ارنالى بۇلاق - اسىل ءسوز
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى، بەكارىستان بي اۋىلى،
№24 مەكتەپتىڭ اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ءجۇنۋسوۆا گۇلزات
تاقىرىبى: «ارنالى بۇلاق - اسىل ءسوز»
ماقساتى: وقۋشىلارىمىزعا اتا - بابامىزدان قالعان وسيەت سوزدەر ارقىلى ادامگەرشىلىككە، تاپقىرلىققا، سالماقتى وي ايتۋعا ۇيرەتۋ. ويلاۋ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن شىڭداۋ؛ تۋعان جەرىنە، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ، بويىنا ۇلتتىق مادەني قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ماقال - ماتەل.
بارىسى:
ءمۇعالىم: «سالەم ءسوزدىڭ – اناسى»، سالەمەتسىزدەر مە ۇستازدار، وقۋشىلار، بۇگىن ءبىز 5 ب سىنىبىندا «ارنالى بۇلاق - اسىل ءسوز» دەگەن تاقىرىپتا سايىس وتكىزگەلى وتىرمىز. بۇل سايىستىڭ ماقساتى: ءار ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ بىرگە جاساپ كەلە جاتقان رۋحاني اسىل مۇراسى: ادەت - عۇرپى، سالت - ءداستۇرى بار. تاربيە ساعاتتارى ارقىلى جانە جالپى كۇندەلىكتى ومىردە بالالاردىڭ بويىنا اتا - بابالارىمىزدان ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسىپ جەتكەن مۇراسىن ناسيحاتتاۋ.
1 - جۇرگىزۋشى.
بۇگىنگى تاربيە ساعاتى ەرەكشە، بىردەن ءسوز باستاۋعا جۇرەكسىنىپ تۇرمىن.
2 - جۇرگىزۋشى.
«ءسوز اتاسى – سالەم» دەمەي مە الدىمەن امانداسايىق.
1 - جۇرگىزۋشى.
ارمىسىزدار وسىنداعى كوپشىلىك،
سالەم بەردىك بارىڭىزگە باس ءيىپ.
2 - جۇرگىزۋشى.
قوش كەلىپسىزدەر، قۇرمەتتى قوناقتار!
1 - جۇرگىزۋشى
بۇگىن الدارىڭىزدا تۇرىپ بابالارىمىزدىڭ مارجان تاستاي تىزىلگەن، شەشەندىك سوزدەرىن، التىنعا بالاعان وسيەتتەرىن بيىكتەرگە شىڭداتايىقشى.
2 - جۇرگىزۋشى.
ءيا، دۇرىس ايتاسىڭ «اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» دەمەي مە؟ قارا قىلدى قاق جارعان بابالارىمىزدىڭ ۇرپاقتارى ەمەسپىز بە؟
1 - جۇرگىزۋشى.
ولاي بولسا قوناقتار،
ورەسى بيىك جاراندار.
اقىل ءسوزدى اشايىق،
تاربيە ساعاتىن مارجان سوزبەن اشايىق.
2 - جۇرگىزۋشى.
وزىڭدىكى ەلىڭ دە،
وزىڭدىكى جەرىڭ دە،
ءوزىڭدى ءوزىڭ ەتكەن ب ا ق، -
تاۋەلسىزدىك تورىندە!
وزىڭدىكى تۋىڭ دا،
وت پەن اۋا، سۋىڭ دا.
جاسا قازاقستانىم،
بەلدى بەكەم بۋىن دا - دەپ، اقىن يران - عايىپ ايتقانداي، ءيا، ءبىز ەگەمەنبىز، تاۋەلسىزبىز، ازاتپىز. ال وسى ءبىر قاسيەتتى سوزدەردىڭ ماعىناسىن بولاشاقتىڭ كىلتىن ۇستار بۇگىنگى جاس ۇرپاق قالاي تۇسىنەر ەكەن؟
1 - جۇرگىزۋشى.
ەگەمەندى ەل بولۋ دەگەنىمىز – قوعام ومىرىندەگى تاريحي سىلكىنىس، ونىڭ ەڭ باستى ماقساتى – قوعامدىق، ۇلتتىق سانانى ساۋىقتىرۋ، ەگەمەندىكپەن، تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە قايتا ورالعان اتا - سالتىمىزدى، ادەت - عۇرىپ، ءداستۇرىمىزدى باياندى ەتۋ دەگەن ءسوز.
2 - جۇرگىزۋشى.
ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ پەن سالت – سانا قوعامداعى الەۋمەتتىك قاتىناستار تۇرلەرىن، قوعامنىڭ مادەني دەڭگەيىن كوتەرۋمەن قاتار، تاربيە تالاپتارىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى.
1 - جۇرگىزۋشى.
جەر جۇزىندە ەكى مىڭنان استام ۇلتتار مەن ۇلىستار تىرشىلىك ەتەدى دەسەك، سولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ وزىنە ءتان ادەت - عۇرىپتارى، سالت - ءداستۇرى بار.
2 - جۇرگىزۋشى.
ءداستۇر جاقىنداستىرادى دا، ارالاستىرادى دا، بىرىكتىرەدى دە.
1 - جۇرگىزۋشى.
ءداستۇر جيناقتالعان اقپارلار ارقىلى اتا - بابادان قالعان رۋحاني مۇراسى.
2 - جۇرگىزۋشى.
قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىنا، سالت - ساناسىنا باعىتتالعان «ارنالى بۇلاق – اسىل ءسوز» اتتى وقۋشىلار سايىسىنا قاتىسۋشىلاردى ورتاعا شاقىرايىق. سايىسىمىزعا قاتىسۋشى توپتارمەن تانىس بولىڭىزدار:
1. «تۇلپار» توبى.
2. «قىران» توبى.
ءادىلقازىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرى:
سايىسىمىزدىڭ شارتتارىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1. تانىستىرۋ
2.“بايگە”
3.“اتا سالتىڭ – حالىقتىڭ قالپىڭ”
4.«حالىقتىڭ كيەلى ساندارى»
5.“ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى ”
6. «زەردەلىنىڭ - ويى وزىق»
7. قازاقتا تۇڭعىش....
1 - جۇرگىزۋشى.
سايىسىمىزدىڭ 1 - كەزەڭى «تانىستىرۋ» ءبىرىنشى بولىپ قاي توپ باستايتىنىن سۇراق قويۋ ارقىلى شەشەيىك.
2 - جۇرگىزۋشى
تاتتىدە نە ءتاتتى؟
قاتتى دا نە قاتتى؟
جۇمساقتا نە جۇمساق؟
وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تاپ جانە بۇل كىمنىڭ دانالىعى؟
ءبىرىنشى بولىپ «» توبى باستايدى.
2 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى.
اتا - بابام ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى.
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى،
اتا جولىن جالعاپتى.
2 - جۇرگىزۋشى.
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز
1 جۇرگىزۋشى.
كەلەسى كەزەڭىمىز «بايگە» دەپ اتالادى بۇل كەزەڭدە توپتارىمىز سالت - ءداستۇر، ادەت - ءعۇرىپ بويىنشا قويىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. سۇراققا ءبىرىنشى بولىپ بەلگى بەرگەن توپ جاۋاپ بەرەدى.
ولاي بولسا سايىسىمىزدى باستايمىز.
1. پىشاقتىڭ ءجۇزى شالقاسىنان جاتسا، نە دەپ ىرىمدايدى؟ (مالى پىشاققا تۇسەدى)
2. جەتى جارعى زاڭى بويىنشا كوتەرىلىس جاساپ، بۇلىك شىعارعان كىسىلەرگە قانداي جازا قولدانعان؟ (ءولىم جازاسى)
3. كيىز ءۇيدىڭ 12 قاناتتى ءۇيىن قالاي اتايدى؟ اق وردا
4. بالانىڭ (ۇل، قىز) كىشكەنتاي كەزىندە شاشىن وسىرمەي، ەكى شەكەسىنە ەكى شوق شاش قويادى. مۇنى قالاي اتايدى؟ (تۇلىم).
5. قازاق ىرىمىندا بالاعا مي جەگىزبەيدى. ول نەنى بىلدىرەدى؟(سەبەبى ميداي بىلجىر، بوس بەلبەۋ، ىنجىق بولىپ، وسەدى دەيدى.)
6. جەتى جارعى بويىنشا جازىقسىز كىسى ولتىرگەندەرگە قانداي جازا قولدانعان. (ءولىم جازاسىن بۇيىرعان).
7. كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىسىندا كەرەگە مەن شاڭىراق ورتاسىن قوساتىن بولىگى؟ (ۋىق)
8. ۇزاتىلعان قىز ءوزىنىڭ تەتەلەس سىڭلىسىنە باسىنا تارتاتىن ورامال بەرەدى. بۇل – ەندىگى كەزەك سەنىكى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ءداستۇر قالاي اتالادى؟ (شارعى)
9. قازاقتا ءتىل ۇشىن جەسە سۇيرەڭدەپ سويلەي بەرەتىن بولادى دەپ ىرىمداعان. ال، تاڭداي جەسە... (شەشەن بولادى)
10. تۇرمىسقا اتتانعالى وتىرعان قىزدىڭ تۋعان تۋىسقاندارىمەن قوشتاسۋ ولەڭى؟ (سىڭسۋ)
11. ءجۇن ساباردا، ساباپ بولعان سوڭ تاماق بەرۋ ءداستۇرى؟ (تۋلاق شاشۋ)
12. قۇمىرسقالار كۇندىز يلەۋىنە اسىعىپ جاتسا، نەنى بىلدىرەدى؟ (اۋا رايى بۇزىلادى.)
13. ۇستا پىشاققا جارىماس، ەتىكشى نەگە جارىماس؟ (ەتىككە جارىماس)
14. دوس باسقا قارايدى، ال دۇشپان شە؟ (اياققا)
15. قىلىشتان وتكىر نە بار؟ (ءتىل)
16. ەڭ كيەلى قۇس؟ (اققۋ)
17. ساۋكەلە جەلەگىن كىم قاي ۋاقىتتا كيگەن؟ (قالىڭدىق كيگەن)
18. قازاق شوپاندارىنىڭ شاحماتى؟ (توعىزقۇمالاق)
19. جاڭا دۇنيەگە كەلگەن ءسابيدىڭ كيەتىن العاشقى كيىمى؟(يتكويلەك)
20. مۇسىلماننىڭ قاسيەتتى كىتابى؟ (قۇران)
«اتا سالتىڭ - حالىقتىق قالپىڭ» 3 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى
ءتىلىم باردا، قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى، سالتىم بار.
كەڭ دالاداي، جينالماعان شالعايى،
اڭقاۋ، اشىق مىنەزىم بار اڭقىلداق
2 - جۇرگىزۋشى.
سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭى «اتا سالتىڭ - حالىقتىق قالپىڭ» دەپ اتالادى. بۇل كەزەڭدە توپتارىمىز ساندىقشالاردى تاڭداپ، ونداعى سالت - داستۇرگە بايلانىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. توپپەن جۇمىس. ويىندى ۇپايى كوپ توپ باستايدى. ەگەر جاۋاپ بەرە الماعان جاعدايدا كەلەسى توپ جاۋاپ بەرۋىنە بولادى.
1.«ەنشى» جانە «جاساۋ» سالتتارى تۋرالى تۇسىنىكتەمە بەر.
2.«شۇلەن تاراتۋ» سالتى تۋرالى تۇسىنىك بەر. (بۇل كەدەي – كەپشىكتەرگە بەرىلەتىن جاردەم مەن قامقورلىق ءتۇرى. شۇلەندى كۇزدى كۇنى مال باسى كوبەيىپ، قوڭايىپ، جايلاۋدان تۇسەر كەزدە تاراتادى.)
3. «باتا»جانە «تەرىس باتانىڭ» ايىرماشىلىعىن ءتۇسىندىرىپ بەر. (باتا - اق تىلەۋدىڭ بەلگىسى. باتانى اۋزى دۋالى، جاسى ۇلكەن، سوزگە شەشەن، سىيلى ادامدار بەرەدى. تەرىس باتا – قارعىستىڭ قاتتى، جازانىڭ ەڭ اۋىر ءتۇرى. مۇنداي باتانى سەنىمى اقتالماعان، وزىنە ءتىلى، قولى تيگەن بالاسىنا اكەسى قولىن تەرىس جايىپ بەرگەن باتاسى).
4. قازاقتىڭ قانداي سالت - ءداستۇر جىرلارىن بىلەسىڭ؟ بىرەۋىن ءتۇسىندىرىپ بەر. (سىڭسۋ، جار - جار، بەتاشار، قوشتاسۋ، تويباستار)
5. «تىماققا سالۋ» دەگەن ءداستۇرىن ءتۇسىندىرىپ بەر. (شالا تۋعان بالانى تىماققا سالىپ وسىرگەن، سەبەبى ءسابيدى قولعا ۇستاۋعا، بەسىككە سالۋعا بولمايدى).
4 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى.
اتا – سالتىم ارداقتى،
ءاربىر ءسوزى سالماقتى.
سول سوزدەردى ۇقپاساڭ،
تىستەرسىڭ ءبىر كۇن بارماقتى.
2 - جۇرگىزۋشى
سايىسىمىزدىڭ 4 - كەزەڭى «حالىقتىڭ كيەلى ساندارى»
كيەلى ساندارعا بايلانىستى سەنىمدەر مەن نانىمدار ءسوز بولادى. ەكى توپ جارىسا جاۋاپ بەرەدى.
ءۇش سانىنا بايلانىستى قانداي ۇعىمدار بار؟
1. ءۇش ءجۇز. ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز.
2. ءۇش جۇرت. ءوز جۇرتىڭ، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت.
3. ءۇش قۋات. اقىل قۋات، جۇرەك قۋات، سەنىم قۋات.
4. ءۇش ارسىز. ۇيقى ارسىز، كۇلكى ارسىز، تاماق ارسىز.
5. ءۇش داۋاسىز. مىنەز، كارىلىك، اجال.
6. ءۇش بي. تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي.
7. ءۇش ءقادىرسىز. جاستىق شاق ءقادىرسىز. دەنساۋلىق ءقادىرسىز. جاقسى جار ءقادىرسىز.
1 - جۇرگىزۋشى.
ەندىگى كەزەكتى 7 سانىنا بەرەيىك. قازاق حالقى 7 سانىن قاسيەتتى دەپ باعالاپ، سوعان بايلانىستى نانىمدار مەن سەنىمدەر زەردەلەگەن. جەتى سانىنا بايلانىستى ۇعىمدار تۋرالى نە بىلەمىز؟
1. جەتى قازىنا
1. ەر جىگىت. 2. سۇلۋ ايەل. 3. اقىل، ءبىلىم. 4. جۇيرىك ات. 5. قىران بۇركىت. 6. بەرەن مىلتىق. 7. جۇيرىك تازى.
2. جەتى كۇن.
1. بۇگىن. 2. ەرتەڭ. 3. بۇرسىكۇنى. 4. ارعى كۇنى. 5 اۋىر كۇن. 6. سوڭعى كۇن 7. ازىنا.
3. جەتى اتا.
اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە.
4. جەتى جۇتتى اتا.
مال قىرىلۋ. قۇرعاقشىلىق. ءورت. وبا. سوعىس. توپان سۋ. ءزىلزالا.
5. جەتى جوق.
جەردە ولشەۋىش جوق. اسپاندا تىرەۋىش جوق. تاستا تامىر جوق. تاسباقادا تالاق جوق. اللادا باۋىر جوق. اققۋدا ءسۇت جوق. جىلقىدا ءوت جوق.
5 كەزەڭ
2 - جۇرگىزۋشى
ەندى سايىسىمىزدى ماقال - ماتەل ايتۋ تۇرىمەن جالعاستىرامىز. بۇل ءبولىم «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى» دەپ اتالادى. شارت بويىنشا سۇراققا ماقالداپ جاۋاپ بەرەسىزدەر.
1ءشى «» توبى جاۋاپ بەرەدى.
1 بىلمەگەن نە ىشەدى؟ (بىلمەگەن ۋ ىشەدى)
2. جاس كەلسە نەگە؟ (جاس كەلسە ىسكە)
3. بىلگەنىڭ قانشا، بىلمەگەنىڭ قانشا؟ ( بىلگەنىڭ توعىز، بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز)
4. تۇكىرىك كول بولا ما؟ (كوپ تۇكىرسە كول بولار)
5. جىلىندى ىنىنەن قالاي شىعارامىز؟ (جىلى – جىلى سويلەسەڭ، زىميان جىلان دا ىنىنەن شىعار)
6. قوي مەن قاسقىر ويلانا ما؟ (قويدىڭ ويلايتىنى ادالدىق، قاسقىردىڭ ويلايتىنى ارامدىق)
7. ادامنىڭ قاي مۇشەسى باتىر، قاي مۇشەسى قورقاق؟ (كوز قورقاق، قول باتىر)
8. كوردىم، كورمەدىم دەگەن نەشە ءسوز؟ (كوردىم دەگەن كوپ ءسوز، كورمەدىم دەگەن ءبىر - اق ءسوز)
9. جەگەننىڭ تىسىنە، جەمەگەننىڭ تۇسىندەگى نە؟ (ەت جەسەڭ تىسىڭە، جەمەسەڭ تۇسىڭە كىرەدى)
10. جۇندەۋگە جۋاس جانۋار؟ ) جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى.
1 - جۇرگىزۋشى
2. «» توپقا كەزەك بەرەيىك.
1. ءبىر قارىن ماي ءشىري ما؟ (ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى شىرىتەدى)
2 جولى بولار جىگىتتىڭ الدىنان شىعاتىن كىم؟ (جولى بولار جىگىتتىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان)
3. قانداي جاعىدايدا ايناعا وكپەلەمەۋ كەرەك؟ (اۋزىڭ قيسىق بولسا، ايناعا وكپەلەمە)
4. تاۋىقتىڭ تۇسىنە كىرەتىن نە؟ (تاۋىقتىڭ تۇسىنە تارى كىرەدى)
5. سەمىزدىكتى كوتەرەتىن جانۋار؟ (سەمىزدىكتى قوي عانا كوتەرەدى)
6. ايران ىشكەندەر قۇتىلعاندا، كىم تۇتىلادى؟ (ايران ىشكەن قۇتىلار، قازان جالاعان تۇتىلار)
7. ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ، قۇلاعىنان ايرىلعان جانۋار؟ (توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ قۇلاعىنان ايرىلىپتى)
8. ىسقىرىعى جەر جارىپ جۇرگەن ادامنىڭ ايداعان مالى؟ (ايداعانى بەس ەشكى ىسقىرىعى جەر جارار)
9. قار جانا ما؟ (قالاۋىن تاپساڭ، قار جانار)
10. وتقا ءتۇسىپ كۇيمەۋگە بولا ما؟ (وتان ءۇشىن وتقا ءتۇس كۇيمەيسىڭ)
6 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى
حالقىمىز «كيىز تۋىرلىقتى، اعاش ۋىقتى قازاقپىز»- دەپ كيىز ءۇي جايىندا، «اس ادامنىڭ ارقاۋى»- دەپ تاعام جايىندا جانە «ادام كوركى شۇبەرەك» - دەپ كيىمدەر جايىندا اتالى سوزدەر قالدىرىپ كەتكەن.
2 - جۇرگىزۋشى
بۇل اتالى سوزدەر ارقىلى وسى دۇنيەلەردە حالقىمىزدىڭ مادەنيەتىنىڭ، بىرنەشە ونەرىنىڭ باسىن قۇرايتىن عاجاپ تۋىندىلارى جاتقانىن بىلەمىز.
ولاي بولسا سايىسىمىزدىڭ 6 - كەزەڭى «زەردەلىنىڭ – ويى وزىق»حالقىمىزدىڭ مادەنيەتىنە بايلانىستى ۇياشىقتارداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەمىز.
ۇلتتىق كيىمدەر.
10ۇپاي. ەرلەردىڭ باس كيىمى. ونى اڭنىڭ، مالدىڭ تەرىسىنەن تىگەدى. بۇرىن قازاق ەلى قاي ءجۇزدىڭ، قاي رۋدىڭ ادامى ەكەنىن وسى كيىمىنە قاراپ تا تاني بەرگەن. ول - بيىك توبەلى، ماڭدايى، ەكى قۇلاعى بار، جەلكە، جوتانى جاۋىپ تۇراتىن ارتقى ەتەكتەن تۇراتىن باس كيىم. (تىماق)
20ۇپاي. قازاقتىڭ ەجەلگى ءارى كادەلى كيىمى. ول - اراسىنا ءجۇن نەمەسە ماقتا سالىنىپ، سىرتىن شۇعا، نەمەسە بارقىت سياقتى ادەمى ءارى مىقتى ماتادان قاپتالىپ، ءىشى استارلانعان جىلى كيىم. جاعاسى، جەڭى اسەم ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرمەن بەزەندىرىلگەن.
(شاپان)
30ۇپاي. ۇزاتىلعان قىز كيەتىن اسا قىمبات باعالى، ءارى اسەم باس كيىم. ول - 2 - 3 قارىستاي بيىك، دوڭگەلەك، توبە جاعىنا قاراي جىڭىشكەرە بەرەدى. جوعارى جاعىنا ۇكى تاعادى. ارتقى جاعىنا ۇزىندىعى جەرگە جەتەتىندەي ۇزىن اق جەلەك تاعادى.
(ساۋكەلە)
ۇلتتىق تاعامدار:
10 ۇپاي. ءسۇت تاعامدارىنىڭ ىشىندەگى قىمىزدان كەيىنگى باعالى سۋسىن. ول تۇيە سۇتىنەن جاسالادى. ول – اشىتىلىپ، تەرى، اعاش، ىدىستارعا قۇيىلىپ ساقتالادى، پىسىرىلەدى. مايلى، جۇمساق، ءارى قويۋلاۋ بولادى. (شۇبات)
20 ۇپاي. سۇتتەن ۇيىتىلادى. ءدامى وتە اششى بولمايدى. قويۋ ءارى ءدامدى بولادى. حالىق ونى ءدىرىلدىر دەپ تە اتايدى. (قاتىق)
30 ۇپاي. مالدىڭ تولدەگەننەن كەيىنگى العاشقى ءسۇتى. بالا دا، ءتول دە وسى ءسۇتتى تويىپ ءىشۋ كەرەك. وعان تويماعان ءتول دە، بالا دا ءالسىز بولىپ وسەدى. (ۋىز)
قاراشاڭىراق
10 ۇپاي. كيىز ءۇيدىڭ قاسيەتتى، كيەلى مۇلكى. قازاقتىڭ كوپتەگەن جاقسى ءسوزى وسىعان بايلانىستى ايتىلادى. (شاڭىراق)
20 ۇپاي. كيىز ءۇيدىڭ ءبىر بولىگى، ونى جۇننەن وراپ، كىلەم، تەكەمەت تۇسىندەي ويۋلارمەن بەزەندىرىپ توقيدى. كەرەگەمەن تۋىرلىقتىڭ ورتاسىنا كەلەدى. مۇنىڭ اسەمدىككە، ءارى جىلىلىققا اسەرى مول. ودان سىرتتاعى قۇرت - قۇمىرسقا، كەسىرتكە، جىلان، ت. ب جاندىكتەر كىرە المايدى. (شي)
30 ۇپاي. كيىز ۇيدە ەسىك ەكەۋ بولادى. ىشكىسى اعاشتان جاسالادى. ونى «سىقىرلاۋىق» دەيدى. ەكىنشىسى كيىزدەن جاسالادى، ول سىقىرلاۋىقتىڭ سىرتىنان جابىلادى. مۇنى اشىق كۇندەرى ماڭدايشاعا دەيىن شيىرشىقتاپ جينالىپ قويىلادى. مۇنى نە دەيمىز.
(كيىز ەسىك)
7. قازاقتا تۇڭعىش....
1. ەڭ تۇڭعىش بي (مايقى)
2. ەڭ تۇڭعىش شەشەن (جيرەنشە)
3. ەڭ تۇڭعىش دانا انا (قاراشاش)
4. ەڭ تۇڭعىش كىشى ءجۇزدىڭ حانى (ءابىلحايىر)
5. ەڭ تۇڭعىش عالىم، ساياحاتشى (شوقان ءۋاليحانوۆ)
6. ەڭ تۇڭعىش اعارتۋشى ۇستاز، وقۋلىق اۆتورى (ىبىراي التىنسارين)
7. ەڭ تۇڭعىش قازاق الىپپەسىن (توتە جازۋ) جاساعان (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
8. ەڭ تۇڭعىش ەپوپەيا جازعان (مۇحتار اۋەزوۆ)
9. ەڭ تۇڭعىش كوسموناۆت (توقتار اۋباكىروۆ)
10. ەڭ تۇڭعىش ءبيشى (شارا قۇلجانوۆا)
11. ەڭ تۇڭعىش پرەزيدەنت (ن. ءا. نازاربايەۆ)
12. ەڭ تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى اتاعىن العان پالۋان (جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ)
13. ەڭ تۇڭعىش دۇنيە ءجۇزى چەمپيون اتاعىن العان پالۋان(قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ)
№24 مەكتەپتىڭ اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ءجۇنۋسوۆا گۇلزات
تاقىرىبى: «ارنالى بۇلاق - اسىل ءسوز»
ماقساتى: وقۋشىلارىمىزعا اتا - بابامىزدان قالعان وسيەت سوزدەر ارقىلى ادامگەرشىلىككە، تاپقىرلىققا، سالماقتى وي ايتۋعا ۇيرەتۋ. ويلاۋ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن شىڭداۋ؛ تۋعان جەرىنە، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ، بويىنا ۇلتتىق مادەني قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ماقال - ماتەل.
بارىسى:
ءمۇعالىم: «سالەم ءسوزدىڭ – اناسى»، سالەمەتسىزدەر مە ۇستازدار، وقۋشىلار، بۇگىن ءبىز 5 ب سىنىبىندا «ارنالى بۇلاق - اسىل ءسوز» دەگەن تاقىرىپتا سايىس وتكىزگەلى وتىرمىز. بۇل سايىستىڭ ماقساتى: ءار ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ بىرگە جاساپ كەلە جاتقان رۋحاني اسىل مۇراسى: ادەت - عۇرپى، سالت - ءداستۇرى بار. تاربيە ساعاتتارى ارقىلى جانە جالپى كۇندەلىكتى ومىردە بالالاردىڭ بويىنا اتا - بابالارىمىزدان ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسىپ جەتكەن مۇراسىن ناسيحاتتاۋ.
1 - جۇرگىزۋشى.
بۇگىنگى تاربيە ساعاتى ەرەكشە، بىردەن ءسوز باستاۋعا جۇرەكسىنىپ تۇرمىن.
2 - جۇرگىزۋشى.
«ءسوز اتاسى – سالەم» دەمەي مە الدىمەن امانداسايىق.
1 - جۇرگىزۋشى.
ارمىسىزدار وسىنداعى كوپشىلىك،
سالەم بەردىك بارىڭىزگە باس ءيىپ.
2 - جۇرگىزۋشى.
قوش كەلىپسىزدەر، قۇرمەتتى قوناقتار!
1 - جۇرگىزۋشى
بۇگىن الدارىڭىزدا تۇرىپ بابالارىمىزدىڭ مارجان تاستاي تىزىلگەن، شەشەندىك سوزدەرىن، التىنعا بالاعان وسيەتتەرىن بيىكتەرگە شىڭداتايىقشى.
2 - جۇرگىزۋشى.
ءيا، دۇرىس ايتاسىڭ «اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» دەمەي مە؟ قارا قىلدى قاق جارعان بابالارىمىزدىڭ ۇرپاقتارى ەمەسپىز بە؟
1 - جۇرگىزۋشى.
ولاي بولسا قوناقتار،
ورەسى بيىك جاراندار.
اقىل ءسوزدى اشايىق،
تاربيە ساعاتىن مارجان سوزبەن اشايىق.
2 - جۇرگىزۋشى.
وزىڭدىكى ەلىڭ دە،
وزىڭدىكى جەرىڭ دە،
ءوزىڭدى ءوزىڭ ەتكەن ب ا ق، -
تاۋەلسىزدىك تورىندە!
وزىڭدىكى تۋىڭ دا،
وت پەن اۋا، سۋىڭ دا.
جاسا قازاقستانىم،
بەلدى بەكەم بۋىن دا - دەپ، اقىن يران - عايىپ ايتقانداي، ءيا، ءبىز ەگەمەنبىز، تاۋەلسىزبىز، ازاتپىز. ال وسى ءبىر قاسيەتتى سوزدەردىڭ ماعىناسىن بولاشاقتىڭ كىلتىن ۇستار بۇگىنگى جاس ۇرپاق قالاي تۇسىنەر ەكەن؟
1 - جۇرگىزۋشى.
ەگەمەندى ەل بولۋ دەگەنىمىز – قوعام ومىرىندەگى تاريحي سىلكىنىس، ونىڭ ەڭ باستى ماقساتى – قوعامدىق، ۇلتتىق سانانى ساۋىقتىرۋ، ەگەمەندىكپەن، تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە قايتا ورالعان اتا - سالتىمىزدى، ادەت - عۇرىپ، ءداستۇرىمىزدى باياندى ەتۋ دەگەن ءسوز.
2 - جۇرگىزۋشى.
ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ پەن سالت – سانا قوعامداعى الەۋمەتتىك قاتىناستار تۇرلەرىن، قوعامنىڭ مادەني دەڭگەيىن كوتەرۋمەن قاتار، تاربيە تالاپتارىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى.
1 - جۇرگىزۋشى.
جەر جۇزىندە ەكى مىڭنان استام ۇلتتار مەن ۇلىستار تىرشىلىك ەتەدى دەسەك، سولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ وزىنە ءتان ادەت - عۇرىپتارى، سالت - ءداستۇرى بار.
2 - جۇرگىزۋشى.
ءداستۇر جاقىنداستىرادى دا، ارالاستىرادى دا، بىرىكتىرەدى دە.
1 - جۇرگىزۋشى.
ءداستۇر جيناقتالعان اقپارلار ارقىلى اتا - بابادان قالعان رۋحاني مۇراسى.
2 - جۇرگىزۋشى.
قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىنا، سالت - ساناسىنا باعىتتالعان «ارنالى بۇلاق – اسىل ءسوز» اتتى وقۋشىلار سايىسىنا قاتىسۋشىلاردى ورتاعا شاقىرايىق. سايىسىمىزعا قاتىسۋشى توپتارمەن تانىس بولىڭىزدار:
1. «تۇلپار» توبى.
2. «قىران» توبى.
ءادىلقازىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرى:
سايىسىمىزدىڭ شارتتارىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1. تانىستىرۋ
2.“بايگە”
3.“اتا سالتىڭ – حالىقتىڭ قالپىڭ”
4.«حالىقتىڭ كيەلى ساندارى»
5.“ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى ”
6. «زەردەلىنىڭ - ويى وزىق»
7. قازاقتا تۇڭعىش....
1 - جۇرگىزۋشى.
سايىسىمىزدىڭ 1 - كەزەڭى «تانىستىرۋ» ءبىرىنشى بولىپ قاي توپ باستايتىنىن سۇراق قويۋ ارقىلى شەشەيىك.
2 - جۇرگىزۋشى
تاتتىدە نە ءتاتتى؟
قاتتى دا نە قاتتى؟
جۇمساقتا نە جۇمساق؟
وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تاپ جانە بۇل كىمنىڭ دانالىعى؟
ءبىرىنشى بولىپ «» توبى باستايدى.
2 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى.
اتا - بابام ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى.
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى،
اتا جولىن جالعاپتى.
2 - جۇرگىزۋشى.
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز
1 جۇرگىزۋشى.
كەلەسى كەزەڭىمىز «بايگە» دەپ اتالادى بۇل كەزەڭدە توپتارىمىز سالت - ءداستۇر، ادەت - ءعۇرىپ بويىنشا قويىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. سۇراققا ءبىرىنشى بولىپ بەلگى بەرگەن توپ جاۋاپ بەرەدى.
ولاي بولسا سايىسىمىزدى باستايمىز.
1. پىشاقتىڭ ءجۇزى شالقاسىنان جاتسا، نە دەپ ىرىمدايدى؟ (مالى پىشاققا تۇسەدى)
2. جەتى جارعى زاڭى بويىنشا كوتەرىلىس جاساپ، بۇلىك شىعارعان كىسىلەرگە قانداي جازا قولدانعان؟ (ءولىم جازاسى)
3. كيىز ءۇيدىڭ 12 قاناتتى ءۇيىن قالاي اتايدى؟ اق وردا
4. بالانىڭ (ۇل، قىز) كىشكەنتاي كەزىندە شاشىن وسىرمەي، ەكى شەكەسىنە ەكى شوق شاش قويادى. مۇنى قالاي اتايدى؟ (تۇلىم).
5. قازاق ىرىمىندا بالاعا مي جەگىزبەيدى. ول نەنى بىلدىرەدى؟(سەبەبى ميداي بىلجىر، بوس بەلبەۋ، ىنجىق بولىپ، وسەدى دەيدى.)
6. جەتى جارعى بويىنشا جازىقسىز كىسى ولتىرگەندەرگە قانداي جازا قولدانعان. (ءولىم جازاسىن بۇيىرعان).
7. كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىسىندا كەرەگە مەن شاڭىراق ورتاسىن قوساتىن بولىگى؟ (ۋىق)
8. ۇزاتىلعان قىز ءوزىنىڭ تەتەلەس سىڭلىسىنە باسىنا تارتاتىن ورامال بەرەدى. بۇل – ەندىگى كەزەك سەنىكى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ءداستۇر قالاي اتالادى؟ (شارعى)
9. قازاقتا ءتىل ۇشىن جەسە سۇيرەڭدەپ سويلەي بەرەتىن بولادى دەپ ىرىمداعان. ال، تاڭداي جەسە... (شەشەن بولادى)
10. تۇرمىسقا اتتانعالى وتىرعان قىزدىڭ تۋعان تۋىسقاندارىمەن قوشتاسۋ ولەڭى؟ (سىڭسۋ)
11. ءجۇن ساباردا، ساباپ بولعان سوڭ تاماق بەرۋ ءداستۇرى؟ (تۋلاق شاشۋ)
12. قۇمىرسقالار كۇندىز يلەۋىنە اسىعىپ جاتسا، نەنى بىلدىرەدى؟ (اۋا رايى بۇزىلادى.)
13. ۇستا پىشاققا جارىماس، ەتىكشى نەگە جارىماس؟ (ەتىككە جارىماس)
14. دوس باسقا قارايدى، ال دۇشپان شە؟ (اياققا)
15. قىلىشتان وتكىر نە بار؟ (ءتىل)
16. ەڭ كيەلى قۇس؟ (اققۋ)
17. ساۋكەلە جەلەگىن كىم قاي ۋاقىتتا كيگەن؟ (قالىڭدىق كيگەن)
18. قازاق شوپاندارىنىڭ شاحماتى؟ (توعىزقۇمالاق)
19. جاڭا دۇنيەگە كەلگەن ءسابيدىڭ كيەتىن العاشقى كيىمى؟(يتكويلەك)
20. مۇسىلماننىڭ قاسيەتتى كىتابى؟ (قۇران)
«اتا سالتىڭ - حالىقتىق قالپىڭ» 3 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى
ءتىلىم باردا، قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى، سالتىم بار.
كەڭ دالاداي، جينالماعان شالعايى،
اڭقاۋ، اشىق مىنەزىم بار اڭقىلداق
2 - جۇرگىزۋشى.
سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭى «اتا سالتىڭ - حالىقتىق قالپىڭ» دەپ اتالادى. بۇل كەزەڭدە توپتارىمىز ساندىقشالاردى تاڭداپ، ونداعى سالت - داستۇرگە بايلانىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. توپپەن جۇمىس. ويىندى ۇپايى كوپ توپ باستايدى. ەگەر جاۋاپ بەرە الماعان جاعدايدا كەلەسى توپ جاۋاپ بەرۋىنە بولادى.
1.«ەنشى» جانە «جاساۋ» سالتتارى تۋرالى تۇسىنىكتەمە بەر.
2.«شۇلەن تاراتۋ» سالتى تۋرالى تۇسىنىك بەر. (بۇل كەدەي – كەپشىكتەرگە بەرىلەتىن جاردەم مەن قامقورلىق ءتۇرى. شۇلەندى كۇزدى كۇنى مال باسى كوبەيىپ، قوڭايىپ، جايلاۋدان تۇسەر كەزدە تاراتادى.)
3. «باتا»جانە «تەرىس باتانىڭ» ايىرماشىلىعىن ءتۇسىندىرىپ بەر. (باتا - اق تىلەۋدىڭ بەلگىسى. باتانى اۋزى دۋالى، جاسى ۇلكەن، سوزگە شەشەن، سىيلى ادامدار بەرەدى. تەرىس باتا – قارعىستىڭ قاتتى، جازانىڭ ەڭ اۋىر ءتۇرى. مۇنداي باتانى سەنىمى اقتالماعان، وزىنە ءتىلى، قولى تيگەن بالاسىنا اكەسى قولىن تەرىس جايىپ بەرگەن باتاسى).
4. قازاقتىڭ قانداي سالت - ءداستۇر جىرلارىن بىلەسىڭ؟ بىرەۋىن ءتۇسىندىرىپ بەر. (سىڭسۋ، جار - جار، بەتاشار، قوشتاسۋ، تويباستار)
5. «تىماققا سالۋ» دەگەن ءداستۇرىن ءتۇسىندىرىپ بەر. (شالا تۋعان بالانى تىماققا سالىپ وسىرگەن، سەبەبى ءسابيدى قولعا ۇستاۋعا، بەسىككە سالۋعا بولمايدى).
4 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى.
اتا – سالتىم ارداقتى،
ءاربىر ءسوزى سالماقتى.
سول سوزدەردى ۇقپاساڭ،
تىستەرسىڭ ءبىر كۇن بارماقتى.
2 - جۇرگىزۋشى
سايىسىمىزدىڭ 4 - كەزەڭى «حالىقتىڭ كيەلى ساندارى»
كيەلى ساندارعا بايلانىستى سەنىمدەر مەن نانىمدار ءسوز بولادى. ەكى توپ جارىسا جاۋاپ بەرەدى.
ءۇش سانىنا بايلانىستى قانداي ۇعىمدار بار؟
1. ءۇش ءجۇز. ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز.
2. ءۇش جۇرت. ءوز جۇرتىڭ، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت.
3. ءۇش قۋات. اقىل قۋات، جۇرەك قۋات، سەنىم قۋات.
4. ءۇش ارسىز. ۇيقى ارسىز، كۇلكى ارسىز، تاماق ارسىز.
5. ءۇش داۋاسىز. مىنەز، كارىلىك، اجال.
6. ءۇش بي. تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي.
7. ءۇش ءقادىرسىز. جاستىق شاق ءقادىرسىز. دەنساۋلىق ءقادىرسىز. جاقسى جار ءقادىرسىز.
1 - جۇرگىزۋشى.
ەندىگى كەزەكتى 7 سانىنا بەرەيىك. قازاق حالقى 7 سانىن قاسيەتتى دەپ باعالاپ، سوعان بايلانىستى نانىمدار مەن سەنىمدەر زەردەلەگەن. جەتى سانىنا بايلانىستى ۇعىمدار تۋرالى نە بىلەمىز؟
1. جەتى قازىنا
1. ەر جىگىت. 2. سۇلۋ ايەل. 3. اقىل، ءبىلىم. 4. جۇيرىك ات. 5. قىران بۇركىت. 6. بەرەن مىلتىق. 7. جۇيرىك تازى.
2. جەتى كۇن.
1. بۇگىن. 2. ەرتەڭ. 3. بۇرسىكۇنى. 4. ارعى كۇنى. 5 اۋىر كۇن. 6. سوڭعى كۇن 7. ازىنا.
3. جەتى اتا.
اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە.
4. جەتى جۇتتى اتا.
مال قىرىلۋ. قۇرعاقشىلىق. ءورت. وبا. سوعىس. توپان سۋ. ءزىلزالا.
5. جەتى جوق.
جەردە ولشەۋىش جوق. اسپاندا تىرەۋىش جوق. تاستا تامىر جوق. تاسباقادا تالاق جوق. اللادا باۋىر جوق. اققۋدا ءسۇت جوق. جىلقىدا ءوت جوق.
5 كەزەڭ
2 - جۇرگىزۋشى
ەندى سايىسىمىزدى ماقال - ماتەل ايتۋ تۇرىمەن جالعاستىرامىز. بۇل ءبولىم «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى» دەپ اتالادى. شارت بويىنشا سۇراققا ماقالداپ جاۋاپ بەرەسىزدەر.
1ءشى «» توبى جاۋاپ بەرەدى.
1 بىلمەگەن نە ىشەدى؟ (بىلمەگەن ۋ ىشەدى)
2. جاس كەلسە نەگە؟ (جاس كەلسە ىسكە)
3. بىلگەنىڭ قانشا، بىلمەگەنىڭ قانشا؟ ( بىلگەنىڭ توعىز، بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز)
4. تۇكىرىك كول بولا ما؟ (كوپ تۇكىرسە كول بولار)
5. جىلىندى ىنىنەن قالاي شىعارامىز؟ (جىلى – جىلى سويلەسەڭ، زىميان جىلان دا ىنىنەن شىعار)
6. قوي مەن قاسقىر ويلانا ما؟ (قويدىڭ ويلايتىنى ادالدىق، قاسقىردىڭ ويلايتىنى ارامدىق)
7. ادامنىڭ قاي مۇشەسى باتىر، قاي مۇشەسى قورقاق؟ (كوز قورقاق، قول باتىر)
8. كوردىم، كورمەدىم دەگەن نەشە ءسوز؟ (كوردىم دەگەن كوپ ءسوز، كورمەدىم دەگەن ءبىر - اق ءسوز)
9. جەگەننىڭ تىسىنە، جەمەگەننىڭ تۇسىندەگى نە؟ (ەت جەسەڭ تىسىڭە، جەمەسەڭ تۇسىڭە كىرەدى)
10. جۇندەۋگە جۋاس جانۋار؟ ) جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى.
1 - جۇرگىزۋشى
2. «» توپقا كەزەك بەرەيىك.
1. ءبىر قارىن ماي ءشىري ما؟ (ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى شىرىتەدى)
2 جولى بولار جىگىتتىڭ الدىنان شىعاتىن كىم؟ (جولى بولار جىگىتتىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان)
3. قانداي جاعىدايدا ايناعا وكپەلەمەۋ كەرەك؟ (اۋزىڭ قيسىق بولسا، ايناعا وكپەلەمە)
4. تاۋىقتىڭ تۇسىنە كىرەتىن نە؟ (تاۋىقتىڭ تۇسىنە تارى كىرەدى)
5. سەمىزدىكتى كوتەرەتىن جانۋار؟ (سەمىزدىكتى قوي عانا كوتەرەدى)
6. ايران ىشكەندەر قۇتىلعاندا، كىم تۇتىلادى؟ (ايران ىشكەن قۇتىلار، قازان جالاعان تۇتىلار)
7. ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ، قۇلاعىنان ايرىلعان جانۋار؟ (توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ قۇلاعىنان ايرىلىپتى)
8. ىسقىرىعى جەر جارىپ جۇرگەن ادامنىڭ ايداعان مالى؟ (ايداعانى بەس ەشكى ىسقىرىعى جەر جارار)
9. قار جانا ما؟ (قالاۋىن تاپساڭ، قار جانار)
10. وتقا ءتۇسىپ كۇيمەۋگە بولا ما؟ (وتان ءۇشىن وتقا ءتۇس كۇيمەيسىڭ)
6 - كەزەڭ
1 - جۇرگىزۋشى
حالقىمىز «كيىز تۋىرلىقتى، اعاش ۋىقتى قازاقپىز»- دەپ كيىز ءۇي جايىندا، «اس ادامنىڭ ارقاۋى»- دەپ تاعام جايىندا جانە «ادام كوركى شۇبەرەك» - دەپ كيىمدەر جايىندا اتالى سوزدەر قالدىرىپ كەتكەن.
2 - جۇرگىزۋشى
بۇل اتالى سوزدەر ارقىلى وسى دۇنيەلەردە حالقىمىزدىڭ مادەنيەتىنىڭ، بىرنەشە ونەرىنىڭ باسىن قۇرايتىن عاجاپ تۋىندىلارى جاتقانىن بىلەمىز.
ولاي بولسا سايىسىمىزدىڭ 6 - كەزەڭى «زەردەلىنىڭ – ويى وزىق»حالقىمىزدىڭ مادەنيەتىنە بايلانىستى ۇياشىقتارداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەمىز.
ۇلتتىق كيىمدەر.
10ۇپاي. ەرلەردىڭ باس كيىمى. ونى اڭنىڭ، مالدىڭ تەرىسىنەن تىگەدى. بۇرىن قازاق ەلى قاي ءجۇزدىڭ، قاي رۋدىڭ ادامى ەكەنىن وسى كيىمىنە قاراپ تا تاني بەرگەن. ول - بيىك توبەلى، ماڭدايى، ەكى قۇلاعى بار، جەلكە، جوتانى جاۋىپ تۇراتىن ارتقى ەتەكتەن تۇراتىن باس كيىم. (تىماق)
20ۇپاي. قازاقتىڭ ەجەلگى ءارى كادەلى كيىمى. ول - اراسىنا ءجۇن نەمەسە ماقتا سالىنىپ، سىرتىن شۇعا، نەمەسە بارقىت سياقتى ادەمى ءارى مىقتى ماتادان قاپتالىپ، ءىشى استارلانعان جىلى كيىم. جاعاسى، جەڭى اسەم ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرمەن بەزەندىرىلگەن.
(شاپان)
30ۇپاي. ۇزاتىلعان قىز كيەتىن اسا قىمبات باعالى، ءارى اسەم باس كيىم. ول - 2 - 3 قارىستاي بيىك، دوڭگەلەك، توبە جاعىنا قاراي جىڭىشكەرە بەرەدى. جوعارى جاعىنا ۇكى تاعادى. ارتقى جاعىنا ۇزىندىعى جەرگە جەتەتىندەي ۇزىن اق جەلەك تاعادى.
(ساۋكەلە)
ۇلتتىق تاعامدار:
10 ۇپاي. ءسۇت تاعامدارىنىڭ ىشىندەگى قىمىزدان كەيىنگى باعالى سۋسىن. ول تۇيە سۇتىنەن جاسالادى. ول – اشىتىلىپ، تەرى، اعاش، ىدىستارعا قۇيىلىپ ساقتالادى، پىسىرىلەدى. مايلى، جۇمساق، ءارى قويۋلاۋ بولادى. (شۇبات)
20 ۇپاي. سۇتتەن ۇيىتىلادى. ءدامى وتە اششى بولمايدى. قويۋ ءارى ءدامدى بولادى. حالىق ونى ءدىرىلدىر دەپ تە اتايدى. (قاتىق)
30 ۇپاي. مالدىڭ تولدەگەننەن كەيىنگى العاشقى ءسۇتى. بالا دا، ءتول دە وسى ءسۇتتى تويىپ ءىشۋ كەرەك. وعان تويماعان ءتول دە، بالا دا ءالسىز بولىپ وسەدى. (ۋىز)
قاراشاڭىراق
10 ۇپاي. كيىز ءۇيدىڭ قاسيەتتى، كيەلى مۇلكى. قازاقتىڭ كوپتەگەن جاقسى ءسوزى وسىعان بايلانىستى ايتىلادى. (شاڭىراق)
20 ۇپاي. كيىز ءۇيدىڭ ءبىر بولىگى، ونى جۇننەن وراپ، كىلەم، تەكەمەت تۇسىندەي ويۋلارمەن بەزەندىرىپ توقيدى. كەرەگەمەن تۋىرلىقتىڭ ورتاسىنا كەلەدى. مۇنىڭ اسەمدىككە، ءارى جىلىلىققا اسەرى مول. ودان سىرتتاعى قۇرت - قۇمىرسقا، كەسىرتكە، جىلان، ت. ب جاندىكتەر كىرە المايدى. (شي)
30 ۇپاي. كيىز ۇيدە ەسىك ەكەۋ بولادى. ىشكىسى اعاشتان جاسالادى. ونى «سىقىرلاۋىق» دەيدى. ەكىنشىسى كيىزدەن جاسالادى، ول سىقىرلاۋىقتىڭ سىرتىنان جابىلادى. مۇنى اشىق كۇندەرى ماڭدايشاعا دەيىن شيىرشىقتاپ جينالىپ قويىلادى. مۇنى نە دەيمىز.
(كيىز ەسىك)
7. قازاقتا تۇڭعىش....
1. ەڭ تۇڭعىش بي (مايقى)
2. ەڭ تۇڭعىش شەشەن (جيرەنشە)
3. ەڭ تۇڭعىش دانا انا (قاراشاش)
4. ەڭ تۇڭعىش كىشى ءجۇزدىڭ حانى (ءابىلحايىر)
5. ەڭ تۇڭعىش عالىم، ساياحاتشى (شوقان ءۋاليحانوۆ)
6. ەڭ تۇڭعىش اعارتۋشى ۇستاز، وقۋلىق اۆتورى (ىبىراي التىنسارين)
7. ەڭ تۇڭعىش قازاق الىپپەسىن (توتە جازۋ) جاساعان (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
8. ەڭ تۇڭعىش ەپوپەيا جازعان (مۇحتار اۋەزوۆ)
9. ەڭ تۇڭعىش كوسموناۆت (توقتار اۋباكىروۆ)
10. ەڭ تۇڭعىش ءبيشى (شارا قۇلجانوۆا)
11. ەڭ تۇڭعىش پرەزيدەنت (ن. ءا. نازاربايەۆ)
12. ەڭ تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى اتاعىن العان پالۋان (جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ)
13. ەڭ تۇڭعىش دۇنيە ءجۇزى چەمپيون اتاعىن العان پالۋان(قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ)
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «ماتەماتيكا ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ ونەگەلى اسپەكتىلەرىن دامىتۋ»
