InfoHub Logo

الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانى،  داۋلەت اۋىلى  
«مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى شاعىن ورتالىعى بار
№11 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبى» مكم
7 «ا» سىنىپ وقۋشىسى: ولجاباي ايدوس
جەتەكشىسى: قادىرقوجا قىزى ءمولدىر

ماقساتى: ارىستان باب كەسەنەسىنە زەرتتەۋ جۇرگىزە وتىرىپ، شىعارماشىلىق تاپسىرمالار توپتاماسىن ۇسىنۋ، توپپەن جۇمىسقا باۋلۋ؛

1-مالىمەتپەن تانىسۋ؛

ارىستان باب كەسەنەسى كونە وتىرار جەرىندەگى ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشى.

تۇركىستان حالقىنىڭ اراسىندا مۇسىلمان ءدىنىن تاراتۋشى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ ۇستازى بولعان ارىستان باب اتا ءقابىرىنىڭ باسىنا سالىنعان. كەسەنە ءدالىزحانا، مەشىت، قۇجىراحانا، ازان شاقىراتىن مۇنارا سياقتى جەكە بولمەلەردەن قۇرالعان. كەسەنەنىڭ ەڭ كونە بولىگى ءقابىرحانا بولۋى ءتيىس. ءقازىر دە ونىڭ ەدەنى باسقا بولمەلەرمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر بيىك. ءقابىر ۇستىنە العاشقى بەلگى ΧΙΙ ع. شاماسىندا سالىنعان. مازار ΧΙV عاسىردا قايتا جوندەلگەن. ارىستان باب كەسەنەسى ΧΧ ع باسىندا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قاراجاتىمەن كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن اۋدانى 35x12 م، بيىكتىگى 12 م، بۇرىنعى مەككەگە قاراعان ەسىگى تۇركىستانعا، ازىرەت سۇلتانعا باعىتتالىپ، سولتۇستىك جاعى كەسەنە، وڭتۇستىك جاعى مەشىت ەسەبىندە قايتا جوندەلدى. ءدالىز-قاقپا ماڭدايشاسىنا ءمارمار تاقتا قالانىپ، بەتىنە ھيجرا بويىنشا 1327 جىل، ياعني سوڭعى قۇرىلىس جۇرگەن ۋاقىت دەپ كورسەتىلگەن

XVIII ع قۇرىلىس قيراتىلىپ، فريز جازبالارى بويىنشا 1909 جىلى قايتا سالىندى. 1971 جىلى جوعارى دەڭگەيدەگى گرۋنت سۋلارى سالدارىنان مەشىت قۇلاتىلىپ، قايتا ورناتىلدى. قازىرگى كەزدە بۇل كەسەنە ورتالىق ازياداعى قاجىلىق مىندەتتى وتەيتىن مۇسىلمان كيەلى جەرلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى اڭىز بويىنشا ارىستان باب مۇحاممەد پايعامباردىڭ ەلشىسى بولعان. ءبىر كۇنى مۇحاممەد پايعامبار ءوزىنىڭ شاكىرتتەرىمەن قۇرما جەپ وتىرعان ەدى. ءبىر قۇرما قايتا-قايتا ىدىستان قۇلاي بەرىپ، پايعامبار ىشكى داۋىستى ەستىدى: «بۇل قۇرما سىزدەن كەيىن 400 جىل الداعى ۋاقىتتا تۋىلاتىن مۇسىلمان بالا احمەتكە ارنالعان». سوندا پايعامبار شاكىرتتەرى ىشىنەن بۇل قۇرمانى كىم يەسىنە جەتكىزەتىنىن سۇرايدى. ەشكىم سۇرانعان جوق. پايعامبار سۇراقتى قايتا قويعاننان كەيىن، ارىستان باب بىلاي دەدى: «ەگەر ءسىز اللا تاعالادان 400 جىل سۇراپ بەرسەڭىز مەن بۇل قۇرمانى يەسىنە جەتكىزەمىن». حالىق اڭىزدارىنان جانە جازبا دەرەكتەرىنە قاراعاندا ارىستان باب احمەت ءياسساۋيدىڭ ۇستازى بولىپ قۇرمانى جەتكىزەدى. قازىرگى كەزدە ارىستان باب مازارى ۇستىندە 30*13 مەتر اۋماعى بار كەسەنە تۇر. تاريحي دەرەكتەر بويىنشا XII-XVIII عاسىرلاردا كەسەنە بىرنەشە رەت قايتا سالىنىپ، قايتا جاڭارتىلدى. قوجا احمەت ياسساۋي ۇلى اۋليە مەن ءدىني كورىپكەل 1103 جىلى تۋىلىپ 1166 جىلى قايتىس بولعان.

ارىستان بابتىڭ دۇنيە سالۋى قوجا احمەت ياساۋي حيكمەتىندە بىلايشا سۋرەتتەلەدى:
«بابام ايتتى: ەي بالام، قاسىمدا تۇر ولەيىن،
جانازامدى وقىپ كوم، جان ءتاسىلىم قالايىن.
مەدەت بەرسە مۇستافا، عارىش بيىگىنە شىعايىن.
ارىسلان بابام سوزدەرىن ەسىتىڭىز - تابارىك.

الەمگە تانىمال “ارىستان باب” ماۆزولەيىنىڭ قۇرىلىسى جاڭا ارحيتەكتۋرالىق كەشەن تۇرعىسىندا باستالعان. يدەيا اۆتورى – بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ينجەنەر-عالىم، تانىمال مەسەنات اسقار قۇلىبايەۆ بولىپ تابىلادى.
وتىرار وڭىرىندە ءبىز ەستىگەن اڭىز بايىنشا ارىستانباب دۇنيە سالعان سوڭ، ونىڭ دەنەسىن اق بۋراعا ارتىپ، ەركىنە جىبەرىپ، سوڭىنان ىلەسىپ وتىرعان. اق بۋرا جۇرە-جۇرە وسى جەرگە شوككەن ەكەن. سول شوككەن جەرگە ارىستانباب قويىلىپتى.

1-توپ تاپسىرماسى. كارتانى مۇقيات قارا، قانداي كەسەنە ورنالاسپاعان كەلەسى كارتاعا كەسەنەلەردىڭ سۋرەتىن تۇسىرەمىز.....

2-توپ تاپسىرماسى. سۋرەت سويلەيدى، سۋرەتتەرگە قاراپ ەسسە جازامىز. /70-90 ءسوز/

1- توپقا تاپسىرما.اداسقان سوزدەردى تابامىز. ماعىناسىن ايتامىز.

2-توپقا تاپسىرما. ديكتانت.

........................ ............ كەسەنەسى كونە .............................. جەرىندەگى ...................... ونەرى ەسكەرتكىشى. .................. حالقىنىڭ اراسىندا مۇسىلمان ءدىنىن تاراتۋشى ......................... ............................... ..........................  ۇستازى بولعان.كەسەنە ....................... ، ............................ ، ........................... ، ....................  سياقتى جەكە بولمەلەردەن قۇرالعان.ءقابىر ۇستىنە العاشقى بەلگى ................. عاسىردا سالىنعان. مازار ..................... عاسىردا قايتا جوندەلگەن. ............. عاسىردىڭ باسىندا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قاراجاتىمەن كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن اۋدانى ......................... مەتر، بۇرىنعى مەككەگە قاراعان ەسىگى ................................، .......................... ...................... باعىتتالعان. وڭتۇستىگى ........................... رەتىندە قايتا جوندەلدى. ....................... / ....................... ماڭدايشاسىنا ءمارمار تاقتا قالانىپ،بەتىنە ھيجرا بويىنشا ................. جىلى، ياعني سوڭعى قۇرىلىس جۇرگەن ۋاقىت دەپ كورسەتىلگەن.

قورىتىندى. قيمىل قوزعالىس ارقىلى جاۋاپ بەرۋ.

 «ءيا»- دەسە قول شاپالاقتايدى، «جوق» - دەسە اياقتارىن تارسىلداتادى.

1.   قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ ۇستازى ەمەس.
2.   وتىرار جەرىندەگى ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشى.
3.   ءدالىزحانا،مەشىت،قۇجىراحانا،مۇنارا بولمەلەرى بار.
4.   كەسەنەنىڭ ەڭ كونە بولىگى ءقابىرحانا.
5.   10 عاسىردا سالىنعان.
6.   16 عاسىردا جوندەۋدەن وتكىزگەن.
7.   كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن تۇرعىزىلعان.
8.   اۋدانى 35x12 مەتر.
9.   مەككەگە قاراعان ەسىگى تۇركىستانعا،ازىرەت سۇلتانعا باعىتتالعان.
10. ھيجرا بويىنشا 1327 جىل قۇرىلىستى سوڭعى جوندەگەن ۋاقىت دەپ كورسەتكەن.

---