اريفمەتيكالىق ورتا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اريفمەتيكالىق ورتا
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى، اۋىتقۋ وزگەرىسى، موداسى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، ەسەپ شىعارۋ
2. دامىتۋشىلىق: لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتى مەن ەسەپتەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، ءوز بەتىنشە ەڭبەكتەنۋ، بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
3. تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردىڭ ءوز ويىن تولىق، دۇرىس جەتكىزە بىلۋگە، تاپقىرلىققا،
جىلدامدىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، وي - قوزعاۋ، جۋان - جىڭىشكە، كەستەمەن جۇمىس،
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، سىزعىش، كومپيۋتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ
ا) سالەمدەسۋ
ءا) ترەنينگ "كۇن شۋاعى"(وقۋشىلار قاعاز قيىندىلارىنان كۇننىڭ بەينەسىن كەسكىندەيدى)
- جارقىراعان كۇننىڭ شۋاعىن كورىپ، كەلەر كۇنگە قادام باسۋ ءاربىر ادام ءۇشىن ۇلكەن باقىت. وقۋشىلار ءاربىر كۇندەرىڭ شۋاقتى، بۇگىنگى ساباقتارىڭ ءساتتى ءوتسىن.
ب) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ،
ۆ) وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ
گ) "العاشقى قادام" ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
№886، 887
ع) "وي - قوزعاۋ"(سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى تاقىرىپتى اشۋ)
ا ر ي ف م ە ت ي ك ا ل ى ق و ر ت ا
1. بولشەك نەدەن تۇرادى؟
2. ەكى بالاسى، ەكى اكەسى 3 المانى تەڭ قالاي ءبولىپ جەيدى؟ (اتاسى، بالاسى، نەمەرەسى)
3. دۇرىس بولشەك دەگەنىمىز نە؟
4. ۇشاق ا قالاسىنان ۆ قالاسىنا 1 ساعات 20 مينۋت ۇشادى دا، كەرى قايتاردا 80 مينۋت ۇشادى؟ سەبەبىن ءتۇسىندىر. ەكەۋى تەڭ. (1 ساع 20 مينۋت=80 مينۋت)
5. بۇرىس بولشەك دەگەنىمىز نە؟
6. 4 پەن 5 - ءتىڭ اراسىنا قانداي تاڭبا قويعاندا 4 - تەن ارتىق 5 - تەن كىشى سان شىعادى؟(ءۇتىر 4، 5)
7. ارالاس سان نەدەن تۇرادى؟
8. ءۇش پار ات 30 كم - گە شاپسا، ءار ات قانشا كم شابادى؟ (30 كم)
9. بۇرىس بولشەكتى ارالاس سانعا قالاي اينالدىرامىز؟
10. ءتورت قويدىڭ نەشە اياعى بار؟ (16)
11. ارالاس ساندى بۇرىس بولشەككە قالاي اينالدىرامىز؟
12. بولىمدەرى بىردەي جاي بولشەكتەردى قالاي قوسامىز / ازايتامىز؟
13. بارلىق قابىرعالارى تەڭ فيگۋرا؟ (شارشى)
14. بولىمدەرى ءار ءتۇرلى جاي بولشەكتەردى قالاي قوسامىز / ازايتامىز؟
15. جاي بولشەكتى وندىق بولشەككە قالاي اينالدىرامىز؟
16. كەرى سانداردىڭ كوبەيتىندىسى نەگە تەڭ؟
17. ەكى ادام 4 ساعات شاحمات وينادى؟ ولاردىڭ ءارقايسىسى نەشە ساعات وينادى؟ (4 ساعات)
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
ا) "جاڭا ساباق - جاڭا بەلەس"(تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ)
بىرنەشە ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى دەپ ولاردىڭ قوسىندىسىنىڭ ءمانىن وسى سانداردىڭ سانىنا بولگەندە شىققان ءبولىندىنىڭ ءمانىن ايتادى.
سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى = (سانداردىڭ قوسىندىسى)/(قوسىلعىشتار سانى)
مىسال: سىنىپتا 4 وقۋشى وقيدى. ولاردىڭ بويلارى 157 سم، 142 سم، 136 سم، 136 سم.
وقۋشىلاردىڭ ورتاشا بويىن تابايىق.
ول ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ بويلارىنىڭ ولشەمدەرىن قوسىپ، 4 سانىنا بولەمىز.
(157+142+136+136)÷4=571÷4=142، 75≈143
جاۋابى: 143 سم
ەڭ ۇلكەن جانە ەڭ كىشى مىندەرىنىڭ ايىرىمى اۋىتقۋ وزگەرىسى دەپ اتالادى.
اۋىتقۋ وزگەرىسى=ەڭ ۇلكەن سان - ەڭ كىشى سان
مىسال: 157 سم، 142 سم، 136 سم، 136 سم بەرىلگەن قاتار بويىنشا وقۋشىلار بويىنىڭ وزگەرىس
اۋقىمىن تابىڭدار.
بەرىلگەن قاتاردىڭ اۋىتقۋ وزگەرىسىن تابۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەڭ ۇلكەن ءمان مەن ەڭ كىشى ءماندى تاۋىپ الامىز. سونان سوڭ ەڭ ۇلكەن ماننەن ەڭ كىشى ءماندى ازايتامىز.
ەڭ ۇلكەن ءمان - 157، ەڭ كىشى ءمان - 136.
157 - 136=21
جاۋابى: 21
بەرىلگەندەر قاتارىندا ەڭ كوپ قايتالاناتىن سان نەمەسە شاما مودا دەپ اتالادى.
مىسال. 157 سم، 142 سم، 136 سم، 136 سم ساندار قاتارىنان مودانى تابۋ كەرەك.
ساندار قاتارىنىڭ موداسىن تابۋ ءۇشىن، قاتاردا ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن ساندى الامىز.
157، 142، 136، 136. ساندار قاتارىندا ەڭ كوپ 136 سانى كەزدەسەدى، ياعني بەرىلگەن ساندار قاتارىنىڭ موداسى 136 - عا تەڭ.
جاۋابى: 136
ءا) العىرلىق كىلتى(وقۋلىقپەن جۇمىس). وقۋشىلار فيگۋرالاردى تاڭداۋ ارقىلى شىعاراتىن ەسەپتەردىڭ نومەرلەرىن الادى.
شارشى - №889
پويىز ءبىرىنشى ساعاتتا 62 كم، ەكىنشى ساعاتتا 63 كم، ءۇشىنشى ساعاتتا 64، 5 كم، ال ءتورتىنشى ساعاتتا 67، 5 كم جول ءجۇرىپ وتەدى. پويىزدىڭ ورتاشا جىلدامدىعىن تابىڭدار.
(62+63+64، 5+67، 5)/4=257/4=64، 25
جاۋابى: 64، 25
سيليندر - №890
مۇرات بالىق اۋلاۋعا بارعاندا 3 بالىق ۇستادى. ءبىرىنشىسىنىڭ سالياعى 0، 125 كگ، ەكىنشىسىنىكى - 0، 205 كگ، ال ۇشىنشىسىنىكى - 0، 18 كگ. بالىقتاردىڭ ورتاشا جىلدامدىعىن انىقتاڭدار.
(0، 125+0، 205+0، 18)/3=0، 51/3=0، 17
جاۋابى: 0، 17
كونۋس - №891
جاشىكتەگى اپەلسيندەردىڭ سالماعى 21 كگ. ەگەر جاشىكتە 125 اپەلسين بولسا، وندا 1 اپەلسيننىڭ ورتاشا سالماعى قانشا؟
21/125=0، 168
جاۋابى: 0، 168
تىكتورتبۇرىش - №892
12 تگ؛ 148 تگ؛ 326 تگ؛ 700 تگ؛
78 ت؛ 326 كگ؛ 760 كگ؛
160 مين؛ 1 ساع 60 مين؛ 2 ساع؛ 200 مين؛
17، 3؛ 0، 73؛ 173، 1؛ 17، 31 ساندارىنىڭ ەڭ ۇلكەن جانە ەڭ كىشى ءمانىن كورسەتىڭدەر. اۋىتقۋ وزگەرىسىن ەسەپتەڭدەر.
شەشۋى: 1) 700؛ 12. 700 - 12=688
2) 78000؛ 326. 78000 - 326=77674
3) 200؛ 120. 200 - 120=80
4) 173، 1؛ 0، 73. 173، 1 - 0، 73=172، 37
ب) "عاجايىپ كەستە"
پلاكاتتا ەجەلگى گرەك ويشىلى ءارى ماتەماتيگى پيفاگوردىڭ ساندار تۋرالى ايتقان پىكىرىن، سيفرلاردى قازاق ءالفاۆيتىنىڭ ارىپتەردىڭ رەتىمەن الماستىرۋ ارقىلى وقۋعا بولادى.
قوسىمشا تاپسىرما: اۋىتقۋ وزگەرىسى مەن موداسىن تابۋ.
جاۋابى: "بار بولمىستىڭ باستاماسى - سان".
اۋىتقۋ وزگەرىسى 37 - 1 =36
مودا - 1
ۆ) قوسىمشا ەسەپ
6 قادامنىڭ ۇزىندىعىن ولشەڭدەر. ءبىر قادامنىڭ ورتاشا ۇزىندىعىن تابىڭدار.
ءىىى. تولعانىس
ا) "جۋان - جىڭىشكە"
1. بىرنەشە ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى قالاي تابىلادى؟
2. بەرىلگەن سانداردىڭ اۋىتقۋ وزگەرىسى دەگەن نە؟
3. سانداردىڭ موداسى قالاي تابىلادى؟
ءا) "لەزدىك تاپسىرما" (ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ).№888، №893.
555 - 547=8
136 - 128=8
824/103=8
976/122=8
853 - 844=9
963/321=3
ب) "شەشۋشى ءسات" (باعالاۋ). ءار تاپسىرما سايىن وقۋشىلارعا بەرىلىپ وتىرىلدى. ساباق سوڭىندا جيناعان ۇپايلارى قوسىلىپ، قوسىلعىشتار سانىنا ءبولىنىپ ((5+4+3) /3=4)، وقۋشىلار ءوز باعالارىن شىعارادى.
ۆ) قورىتىندىلاۋ.
قۇرمەتتى ۇستازدار ساباعىمدى بابالارىمىزدىڭ سوزىمەن اياقتاعىم كەلەدى:
"ءبىر بالا اكەدەن كەتە تۋادى،
ءبىر بالا اكەگە جەتە تۋادى،
ءبىر بالا اكەدەن وتە تۋادى"،
- دەگەندەي وزىمىزدەن وتە تۋاتىن وقۋشىلاردى تاربيەلەيىك.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى، اۋىتقۋ وزگەرىسى، موداسى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، ەسەپ شىعارۋ
2. دامىتۋشىلىق: لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتى مەن ەسەپتەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، ءوز بەتىنشە ەڭبەكتەنۋ، بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
3. تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردىڭ ءوز ويىن تولىق، دۇرىس جەتكىزە بىلۋگە، تاپقىرلىققا،
جىلدامدىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، وي - قوزعاۋ، جۋان - جىڭىشكە، كەستەمەن جۇمىس،
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، سىزعىش، كومپيۋتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ
ا) سالەمدەسۋ
ءا) ترەنينگ "كۇن شۋاعى"(وقۋشىلار قاعاز قيىندىلارىنان كۇننىڭ بەينەسىن كەسكىندەيدى)
- جارقىراعان كۇننىڭ شۋاعىن كورىپ، كەلەر كۇنگە قادام باسۋ ءاربىر ادام ءۇشىن ۇلكەن باقىت. وقۋشىلار ءاربىر كۇندەرىڭ شۋاقتى، بۇگىنگى ساباقتارىڭ ءساتتى ءوتسىن.
ب) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ،
ۆ) وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ
گ) "العاشقى قادام" ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
№886، 887
ع) "وي - قوزعاۋ"(سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى تاقىرىپتى اشۋ)
ا ر ي ف م ە ت ي ك ا ل ى ق و ر ت ا
1. بولشەك نەدەن تۇرادى؟
2. ەكى بالاسى، ەكى اكەسى 3 المانى تەڭ قالاي ءبولىپ جەيدى؟ (اتاسى، بالاسى، نەمەرەسى)
3. دۇرىس بولشەك دەگەنىمىز نە؟
4. ۇشاق ا قالاسىنان ۆ قالاسىنا 1 ساعات 20 مينۋت ۇشادى دا، كەرى قايتاردا 80 مينۋت ۇشادى؟ سەبەبىن ءتۇسىندىر. ەكەۋى تەڭ. (1 ساع 20 مينۋت=80 مينۋت)
5. بۇرىس بولشەك دەگەنىمىز نە؟
6. 4 پەن 5 - ءتىڭ اراسىنا قانداي تاڭبا قويعاندا 4 - تەن ارتىق 5 - تەن كىشى سان شىعادى؟(ءۇتىر 4، 5)
7. ارالاس سان نەدەن تۇرادى؟
8. ءۇش پار ات 30 كم - گە شاپسا، ءار ات قانشا كم شابادى؟ (30 كم)
9. بۇرىس بولشەكتى ارالاس سانعا قالاي اينالدىرامىز؟
10. ءتورت قويدىڭ نەشە اياعى بار؟ (16)
11. ارالاس ساندى بۇرىس بولشەككە قالاي اينالدىرامىز؟
12. بولىمدەرى بىردەي جاي بولشەكتەردى قالاي قوسامىز / ازايتامىز؟
13. بارلىق قابىرعالارى تەڭ فيگۋرا؟ (شارشى)
14. بولىمدەرى ءار ءتۇرلى جاي بولشەكتەردى قالاي قوسامىز / ازايتامىز؟
15. جاي بولشەكتى وندىق بولشەككە قالاي اينالدىرامىز؟
16. كەرى سانداردىڭ كوبەيتىندىسى نەگە تەڭ؟
17. ەكى ادام 4 ساعات شاحمات وينادى؟ ولاردىڭ ءارقايسىسى نەشە ساعات وينادى؟ (4 ساعات)
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
ا) "جاڭا ساباق - جاڭا بەلەس"(تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ)
بىرنەشە ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى دەپ ولاردىڭ قوسىندىسىنىڭ ءمانىن وسى سانداردىڭ سانىنا بولگەندە شىققان ءبولىندىنىڭ ءمانىن ايتادى.
سانداردىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى = (سانداردىڭ قوسىندىسى)/(قوسىلعىشتار سانى)
مىسال: سىنىپتا 4 وقۋشى وقيدى. ولاردىڭ بويلارى 157 سم، 142 سم، 136 سم، 136 سم.
وقۋشىلاردىڭ ورتاشا بويىن تابايىق.
ول ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ بويلارىنىڭ ولشەمدەرىن قوسىپ، 4 سانىنا بولەمىز.
(157+142+136+136)÷4=571÷4=142، 75≈143
جاۋابى: 143 سم
ەڭ ۇلكەن جانە ەڭ كىشى مىندەرىنىڭ ايىرىمى اۋىتقۋ وزگەرىسى دەپ اتالادى.
اۋىتقۋ وزگەرىسى=ەڭ ۇلكەن سان - ەڭ كىشى سان
مىسال: 157 سم، 142 سم، 136 سم، 136 سم بەرىلگەن قاتار بويىنشا وقۋشىلار بويىنىڭ وزگەرىس
اۋقىمىن تابىڭدار.
بەرىلگەن قاتاردىڭ اۋىتقۋ وزگەرىسىن تابۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەڭ ۇلكەن ءمان مەن ەڭ كىشى ءماندى تاۋىپ الامىز. سونان سوڭ ەڭ ۇلكەن ماننەن ەڭ كىشى ءماندى ازايتامىز.
ەڭ ۇلكەن ءمان - 157، ەڭ كىشى ءمان - 136.
157 - 136=21
جاۋابى: 21
بەرىلگەندەر قاتارىندا ەڭ كوپ قايتالاناتىن سان نەمەسە شاما مودا دەپ اتالادى.
مىسال. 157 سم، 142 سم، 136 سم، 136 سم ساندار قاتارىنان مودانى تابۋ كەرەك.
ساندار قاتارىنىڭ موداسىن تابۋ ءۇشىن، قاتاردا ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن ساندى الامىز.
157، 142، 136، 136. ساندار قاتارىندا ەڭ كوپ 136 سانى كەزدەسەدى، ياعني بەرىلگەن ساندار قاتارىنىڭ موداسى 136 - عا تەڭ.
جاۋابى: 136
ءا) العىرلىق كىلتى(وقۋلىقپەن جۇمىس). وقۋشىلار فيگۋرالاردى تاڭداۋ ارقىلى شىعاراتىن ەسەپتەردىڭ نومەرلەرىن الادى.
شارشى - №889
پويىز ءبىرىنشى ساعاتتا 62 كم، ەكىنشى ساعاتتا 63 كم، ءۇشىنشى ساعاتتا 64، 5 كم، ال ءتورتىنشى ساعاتتا 67، 5 كم جول ءجۇرىپ وتەدى. پويىزدىڭ ورتاشا جىلدامدىعىن تابىڭدار.
(62+63+64، 5+67، 5)/4=257/4=64، 25
جاۋابى: 64، 25
سيليندر - №890
مۇرات بالىق اۋلاۋعا بارعاندا 3 بالىق ۇستادى. ءبىرىنشىسىنىڭ سالياعى 0، 125 كگ، ەكىنشىسىنىكى - 0، 205 كگ، ال ۇشىنشىسىنىكى - 0، 18 كگ. بالىقتاردىڭ ورتاشا جىلدامدىعىن انىقتاڭدار.
(0، 125+0، 205+0، 18)/3=0، 51/3=0، 17
جاۋابى: 0، 17
كونۋس - №891
جاشىكتەگى اپەلسيندەردىڭ سالماعى 21 كگ. ەگەر جاشىكتە 125 اپەلسين بولسا، وندا 1 اپەلسيننىڭ ورتاشا سالماعى قانشا؟
21/125=0، 168
جاۋابى: 0، 168
تىكتورتبۇرىش - №892
12 تگ؛ 148 تگ؛ 326 تگ؛ 700 تگ؛
78 ت؛ 326 كگ؛ 760 كگ؛
160 مين؛ 1 ساع 60 مين؛ 2 ساع؛ 200 مين؛
17، 3؛ 0، 73؛ 173، 1؛ 17، 31 ساندارىنىڭ ەڭ ۇلكەن جانە ەڭ كىشى ءمانىن كورسەتىڭدەر. اۋىتقۋ وزگەرىسىن ەسەپتەڭدەر.
شەشۋى: 1) 700؛ 12. 700 - 12=688
2) 78000؛ 326. 78000 - 326=77674
3) 200؛ 120. 200 - 120=80
4) 173، 1؛ 0، 73. 173، 1 - 0، 73=172، 37
ب) "عاجايىپ كەستە"
پلاكاتتا ەجەلگى گرەك ويشىلى ءارى ماتەماتيگى پيفاگوردىڭ ساندار تۋرالى ايتقان پىكىرىن، سيفرلاردى قازاق ءالفاۆيتىنىڭ ارىپتەردىڭ رەتىمەن الماستىرۋ ارقىلى وقۋعا بولادى.
قوسىمشا تاپسىرما: اۋىتقۋ وزگەرىسى مەن موداسىن تابۋ.
جاۋابى: "بار بولمىستىڭ باستاماسى - سان".
اۋىتقۋ وزگەرىسى 37 - 1 =36
مودا - 1
ۆ) قوسىمشا ەسەپ
6 قادامنىڭ ۇزىندىعىن ولشەڭدەر. ءبىر قادامنىڭ ورتاشا ۇزىندىعىن تابىڭدار.
ءىىى. تولعانىس
ا) "جۋان - جىڭىشكە"
1. بىرنەشە ساننىڭ اريفمەتيكالىق ورتاسى قالاي تابىلادى؟
2. بەرىلگەن سانداردىڭ اۋىتقۋ وزگەرىسى دەگەن نە؟
3. سانداردىڭ موداسى قالاي تابىلادى؟
ءا) "لەزدىك تاپسىرما" (ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ).№888، №893.
555 - 547=8
136 - 128=8
824/103=8
976/122=8
853 - 844=9
963/321=3
ب) "شەشۋشى ءسات" (باعالاۋ). ءار تاپسىرما سايىن وقۋشىلارعا بەرىلىپ وتىرىلدى. ساباق سوڭىندا جيناعان ۇپايلارى قوسىلىپ، قوسىلعىشتار سانىنا ءبولىنىپ ((5+4+3) /3=4)، وقۋشىلار ءوز باعالارىن شىعارادى.
ۆ) قورىتىندىلاۋ.
قۇرمەتتى ۇستازدار ساباعىمدى بابالارىمىزدىڭ سوزىمەن اياقتاعىم كەلەدى:
"ءبىر بالا اكەدەن كەتە تۋادى،
ءبىر بالا اكەگە جەتە تۋادى،
ءبىر بالا اكەدەن وتە تۋادى"،
- دەگەندەي وزىمىزدەن وتە تۋاتىن وقۋشىلاردى تاربيەلەيىك.
You Might Also Like
