ماتەماتيكا ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ ونەگەلى اسپەكتىلەرىن دامىتۋ
تاقىرىبى: «ماتەماتيكا ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ ونەگەلى اسپەكتىلەرىن دامىتۋ»
«زياتكەرلى ادامدى تاربيەلەۋ ءۇشىن، ادامگەرشىلىك تاربيە بەرمەسە – دەمەك قوعام ءۇشىن ءقاۋىپتى ادام ءوسىرۋ» رۋزۆەلت تەودار
مەن ماتەماتيكا ءپانىن وقىتقاندا ءوزىمنىڭ وقۋشىلارىما بەدەلدى بولۋىمدى تىرىسامىن.
مەنىڭ ويىمشا ءوزىمنىڭ ءپانىم ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى وقۋشىلارعا باۋليتىن ماتەماتيكا ساباعى ۇلكەن تاربيەلىك ءتالىم بەرەدى.
سوڭعى جىلدارى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ تومەندەگى بايقالادى.
ول وقۋشىلارعا ءوز ىسەرىن تيگىزبەي قويعان جوق. سوندىقتان، ءمۇعالىم ءار ساباقتا ادامگەرشىلىك سۇراقتارىنا كوپ نازار اۋدارۋ كەرەك. ءبىر ءسوز عانا ايتىلسا دا، سولس جاي ءسوز عانا بولىپ قالمايدى، ويتكەنى بالالار تەك جاقسىلىققا زەرەك بولادى.
ءار ساباعىندا ءمۇعالىم تەك قانا وقۋ ءتاسىلدى قولدانباي، ولاردىڭ ءبىر – بىرىنە قارىم قاتىناستارىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك، ويتكەنى تۇلعانىڭ تاربيەسىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ قارىم – قاتىناس ارقىلى مۇمكىىندىك بەرەدى. سوندا ساباقتا وقۋشىلار قانداي ادامگەرشىلىك وبەكتىلەرمەن ءوزارا ارەكەتتەسەدى.
ءبىرىنشى «باسقا ادامدارعا»
بارلىق ادام قاسيەتتەر باسقا ادامعا قارىم – قاتىناسىن بەينەلەيدى.
باسقا ادامعا ول قاسيەتتەر ىزگىلىك، سەرىكتەستىك، مەيىرماندىق. سىپايىلىق، تارتىپتىك، جاۋاپتىلىق، ادالدىق، ىزەتتىلىك بولۋى كەرەك.
وسى قاسيەتتەردىڭ ەڭ ماڭىزدىسى – ىزگىلىك.
ەكىنشىدەن – مەن وزىمە قارىم – قاتىناس
ۇشىنشىدەن - ۇيىم جانە قوعام. بۇعان جاتاتىن اسپەكتىلەر جاۋاپكەرشىلىك، ەڭبەكقور ، ادالدىق. دوستارىنا كوڭىل – كۇيىنە ورتاقتاسۋ.
ءتورتىنشى - ونەگەلىنىڭ كاتەگورياسى ەڭبەك. ونىڭ قاسيەتتەرى ءۇي جۇمىسىن جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىنداۋ، جۇمىس ورنىن دايىنداۋ. جيناقتىلىق، تارتىپتىلىك پەن شىنايىلىق. وسىنىڭ ءبارى ءمۇعالىمنىڭ ساباق بارىسىنداعى ىقپالىنىڭ اسەرى.
بەسىنشى – وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، وقۋشىلارعا قوياتىن مىندەتىمىز، ءوز ۇلتىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن ءتىلىن، ءدىنىن قاستەرلەيتىن جانە ونى جالپى ادامزاتتىق دەڭگەيدەن رۋحاني قۇندىلىقتارعا ۇيىمداستىرا بىلەتىن ەلجاندى تۇلعا تاربيەلەۋ.
جەكە باستاعى ادامگەرشىلىك اسپەكتىلەردى دامىتۋ ارقىلى پەداگوگيكالىق ءىس شارادا ءادىس – تاسىلدەردى جانە تۇلعالاردى جۇيەلەۋ بارىسىندا وسىنداي جۇمىس جۇرگىزەمىن.
وقۋشىلاردىڭ ونەگەلى اسەكتىلەرىن دامىتۋ ءۇشىن مەن ساباقتا مىناداي تەحنولوگيالاردى قولدانامىن. ماسەلەن، وقىتۋ، قارىم – قاتىناس تەحنولوگياسىن، كاراييەۆتىڭ ءۇش ولشەمدى ادىستەمەلىك جۇيە پەداگوگيكالىق تەحنولوگياسىن. وسى تەحنولوگيا بويىنشا ەكىنشى كەزەڭدە سينەتيكالىق ءبولىم مەن قارىم – قاتىناس تەحنولوگيانىڭ ستراتەگيالارىن قولدانامىن. ولار دەريەۆو مۋدروستي، پوچتا، ۋقساستىق پەن دارالىق، جيگسو ستراتەگياسى، مومەنتالنوە فوتو، وپورنىە سيگنالى
مەن ماتەماتيكا ساباعىندا ماتەماتيكا تاريحىنان ماعلۇماتتار، ديداكتيكالىق ويىندار، ساباقتا ءپانارالىق بايلانىس جانە ەستەتيكاعا، سۇلۋلىققا باۋلۋ، ومىرمەن بايلانىستى فاكتورلار، تۋعان ولكە تۋرالى قىزىقتى ەسەپتەرمەن بايلانىستىرۋ، ۇلى ويشىلداردىڭ ايتقان سوزدەرىن ساباقتا قولدانۋ، وقۋشىلاردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ، سوزدىك باعا رەفلەكسيا سياقتى ادامگەرشىلىك اسپەكتىلەردىڭ تۇرلەرىن، ءادىس – تاسىلدەرىن قولدانامىن
وسى تاسىلدەرگە مىسالدار كەلتىرەيىك
ماتەماتيكا تاريحىنان ماعلۇماتتار. مەن ساباقتا بالالارعا جەتىستىكتەرگە، عىلىمي اشىلىمدارعا تەك ادامگەرشىلىگى بار، ومىردە ونەگەلىك قاسيەتتەردى ۇستاناتىن عالىمدار عانا جەتەدى دەپ ايتامىن. مىسالى پيفاگور، س.كوۆاليەۆسكايا، ەيلەر، ومار حاييام، ەراتسوفەن، لومونوسوۆ
ساباكتا ءپانارالىق بايلانىس جانە ەستەتيكاعا، سۇلۋلىققا باۋلۋ ءۇشىن مىناداي ادىستەردى قولدانامىن
«پروپورسيا» تاقىرىبى بويىنشا سۋرەتتىك گالەرەياعا ساياحات جۇرگىزدىم
ۇلى ويشىلداردىڭ ايتقان سوزدەرى. ۇلى ماتەماتيك، فيلوسوۆ تاعى باسقا عالىمداردىڭ قىسقا ءبىراق ويى تەرەڭ جاتقان، مادەني تۇر،ىدان دامىتاتىن كوپتەگەن سوزدەرى بار. مەن ولاردى ەپيگراف تۇرىندە ساباقتا قولدانامىن
ومىرمەن بايلانىستى فاكتورلار. ءمۇعالىمنىڭ ساباق تاقىرىبىن ومىرمەن بايلانىستىرعانى، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتكەنى ماڭىزدى. مىسالى: ۆەكتور تاقىرىبىندا كرىلوۆتىڭ «لەبەد، راك ي ششۋكا» باسنياسىن قولدانۋىڭا بولادى
5 سىنىپتا قارىم – قاتىناس تەحنولوگياسىن قولدانىپ «اقمولا وبلىسىنا ساياحات» اتتى ساباق جۇرگىزدىم. ەسەپ شەشۋ بارىسىندا «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن قوقيقازبەن تانى بولدىق
ساباقتا دۇرىس قولدانعان ديداكتيكالىق ويىندار وقۋشىلاردى جان-جاقتى جانە ۇيلەسىمدىلىكتى دامىتادى. ديداكتيكالىق ويىندارعا مىسال: «رەستيكي-نوليكي»، «ماتەماتيكالىق لوتو»، «ازيادا ويىندارى»، «بياتلون ويىنى»، «حوككەي» ويىنى، «جابىق كونكي تەبۋ» ستاديونى
تۋعان ولكە تۋرالى قىزىقتى ەسەپتەرمەن بايلانىستىرۋ
وقۋشىلاردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ، سوزدىك باعا رەفلەكسيا.
رەفلەكسيا ساتىسى ساباقتىڭ سوڭىندا مىندەتتى تۇردە بولۋى قاجەت.
وسى ساتىدا وقۋشىلارمەن بىرگە تاربيەلىك جاعىنان ساباقتى باعالاۋعا بولادى. رەفلەكسيا «ارالدار» رەفلەكسيا «چەمودان»، ەت تارتقىش، سەبەت، ساباقتا العان اقپاراتتى نە ىستەيدى ەكەنى تۋرالى وقۋشىلارعا تاڭداۋ بەرىلەدى
مەكتەپتە وقىعان جىلدارى وقۋشى ءارتۇرلى ءبىلىم مەن داعدى الادى. ءبىراق تا ەڭ باستى مىندەت جەكە ادامدى تاربيەلەۋ بولىپ قالادى.
ەرازم رووتەردامسكيي ايتقانداي «ادامدار تۋمايدى، قالىپتاسپايدى» ال، ماتەماتيكا ءمۇعالىمى وقۋشى جان دۇنيەسىن قالىپتاسۋعا كومەكتەسە الادى جانە كومەكتەسۋ كەرەك. وسىمەن ءوزىمنىڭ باياندامامدى اياقتايمىن
نازارلارىڭىزعا راحمەت!
«زياتكەرلى ادامدى تاربيەلەۋ ءۇشىن، ادامگەرشىلىك تاربيە بەرمەسە – دەمەك قوعام ءۇشىن ءقاۋىپتى ادام ءوسىرۋ» رۋزۆەلت تەودار
مەن ماتەماتيكا ءپانىن وقىتقاندا ءوزىمنىڭ وقۋشىلارىما بەدەلدى بولۋىمدى تىرىسامىن.
مەنىڭ ويىمشا ءوزىمنىڭ ءپانىم ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى وقۋشىلارعا باۋليتىن ماتەماتيكا ساباعى ۇلكەن تاربيەلىك ءتالىم بەرەدى.
سوڭعى جىلدارى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ تومەندەگى بايقالادى.
ول وقۋشىلارعا ءوز ىسەرىن تيگىزبەي قويعان جوق. سوندىقتان، ءمۇعالىم ءار ساباقتا ادامگەرشىلىك سۇراقتارىنا كوپ نازار اۋدارۋ كەرەك. ءبىر ءسوز عانا ايتىلسا دا، سولس جاي ءسوز عانا بولىپ قالمايدى، ويتكەنى بالالار تەك جاقسىلىققا زەرەك بولادى.
ءار ساباعىندا ءمۇعالىم تەك قانا وقۋ ءتاسىلدى قولدانباي، ولاردىڭ ءبىر – بىرىنە قارىم قاتىناستارىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك، ويتكەنى تۇلعانىڭ تاربيەسىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ قارىم – قاتىناس ارقىلى مۇمكىىندىك بەرەدى. سوندا ساباقتا وقۋشىلار قانداي ادامگەرشىلىك وبەكتىلەرمەن ءوزارا ارەكەتتەسەدى.
ءبىرىنشى «باسقا ادامدارعا»
بارلىق ادام قاسيەتتەر باسقا ادامعا قارىم – قاتىناسىن بەينەلەيدى.
باسقا ادامعا ول قاسيەتتەر ىزگىلىك، سەرىكتەستىك، مەيىرماندىق. سىپايىلىق، تارتىپتىك، جاۋاپتىلىق، ادالدىق، ىزەتتىلىك بولۋى كەرەك.
وسى قاسيەتتەردىڭ ەڭ ماڭىزدىسى – ىزگىلىك.
ەكىنشىدەن – مەن وزىمە قارىم – قاتىناس
ۇشىنشىدەن - ۇيىم جانە قوعام. بۇعان جاتاتىن اسپەكتىلەر جاۋاپكەرشىلىك، ەڭبەكقور ، ادالدىق. دوستارىنا كوڭىل – كۇيىنە ورتاقتاسۋ.
ءتورتىنشى - ونەگەلىنىڭ كاتەگورياسى ەڭبەك. ونىڭ قاسيەتتەرى ءۇي جۇمىسىن جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىنداۋ، جۇمىس ورنىن دايىنداۋ. جيناقتىلىق، تارتىپتىلىك پەن شىنايىلىق. وسىنىڭ ءبارى ءمۇعالىمنىڭ ساباق بارىسىنداعى ىقپالىنىڭ اسەرى.
بەسىنشى – وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، وقۋشىلارعا قوياتىن مىندەتىمىز، ءوز ۇلتىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن ءتىلىن، ءدىنىن قاستەرلەيتىن جانە ونى جالپى ادامزاتتىق دەڭگەيدەن رۋحاني قۇندىلىقتارعا ۇيىمداستىرا بىلەتىن ەلجاندى تۇلعا تاربيەلەۋ.
جەكە باستاعى ادامگەرشىلىك اسپەكتىلەردى دامىتۋ ارقىلى پەداگوگيكالىق ءىس شارادا ءادىس – تاسىلدەردى جانە تۇلعالاردى جۇيەلەۋ بارىسىندا وسىنداي جۇمىس جۇرگىزەمىن.
وقۋشىلاردىڭ ونەگەلى اسەكتىلەرىن دامىتۋ ءۇشىن مەن ساباقتا مىناداي تەحنولوگيالاردى قولدانامىن. ماسەلەن، وقىتۋ، قارىم – قاتىناس تەحنولوگياسىن، كاراييەۆتىڭ ءۇش ولشەمدى ادىستەمەلىك جۇيە پەداگوگيكالىق تەحنولوگياسىن. وسى تەحنولوگيا بويىنشا ەكىنشى كەزەڭدە سينەتيكالىق ءبولىم مەن قارىم – قاتىناس تەحنولوگيانىڭ ستراتەگيالارىن قولدانامىن. ولار دەريەۆو مۋدروستي، پوچتا، ۋقساستىق پەن دارالىق، جيگسو ستراتەگياسى، مومەنتالنوە فوتو، وپورنىە سيگنالى
مەن ماتەماتيكا ساباعىندا ماتەماتيكا تاريحىنان ماعلۇماتتار، ديداكتيكالىق ويىندار، ساباقتا ءپانارالىق بايلانىس جانە ەستەتيكاعا، سۇلۋلىققا باۋلۋ، ومىرمەن بايلانىستى فاكتورلار، تۋعان ولكە تۋرالى قىزىقتى ەسەپتەرمەن بايلانىستىرۋ، ۇلى ويشىلداردىڭ ايتقان سوزدەرىن ساباقتا قولدانۋ، وقۋشىلاردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ، سوزدىك باعا رەفلەكسيا سياقتى ادامگەرشىلىك اسپەكتىلەردىڭ تۇرلەرىن، ءادىس – تاسىلدەرىن قولدانامىن
وسى تاسىلدەرگە مىسالدار كەلتىرەيىك
ماتەماتيكا تاريحىنان ماعلۇماتتار. مەن ساباقتا بالالارعا جەتىستىكتەرگە، عىلىمي اشىلىمدارعا تەك ادامگەرشىلىگى بار، ومىردە ونەگەلىك قاسيەتتەردى ۇستاناتىن عالىمدار عانا جەتەدى دەپ ايتامىن. مىسالى پيفاگور، س.كوۆاليەۆسكايا، ەيلەر، ومار حاييام، ەراتسوفەن، لومونوسوۆ
ساباكتا ءپانارالىق بايلانىس جانە ەستەتيكاعا، سۇلۋلىققا باۋلۋ ءۇشىن مىناداي ادىستەردى قولدانامىن
«پروپورسيا» تاقىرىبى بويىنشا سۋرەتتىك گالەرەياعا ساياحات جۇرگىزدىم
ۇلى ويشىلداردىڭ ايتقان سوزدەرى. ۇلى ماتەماتيك، فيلوسوۆ تاعى باسقا عالىمداردىڭ قىسقا ءبىراق ويى تەرەڭ جاتقان، مادەني تۇر،ىدان دامىتاتىن كوپتەگەن سوزدەرى بار. مەن ولاردى ەپيگراف تۇرىندە ساباقتا قولدانامىن
ومىرمەن بايلانىستى فاكتورلار. ءمۇعالىمنىڭ ساباق تاقىرىبىن ومىرمەن بايلانىستىرعانى، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتكەنى ماڭىزدى. مىسالى: ۆەكتور تاقىرىبىندا كرىلوۆتىڭ «لەبەد، راك ي ششۋكا» باسنياسىن قولدانۋىڭا بولادى
5 سىنىپتا قارىم – قاتىناس تەحنولوگياسىن قولدانىپ «اقمولا وبلىسىنا ساياحات» اتتى ساباق جۇرگىزدىم. ەسەپ شەشۋ بارىسىندا «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن قوقيقازبەن تانى بولدىق
ساباقتا دۇرىس قولدانعان ديداكتيكالىق ويىندار وقۋشىلاردى جان-جاقتى جانە ۇيلەسىمدىلىكتى دامىتادى. ديداكتيكالىق ويىندارعا مىسال: «رەستيكي-نوليكي»، «ماتەماتيكالىق لوتو»، «ازيادا ويىندارى»، «بياتلون ويىنى»، «حوككەي» ويىنى، «جابىق كونكي تەبۋ» ستاديونى
تۋعان ولكە تۋرالى قىزىقتى ەسەپتەرمەن بايلانىستىرۋ
وقۋشىلاردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ، سوزدىك باعا رەفلەكسيا.
رەفلەكسيا ساتىسى ساباقتىڭ سوڭىندا مىندەتتى تۇردە بولۋى قاجەت.
وسى ساتىدا وقۋشىلارمەن بىرگە تاربيەلىك جاعىنان ساباقتى باعالاۋعا بولادى. رەفلەكسيا «ارالدار» رەفلەكسيا «چەمودان»، ەت تارتقىش، سەبەت، ساباقتا العان اقپاراتتى نە ىستەيدى ەكەنى تۋرالى وقۋشىلارعا تاڭداۋ بەرىلەدى
مەكتەپتە وقىعان جىلدارى وقۋشى ءارتۇرلى ءبىلىم مەن داعدى الادى. ءبىراق تا ەڭ باستى مىندەت جەكە ادامدى تاربيەلەۋ بولىپ قالادى.
ەرازم رووتەردامسكيي ايتقانداي «ادامدار تۋمايدى، قالىپتاسپايدى» ال، ماتەماتيكا ءمۇعالىمى وقۋشى جان دۇنيەسىن قالىپتاسۋعا كومەكتەسە الادى جانە كومەكتەسۋ كەرەك. وسىمەن ءوزىمنىڭ باياندامامدى اياقتايمىن
نازارلارىڭىزعا راحمەت!
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: جاڭا ساباقتى يگەرتۋ، كوركەم ادەبي تىلدە سويلەۋ، اڭگىمە مازمۇنى مەن يدەياسىن ءتۇسىندىرۋ؛
