ار سوتى الدىندا - 3. قارا حالات
(باللادا)
...ۇزىن باراق
ىشىندە تولعان ادام.
ىڭقىلداعان، كۇرسىنگەن، زار جىلاعان
ءبىرىن-بىرى قاعا-ماعا
سىرتقا قاراي تىنىمسىز زىمىراعان.
ءىشىن باسىپ، دوڭبەكشىپ جاتقان
سىبىرلاسىپ قويادى ءامينا مەن
كۇيەۋى امەن:
-بۇرىشتا جاتقان كەشەگى كەمپىر مەن شال
قوشتاسقان-اۋ، زايىرى، دۇنيەمەن
بارا جاتىر مىنالار سولاردى الىپ،
ءىش اۋرۋدان ولگەندەر قىرسىق شالىپ.
كۇننەن كۇنگە بارادى سانى ارتىپ،
كەتەر، ءسىرا، بۇل پالە ءبىزدى دە الىپ...
-قۇداي ءىسى،-
ءامينا ەڭىرەدى.
تولعان ورىس، دىنسىزدەر توڭىرەگى
يمان ايتار جان دا جوق ولە قالساق،
دەگەن ۋايىم
جۇرەگىمە ۋداي بوپ توگىلگەلى
مەن بايعۇستىڭ نە زامان... -
دەي بەرگەندە
ءبىر سۇلبا قاراڭداعان،
بارا جاتتى ەسىككە باياۋ بەتتەپ،
جان-جاعىنا كوز تىگىپ الاڭداعان.
-وسى كەمپىر كەشە دە وسى كەزدە
شىققان ەدى دالاعا.
- سول دا ءسوز بە؟.. -
دەپ ءامينا امەندى تىيماق ەدى.
-وزگەمىزدەن بۇل بايعۇس شيراق ەندى،
سەن جاتا بەر اڭىسىن اڭدىپ مۇنىڭ،
بايقايىن دا ازار بولسا،
ۇيقىسىز وتەر ءتۇنىم.
ءىزىن الا كەمپىردىڭ بۇ دا شىققان،
جىلدام باسىپ،
جورتاقتاپ كەمپىر مىستان.
كىرە بەردى ورماننىڭ ورتاسىنا،
وت كورىندى الدەن سوڭ سول ءبىر تۇستان.
الدەنەنى قايناتىپ، كەمپىر ءىشىپ،
وتىرعاندا ۇستىنەن امەن پىسىق
شىعا كەلىپ سىبىرلاپ امانداستى.
تۇرماسا دا كەمپىردىڭ كوڭىلى ءتۇسىپ،
بۇعانداعى ۇسىندى قاينامانى.
-قاينامادان ءىشىڭىز جايلانادى،-
دەگەننەن سوڭ جىبەردى بۇ دا تارتىپ،
قۋ نەمەنىڭ سەزىمى الدامادى.
-ايەلىڭدى الىپ كەل ەشكىمگە ايتپا...
ءىش اۋرۋى بىرتىندەپ قالدى ارتتا.
ەمشىمەنەن تانىستى، اتى- مارتا،
ءتىل تابىسىپ بۇلارمەن تىرلىك كەشتى،
بىر-بىرىنە ءسال - ءپال سەنىم ارتا.
ەستەن شىعىپ سىرقاتى، اشىققانى،
ازاپتى جىل بىرتىندەپ قاشىقتادى.
شىعا كەلدى باستىقتىڭ كوشىرى بوپ،
جىلقى جايىن بىلەد دەپ تانىستارى،
ءبىر باستىققا امەندى تانىستىردى.
ءامينانىڭ بۇل كۇندە كوكتە مۇرنى
-اتتەڭ، - دەيدى، - جەتپەيدى ءبىر كەسەك ەت
بار ايتپەسە تۇرمىستا بىرەۋ قۇرلى
ءامينا مەن امەننىڭ تاعدىر قوسىپ،
ءۇي بولعالى بارادى ون جىل ءوتىپ.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز ءسابي ءۇنى،
شىققان ەمەس بۇل ۇيدەن جان تەربەتىپ.
ەمشى مارتا ءاميناعا سىرىن اشىپ:
-ساعان، - دەدى، - ءسابيدىڭ اۋىلى قاشىق
جاتىرىڭا ءبىر كەسەك ەت ءبىتىپتى.
تاستاۋ كەرەك سول ەتتى سىلىپ، ارشىپ...
سونان كەيىن امەن دە قوزعاماعان بۇل جايدى،
پىسىق ەدى ول جىل ساناپ تابىسى دا ۇلعايدى.
دۇنيە قۋعان ادامعا
ۇرپاقسىزدىق ەمەس ەدى تىم قايعى.
...سوقىر اتتى باراكقا
شىعىپ قالعان شاحتادان
ساتىپ الار تابىلماي
تۇرعانىندا باسقا ادام
امەن ساتىپ العاندا.
قۇراستىرىپ سىنىق اربانى،
بولعاننان سوڭ اربالى
سوقىر اتتى جەگىپ اپ،
امەن ءىسىن جالعادى.
جولاۋشى تاسىپ ۆوكزالعا،
جۇك جەتكىزدى بازارعا.
كورشى - كولەم بار ماڭى،
ونىمەن قايدا بارمادى.
ماشينانىڭ جوق كەزى
جۇك تاسۋ، كىسى تاسۋدىڭ
جۇك كولىككە تۇسكەن سالماعى.
ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىستىڭ
اقشاڭ بولسىن بۇل ءۇشىن.
ۆوكزالعا دا اپاراد،
بازارعا دا جەتكىزەد.
«دياديا» - دەپ ءبىرىن، «مامالاپ»
كۇشىكتەيىن سابالاق
جولاۋشىنىڭ ءتىلىن تابادى.
سونان كەيىن جاتقانى،
تيەسىلى پۇلىن ساناپ-اپ.
دياديا ۆاسياعا دەگەنمەن،
ۇناماي قالدى مۇنىسى.
تالتاڭ باسىپ ءجۇرىسى،
اقشا ساناپ تۇرىسى.
ول ءيتتىڭ دە بار ەدى،
اتى مەنەن ارباسى.
امەننىڭ كەلىپ بىردە ول
بوجىسىنا جارماستى:
-قاڭعىعان قىرعىز الباستى!
باتىرماساڭ قاراڭدى،
جەر يىسكەيدى جامباسىڭ.
اقشاعا قۇمار ىندىنىڭ،
ورتاسىندا ورمان ويران بوپ،
قانعا باتىپ قالماسىن.
وسى جانجال العاشقى
ۆاسيانىڭ كۇشىن سەزدىردى،
كۇتپەي-اق كەلەر ايقاستى.
امەن جولعا جينالدى،
تولقىدى، قاتتى قينالدى.
دۇنيە ءۇشىن ءجون بولماس،
ءادىل جانى قيعانى،
ءامينا دا قوستادى.
«قالايىق» دەپ اقىل قوسپادى.
سول كۇنى جۇگى جينالىپ،
قۇلا تاڭدا اۋدى قوستارى.
كۇن ءجۇردى بۇلار، ءتۇن ءجۇردى،
كۇز كەلگەن دالا تۇنجىردى.
ءبىر دەريەۆنياعا كەلگەندە:
-الىس ەمەس ەل دە ەندى، -
دەدى امەن جايىمەن، -
اعاڭ مەنەن جەڭگەڭدى.
تانىس- ءبىلىس وڭگە ەلدى
بىزدەردەن ۇزگەن كۇدەرىن.
اشارشىلىقتىڭ ءۇزىپ شىدەرىن،
ولجامەن كەتپە دەگىزەر.
سىيلىق السايشى دەگەنى.
-مۇنىڭ شالىم ءجون ەندى،-
دەگەن سوڭ دۇكەن ىزدەگەن.
-كەتكەن-اۋ جۇرت ەگىنگە،-
دەسىپ جولعا تۇسكەن-دى،
ويناپ جۇرگەن بالاعا
جاپادان جالعىز دالادا،
ءامينانىڭ كوزى تۇسكەن-دى.
-انا بالا، زايىرى،
قاراشى قازاق بالاسى،-
دەپ دەگبىردەن ايرىلدى.
-امەن!- دەدى جالتاقتاپ،-
الىپ كەتسەك كىم بىلەد؟
سەنى ۇلدى بوپتى دەپ،
جاقىن- جۋىق دۇرىلدەپ،
تاسىتار ەدى-اۋ مەرەيدى.
زارىعۋمەن وتكەن جىلداردىڭ
تولار ەدى-اۋ كەنەيى...
قۋ جاتىر دەگەن كەشەگى
ابىسىن- اجىن، كورشىلەر،
قۋباس دەگەن قۋ جاقتار
ءوز قىلىقتارىن ەرسى دەر.
-اۋىزدارىنا قۇم قۇيىلار،-
دەپ قوستادى امەن دە.
-سويتە- سويتە بىرتىندەپ،
ارتتا قالاد بۇل قورلىق تا،
ەشكىم جوق دەريەۆنيادا
تەك وتىنەم قورىقپا.
جاقىن كەلىپ سول تۇسقا
اتىنىڭ باسىن ىرىكتى،
كورىنبەۋ ءۇشىن كۇدىكتى
بالانىڭ كەلىپ قاسىنا،
سيپاپ تۇرىپ باسىنان:
-ماماڭ قايدا ؟- دەپ سۇرادى.
-ول ما باقشاعا كەتكەن ەرتەمەن
ماماڭنىڭ ءسىڭىلىسى ەدىم دەدىم مەن
اتىڭ تۇسپەي اۋزىما...
-ىنتىزار.
-اپار ءبىزدى ماماڭا.
-باقشانىڭ جولىن بىلمەيمىن،-
دەگەنىنە قاراماي،
ء-جۇر،- دەدى ول اي-تۇيىنە قاراماي،
-كونبەسەڭ بار عوي وسىدان،-
دەپ سەستەندى بالاعا،
-ولتىرەم دە كومىپ كەتەم دالاعا.
شىعارار بولساڭ ءۇنىڭدى،
كەسىپ الام ءتىلىڭدى،-
دەگەندە بالا توسىلدى...
امەننىڭ كوڭىلى تۇراقتاپ،
ايداۋ جولدان جىراقتاپ.
اكەتىپ بارادى بالانى،
ولتىرمەسە جارادى.
ماماسىن ويلاپ ءبىر اۋىق،
كەتتىم-اۋ دەپ جىراقتاپ،
ۋايىم شەگىپ كەلەدى.
ماماڭنان كومەك بولماسا،
باسقادان كومەك جوق ەندى.
-قۋىپ كەلەر مامام ارتىمنان،-
دەپ قيالى شارق ۇرعان.
ال مىنالار انتۇرعان.
كەلەد سىڭار سوقپاقپەن.
-امەندى «پاپا» دەمەسەڭ،،
مەنى «ماما» دەمەسەڭ،
باسىڭدى جارام توقپاقپەن،-
دەپ قويادى ايەل ەسىرىپ.
ساڭقىلداعان داۋىسى
القاپتى باسىنا كوشىرىپ.
ورمان كەشى تۇسەر شاق،
قيقالاڭداپ دوڭعالاق
ەرىكسىزدەن ىركىلدى،
زارەلەرى قالماي ءبىر ءتۇرلى،
مۇرىندىق ءتۇسىپ قالىپتى.
-پايدالانىپ جارىقتى
دەرەۋ ىزدەپ تابىڭدار،
تاپپاساڭدار ءقاۋىپتى
جەر ەمەس بۇل دامىلدار،-
دەپ شىرىلداپ ءامينا
كەلىپ مۇنىڭ جانىنا:
-سەن ىنتىزار پاپاڭمەن
مۇرىندىقتى بىرگە ىزدەگىن.
قاراڭدار،- دەپ قويادى، - اربانىڭ
ءجۇرىپ وتكەن ىزدەرىن.
سول-اق ەكەن ىنتىزار
جۇگىرە الا جونەلدى.
الدى- ارتىنا قاراماي،
ءسال جىراقتا اناداي
اراسى مەن قاراعاي
بوكسەسىنە ءتۇسىپ بۇرىمى،
ۇستىندە قارا حالاتى
كيىمى كيگەن بۇگىنگى.
ماماسى مۇنىڭ ماماسى
انىقتاپ انە قاراشى،
ماماسى مۇنىڭ ماماسى.
انە - انە قىلت ەتتى،
قىلت ەتتى سايدان قاراسى.
تەرەڭ سايدى ورلەگەن،
پور-پور بولىپ تەرلەگەن
ىنتىزارمەن سول ايەلدى
جىراقتان امەن كورگەنمەن،
جاق اشۋعا باتپاعان.
جاق اشۋ تەڭ ەد ولگەنمەن،
ءوزىڭدى ۇستاپ بەرگەنمەن.
امەن كەرى بۇرىلدى،
ەكپىنى جوق بۇرىنعى
-ىنتىزاردى ءبىر قاتىن
ەرتىپ باراد بۇرىمدى
بالكىم...
-بىلەم سەنىڭ سىرىڭدى،
ادەتىڭ عوي بۇرىنعى
كولەڭكەڭنەڭ قورقاتىن.
ىنتىزاردىڭ شەشەسى...
قايدان كەلمەك ول قاتىن؟
-بالەگە قالار جايىم جوق،
ىنتىزار دەپ ىنتىقتىڭ
ەرەم دەسەڭ ات دايىن.
قالساڭ تاعى ءوزىڭ ءبىل،
ساعان ايتار، ءامينا،
ەڭ اقىرعى ءسوزىم بۇل.
دولدانىپ جىلاپ ەڭىرەپ:
-المادى قۇداي سەنى،- دەپ،
اتقا الدى مىنگەسىپ.
-كەتپەكپىسىڭ تاستاپ مەنى،- دەپ،
قاپ-قارا بولىپ توڭىرەك
اسپاندى قويۋ بۇلت باسقان،
قاقارىن توگىپ تۇردى اسپان.
-اتسىن قۇداي سەنى!- دەپ
جۇرگىنشىلەر تىنباستان،
قارا ورماندا ءتۇن باسقان
جەلە جورتىپ كەلەدى.
ەڭسەلەرىن مۇڭ باسقان،
الدارىنان كەزىكتى
ات شاپتىرىم كەڭ جازىقتى
قاراڭعىدا سوقپاقتان
قالعان ەدى كوز جازىپ،
جوعىنا قۋعىن كوز جەتتى.
پانالاپ تەرەڭ وزەكتى:
-دەم الاتىن كەز جەتتى،-
دەگەن ەد بىر-بىرىنە
ءقاۋىپتى جەردەن جىراقتاپ
وتتىك-اۋ دەدى شاماسى
كۇي تاڭداماس قىردىڭ قىزىمەن
كۇي تاڭداماس قىردىڭ بالاسى.
كوسىلە كەتتى كوگالعا،
كوگالدان جايلى جەر بار ما،
شارشاعان جانعا ءسىرا دا؟!
كوڭىلدەرى جايلانىپ،
جانتايا كەتتى بۇلار دا.
كارى اعاشتار قاقىراپ،
جۇلقىعان جەل جاپىراق
كوبەلەكتەي قالقىعان.
ازالى ۇنمەن اڭىراپ،
سولقىلداعان، سارناعان،
ۇلىعان ءۇنى قاسقىردىڭ
ەستىلەتىندەي قارا باسقىردىڭ.
جىلقىنىڭ جىلى قانىنا
جەرىگەنى عوي تاعى دا.
سورى ما الدە، باعى ما؟
جالتاقتاپ جان- جاعىنا
ايەلىن جالعىز قالدىرىپ،
جاقىندادى اتتىڭ جانىنا.
سوقىر ات ءقازىر امەننىڭ
ءۇمىتى دە بارى دا
بالاعانىمەن ونى بارىنا
ويناعاندا وت قامشى،
جولاماي قاشتى ماڭىنا.
سەبەپ بولدى سونىسى
الداعى اتار تاڭىنا
سوقىر اتقا نايزاعاي
قادالعانىن نايزاداي
كورگەندە
تۇياق سەرىپپەي اتى ولگەندە،
سولقىلدادى بالاداي...
ءاميناعا الدەكىم
جاقىن كەلىپ قىشقىردى،
-ويباي، مىناۋ مىندا،- دەپ،-
ولتىرىڭدەر تۇسكىردى.
ءامينانى سول ساتتە
قىلقىندىرىپ الدەكىم
قالدىرماي ءال - دارمەنىن:
-بالامدى نەگە ۇرلادىڭ؟-
دەپ سۇرادى اقىرىپ.
ال بۇل بولسا بەزەكتەدى باقىرىپ:
-مەن العام جوق،- دەي بەرگەندە،-
-مامام ىزدەپ كەلگەن بە؟
قالمايمىن سەنەن ولسەم دە،-
دەپ جەتىپ كەلگەندە.
«بالام» دەگەن داۋىستان،
بايعۇستىڭ ەسى اۋىسقان.
تۇنىپ ءبىر ءسات قۇلاعى،
ەڭىرەپ شوشىپ جىلادى.
كەڭىردەگىن ەزگىلەپ:
-از، - دەدى،- ساعان بۇل ءالى.
بوسانىپ ءبىر ءسات ارەڭ دەپ،
-انە تۇر بالاڭ، انە،- دەپ،
اتا تۇرىپ زىتقان-دى.
-ۇستاڭدار انا مىستاندى،
نيەتى قارا دۇشپاندى،
قۇتقارماڭدار، قۇرتىڭدار،-
دەگەن ءۇنى ايەلدىڭ
ابدەن ەسىن شىعارىپ،
الىپ كەتتى ىرقىن بار.
قارسى الدىنان الدەكىم
سىقىلىقتاي كۇلىپ جىرقىلداپ:
-ساسپا، ساسپا،
كۇتكەن مۇندا جۇرتىڭ بار،
دەگەندەي مە كۇش بەرىپ.
-جەتەم ساعان
ەسى شىعىپ ءاپ -ساتتە
ازىلگە جانى اربالىپ.
تۋلاعان تايداي تولقىنى
جاعانى تەپكەن سول ءتۇنى.
قارا كولگە قۇزدان قۇلادى،
ءومىر وتى پاقىردىڭ
ءسوندى وسىلاي اقىرى.
...امەننىڭ داۋسى زارلاعان،
ورماندى كەزىپ شارلاعان.
-قاتىن-اي، قاتىن قۇرتتىڭ، ءا؟
ىنتىزاردى جۇرت مىنا
سەنى ءسىرا بىلمەيدى،
جازىقسىز مەنى تىلدەيدى.
«قانىشەر نەمە بۇل» دەيدى.
ولمەي قولعا تۇسپەيمىن،
جىلا مەيلىڭ، كۇل مەيلىڭ،
بەرىلمەيمىن مەن ەندى.
ۇرايىن ءتۇپ ەنەڭدى.
اتىمدى قۇرتتىڭ، اقشامدى...
بىلمەيمىن مەن باسقانى
اقشامدى قايتار، اقشامدى،-
دەپ زارلاپتى ولگەنشە.
ءمايىتىن تاۋىپ الدەكىم
جەر قوينىنا بەرگەنشە.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان ق ر ۇعا-نىڭ جالپى جينالىسىنىڭ سالتاناتتى سەسسياسىنا قاتىسىپ، بولاشاق قازاق ازاماتى قانداي بولۋى ...
