InfoHub Logo

وسى كۇنى «سوسياليستىك قازاقستان» مەن «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىنىڭ رەداكسيالارىنا بارا قالساڭىز، كەڭ تەكپەشەكپەن كوتەرىلگەندە، وڭ قول جاقتا قابىرعادا قوس مرامور تاقتا قاعۋلى تۇر. مرامورعا قاشالعان التىن جازۋلار بار. وسى رەداكسيالاردا كەزىندە جۇمىس ىستەپ، سودان سوعىسقا اتتانىپ، ەرلىكپەن قازا تاۋىپ، قايتپاي قالعاندار ءتىزىمى.

مەن الدەقالاي رەداكسياعا جولىم تۇسە قالسا، وسى مرامور تاقتالار الدىندا باسىمدى ءيىپ ۇزاق تۇرامىن. نەشە ءتۇرلى ويلار كەلەدى. سوناۋ سۇراپىل سوعىستان وسىلار قۇساپ قايتپاي قالۋىم دا مۇمكىن ەدى-اۋ. وق ادامدى تاڭداپ تيمەيدى. نەبىر بوزداقتار كەتتى. مىنا تىزىمدەگىلەردىڭ كوبىن بىلە بەرمەيمىن. ءبىراق مەن جاقسى بىلەتىن ءبىر ادام وسى ءتىزىمنىڭ ورتا تۇسىندا تۇر.

ول — مۇحامبەتقۇل يسلامقۇلوۆ.

ول مەنەن ون جاس ۇلكەن ەدى. ءتىرى بولسا، بيىل جەتپىسكە شىعار ەدى. ءتىرى بولسا، «مۇقا، مۇقا» دەپ جەتپىسكە شىعۋىمەن قۇتتىقتاپ، قاۋمالاپ وتىرار ەدىك... ءيا، «ءتىرى بولسا» دەگەن تىلەككە جەتە الماعاندار قانشاما...

قازىرگى شىمكەنت وبلىسىندا ارىس دەيتىن اۋدان بار. سول اۋداندا باياعى زاماندا قوڭىرات دەيتىن رۋدان يسلامقۇل دەيتىن كىسى جيىرما بەس جىل بولىس بولىپتى.

سول كىسىدەن مۇحامبەتقۇل دەيتىن ۇل تۋىپتى. مۇحامبەتقۇل ساگۋ-دى بىتىرەدى. ول — قازاقتىڭ ەڭ ءبىرىنشى جوعارى ءبىلىمى بار ينتەلليگەنتى دەگەن ءسوز.

مۇحامبەتقۇل — ءوزىنىڭ شىققان تەگى ءۇشىن كەزىندە زارداپ شەككەن ادام. سونداي كەز بولعان. ۇستەم تاپتىڭ ۇرپاعى جاڭا زاماندى تىكسىنە قارسى الدى. ال، ءبىراق سولاردىڭ ىشىندە، اباي ايتقانداي، «اكەنىڭ ۇلى ەمەس، ادامنىڭ ۇلى» بولعاندارى دا بار. ولار جاڭا زاماندى ورناتۋعا قاتىستى، سوۆەتتەردىڭ تىلەۋىن تىلەدى. مۇحامبەتقۇل سونداي ازامات بولدى. اۋىلدا قاراپايىم ءمۇعالىم قىزمەتىن اتقارىپ، بالا وقىتتى. اۋداندىق گازەتتە جۇمىس ىستەدى. قولىنان ءىس كەلەتىن، قابىلەتى بار، نيەتى ادال ادام «سوسياليستىك قازاقستانعا» ادەبي قىزمەتكەر بولىپ اۋىسقان.

ول كەزدە «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى — عابيت مۇسىرەپوۆ. ال، عابيت كىسى تاني بىلەدى. «بولىستىڭ بالاسى» دەمەستەن، مۇحامبەتقۇلدى قىزمەتكە العان. ول راس.

مۇحامبەتقۇل ۇزىن بويلى، ماڭدايى كەرە قارىس، كوزى الاقانداي، قىر مۇرىن، قالىڭ قاسى بۇركىتتىڭ قاناتىنداي سۇلۋ جىگىت ەدى. مەن ونى ءبىرىنشى رەت 1936 جىلى كوردىم.

ۇلى وتان سوعىسى باستالدى. مەن اعا لەيتەنانتپىن. ەر ازاماتتار ءتىزىلىپ، اسكەري كوميسسارياتتىڭ الدىنا جيىلعان.

مەن — باتالون كومانديرىمىن. كەلگەندەردى قابىلداپ ءجۇرمىن. باتالون قۇرامى ول كەزدە — 750 ادام. قابىلداپ، ەلدى ارالاپ جۇرگەن كەزىمدە الدىمنان مۇحامبەتقۇل شىقتى.

— باۋكە! ەل باسىنا كۇن تۋعاندا، قاراماعىڭىزعا كەلىپ قالدىم، — دەدى ماعان.

— ءسىزدى مەنىڭ قاراماعىما بەرە مە، جوق باسقانىڭ قاراماعىنا بەرە مە، ونى ۇلكەندەر بىلەدى، — دەپ بۇرىلىپ كەتتىم.

ونى مەنىڭ قاراماعىما بەرگەن جوق. ءۇشىنشى باتالوننىي كومانديرى، قىرىق جاسقا كەلىپ قالعان مايور نيكولاي يۆانوۆيچ پولياكوۆ ەكەن. مۇحامبەتقۇلدى سوعان شتاب باستىعى ەتىپ تاعايىنداپتى.

مايدانعا باردىق. مارقۇم گەنەرال پانفيلوۆ — ديۆيزيا كومانديرى. سابىرلى، اقىلدى كىسى ەدى. پانفيلوۆ باستاعان قازاقستاندىقتار ديۆيزياسى موسكۆا تۇبىندە استاناعا انتالاعان نەمىس كۇشىنىڭ ءدال ناق ورتان بەلىنە قارسى تۇردى. جاۋ، اسىرەسە، وسى ديۆيزيا تۇسىنا كۇشىن كوپ توكتى. شەپتى بۇزىپ وتپەك.

1941 جىلدىڭ 23 وكتيابرى كۇنى نەمىستەر بىزگە سۇراپىل شابۋىل جاسادى. سناريادتار مەن مينومەتتەرىن، سامولەتتەرىن — ءبارىن جۇمساپ، ءبىزدى قاتتى ساستىردى. الدىمەن دۇشپاننان تاياق جەگەن مايور پولياكوۆتىڭ باتالونى بولدى. ونىڭ شتاب باستىعى — مۇحامبەتقۇل. بىت-شىت بولعان باتالوندى جيناۋ وڭاي ەمەس... دۇشپان قورشاپ الىپتى. ءبىر كەزەڭدە مۇحامبەتقۇل ءداتى شىداماستان، شابۋىلعا قارسى شىعامىن دەپ، ءبىر روتاعا «زا منوي! زا رودينۋ! زا ستالينا!» دەپ ايقايدى سالىپ، مىقىنىنداعى پيستولەتتى سۋىرىپ الىپ، جاۋعا قارسى شاۋىپتى. ەشكىم سوڭىنان ىلەسپەپتى. نەمىستەر تاڭدانىپ، جالعىز ادام كونتراتاكاعا شىعۋى تاماشا ەكەن دەپ ويلانىپ قالسا كەرەك.

جالت بەرىپ ارتىنا قاراسا، ەشكىم جوق.

— وي، اكەڭنىڭ... — دەپ مۇحامبەتقۇل جىلاپ جىبەرىپتى. سودان كەيىن قايتادان مايور پولياكوۆتىڭ قاسىنا كەلىپتى. پولياكوۆ ءبارىن كورىپ وتىرعان كىسى.

— ەرىم-اي، ەرىم-اي، — جىلاپ جىبەرىپ، يسلامقۇلوۆتى قۇشاقتاپتى. سول كەزدە ءبىر قاڭعىعان وق پولياكوۆتىڭ قاق ماڭدايىنان تيگەن. مايور پولياكوۆ ءتىل تارتپاستان قايتىس بولىپتى.

مەن ءوز باتالونىممەن بەس رەت قورشاۋدا قالدىم. ءبىراق تا بۇعاۋدى بۇزىپ، جاۋ شەبىن جىرتىپ، ۇدايى قورشاۋدان شىقتىق. ءبىر كەزدەسۋدە مۇحامبەتقۇل ماعان بىلاي دەدى:

— ءاي، باۋىرجان، ەسىڭدە بار ما؟ مەن ساعان ءبىر كەزدە وتە قاتال ەكەنسىڭ عوي دەپ ايتىپ ەدىم، — دەدى. — سەن سوندا ماعان بىلاي جاۋاپ بەردىڭ: «مۇقا، مەنى جۇمسارتىپ قايدا جۇمساماقسىز؟ دەپ. جىعىلدىم. ىشىمنەن ءسوز تاپقانعا قولقا جوق، دەگەن وسى ەكەن عوي دەپ ويلادىم. سەنىڭ قاتالدىعىڭدى مەن جاقتىرماۋشى ەدىم. ءبىراق سوعىستا قاتال بولۋ كەرەك ەكەن. مارقۇم، مايور پولياكوۆ جۇمساق كىسى ەدى. سونىڭ جۇمساقتىعىنىڭ قورلىعىن سوعىستا كوردىك.

26 نويابر كۇنى مەنى ديۆيزيا شتابىنا شاقىرىپ الىپ، قولباسشى روكوسسوۆسكييگە الىپ باردى. ول كىسى مەنى پولك كومانديرى ەتىپ تاعايىندادى.

اعا لەيتەنانتپىن. مەن تاڭداندىم. بۇيرىقتىڭ اتى — بۇيرىق. سوعىس كەزىندە وعان قارسى تۇرۋعا بولمايدى. قايتىپ كەلە جاتىپ جولدا: «وت پەن سۋدان بىرگە وتكەن باتالونىمدى كىمگە تاپسىرامىن» دەپ ويلاپ كەلەمىن. كوپ تولعانىپ، كوپ ويلانىپ باتالونىمدى مۇحامبەتقۇل يسلامقۇلوۆقا تاپسىرۋعا شەشىمگە كەلدىم.

بىرنەشە كۇندەر، بىرنەشە تۇندەر، بىرنەشە اپتالاپ قىرعىن سوعىستىق. يسلامقۇلوۆتىڭ باتالونى العى شەپتە ەدى. جاۋاپتى جەرلەردە بولدى. ءبارىن ايتپاي، ءبىرىن ايت دەگەندەيىن، «سوكولوۆو» قىستاعىندا دۇشپان تىقسىرىپ ءبىزدى قورشاي باستادى.

يسلامقۇلوۆتى شاقىرىپ الدىم.

— مۇقا! جاعدايدى كورىپ وتىرسىڭ عوي. مەن پولكتى الىپ شىعۋىم كەرەك، ناق وسى جەردەن. الىپ شىعۋ وڭاي ەمەس، سول سەبەپتى ءسىزدى توسقاۋىلعا تاستاپ كەتەمىن.

— ءتۇسىندىم، باۋكە!

پولكتى امان الىپ قالۋ ءۇشىن ءبىر باتالوندى جاۋدىڭ ارانداي اۋزىنا تىعىن بولسىن دەپ تاستاي سالعانمەن بىردەي. بۇعان ەردىڭ ەرلەرى عانا شىداس بەرەدى.

سول سوعىستا يسلامقۇلوۆ ءوز باتالونىمەن جاۋمەن شايقاسىپ، تابان تىرەسىپ تۇرىپ الدى. مەن پولكتى قورشاۋدان شىعارىپ، جاڭا شەپكە الىپ كەلدىم. ەكى كۇننەن كەيىن يسلامقۇلوۆ ءبىزدى قۋىپ جەتتى.

جيىرما توعىزىنشى نويابردە كريۋكوۆوعا كەلدىك. كەسكىلەسكەن ۇرىس تولاسسىز ءبىر اپتاعا سوزىلدى، دەريەۆنيانى بىرەسە نەمىستەر، بىرەسە ءبىز الامىز. سونداعى ءبىر وقيعا ەسىمدە.

5 دەكابردە مەن جارالاندىم. دارىگەرلەردىڭ گوسپيتالعا بار دەگەنىنە كونبەي، كوماندالىق پۋنكتتە جاتتىم، نەمىستەر بولسا، تاعى تىقسىرىپ بارادى. موسكۆاعا 30-اق شاقىرىم جەردەمىز.

ءبىر مەزەت ەكىنشى، ءۇشىنشى باتالونداردىڭ كومانديرلەرى قوسارلانا تەلەفون سوقتى.

— كوماندير جولداس، مەندە جەتى-اق ادام قالدى، — دەيدى ءبىرى.

— كوماندير جولداس، مەندە 12-اق ادام قالدى، — دەيدى ەكىنشىسى.

تەلەفونشىعا:

— دەرەۋ ءبىرىنشى باتالون كومانديرى كىشى لەيتەنانت يسلامقۇلوۆپەن جالعاستىر، — دەدىم. مۇحامبەتقۇل ترۋبكانى كوتەردى.

— مۇقا، ەكىنشى باتالوندا جەتى-اق ادام، ءۇشىنشى باتالوندا ون ەكى-اق ادام قالىپتى. سىزدە شە؟

— مەندە 120 ادام. ەكى مايور دا قاسىمدا وتىر.

— ەندەشە ترۋبكانى سولارعا بەرىڭىز!

ەكەۋىنىڭ تەز ارادا بولىمشەلەرىمەن يسلامقۇلوۆتىڭ قاراماعىنا كوشۋىن بۇيىردىم.

— ترۋبكانى يسلامقۇلوۆقا بەرىڭىز!

— مۇقا، كوماندانى قولعا الاسىز. مىنا ەكەۋىن ۇرىسقا سالىڭىز.

— ويباي-اۋ! — دەدى مۇحامبەتقۇل. — بۇلار مايورلار عوي، قالاي بولادى مۇنىڭ ءوزى!

— جاساقسىز مايور — مايور ەمەس. ولاردىڭ باتالوندى تۇگەل جوعالتقانىنا سەنبەيمىن. دەرەۋ كىرىسىڭىز. ءىستىڭ انىق-قانىعىن ادامدار جىبەرىپ انىقتاڭىز، ال، ەكى مايوردى قاتارداعى جاۋىنگەرلەر ساپىنا قوسىڭىز.

— قۇپ بولادى، باۋكە!

كەيىن انىقتالدى، ەكىنشى باتالوندا 7 ادام ەمەس — 170 ادام، ءۇشىنشى باتالوندا 12 ادام ەمەس — 150 ادام بار ەكەن.

ورىستا ماقال بار: «ءوزىم باتىر رەتىندە، ءسىزدى دە باتىر دەپ تانىدىم» («كاك حرابرەس، پريزنايۋ ۆاس حرابرەسوم»)، — دەيدى. سول كريۋكوۆوداعى سوعىستا مۇحامبەتقۇل يسلامقۇلوۆتى ناعىز ەرجۇرەك ازامات دەپ تانىپ، قاھارماندىعىنا باسىمدى ءيىپ ەدىم.

بارىس جىلىنىڭ ەرەجەپ ايىنىڭ باس كەزى. ءتۇس قايتا جەرتولەدەن دالاعا شىعىپ، اۋا رايىنا كوز سالسام، اسپاندى قويۋ قارا بۇلت قاپتاپ، ىركىلمەي باتىسقا جىلجىپ بارا جاتىر ەكەن. قالىڭ تۇمان ايدالاداعى جالعىز جولاۋشىنىڭ كوڭىلىنە قايعى سالعانداي، ماڭگى مىلقاۋ قارا ورمان ىشىندەگى كۇن كوزىن كورگەندە جايناپ، ويناپ، الۋان ءتۇرلى قۇلپىرعان كىلەم ءتۇرى اشىق الاڭقايعا (پوليانا) بىلق ەتپەي، جىم-جىرت، ءۇنسىز سۇلاپ جاتقان شالاجانسار، سولعىن، تەرەڭ قايعىلى ويعا شۇڭگىگەندەي كورىندى.

— الدە، قولدىڭ بارلىعى قاتتى ۇيقىدا ءتۇس كورىپ جاتقان بولدى ما، تىرس ەتكەن دىبىس ەستىلمەيدى عوي، — دەي بەرگەنىمدە: — اتتار دايار، گۆارديا مايورى جولداس، — دەپ باياندادى اديۋتانت.

— پودپولكوۆنيكتى شاقىرعىن، — دەدىم.

ەگدە جاسقا كەلگەن ناچالنيك شتابىم، ورتا بويلى، دەمبەلشە كەلگەن كىسى، مىقىنىنداعى بەس اتارىن قاپسىرا ۇستاپ، بورت-بورت جەلىپ كەلدى.

— مىناۋ قايدان كەلگەن تىنىشتىق، يگنات پلاتونوۆيچ؟ — دەگەنىمدە:

— وي، ءتايىرى-اي، سوعىس كەزىندە قايدان تىنىشتىق بولسىن، ەكى جەردە پىشاقتاسىپ، ىرەسىپ جاتىرمىز، — دەپ سابىرلى داۋسىمەن، ۇيرەنشىكتى ناقتىلىقپەن بايانداي باستادى.

* * *

بۇقپالاپ، تاياي سۇرىنە ءور جاعالاي جۇگىرىپ بارا جاتىرمىن، وڭ قولىمنان شاپ ۇستاي الىپ:

– ورعا ءتۇسىڭىز، گۆارديا مايورى جولداس، الداعى جاۋ باقىلاۋشىسىنىڭ كوزىنە تۇسە كورمەڭىز، — دەدى اققۇبا كەلگەن جاس ورىس جىگىتى.

— نەعىپ جاتىرسىڭدار؟ — دەپ ەدىم، ول «تىس» دەگەندەي يشارات بەرە جاقىنداپ:

— الدىڭعى وكوپتا نەمىستەر... لەيتەنانت ولاردى ادەيى جىبەردى... قاقپانعا ءتۇسىرىپ الامىز، — دەيدى. بىزگە ەش ۋاقىتتا اتۋشى بولماڭدار، ءۇنىن شىعارماستان قۇرتىڭدار، دەپ جارلىق ەتتى، — دەپ اسىعىپ، ساسىپ، سىبىرلاي باياندادى.

— ايتقانىڭا تۇسىنسەم، توبەڭدى كورمەيىن،— دەپ تاڭعالا بەتىنە قاراپ، — سەن ءوزىڭ نە بىلجىراتىپ تۇرسىڭ، جوندەپ توق ەتەرىڭدى ءبىر-اق ايتشى، — دەدىم. ول تاعى سىبىرلاپ، جاسىل كوزىن ۇرەيلەندىرە كۇلىپ: — ءقازىر، ءقازىر... توق ەتەرىن ءقازىر ايتامىن، — دەپ قولىن ءبىر سەرمەدى دە، الدىڭعى ور مۇيىسىنە تىشقان اڭدىعان مىسىقتاي جينالىپ ىرشىپ، جوق بولىپ كەتتى. اديۋتانت تاڭعالا قاراپ اۋزىن اشا بەرگەندە، قارلىققان داۋىسپەن:

— اۋزىنا پيلوتكانى تىققىن... ءۇنىن شىعارا كورمەگىن... ويباي، قاتتى بۋىندىرما... مىناۋسىن مەن بارماعىمدى قاتتىراق باتىرىپ جىبەرىپ بۋىندىرىپ ءولتىرىپ قويدىم با؟ — دەگەن سىبىرعا جەتىپ بارساق، ور تۇبىندە ون نەمىستىڭ القىمىنان ءبىزدىڭ ون جىگىت الىپ، جىعىپ سالىپ، ۇستەرىنە ءمىنىپ، قىلقىندىرا ارپالىسىپ جاتقانىن كوردىم.

الىبەك پەن دالمان ەكى جاقتاعى شەتىنەن كوگەندەگى قوزىلاردى اعىتقانداي نەمىستەردىڭ قارۋ-جاراقتارىن الىپ، اۋىزدارىن تاڭىپ، قولدارىن ارتىنا بايلاپ، تۇتقىننان بوساتىپ، ور جيەگىنە قاراتا يتەرمەلەپ جىبەرىپ جاتقانىنا اڭ-تاڭ بولىپ تۇرىپ قالىپپىن. مەنى كورە سالا لەيتەنانت الىبەك بايانداۋ كەيپىمەن ماعان قاراي تۇرا ۇمتىلدى.

— كەيىن، كەيىن ايتارسىڭ، ەرىم، — دەپ قولىممەن سىلتەي توقتاتتىم.

— مايور جولداس، نەمىستەر وڭ قولىمەن ەشقانداي ارەكەت ەتپەيدى، ونى بايقاپ تۇرسىز با، — دەدى اديۋتانت.

— ءيا، — دەدىم دە، بەتىنە جالت قاراپ: — نە دەپ قىرتىپ تۇرسىڭ، بار، جاردەمدەس مىنالارعا. بايقاۋدى ماعان-اق تاپسىر، — دەدىم.

— قۇپ بولادى، — دەپ ىنتالانا ۇمتىلدى ول.

* * *

— قوقي اتاڭ اۋزى، تاعى جيىرما نەمىس كەلەدى، — دەدى باقىلاۋشى قىرعىز جىگىت.

— نىساناڭنان تۇسىرە كورمەگىن... مىنالارىن جايعاستىرۋدى اياقتاۋعا از قالدى، سابىر ەت، مەن ايتپاستان اتپاعىن، — دەدى لەيتەنانت.

جاۋىنگەر باسىن يزەدى دە، قول پۋلەمەتىنىڭ قۇنداعىن قاپسىرا قۇشاقتاپ، نىسانانى كوزدەي بەردى. قاسىنا بارىپ:

— قايدا؟ — دەپ سۇراپ ەم.

— ويپاڭداعى بۇتانىڭ ىشىندە، ءقازىر بەرمەن شىعادى، — دەپ مويىن بۇرماي تۇرا بەردى.

راس ەكەن، بىرەسە ەڭبەكتەپ، بىرەسە جەر باۋىرلاپ كەلە جاتقان جيىرما شاقتى نەمىستەردى مەن دە كوردىم.

— الىبەك، نەمىستەر 150 مەتردەي جەردە. مىنا پۋلەمەچيككە ايتاتىنىڭدى ايتساڭشى، — دەپ ارتىما قاراسام، ول شىنىمەن بوساعان ەكەن، كۇلىمسىرەپ بالا مىنەز لەيتەنانت:

— سابىر ەتىڭىز، اقساقال، انالار ءبىراز ۇزاسىن، — دەپ ارتتى كورسەتتى دە، كوزى جاۋدىرەپ: —اعاتاي، ءسىزدىڭ كەتۋىڭىزدى سۇرانام، ءبىز اتساق، نەمىستەر دە اتادى عوي، ءسىزدىڭ بەكەر قاۋىپتە بولۋىڭىزدىڭ قاجەتى نە؟ — دەدى.

— ءجۇز مەتر قالدى، ادامدارىڭ قايدا، تەز ىستەيتىنىڭدى ىستە. مەن تۋرالى قامقورلىعىڭدى ودان كەيىن ايتارسىڭ، — دەدىم ءتۇرىمدى سۋىتىپ.

الىبەك ەكىنشى پۋلەمەتتى ءوزى الىپ، قىرعىز جىگىتىنە:

— مەن وڭ قاناتتان، سەن سول قاناتىنان ورتاسىنا دەيىن «وگون!» — دەپ كوماندا بەردى.

ەكى قول پۋلەمەت بىردەن ساق ەتىپ دۇرىلدەي ءولىمدى شاشىراتتى. دۇشپان قيراي قۇلاپ، شەتىنەن جىعىلىپ، سۇلاي باستادى. ءسال تىنىس الا بەرىپ، ەكەۋى بىردەي تاعى دا اتتى.

— دۇرىس. ءتىرى قالعان بىرەۋى دە كورىنبەيدى، توقتات، — دەي بەرگەنىمدە، جاۋ جاعىنان بىرنەشە وق زۋ-زۋ ەتىپ وتە شىقتى. ورعا بۇعا قالدىق. نەمىس قويار ەمەس. باس كوتەرتپەي، وق پەن مينانىڭ استىنا الىپ، سابالاپ جاتىر ءبىزدى. وكوپتىڭ تۇبىنە وتىردىق.

— قانە، نەمىس تىنشىققانشا، تەمەكى تارتىپ الالىق، جىگىتتەر. مۇمكىن ءبىر ميناسى تىكە تۇسە قويعانداي بولسا، پاپيروس بەكەرگە شىعىن بولار، — دەپ كۇلىپ جىگىتتەرگە كۇمىس قۇتىمدى ۇسىندىم. پاپيروستى الا بەرىپ، ماسادان قورعانعانداي قىرعىز جىگىتى وڭ قولىمەن قۇلاعىن قاقتى دا:

— ەمي، اتاڭدى ۇرايىن، نە بولعان؟ — دەپ قولىنداعى قانعا تاڭعالا قارادى. الىبەك جۇگىرىپ كەلىپ قارادى دا:

— وي، جىگىتىم-اۋ! قۇلاعىڭدى تەسىپ كەتىپتى عوي، — دەپ قالتاسىنان جالما-جان شۇبەرەك الىپ تاڭا باستادى. تەمەكىنىڭ ءتۇتىنىن بۇرقىراتا شىعارىپ وتىرىپ:

— وقاسى جوق، لەيتەنانت جولداس، نەمىستەر مەنى سوعىستان كەيىن سىرعا تاقسىن دەپ قۇلاعىمدى تەسكەن شىعار، — دەپ سابىرلى جۇزىمەن ەزۋىن جيدى. كەنەت جاۋىنگەر اسپانعا قولىن شوشايتىپ:

— مايور جولداس، ءبىزدىڭ سنارياد، — دەدى.

— مىنا شۋدىڭ ىشىندە ونى قايدان تاني قويدىڭ؟ — دەگەن سۇراعىما:

— ءبىزدىڭ سناريادتىڭ زۋىلداعانى نەمىستەردىكىندەي ەمەس، ونى مەن ءار ۋاقىتتا اجىراتا بىلەمىن، — دەدى.

ايتقانىنداي-اق الدىمىزداعى نەمىس بەكىنىسىنە ءبىزدىڭ زەڭبىرەكتەر وق جاۋدىرىپ، گۇرسىلدەپ، ءۇستىن-ۇستىن جارىلىپ جاتقاندارىنىڭ داۋسى انىق ەستىلە باستادى. ازدان سوڭ ءبىزدى اتىپ جاتقان پۋلەمەتتەر مەن مينومەتتەردىڭ ءۇنى ءوشتى.

* * *

ءتۇنتى ساعات ون ەكى. جەرتولەگە يگنات پلاتونوفيچ كىرىپ كەلىپ:

— كوماندير جولداس، لەيتەنانت الىبەك قارجاۋباي ۇلى ونشاقتى جاۋىنگەرىمەن ءسىزدىڭ شاقىرۋىڭىز بويىنشا كەلىپ تۇر، — دەدى.

— شاقىرىڭىز، بارلىعى كىرسىن وسىندا، — دەدىم. ولار ىزەتپەن، اسكەري ادەپ ۇستاپ كىرىپ كەلدى.

— شەشىنىپ وتىرىڭىزدار، جىگىتتەر. يگنات پلاتونوفيچ، ءسىز دە وتىرىڭىز، — دەدىم دە، — نيكولاي ون ءۇش ادامعا اس دايارلات، — دەپ اديۋتانتقا بۇيىردىم. جاس، اققۇبا ورىس جىگىتىنە: — سەن كىم بولاسىڭ؟ — دەدىم. ول ورنىنان ىرشىپ تۇردى.

— وتىرىپ ايت، اسىقپاستان، — دەدىم.

— مەن — يان كارشاكوۆ. سوعىستان بۇرىن ونجىلدىق مەكتەپتىڭ اقىرعى بولىمىندە وقىدىم، اكەم تەرى زاۆودىندا جۇمىسكەر بولىپ ىستەيدى، — دەدى دە، باسقا نە ايتايىن دەپ، ۇيالا قىزاردى.

— دۇرىس. سەن كىمسىڭ؟ — دەدىم باسى تاڭۋلى قىرعىزعا.

— مەن — ەفرەيتور وشپانقۇل الىموۆ. سوعىستان بۇرىن باستاۋىش مەكتەبىندە ءمۇعالىم بولىپ ىستەدىم. پەدتەحنيكۋمدى 1939 جىلى ءبىتىردىم. اكەم — كولحوزشى.

— دۇرىس. سەرجانت دالمان، كىم ەكەنىڭدى تولىعىنان ايت، — دەپ ەم، دالمان قىمسىنىپ:

— مەنى بىلەسىز عوي، نەسىن قايتالايىن، — دەدى.

— جادىمدا جوق، ەسىمە تۇسىرگىن، — دەگەندە اديۋتانت ۇستەلدىڭ ۇستىنە تاماق اكەلىپ قويدى.

— جارايدى، كەيىن ايتارسىڭ، — دەپ ءارقايسىسىنىڭ الدىنا اراق قۇيىلىپ بىتكەن سوڭ:

— مەن انىق-قانىعىن بىلمەيمىن. ءبىراق تا سەندەر بۇگىن اجەپتاۋىر قىزمەت اتقاردىڭدار. وزدەرىڭ كەيىننەن ماعان تۇسىندىرە جاتارسىڭدار. سەندەردىڭ اماندىقتارىڭ ءۇشىن الدىمەن جۇتىڭدار مىنا رومكەدەگىنى، — دەدىم.

تاماقتانىپ بولعان سوڭ، دالمان:

— رۇقسات بولسا، مايور جولداس مەن ايتايىن، — دەدى.

— ايتا قويعىن.

— مەن، دالمان مويسەي سالامونوۆيچ، ۇلتىم — ەۆرەي. سوعىستان ءبىر جىل بۇرىن عانا تۇرمەدەن شىققان رەسەديەۆيستپىن. ماعان ەلىم سەنىپ قولىما جاراق بەردى. مەن ەلىمنىڭ جاقسى ۇلى ەمەسپىن. سويتسە دە سەنىمدى اقتاۋ قيىن ەكەن. وسى سوعىستا انامنىڭ اق ءسۇتىن اقتاپ، وتان ءۇشىن نە شەيىت بولىپ ءولىپ، ءتىرى قالسام، ادام قاتارىنا اق ادال نيەتپەن قوسىلۋدى ارمان قىلىپ، الدىما اسقار تاۋداي ماقسات ەتىپ ەدىم. باسقا نە ايتايىن...

---