي، مىنا شىركىندە ءدىن جوق ەكەن عوي!
— باياعىدان بەرى كىسى ەسىگىندە جۇرۋمەن كەلەدى. مۇنىڭ ءبۇيىرى شىعىپ وڭباي جۇرگەنى دە سودان عوي،— دەپ، قوجىر بەتتىڭ جانىندا تۇرعان ارىق قارا كىسى، بىلايعىلارعا جات اڭگىمە ايتقان سياقتانىپ، نىعىزدانىپ، تاماعىن كەنەپ قويدى.
— ەرقاننىڭ تىققان مالىن كورسەتسە، دۇيسەنبايدىڭ ەرقاننان الا الماي جۇرگەن كەگى بار: دۇيسەنباي ەركاننىڭ ەسىگىندە ون جىلدان ارتىق ءجۇرىپ ەڭبەك ءسىڭىردى. "ەنشىلەس قىلامىن، قاتىن الىپ بەرەمىن" دەپ الداۋسىراتىپ ءجۇرىپ، اقىرىندا قاسقىر جەگەن تايىن دۇيسەنباي ۇرلادى قىلىپ پالە سالىپ، ۇيىنەن قۋىپ جىبەرگەن جوق پا؟ ەرقاننىڭ وسىنىسى قۇداي سۇيەرلىك ءىس پە ەدى؟ ەردىڭ ەڭبەگىن كورە بىلە جەۋ دەگەن وڭاي ەمەس. دۇيسەنبايدىكى ادال ەڭبەك. دۇيسەنباي بىرەۋگە مالايلىققا جۇرسە، كىسى جۇمىسى ەكەن دەپ الالاپ كورگەن بەندە ەمەس. ولگەن-تىرىلگەنىنە قاراماي ىستەيدى. ءبىر ءوزى ەكى جىگىتتىڭ جۇمىسىن اتقارادى. ءولىپ بارا جاتسا دا، قياناتقا بارمايدى...— دەپ شەتكەرىرەك تۇرعان جاس جىگىت قىزاراڭداپ دۇيسەبايدى قورعاي سويلەدى.
— بۇل كۇنگى جاستار قۇدايدى، ارۋاقتى اياققا باستى عوي. ءدام-تۇز دەگەنمەن ەسەپتەسۋ جوق، تۇزىنا تىشتى دەگەن وسى دا!— دەپ قارا بۇجىر سۇرلانىپ، شىرايىن وزگەرتىپ، قارسى سويلەگەن جاس جىگىتكە ىشىنەن كىجىنگەن ءپىشىن كورسەتتى...
اۋىل ىعى-جىعى، سان-ساپالاق كەشكى مالدىڭ جابدىعىمەن اۋرە بولىپ جاتىر. موڭىرەگەن سيىر، ايقايلاعان داۋىس، جىلاعان بالا اۋىلدى باسىنا كوتەرىپ، ازان-قازان قىلىپ جىبەردى. دۇيسەنباي ورتا جولدا تۇرىپ، ورىستەن قۇلاپ كەلە جاتقان، انداعايلاعان سيىرلارعا از-كەم قاراپ تۇردى دا، اياڭداپ، سويلەسىپ تۇرعان كىسىلەردىڭ جانىنا كەلدى.
قوجىر بەت جاراتپاي تەرىس قارادى. تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتقان ەكى وگىز تۇرا قالىپ ءسۇزىسىپ ەدى، مۇيىزدەرى سىرتىلداپ، تۇياقتارى ىلىنگەن جەردىڭ توپىراعىن بۇرقىراتتى.
— مىنا ارام قاتقىرلاردىڭ جەر تابا الماعانداي، ناق وسى جەرگە كەلىپ ءسۇزىسۋىن قاراشى!— دەپ، اشۋىن سودان العىسى كەلگەندەي بولىپ، اق تاياقتى جىبەرىپ كەلىپ قالدى. تاياق وگىزدىڭ مۇيىزىنە ءتيىپ شارت ەتىپ سىندى. شاڭىراق ءمۇيىزدى قارا وگىز باسىن بىرەر بۇلعاپ الىپ، وڭىرەڭدەپ، باقايى سىرتىلداپ، الدىڭعى سيىرلارعا بارىپ قوسىلدى.
قوجىر بەتتىڭ اشۋمەن تاياعىن سىندىرىپ العانى — بىلايعىلاردىڭ كۇلكىسىن كەلتىردى. دۇيسەنباي ىرجيىپ تۇردى دا:
— اق تاياق بۇگىن توقالعا تيمەي قالعان عوي، سونىڭ كەسىرىنەن سىندى-اۋ،— دەدى.
— اق تاياقتان سول توقالدىڭ ءوزى قۇتىلىپ جۇرمەسىن، ءىنىسى كوممۋنيستكە جازىلعان كورىنەدى. قيت ەتسە سول ىنىمە ايتامىن دەپ باج ەتە قالادى بىلەمدەپ قوجىر بەتتىڭ جانىندا تۇرعان ارىق قارا جىگىت بۇل جولى دۇيسەنبايلاردىڭ جاعىنا شىققانداي ءپىشىن كورسەتتى.
سىنعان تاياعىن الىپ قوجىر بەت كەلدى.
— ە، دۇيسەنباي، قالاي، ەرقاننىڭ تىققان مالىن تۇگەندەپ شىقتىڭ با؟
— تۇگەلدەلمەسە، سەن تۇگەندەپ بەرەيىن دەپ پە ەدىڭ،— دەپ دۇيسەنباي شاپ ەتە قالدى.
— ويباي، كورگەنسىز شىركىن، مەن دەگەندە جىنىڭ بار ما؟ بىردەمە ايتسام، بەتتەن الا تۇسەسىڭ... تۇنەۋ كۇنى جيىلىستا "اتقا مىنەر، بۇزىق!" دەپ جۇرت كوزىنشە ابرويىمدى ايرانداي ءبىر توكتىڭ.... مەنىڭ ساعان جازعان جەرىم جوق قوي، وسى...
— ەندەشە، بىرەۋدى كەكەپ-مۇقاماي جايىڭا ءجۇر. مەن ايتسام ەرقاننىڭ تىققان مالىن ايتتىم. وعان قيماڭ قىشىماسىن. ەرقان دۇرىس ادام بولسا، ءوز مالىن ءوزى نەگە ۇرلاپ تىعادى.
— ۇرلاپ تىقپاي ءقايتسىن بىرەۋ شاۋىپ الامىن دەپ تۇرسا... مالدى بىرەۋگە بولا جيدى دەيسىڭ بە؟
— قويسايشى، وتاعاسى-اۋ، ەرقاننىڭ جيعان مالى بار ما ەدى؟ سىڭىرگەن ەڭبەگى بار ما ەدى؟ سالقىن ۇيدە جاتىپ، ساپىرۋلى قىمىز ىشكەننەن باسقا نە ءبىتىردى؟.. ول كۇنىن ازسىنعانداي، ۇرى بىتكەندى ماڭىنا جيىپ، جارلىنىڭ جالعىز شولاعىن قاقشۋمەن بولعان جوق پا؟
— دۇرىس-اق، ەرقان ەڭبەك سىڭىرمەسە، سول مالدىڭ وزىنەن ءوزى جيىلعانى عوي...
— وزىنەن جينالعان جوق، ول مالدى جيناعان مىنا مەن! مەن سياقتى تەسىك وكپە مالايلار!
— پاي، پاي!.. مولداڭ كۇشتى-اۋ. كومەكەندەر قالاي ۇيرەتەدى؟!
— ۇيرەتسە، ايىبى جوق. ءبىز ۇيرەنۋدەن قاشپايمىز. كوممۋنيسشە جولاماي سەندەردىڭ ەتەگىڭنەن ۇستاعاندا دا، تاپقان پايدام شامالى. بىلتىر جۇماتايدان ەڭبەكاقىمدى داۋلاعانىمدا جيىرما پۇت بيداي ءوندىرىپ، سونىڭ ون پۇتىن پاراعا ءوزىڭ الىپ قالعان جوق پا ەدىڭ؟
— جارايدى، بەتىڭ تۇزەلگەن ەكەن. الدىڭنان جارىلقاسىن.
— سەن قۇرلى جارىلقار.
— قويدىم، قويدىم...
— قويماساڭ، ايتا بەر. قۇدىرەتىڭنەن كەلسە، بىرەۋدى شانشۋدى قويىپ، انا ەرقانىڭدى بوساتىپ ال.
— مەن تۇگىل، سەندەرگە قۇدايدىڭ دا ءالى كەلمەس.
— راس ايتاسىڭ، بىزگە قۇدايىڭنىڭ دا ءالى كەلمەيدى!— دەپ دۇيسەنباي شىمىركەنە سويلەدى...
قوجىر بەت ءدات تۇتىپ تۇرا المادى. سىنعان تاياعىن قولىنا ۇستاپ تومەن قاراپ ۇيىنە جونەلدى. باسقالارى دا بىرتىندەپ ۇيلەرىنە تاراستى. جاس جىگىت دۇيسەنبايمەن قاتارلاسا ءتۇسىپ:
— مەن ءبىر سويقان ەسىتتىم،— دەدى.
— نەمەنە؟
— ەرقان ساندىعىنداعى اسىل بۇيىمدارىن وسى ەرجانعا تىعۋعا بەرىپ جىبەرىپتى. بۇل ونى استىرتىن قاينىنا جونەلتىپتى...
دۇيسەنباي قالشيا قاراپ تۇرا قالدى. از-كەم ويلاندى دا:
— ءا، بالەم-اي، تۇرا-تۇر، كورسەتەرمىن!— دەپ، قوجىر بەت ەرجاننىڭ ۇيىنە قاراپ جۇدىرىعىن ءتۇيدى...
ەكى كۇننەن كەيىن ەرجان ۇستالىپ، قىلمىسى موينىنا قويىلىپ، اۋدانعا ايدالدى...
You Might Also Like
-
...اۋىلدىڭ قوتانىنداعى دوڭەسكە ۇزىنشالاۋ سالىنعان اعاش ءۇي بىردەن كوزگە تۇسەدى. اعاشى جاڭا. ءتورت تەرەزەسى بار. ماڭىندا قوقىرسىعان قورا-قوپسى جوق. ءبىراق، بالا كوپ: بىقىپ جاتىر، قايناپ جاتىر، بىرەۋ كى...
-
ارتريت — بۋىننىڭ ءىرىندى قابىنۋى. بۋىندى جارالاۋ، بۋىنعا باسقا ءىرىندى اۋرۋدان ميكروبتاردىڭ كەلۋى، ليمفا نەمەسە قان تامىرى ارقىلى كەلىپ تۇسكەن ميكروبتار بۋىندى ىرىندەتىپ جىبەرەدى. ءىرىڭدى ارتريت...
