ارمانى ۇلكەن ازات ەل
تاقىرىبى: ارمانى ۇلكەن ازات ەل
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وتكەن تاريحىمىزعا دەگەن ۇلتتىق كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ. وقۋشىلاردى ەلدى، وتانىن سۇيۋگە جانە ەگەمەن ەلىمىزدى ساقتاۋعا جانە ونى گۇلدەندىرۋگە قۇشتار پاتريوتتىق كۇش – قۋاتى مول جاستاردى تاربيەلەۋ. جەلتوقساندا مەرت بولعان قازاق قىزدارى مەن جىگىتتەرىنىڭ رۋحىنا، ەرلىگىنە دەگەن تاعزىم.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر، بۋكلەتتەر، ناقىل سوزدەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى:
كوك تۋىم كوتەرىلدى باعىم جانىپ،
ەلتاڭبام كۇللى الەمگە تانىلدى انىق.
شىرقادىم ءانۇراندى بار داۋىسپەن،
ارمانىم – اتا زاڭىم قابىلدانىپ.
بىزگە تاۋەلسىزدىك تۋىن، قازاقتىڭ كوك بايراعىن بيىك كوتەرىپ، ەل ەكەنىمىزدى دالەلدەپ، دۇنيە جۇزىنە تانىلۋىمىزعا سەبەپ بولعان جانە دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن جەلتوقسان وقيعاسىنا بيىل 25 جىل تولىپ وتىر.
«مەن - قازاق، قازاقپىن دەپ ماقتانامىن،
ۇرانعا «الاش» دەگەن اتتى الامىن» - دەپ ازاتتىقتى اڭساعان، سول جولدا ايانباي قىزمەت ەتكەن الاش ارىستارىنىڭ بارلىعى دا قۋعىن – سۇرگىنگە ۇشىراپ، ستاليندىك قىزىل تەرروردىڭ قۇرباندارى بولدى. سول الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ازاتتىق يدەياسىن جالعاستىرعان، قىرشىن كەتكەن ارىستاردىڭ اماناتىن ارقالاعان كەيىنگى تولقىن ءىنى – قارىنداستارى 1986 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسە ءبىلدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتۇپ تامىرى «جەلتوقسان» وقيعاسىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكەندىگىنە ەشكىم داۋ ايتا الماس. «ءتۇبىن بىلمەگەن تەكسىز» دەگەن قازاقتىڭ عاجاپ ءسوزى وسىندايدان شىقسا كەرەك. سەبەبى، تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتۇپ تامىرى سوناۋ بابالار ار – نامىسىنان تۋىنداپ جاتقان جوق پا؟ بەيبىت شەرۋگە شىعىپ، بيلىك تاراپىنان كىنالى دەپ سانالعان جاستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى قاندى قىرعىندا كوز جۇمسا، امان قالعاندارى وزدەرى اڭساعان ازاتتىقتىڭ قىزىعىن كورۋدە. ۋاقىت ەمشى دەپ ءوزىمىزدى جۇباتقانىمىزبەن، قىرشىن كەتكەن باۋىرلارىمىز ەسىمىزگە تۇسكەندە جان – جاراسى جاڭعىرىپ، قايعىنىڭ ايىقپاس دەرتىنە شالدىققانىڭدى تەرەڭ سەزىنە تۇسەسىڭ. قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ءلاززات اسانوۆا، ءسابيرا مۇحامەدجانوۆا، ەربول سىپاتايەۆ سىندى قانداستارىمىزدى ەستەن شىعارۋ مۇمكىن بە؟
وسى جەلتوقسان وقيعاسى سالدارىنان قازا بولعان جازىقسىز جاستارىمىزدىڭ رۋحىنا باس ءيىپ، ورىنىمىزدان تۇرىپ ءبىر مينۋت ەسكە الايىق!
ءبىر مينۋت ۇنسىزدىك.
1986 جىلعى 16 جەلتوقساندا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمى بولدى. سول پلەنۋمدا د. قونايەۆ ءبىرىنشى حاتشى قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، ورنىنا بۇرىنعى ۋليانوۆ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان گ. ۆ. كولبين سايلاندى. بۇل ستۋدەنت جانە جۇمىسشى جاستاردىڭ بەيبىت ماقساتتاعى شەرۋىنە اكەپ سوقتى. الاڭعا شىققان جاستاردى قارۋلى كۇشپەن باسىپ – جانشىدى. دەمونستراسيا اياۋسىز باسىلدى.
كۇللى الەمدى ءدۇر سىلكىنتكەن 1986 جىلعى الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسى قازاق توپىراعىنا ۇلتتىق ساناسىن، نامىسىن جەتەلەگەن جاڭا ءارى قايسار بۋىننىڭ كەلگەنىن ايگىلەدى.
«تاۋەلسىزدىك باستاۋى - جەلتوقسان» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى باستايمىز.
حور: مەملەكەتتىك ءانۇران
عاسىرلار بويى جۇرگىزىلگەن ۇلت – ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ زاڭدى جالعاسىنداي بولعان ەڭ شەشۋشى ءارى بۇكىل ورتا ازيا مەن ەۋروپاداعى دەموكراتيالىق قوزعالىستىڭ قولباسشىسى رەتىندە تاريحتا قالعان 1986 جىلعى الماتى وقيعاسىنىڭ باس قاھارمانى قايرات رىسقۇلبەكوۆكە جاپقان جالا:
ءبىرىنشى – 1986 جىلدىڭ 18 جەلتوقسانىندا ساعات 11 - 00 دەن باستاپ بەيبىتشىلىك – ساتبايەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا بەيباستىق جاسادى.
مىنە، وسىنداي! قۇداي – اۋ نەبارى جيىرما ءبىر جاستاعى قارشاداي جىگىتتىڭ مويىنىنا وسىنشا قىلمىستى قالايشا ءىلىپ قويعان. سوت پروسەسى 1987 جىلدىڭ 25 مامىرىنان 16 ماۋسىمىنا دەيىن ءوتتى. نە كەرەك سوت قايرات رىسقۇلبەكوۆتى قازاق سسر - ءى قىلمىستىق ىستەر كودەكسى 173 – بابىنىڭ 1 - تارماعىنا سايكەس اتۋ جازاسىنا كەستى. ەڭ اۋىر جازا، كەيىن «اتۋ جازاسى» 20 جىلعا اۋىستىرىلدى. سولاقاي ساياساتتىڭ قۇيتۇرقى ارەكەتىمەن جاس عۇمىر 1988 جىلى 21 مامىردا بەلگىسىز جاعدايدا دۇنيەدەن ءوتتى.
ءان.
كورىنىس.
1 – وقۋشى:
ۇلت نامىسىن جىرتىپ الاڭعا شىققان جالىن جۇرەك جاستارىمىزدىڭ اراسىندا چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋزىكا ۋچيليششەسىنىڭ ستۋدەنتى ءلاززات اسانوۆا جەلتوقسان قۇربانىنا اينالارىن بىلمەگەن بولار. ار وجدانى وزبىرلىقپەن تاپتالىپ، جاپا شەككەن ءلاززاتتىڭ قازاسى ءالى كۇنگە جۇمباق.
ءسابيرا مۇحامەدجانوۆا 1985 جىلى 8 جىلدىق مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن. ول الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ شىندىعىن بىلۋگە بارعان. 26 جەلتوقساندا وتكەن جينالىسقا اناسىمەن بارعان ءسابيرانى ايىپتايدى. سودان سوڭ البىرت جاس جاتاقحاناسىنىڭ ءوزى تۇراتىن بولمەسىنەن سەكىرەدى.
2 – وقۋشى:
1991 جىلعى 12 جەلتوقسانداعى «قازاقستانداعى 1986 جىلعى جەلتوقساننىڭ 17 - 18 - دەگى وقيعالارعا قاتىسقانى ءۇشىن جاۋاپتىلىققا تارتىلعان ازاماتتاردى اقتاۋ تۋرالى» جارلىعىنا بايلانىستى قازاق كسر - ءنىڭ 65 بابىمەن قايرات نوعايباي ۇلى رىسقۇلبەكوۆ، ءلاززات اسانوۆا، ەربول سىپاتايەۆ، ءسابيرا مۇحامەدجانوۆا، تۇگەلباي تاشەن ۇلى، قايىرگەلدى كۇزەمباي ۇلى، جامبىل تايجان ۇلى اقتالدى.
3 – وقۋشى:
جەلتوقساندا شىندىق جىرىن شىرقايمىن دەپ شارق ۇردىڭ،
جەلتوقساندا ەگەمەندى ەل بولساق دەپ تالپىندىڭ.
كەۋدەڭدە ءالى سىزى جاتىر سول كەزدەگى سالقىننىڭ
اينالايىن جاس قايراتى، جاس وركەنى حالقىمنىڭ.
تەمىر قولدار قۋاتتى ەدى القىمىڭدى قاۋسىرعان،
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى:
قازاق حالقىنىڭ كوكىرەگىندە شەر بولىپ قاتقان، تۋعان جەرىنەن، ەلىنەن، جۇرتىنان ايىرىلىپ، ەن دالادا جوسىپ «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» كەزەڭىن باسىنان وتكەرگەن شاقتا ءبىر قارت بالاسىنا:
سەن عاناسىڭ، قۇلىنىم، سەن عاناسىڭ،
مەن دە كوپكە بارماسپىن سەن قالاسىڭ.
ويران بولعان وردانىڭ ورنىنا كەپ،
وتاۋ تىگىپ، وتتارىن سەن جاعارسىڭ – دەگەن ەكەن. بۇگىنگى تاڭدا سول قارتتىڭ بالاسى بولماسادا ۇرپاعى ەگەمەندى ەل بولىپ، سول ويران بولعان وردانىڭ ورنىندا وتاۋ تىگىپ، وتىن جاعىپ، ءتۇتىنىن تۇتەتىپ وتىر. ەندىگى تىلەگىمىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۋىن كوككە كوتەرەر، ەلىمىزدىڭ كوك بايراعىن جەلبىرەتەر، اتا – بابالارىمىزدىڭ اسىل مۇراتتارىن اسقاقتاتار بۇگىنگى جاس ۇرپاق، ەرتەڭگى ەلىمىزدىڭ تىزگىنىن ۇستار جاستارىمىز ءوز جەرىمىزدى، ءوز ەلىمىزدى قادىرلەۋگە، سۇيۋگە ءتيىس ەكەندىگىن ەستەن شىعارماسا ەكەن دەيمىز.
ەلىمىزدە تىنىشتىق، الەمدە بەيبىتشىلىك بولىپ، ەگەمەندى ەلدىگىمىز ۇزاعىنان بولسىن دەي وتىرىپ بۇگىنگى «تاۋەلسىزدىك باستاۋى - جەلتوقسان» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وتكەن تاريحىمىزعا دەگەن ۇلتتىق كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ. وقۋشىلاردى ەلدى، وتانىن سۇيۋگە جانە ەگەمەن ەلىمىزدى ساقتاۋعا جانە ونى گۇلدەندىرۋگە قۇشتار پاتريوتتىق كۇش – قۋاتى مول جاستاردى تاربيەلەۋ. جەلتوقساندا مەرت بولعان قازاق قىزدارى مەن جىگىتتەرىنىڭ رۋحىنا، ەرلىگىنە دەگەن تاعزىم.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر، بۋكلەتتەر، ناقىل سوزدەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى:
كوك تۋىم كوتەرىلدى باعىم جانىپ،
ەلتاڭبام كۇللى الەمگە تانىلدى انىق.
شىرقادىم ءانۇراندى بار داۋىسپەن،
ارمانىم – اتا زاڭىم قابىلدانىپ.
بىزگە تاۋەلسىزدىك تۋىن، قازاقتىڭ كوك بايراعىن بيىك كوتەرىپ، ەل ەكەنىمىزدى دالەلدەپ، دۇنيە جۇزىنە تانىلۋىمىزعا سەبەپ بولعان جانە دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن جەلتوقسان وقيعاسىنا بيىل 25 جىل تولىپ وتىر.
«مەن - قازاق، قازاقپىن دەپ ماقتانامىن،
ۇرانعا «الاش» دەگەن اتتى الامىن» - دەپ ازاتتىقتى اڭساعان، سول جولدا ايانباي قىزمەت ەتكەن الاش ارىستارىنىڭ بارلىعى دا قۋعىن – سۇرگىنگە ۇشىراپ، ستاليندىك قىزىل تەرروردىڭ قۇرباندارى بولدى. سول الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ازاتتىق يدەياسىن جالعاستىرعان، قىرشىن كەتكەن ارىستاردىڭ اماناتىن ارقالاعان كەيىنگى تولقىن ءىنى – قارىنداستارى 1986 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسە ءبىلدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتۇپ تامىرى «جەلتوقسان» وقيعاسىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكەندىگىنە ەشكىم داۋ ايتا الماس. «ءتۇبىن بىلمەگەن تەكسىز» دەگەن قازاقتىڭ عاجاپ ءسوزى وسىندايدان شىقسا كەرەك. سەبەبى، تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتۇپ تامىرى سوناۋ بابالار ار – نامىسىنان تۋىنداپ جاتقان جوق پا؟ بەيبىت شەرۋگە شىعىپ، بيلىك تاراپىنان كىنالى دەپ سانالعان جاستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى قاندى قىرعىندا كوز جۇمسا، امان قالعاندارى وزدەرى اڭساعان ازاتتىقتىڭ قىزىعىن كورۋدە. ۋاقىت ەمشى دەپ ءوزىمىزدى جۇباتقانىمىزبەن، قىرشىن كەتكەن باۋىرلارىمىز ەسىمىزگە تۇسكەندە جان – جاراسى جاڭعىرىپ، قايعىنىڭ ايىقپاس دەرتىنە شالدىققانىڭدى تەرەڭ سەزىنە تۇسەسىڭ. قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ءلاززات اسانوۆا، ءسابيرا مۇحامەدجانوۆا، ەربول سىپاتايەۆ سىندى قانداستارىمىزدى ەستەن شىعارۋ مۇمكىن بە؟
وسى جەلتوقسان وقيعاسى سالدارىنان قازا بولعان جازىقسىز جاستارىمىزدىڭ رۋحىنا باس ءيىپ، ورىنىمىزدان تۇرىپ ءبىر مينۋت ەسكە الايىق!
ءبىر مينۋت ۇنسىزدىك.
1986 جىلعى 16 جەلتوقساندا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمى بولدى. سول پلەنۋمدا د. قونايەۆ ءبىرىنشى حاتشى قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، ورنىنا بۇرىنعى ۋليانوۆ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان گ. ۆ. كولبين سايلاندى. بۇل ستۋدەنت جانە جۇمىسشى جاستاردىڭ بەيبىت ماقساتتاعى شەرۋىنە اكەپ سوقتى. الاڭعا شىققان جاستاردى قارۋلى كۇشپەن باسىپ – جانشىدى. دەمونستراسيا اياۋسىز باسىلدى.
كۇللى الەمدى ءدۇر سىلكىنتكەن 1986 جىلعى الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسى قازاق توپىراعىنا ۇلتتىق ساناسىن، نامىسىن جەتەلەگەن جاڭا ءارى قايسار بۋىننىڭ كەلگەنىن ايگىلەدى.
«تاۋەلسىزدىك باستاۋى - جەلتوقسان» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى باستايمىز.
حور: مەملەكەتتىك ءانۇران
عاسىرلار بويى جۇرگىزىلگەن ۇلت – ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ زاڭدى جالعاسىنداي بولعان ەڭ شەشۋشى ءارى بۇكىل ورتا ازيا مەن ەۋروپاداعى دەموكراتيالىق قوزعالىستىڭ قولباسشىسى رەتىندە تاريحتا قالعان 1986 جىلعى الماتى وقيعاسىنىڭ باس قاھارمانى قايرات رىسقۇلبەكوۆكە جاپقان جالا:
ءبىرىنشى – 1986 جىلدىڭ 18 جەلتوقسانىندا ساعات 11 - 00 دەن باستاپ بەيبىتشىلىك – ساتبايەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا بەيباستىق جاسادى.
مىنە، وسىنداي! قۇداي – اۋ نەبارى جيىرما ءبىر جاستاعى قارشاداي جىگىتتىڭ مويىنىنا وسىنشا قىلمىستى قالايشا ءىلىپ قويعان. سوت پروسەسى 1987 جىلدىڭ 25 مامىرىنان 16 ماۋسىمىنا دەيىن ءوتتى. نە كەرەك سوت قايرات رىسقۇلبەكوۆتى قازاق سسر - ءى قىلمىستىق ىستەر كودەكسى 173 – بابىنىڭ 1 - تارماعىنا سايكەس اتۋ جازاسىنا كەستى. ەڭ اۋىر جازا، كەيىن «اتۋ جازاسى» 20 جىلعا اۋىستىرىلدى. سولاقاي ساياساتتىڭ قۇيتۇرقى ارەكەتىمەن جاس عۇمىر 1988 جىلى 21 مامىردا بەلگىسىز جاعدايدا دۇنيەدەن ءوتتى.
ءان.
كورىنىس.
1 – وقۋشى:
ۇلت نامىسىن جىرتىپ الاڭعا شىققان جالىن جۇرەك جاستارىمىزدىڭ اراسىندا چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋزىكا ۋچيليششەسىنىڭ ستۋدەنتى ءلاززات اسانوۆا جەلتوقسان قۇربانىنا اينالارىن بىلمەگەن بولار. ار وجدانى وزبىرلىقپەن تاپتالىپ، جاپا شەككەن ءلاززاتتىڭ قازاسى ءالى كۇنگە جۇمباق.
ءسابيرا مۇحامەدجانوۆا 1985 جىلى 8 جىلدىق مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن. ول الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ شىندىعىن بىلۋگە بارعان. 26 جەلتوقساندا وتكەن جينالىسقا اناسىمەن بارعان ءسابيرانى ايىپتايدى. سودان سوڭ البىرت جاس جاتاقحاناسىنىڭ ءوزى تۇراتىن بولمەسىنەن سەكىرەدى.
2 – وقۋشى:
1991 جىلعى 12 جەلتوقسانداعى «قازاقستانداعى 1986 جىلعى جەلتوقساننىڭ 17 - 18 - دەگى وقيعالارعا قاتىسقانى ءۇشىن جاۋاپتىلىققا تارتىلعان ازاماتتاردى اقتاۋ تۋرالى» جارلىعىنا بايلانىستى قازاق كسر - ءنىڭ 65 بابىمەن قايرات نوعايباي ۇلى رىسقۇلبەكوۆ، ءلاززات اسانوۆا، ەربول سىپاتايەۆ، ءسابيرا مۇحامەدجانوۆا، تۇگەلباي تاشەن ۇلى، قايىرگەلدى كۇزەمباي ۇلى، جامبىل تايجان ۇلى اقتالدى.
3 – وقۋشى:
جەلتوقساندا شىندىق جىرىن شىرقايمىن دەپ شارق ۇردىڭ،
جەلتوقساندا ەگەمەندى ەل بولساق دەپ تالپىندىڭ.
كەۋدەڭدە ءالى سىزى جاتىر سول كەزدەگى سالقىننىڭ
اينالايىن جاس قايراتى، جاس وركەنى حالقىمنىڭ.
تەمىر قولدار قۋاتتى ەدى القىمىڭدى قاۋسىرعان،
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى:
قازاق حالقىنىڭ كوكىرەگىندە شەر بولىپ قاتقان، تۋعان جەرىنەن، ەلىنەن، جۇرتىنان ايىرىلىپ، ەن دالادا جوسىپ «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» كەزەڭىن باسىنان وتكەرگەن شاقتا ءبىر قارت بالاسىنا:
سەن عاناسىڭ، قۇلىنىم، سەن عاناسىڭ،
مەن دە كوپكە بارماسپىن سەن قالاسىڭ.
ويران بولعان وردانىڭ ورنىنا كەپ،
وتاۋ تىگىپ، وتتارىن سەن جاعارسىڭ – دەگەن ەكەن. بۇگىنگى تاڭدا سول قارتتىڭ بالاسى بولماسادا ۇرپاعى ەگەمەندى ەل بولىپ، سول ويران بولعان وردانىڭ ورنىندا وتاۋ تىگىپ، وتىن جاعىپ، ءتۇتىنىن تۇتەتىپ وتىر. ەندىگى تىلەگىمىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۋىن كوككە كوتەرەر، ەلىمىزدىڭ كوك بايراعىن جەلبىرەتەر، اتا – بابالارىمىزدىڭ اسىل مۇراتتارىن اسقاقتاتار بۇگىنگى جاس ۇرپاق، ەرتەڭگى ەلىمىزدىڭ تىزگىنىن ۇستار جاستارىمىز ءوز جەرىمىزدى، ءوز ەلىمىزدى قادىرلەۋگە، سۇيۋگە ءتيىس ەكەندىگىن ەستەن شىعارماسا ەكەن دەيمىز.
ەلىمىزدە تىنىشتىق، الەمدە بەيبىتشىلىك بولىپ، ەگەمەندى ەلدىگىمىز ۇزاعىنان بولسىن دەي وتىرىپ بۇگىنگى «تاۋەلسىزدىك باستاۋى - جەلتوقسان» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: يۋ دىبىسى مەن ءارپى. ماقساتى. بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا يۋ ءارپىنىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىن جانە ي ارپىنەن سوڭ ۋ جازىلمايتىندىعىن ءتۇسىندىرۋ.
