ات تۇياقتى ادام
(نوۆەللا)
بۇل اڭگىمەنىڭ باستى كەيىپكەرىن وسينو حاندزابۋرو دەپ اتايدى. وكىنىشكە وراي، اناۋ دەيتىن ەش ارتىقشىلىعى جوق جاي پەندەنىڭ ءبىرى. ول ميسۋبيسي كومپانياسىنىڭ پەكين بولىمشەسىنىڭ قاتارداعى قىزمەتكەرى، جاسى وتىزدار شاماسىندا. ساۋدا ۋچيليششەسىن بىتىرگەنىنە ءبىر اي بولعاندا حاندزابۋرو پەكينگە جۇمىسقا جىبەرىلدى. قىزمەتتەستەرى مەن باستىقتارى ونى بالەندەي ماقتاي قويمايدى. ءبىراق جامانداعان دا ەمەس. حاندزابۋرونىڭ سىرتقى كەيپىنىڭ دە كوز تارتىپ تۇرعانى شامالى. ەندى ايتىلماي قالعانى ونىڭ وتباسى جاعدايى.
ەكى جىل بۇرىن حاندزابۋرو سۋنەكو ەسىمدى ءبىر بيكەشكە ۇيلەنگەن. بۇل — داعى ەش سەزىمسىز، قۇشتارلىقسىز قۇرىلعان نەكە ەدى. حاندزابۋرونىڭ جاسى جەتكەن سوڭ جاماعايىندارىنىڭ اراعا قۇدا سالىپ ءجۇرىپ شەشكەن شارۋاسى-تۇعىن. سۋنەكونى سۇلۋ دەۋگە كەلمەس. ءبىراق سۇيكىمسىز دەۋدىڭ دە رەتى جوق. تومپيعان مونتانى جۇزىنەن ءاردايىم كۇلكى كەتپەيتىن. تەك مۋكدەننەن پەكينگە پويىزبەن ساپار شەككەندە عانا تۇنگى مەزگىلدەرى قاندالا تىستەپ، مازاسى كەتىپ، كۇلىمسىرەۋگە كۇيى كەلمەي قالعانى بار. ءبىراق سول ساپاردان سوڭ-اق قاندالادان قورعانۋدىڭ قامىن جاساعان-دى، ءقازىر ولار تۇراتىن N كوشەسىندەگى قازىنانىڭ ۇيىندە "كوموري" فيرماسى ازىرلەگەن ءتۇرلى جىبىرلاقتاردى قىراتىن "پيرەترۋما" اتتى ۋلاعىش زاتتىڭ ەكى شيشاسى ءتىزىلىپ تۇر.
مەن اۋەلدە حاندزابۋرونىڭ وتباسىلىق ءومىرىنىڭ دە ءبىرقالىپتى كۇيكى، كوڭىلسىز ەكەنىن ايتقان ەدىم. سۋنەكوسىمەن بىرگە ۋاقتىلى تاماعىن ءىشىپ، گرامموفون تىڭداپ، كينو كورىپ، قىسقاسى، نە كەرەك، پەكيندەگى كەز كەلگەن قىزمەتشىنىڭ قالىپتى تىرلىگىن جاسايتىن. الايدا وسىنداي ەش زالالسىز سۇرقاي تىرلىكتەرىنە قاراماستان، تاعدىر ولارعا دا قىرىن قاباق كورسەتتى. بىردە، تال تۇستەن كەيىن، ميمىرت جىلجىعان سۇرەڭسىز تىرلىكتىڭ تاس-تالقانى شىقتى. ميسۋبيسي فيرماسىنىڭ قىزمەتكەرى وسينو حاندزابۋرو الدەبىر سوققىدان كەنەتتەن قايتىس بولدى.
ول كۇنى دە حاندزابۋرو ادەتتەگىسىندەي، دۋندۋانپاي — لوۋداعى قىزمەت ۇيىندە، ءوزىنىڭ جۇمىس ۇستەلىنىڭ باسىندا قاعازعا كومىلىپ، باس كوتەرمەي جۇمىس ىستەپ وتىرعان بولاتىن. قارسى قاراپ وتىرعان قىزمەتتەستەرى دە ونىڭ جۇزىنەن، ءىس-قيمىلىنان قالىپتان تىس ەشتەڭە بايقاماعان. الايدا كەزەكتى ءبىر قاعازدى رەتتەپ ءبىتىپ، تەمەكىسىن تىستەپ، شىرپى جاقپاققا وقتالعان مەزەتتە كەنەت جۇزىمەن جەر سۇزە قۇلاپ، ءجانتاسىلىم قىلعان. ونىڭ ويلاماعان جەردەن وقىس كەتكەنى جۇرتتى ايران-اسىر ەتكەن. ءبىراق، ابىروي بولعاندا، قالاي ولمەسىن مەيلى، ولگەن ادامدى كۇستانالامايتىن، ءسوز ەتپەيتىن ادەت بار ەمەس پە. تەك تىرىلەردىڭ تىرلىگى عانا تالقىعا سالىنادى عوي. سوندىقتان دا حاندزابۋرونىڭ ءولىمى جايلى پالەندەي وسەك ءورشي قويعان جوق. ونىڭ باستىقتارى دا، قىزمەتتەستەرى دە جەسىر قالعان بەيشارا سۋنەكوعا كوڭىل ايتىسىپ، جىلى سوزبەن جۇباتىستى.
تۋنجەن اۋرۋحاناسىنىڭ ديرەكتورى، پروفەسسور ياماي حاندزابۋرونىڭ اجالى سوققىدان بولعان دەپ تۇجىرىمدادى. ءبىراق، سورىنا قاراي، حاندزابۋرونىڭ ءوز باسى، بۇل سوققىدان كەلگەن اجال دەپ ويلامادى. ءتىپتى ول ءولدىم دەپ تە ويلاماعان ەدى. تەك قاراپتان-قاراپ بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن الدەبىر كەڭسەدەن كەلىپ ءبىر-اق شىققانىنا تاڭدانۋلى-تۇعىن.
كەڭسە تەرەزەلەرىنە تۇتىلعان پەردەلەر جەلمەن جەلبىرەيدى، سىرتتا كۇن جارقىراپ شىعىپ تۇرعان سياقتى. شىنىن ايتقاندا، تەرەزە سىرتىنان ەشتەڭە كورىنبەيتىن ەدى... بولمەنىڭ قاق ورتاسىنداعى ۇلكەن ۇستەلدىڭ باسىندا بىر-بىرىنە قارسى قاراپ، الدەبىر ەسەپ-قيساپ كىتاپتارىن پاراقتاپ اق جەلبەگەي كيگەن قوس جۇڭگو وتىر. بىرەۋىنىڭ جاسى جيىرمادان اسپاسا، ەكىنشىسى ۇزىن سارعىش مۇرتتى كەكسە كىسى-تىن.
حاندزابۋرو قايدا تاپ بولعانىن اجىراتا الماي، جان-جاعىنا جالتاقتاپ جاتقاندا جيىرما جاستاعى جاس جۇڭگو ەسەپ-قيساپ كىتابىنا الدەنەنى جازىپ وتىرعان كۇيى، قاعازدان كوزىن الماستان بۇعان ءتىل قاتتى.
— Are you mister Henry Ballet، arnt! you؟ حاندزابۋرو بۇل سۇراققا تاڭ-تاماشا قالدى. الايدا بارىنشا سابىر ساقتاۋعا تىرىسىپ، تازا پەكيندىك مانەرمەن:
— مەن جاپوندىق ميسۋبيسي كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى وسينو حاندزابۋرومىن، — دەپ جاۋاپ بەردى.
— قالاي! ءسىز جاپونسىز با؟ — دەپ جۇڭگو ۇرەيلەنە سويلەپ قاعازدان باسىن جۇلىپ الدى. ەسەپ-قيساپ كىتابىنا الدەنە جازا باستاعان كەكسە جۇڭگو دا جازعانىن قويا قويىپ، حاندزابۋروعا اڭىرا قارادى.
— ەندى قايتتىك؟ شاتاستىرىپ الىپپىز عوي!
— قاپ، اتتەگەن-اي! قاراپتان-قاراپ قىرسىققا كيلىككەنىمىزدى قاراشى! بۇنداي جاعداي سوناۋ ريەۆوليۋسيادان بەرى بولعان ەمەس.
كەكسە جۇڭگو قولىنداعى قالامى قالتىلداپ، اشۋلانىپ قالعانعا ۇقسادى.
— قايتەمىز ەندى، دەرەۋ العان جەرىڭە قايتا جەتكىزىپ تاستايسىڭ.
— تىڭداڭىزشى... وسينو مىرزا! ءسال ايالداي تۇرىڭىز.
جاس جۇڭگو باسقا ءبىر قوماقتى ەسەپ-قيساپ كىتابىن
اشىپ، ىشتەي كۇبىرلەپ وقي باستادى دا، ىلە كىتاپتى تارس جاۋىپ، كەكسە قىتايعا ۇرەيلەنە ۇدىرەيىپ قاراپ:
— ورنىنا قايتارۋ مۇمكىن ەمەس... وسينو حاندزابۋرو مىرزا وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن قايتىس بولعان، — دەدى.
— ءۇش كۇن بۇرىن؟
— ءيا... ونىڭ ۇستىنە اياعى دا ىرىپ-شىرۋگە اينالعان. ەكى اياعى دا سانىنان تومەن قاراي بۇزىلىپ بىتكەن.
حاندزابۋرو تاعى دا تاڭداندى. مىنالاردىڭ سوزىنە باقسا، بىرىنشىدەن، بۇل ولگەن ەكەن، ەكىنشىدەن، ولگەنىنە ءۇش كۇن بولعان كورىنەدى. ۇشىنشىدەن، اياعى ءىرىپ-شىري باستاعان. نەعىلعان ساندىراق، ولاي بولۋى ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس! ءوزى دە امان، اياعى دا ورنىندا... وسىلاي ويلاپ اياعىنا كوز سالۋى مۇڭ ەكەن، ەرىكسىز باج ەتە قالدى. ويتپەي شە: قىرى پىشاقتىڭ جۇزىندەي اق شالبار، اپپاق باتەڭكە كيگەن اياقتارى تەرەزەدەن سوققان سامال لەبىمەن بۇلعاڭ-بۇلعاڭ ەتەدى. كوزىمەن كورسە دە بۇل سۇمدىققا سەنە الماي، قولىمەن سيپالاپ بايقادى، سويتسە، شىنىمەن-اق بوكسەدەن تومەن قاراي قولىنا ەشتەڭە ىلىكپەدى، قۇر اۋا قارماعانداي بولدى. حاندزابۋرونىڭ ال-دارمەنى قۇرىپ، جەرگە وتىرا كەتتى. سول ساتتە اياعى، دالىرەك ايتقاندا، شالبارىنىڭ بالاعى، جەلى شىققان ۇرمە شار قۇساپ قالباڭ ەتىپ ەدەنگە ءتيدى.
— وقاسى جوق، وقاسى جوق، ءبىر ءمانىسىن تابارمىز! — دەپ جۇباتقان بولدى كەكسە جۇڭگو، سوسىن جاس قىزمەتشىگە قاراپ قيتىعا ءتىل قاتتى:
— وسىعان سەن كىنالىسىڭ! ەستيمىسىڭ! سەن كىنالىسىڭ! دەرەۋ تۇسىنىكتەمە جازۋىڭ كەرەك. ال الگى گەنري باللەت ءقازىر قايدا؟
— وسى جاڭا عانا انىقتادىم. ول شۇعىل تۇردە حانكوۋعا اتتانىپ كەتىپتى.
— ولاي بولسا، حانكوۋعا جەدەلحات جىبەر، گەنري باللەتتىڭ اياعىن الدىر.
— جوق، ودان ەندى پايدا جوق. حانكوۋدان اياق كەلىپ جەتكەنشە وسينو مىرزانىڭ بۇكىل دەنەسى بۇزىلىپ بىتەدى.
— قىرسىق شالدى دەگەن وسى! ەندى قايتتىك؟
كەكسە جۇڭگو كۇيزەلە كۇرسىندى. ءتىپتى مۇرتىنىڭ دا سالى سۋعا كەتىپ، سالبىراي تۇسكەندەي.
— بارىنە سەن كىنالىسىڭ! دەرەۋ تۇسىنىكتەمە جازۋعا ءتيىسسىڭ. جولاۋشىلاردان دا ەشكىم قالماعان شىعار – اۋ.
— بارلىعى ءبىر ساعات بۇرىن اتتانىپ كەتكەن. تەك ءبىر ات بار، ءبىراق...
— ول نەعىلعان ات؟
— دەشەن-مىن قاقپاسىنىڭ ار جاعىنداعى ات بازارىنان الىنعان. — وندا سول اتتىڭ اياعىن ىسكە جاراتامىز دا! مۇلدەم اياقسىز بولعاننان ءتاۋىر عوي. كانە، الگى اياقتارىڭدى وسىندا الىپ كەلشى.
جيىرما جاسار جۇڭگو ۇستەل باسىنان تۇرىپ، قالقىپ باسىپ كوزدەن عايىپ بولدى. حاندزابۋرو ءۇشىنشى مارتە تاڭعالدى. الگى ازىردەگى اڭگىمەگە قاراعاندا بۇعان اتتىڭ اياعىن قوندىرماقشى. ات تۇياقتى ادام بولماق پا سوندا — نەتكەن سۇمدىق! سول ەدەندە وتىرعان كۇيى كەكسە قىتايعا جالبارىنا ءتىل قاتتى:
— قۇداي تىلەۋىڭىزدى بەرسىن، مەنى اتتىڭ اياعىنان قۇتقارا كورىڭىز. ات اتاۋلىنى جانىم جەك كورەدى. جالىنىپ-جالبارىنىپ سۇرايمىن، ماعان ادامنىڭ اياعىن قوندىرىڭىزشى! مەيلى، ول گەنري — ساننىڭ، ءيا باسقا بىرەۋدىڭ اياعى بولسىن — ماعان ءبارىبىر. ءتىپتى جۇندەس اياق قوندىرساڭىز دا كوندىم، تەك، ايتەۋىر، ادامدىكى بولسا بولعانى!
كەكسە جۇڭگو حاندزابۋروعا ايانىشپەن قاراپ، باسىن شايقادى.
— بار بولسا قويار ەدىك قوي، ءبىراق ادامنىڭ اياعى ەمگە تابىلماي تۇرعان جوق پا... قايتەسىز ەندى تاعدىر باسقا سالعاندىقتان كونەسىز-داعى. الايدا اسا ۋايىمداي بەرمەڭىز، اتتىڭ اياعىنا دا كوندىگىپ كەتەسىز. تەك مەزگىل-مەزگىل تاعاڭىزدى جاڭارتىپ تۇرساڭىز بولعانى، تاۋدا دا، تاستا دا ەمىن-ەركىن جۇرە بەرەسىز...
وسى تۇستا الدەقايدان جاس جۇڭگو قالقىپ شىعا كەلدى، قولىندا اتتىڭ قوس اياعى. قوناق ۇيلەردە قول بالا ءدال وسىلاي ەتىك اكەلىپ بەرۋشى ەدى. حاندزابۋرو قاشپاققا ارەكەت جاسادى. ءبىراق، اياقسىز جەردەن كوتەرىلە قويۋ وڭاي ەمەس-تى. سول ەكى ارادا جاس جۇڭگو قاسىنا كەلىپ، بۇنىڭ اق باتەڭكەسى مەن ءۇيىعىن شەشىپ الدى.
— جوق، جوق! تەك اتتىڭ اياعىن قوندىرا كورمەڭىزدەر! مەنىڭ كەلىسىمىمسىز اياعىمدى جوندەۋگە قاقىلارىڭىز جوق!
حاندزابۋرو كەلىسپەيتىنىن ايتىپ بايبالام سالىپ جاتقاندا جاس جۇڭگو اتتىڭ سىڭار اياعىن بۇنىڭ وڭ جاق بالاعىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى. اتتىڭ اياعى وڭ بوكسەسىنە بىردەن جابىسا قالعان. سول-اق ەكەن، جاس جۇڭگو سول جاق بالاعىنا ەكىنشى اياقتى سالا قويدى. ول-داعى بوكسەمەن بىرىگە كەتتى.
— مىنە، ەندى دۇرىس بولدى!
جيىرما جاسار جۇڭگو توقمەيىلسي كۇلىپ، تىرناعى سويديعان قولىن ىسقىلاپ جەتىسىپ قالدى. حاندزابۋرو اڭىرىپ اياعىنا قارادى. اق شالباردىڭ بالاعىنان جۇپ-جۋان قوس تورى اياق، قوس تۇياق قىلتيىپ شىعىپ تۇر.
حاندزابۋرونىڭ ءتوزىمىنىڭ جەتكەن جەرى وسى بولدى. ودان ءارى قاراي نە ىستەپ، نە قويعانىن ءوزى دە بىلمەيدى. ابدەن قورلىعى ءوتىپ كەتكەن قوس قىتايمەن توبەلەسكەنى ەمىس-ەمىس ەسىندە. سوسىن بيىك ساتىدان تومەن قاراي قۇلديلاي جونەلگەن سياقتى. ءبىراق بۇنىڭ ءبارى تۇسكە ۇقساعان بۇلىڭعىر بىردەڭە ەدى. قالاي بولعاندا دا، بۇلدىر ەلەستەر الەمىن ارلى-بەرلى شارلاپ ءبىتىپ، ەسىن جيعان مەزگىلدە كورگەنى N كوشەسىندەگى قازىنانىڭ ۇيىندە، تابىتتا جاتقانى بولدى. ول ول ما، ودان دا سوراقىسى سول، حونگاندزي سەكتاسىنىڭ جاس ۋاعىزشىسى توبەسىنەن ءتونىپ جانازاسىن شىعارىپ سارناپ وتىر ەكەن.
حاندزابۋرونىڭ ءولىپ-تىرىلۋى ءتۇرلى توپشىلاۋلار تۋعىزعانى، ءبىرشاما شۋ كوتەرگەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. "دزيۋنتەن نيپپو" گازەتى ونىڭ ۇلكەن سۋرەتىن باسىپ، كولەمدى ماقالا جاريالادى. ول ماقالاعا باقساق، قارالى كيىمىن شەشىپ ۇلگەرمەگەن سۋنەكو ءقازىر قۋانىشتان ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي جۇرگەن كورىنەدى، ال بىرەر باسشى ازاماتتار مەن قىزمەتتەستەرى كومپانيانىڭ ەسەبىنەن حاندزابۋرونىڭ قايتا ءتىرىلۋى قۇرمەتىنە بانكەت ۇيىمداستىرىپتى. بۇل وقيعادان زارداپ شەگۋگە ءتيىستى جالعىز ادام پروفەسسور ياماي بولاتىن، وسىدان كەيىن ونىڭ بىلىمىنە كۇمان تۋىپ، بەدەلىنە نۇقسان كەلۋى مۇمكىن-دى. ءبىراق قىسىلاتىن پروفەسسور كورىنبەدى، تەمەكى ءتۇتىنىن شيىرلاي بۋداقتاتىپ، اسپاي-ساسپاي ءوزىن اقتاپ الۋدىڭ امالىنا كىرىستى. "بۇل ادام جاراتىلىسىنىڭ بەيمالىم قاسيەتى، تابيعاتتىڭ تاڭعاجايىپ جۇمباعى، ونىڭ سىرىن اشۋعا مەديسينانىڭ قۇدىرەتى جەتپەيدى"، — دەپ مالىمدەدى. ياكي ءوزىنىڭ، پروفەسسور يامايدىڭ بەدەلىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن مەديسينانىڭ بەدەلىن قۇربان ەتتى.
سونىمەن نە كەرەك، جۇرتتىڭ ءبارى ابىگەر، تەك وسى شۋلاعان وقيعانىڭ سەبەپشىسى حاندزابۋرونىڭ عانا جاعدايى ءماز ەمەس-تى، ءتىپتى ءوزىنىڭ ءتىرىلۋى قۇرمەتىنە جاسالعان بانكەت ۇستىندە دە جۇزىنەن قۋانىش بەلگىسى بايقالا قويمادى. ويتپەي شە. قايتا تىرىلگەن كۇنىنەن باستاپ ات تۇياقتى ادامعا اينالسا ءقايتىپ قۋانباق. ءوز اياعىنىڭ ورنىندا — تورى اتتىڭ اياعى، باشپاي ورنىندا — تۇياق. وسى ءبىر جەكسۇرىن اياققا كوزى تۇسكەن سايىن ءوزىن قويارعا جەر تاپپايدى. الدا-جالدا الدەكىم مىنا اياعىن كورىپ قالسا-اق ءبىتتى، سول كۇنى كومپانيادان قۋىپ شىعارى كۇمانسىز. قىزمەتتەستەرى دە بۇعان جولاماۋعا تىرىسىپ باعار. سۋنەكو شە، قۇداي ءالسىز جاراتقان ايەلگە ءۇمىت ارتىپ نە كەرەك، سۋنەكوداعى جۇرتتىڭ ىستەگەنىن ىستەر؛ ات تۇياقتى ادامنىڭ ايەلى بولۋعا ارلانارى ءسوزسىز. نەعۇرلىم وسىنداي ويلار مەڭدەگەن سايىن، حاندزابۋرونىڭ كوكەيىندە قايتكەندە دە اياعىمدى ەشكىمگە كورسەتپەۋىم كەرەك دەگەن شەشىم بەكي ءتۇستى. ول جاپون ۇلگىسىمەن تىگىلگەن كيىمنەن باس تارتتى. اياعىنان ۇزىن قونىشتى ەتىگىن تاستامايتىن بولدى. شومىلاتىن بولمەگە كىرگەندە تەرەزەسىن قىمتاپ، ەسىگىن تارس جاۋىپ الاتىن ادەت تاپتى. سۇيتسە – داعى ۇدايى ءبىر ۇرەيدەن ارىلا الماي-اق قويدى.
ءويتۋى نەگىزسىز ەمەس-تى. نەگە دەيسىز عوي؟ ونىڭ سەبەبى مىنانداي...
حاندزابۋرونىڭ ەڭ اۋەلگى ۋايىمى — قىزمەتتەستەرىنىڭ كوڭىلىندە ەش كۇمان تۋدىرماي — تىن. سوندىقتان دا بولار، قانشا جانى كۇيزەلىپ جۇرسە دە، قىزمەتتەستەرىنىڭ الدىندا ءوزىن ەمىن-ەركىن، اشىق-جارقىن ۇستاۋعا تىرىسىپ باعاتىن. ءبىراق كۇندەلىگىندەگى جازبالارىنا قاراعاندا، وعان نەشە ءتۇرلى قاۋىپ-قاتەرمەن كۇرەسۋگە تۋرا كەلگەن ءتارىزدى.
"...-نشى شىلدە. الگى جاس جۇڭگو ماعان ءبىر جەكسۇرىن اياقتاردى جاپسىرعان-اق ەكەن. ەكى اياعىمدى دا قاندالانىڭ قالاۋلى مەكەنى دەگەندەيسىڭ. بۇگىن جۇمىستا وتىرعاندا اياعىمنىڭ دۋىلداپ قىشىعانى-اي. سىڭايى، قاندالانى قىرۋعا شىنداپ كىرىسۋىم كەرەك سياقتى...
"...ء-نشى تامىز. بۇگىن قىزمەت بابىمەن باستىققا كىردىم. اڭگىمە ۇستىندە باستىعىم دەمىل-دەمىل مۇرنىن تارتقىلاۋمەن بولدى. ءتارىزى، اياعىمنىڭ كۇلىمسى ءيىسى ەتىكتەن دە ءوتىپ كەتەتىن بولعان-اۋ..."
"...-نشى قىركۇيەك. اتتىڭ اياعىنا يەلىك ەتۋ، اتقا مىنگەننەن الدەقايدا اۋىر ەكەن. بۇگىن تۇسكى ءۇزىلىس قارساڭىندا مەنى ءبىر شۇعىل شارۋاعا جۇمسادى دا، ساتىمەن تومەن قاراي قۇلديلاي جونەلدىم. بۇنداي كەزدە كىم بولسىن تەك جۇمىس جايىن عانا ويلايدى عوي. مەن-داعى سول ءسات ءوزىمنىڭ اياعىم تۋرالى ۇمىتىپ كەتىپپىن. ءسويتۋىم-اق مۇڭ ەكەن، اياعىم جەتى تەپكىشەكتەن ءبىر-اق قارعىسىن..."
"...— ءنشى قازان. ەپتەپ اتتىڭ اياعىنا كوندىگىپ، ءتىپتى ەركىمە باعىندىرا باستادىم. تۇپتەپ كەلگەندە، بار كىلتيپان تەپە-تەڭدىك ساقتاي بىلۋدە. بۇگىن ساتسىزدىككە ۇرىندىم. شىنىن ايتقاندا، وعان كىنالى جالعىز مەن ەمەس. بۇگىن تاڭەرتەڭ ساعات توعىزدا ريكشا جالداپ، قىزمەتكە اتتانعام. الگى ريكشا كەسىكتى ون ەكى يەننىڭ ورنىنا جيىرما سۇراپ تۇرىپ الدى ەمەس پە. ونىمەن قويماي شالعايىما جارماسىپ، ەسىكتەن كىرگىزبەي قويدى. مەن قاتتى اشۋلانىپ، بار كۇشىممەن تەۋىپ كەپ جىبەردىم. ريكشا دوپشا اسپانعا اتىپ كەتتى. ارتىنشا-اق ءوز ىسىمە وكىندىم. ءسويتىپ تۇرىپ ەرىكسىز وقىرانىپ جىبەرگەنىم. بۇدان بىلاي اياعىمدى قوزعاردا اباي بولعانىم ءجون..."
"...-نشى شىلدە. سۋنەكو — مەنىڭ قاس جاۋىم. مادەنيەتتى تۇرۋ كەرەك دەگەندى جەلەۋ ەتىپ اقىرى جاپوندىق مانەردەگى جالعىز بولمەنىڭ ءوزىن ەۋروپالىقتارشا جابدىقتادىم، ياكي ەندى مەن سۋنەكونىڭ كوزىنشە ەتىگىمدى شەشپەي وتىرا الاتىن بولدىم. سۋنەكو ءتاتاميدى الىپ تاستاعانىما دا رەنجۋلى سياقتى. ءتىپتى ۇستىمە تابا كيسەمداعى مىنانداي اياقپەن ءقايتىپ جالاڭ اياق جۇرەرمىن".
"...ء-نشى قىركۇيەك. بۇگىن ەكى ورىندىق توسەگىمىزدى ساتىپ جىبەردىم. باياعىدا قولدان، ءبىر امەريكالىقتان العان ەدىم. بازاردان قايتقاندا سەتتلمەنت اللەياسىمەن جۇرگەنىم ەسىمدە. سوندا يمپەراتور كانالىنىڭ سۋى جالت-جۇلت ەتىپ كوز جاسقاعان-دى. ءبىراق... ەندى وتكەن-كەتكەندى ەسكە الىپ ەلجىرەيتىن كەز ەمەس... كەشە تۇندە تاعى دا سۋنەكونىڭ بۇيىرىنەن تەپتىم..."
"...-نشى قاراشا. بۇگىن كىر كيىمىمدى جۋۋعا ءوزىم تاپسىردىم: تىزە كيىم، ءىش كيىم مەن ءۇيىقتارىما ىلعي اتتىڭ قىلى جابىسىپ قالادى".
"...ء-نشى جەلتوقسان. ماعان ءۇيىق شاق كەلمەيتىن بولدى. سۋنەكوعا ايتپاي ءۇيىق ساتىپ الۋ وڭاي شارۋا ەمەس..."
"...-نشى جەلتوقسان. ءتىپتى تۇندە دە ءىش كيىم مەن ءۇيىعىمدى شەشپەيتىن بولدىم. ونىڭ ۇستىنە تۇياعىمدى سۋنەكودان جاسىرۋ دا قيىننىڭ قيىنى. كەشە ۇيقىعا جاتار الدىندا سۋنەكونىڭ: "نەتكەن توڭعاق ەدىڭىز! بۇنىڭىز نە؟ ءسىز ءتىپتى بەلىڭىزدى دە ءجۇن بەلدەمشەمەن جىلىلايتىن بولعانسىز با؟" — دەگەنى عوي. سوعان قاراعاندا اياعىمنىڭ سىرى جۋىردا اشىلماسىنا كىم كەپىل.."
بۇل ايتىلعانداردان باسقا حاندزابۋرونىڭ جولىن كەس-كەستەگەن وزگە دە قاۋىپ-قاتەرلەر بارشىلىق-تى. ونىڭ ءبارىن تىزبەلەي بەرۋ بالەندەي جاعىمدى ءىس ەمەس. ءبىراق ونىڭ كۇندەلىگىندەگى جازبالاردىڭ ىشىنەن مىنا ءبىر وقيعانىڭ مەنى ايران-اسىر ەتكەنى:
"...-نشى جەلتوقسان. بۇگىن تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندە لۋنفۋسي عيباداتحاناسىنىڭ قاسىنداعى بۋكينيستكە بارعان ەدىم. دۇكەن الدىندا ات جەگىلگەن كۇيمە ءتۇر ەكەن. كۇيمە بولعاندا ەۋروپالىق ۇلكەن كۇيمە ەمەس، ۇستىندە كوك قالقايماسى بار جۇڭگو اربا. كوشىرى الدىڭعى وتىرعىشتا قالعىپ وتىرعان. مەن ونىڭ بارىنە بالەندەي كوڭىل اۋدارماي دۇكەنگە كىرە بەرگەم. سول مەزەتتە كوشىردىڭ قامشىسىن ءۇيىرىپ: "سو! سو!" — دەگەنى عوي. قىتايلار ات ايداعاندا "سو" دەيتىن كورىنەدى. كوشىردىڭ سولاي دەۋى مۇڭ ەكەن، ات شەگىنىشەكتەي بەردى. سۇمدىق بولعاندا، سول ءسات مەن دە بەتىمدى دۇكەنگە بۇرعان كۇيى تروتۋارعا قاراي شەگىنشەكتەي باستادىم. ءوزىمنىڭ سول مينۋتتا قالاي قورىققانىمدى، قالاي تاڭعالعانىمدى تىلمەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس! العا قاراي ءبىر قادام جاساي الماي ارام تەرگە تۇسكەنىم-اي، ايتەۋىر، ءبىر ەش يەلىك بەرمەيتىن الاپات كۇشتىڭ يتەرمەلەۋىمەن كەيىن قاراي شەگىنشەكتەۋمەن بولدىم. سول ەكى ارادا كوشىر "سو" دەمەسە، نەندەي كەسىرگە كيلىگەرىمدى كىم ءبىلسىن. كۇيمەنىڭ توقتاۋى سول ەكەن، مەن دە شەگىنشەكتەۋدى قويدىم. ءبىراق قىزىق بۇنىمەن بىتپەدى. جەڭىلەيە ءبىر تىنىستاپ ەرىكسىز كۇيمەگە كوز تاستادىم. وسى كەزدە كۇيمەگە جەگىلگەن بۋرىل بيەنىڭ ءبىر ءتۇرلى وعاش كىسىنەگەنى. وعاش دەدىم بە؟ جوق، بالەندەي وعاش ەمەس! سول ءبىر قۇلاق جارعان اششى كىسىنەۋگە قۇلاق قونعانداعى ۇققانىم — بيەنىڭ ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ تۇرعانى بولدى. تەك بيەنى عانا ەمەس، ءوزىمدى دە كۇلكى قىسقانىن، كىسىنەگەنگە ۇقساس الدەبىر دىبىستىڭ تاماعىما كەلىپ كەپتەلگەنىن اڭعاردىم. ەندى تەك كىسىنەۋىم قالىپ پا؟ قۇلاعىمدى قوس قولداپ جاۋىپ بار پارمەنىممەن جۇگىرە جونەلدىم..."
ءبىراق تاعدىر حاندزابۋروعا سوڭعى ءبىر سۇمدىق سوققىسىن ساقتاعان ەكەن. ناۋرىزدىڭ سوڭىندا، تاپا-تال ءتۇس كەزىندە ول كەنەت اياعىنىڭ وز-وزىنەن تەبىنىپ، تاپىراقتاپ تۇرعانىن بايقايدى. ات اياعىنىڭ نەدەن مازاسى كەتتى ەكەن؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ الۋ ءۇشىن حاندزابۋرونىڭ كۇندەلىگىنە جۇگىنگەن ءجون بولار ەدى. ءبىراق وكىنىشكە وراي، وسى جاڭا قىرسىققا كيلىگۋىنە ءبىر كۇن قالعاندا، ول كۇندەلىك جازۋىن توقتاتقان ەكەن. تەك بۇعان دەيىن جانە وسىدان كەيىن بولعان جاعدايلارعا سۇيەنىپ، جالپىلاما توپشىلاۋلار جاساعاننان باسقا امال جوق. "جىلقىلار جايلى جازبالاردى"، "گەنكە" جىلدارىنداعى وگىز، جىلقى جانە تۇيەلەر جونىندەگى مالىمەتتەر جيناعىن، تاعى باسقا دا ەڭبەكتەردى وقىعان سوڭ مەن ونىڭ اياعىنىڭ كەنەتتەن قىزىنۋىنىڭ سەبەبىن تاپقانداي بولدىم.
ول كەز سارى توزاڭ ماۋسىمى بولاتىن. "سارى توزاڭ" دەگەنىمىز — پەكينگە موڭعول جەرىنەن جەل ءۇيىرىپ اكەلەتىن ۇپ-ۇساق قۇم. "دزيۋنتەن نيپپو" گازەتىندەگى ماقالالارعا باقساق، سول جىلى سارى توزاڭ شەكتەن تىس قالىڭ بولعان كورىنەدى. "دەشەن-مىن قاقپاسىنان بەس قادام جەردە تۇرىپ، قاقپانىڭ مۇناراسىن كورۋ مۇمكىن ەمەس ەدى" دەلىنىپتى ءبىر ماقالادا، دەمەك قالانى سۇمدىق توزاڭ تورلاعانى راس-تاعى. ال ەندى حاندزابۋروعا جاپسىرىلعان اياق دەشەن-مىن قاقپاسىنىڭ ار جاعىنداعى ات بازارىندا ارام ولگەن اتتىڭ اياعى بولاتىن، ال ارام ولگەن اتتىڭ جۇڭگو جەرىنە قالعان مەن سزينچجوۋ ارقىلى جەتكىزىلگەن، موڭعول توپىراعىنان جاراتىلعان قۇلان جۇيرىك ەكەنى كۇمانسىز-دى. ولاي بولسا، موڭعول توپىراعىنىڭ ءيىسىن سەزىنگەن اتتىڭ اياعىنىڭ، ياكي حاندزابۋرونىڭ اياعىنىڭ ءبىر ورنىندا تۇرا الماي تىپىرشۋى زاڭدى ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە، بۇل ات قوراعا قامالماعان ارعىماقتاردىڭ باسىن الا قاشىپ، يەن دالادا جۇلدىزداي اعىپ، الدەنەگە اڭسارى اۋىپ الاسۇراتىن شاعى ەمەس پە... وسىنىڭ ءبارىن ەسەپكە الا كەلگەندە، حاندزابۋروعا اياۋشىلىقپەن قاراعانىمىز ءجون. اتتىڭ اياعى الىپ قاشىپ، تىنىم تاپتىرماعانى ءۇشىن ول كىنالى ەمەس قوي.
بۇل ايتىلعانداردىڭ راس-وتىرىگىن بىلمەيمىن، تەك ايتەۋىر، حاندزابۋرو سول كۇندەرى قىزمەتتە ءجۇرىپ تە ورعىپ-ويقاستاۋمەن بولىپتى. ۇيگە قايتار جولىندا جەتى ريكشانىڭ اياعىن اسپاننان كەلتىرىپتى دەسەدى. سۋنەكونىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ۇيىنە ىستىق ىندەتكەن يت قۇساپ قيرالاڭداي باسىپ، قينالا تىنىستاپ كىرىپتى دە، ورىندىققا وشارىلا قۇلاپ، اڭىرىپ قاراپ قالعان ايەلىنە ءجىپ اكەلۋدى بۇيىرىپتى. ونىڭ تۇرىنە قاراپ سۋنەكو ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن سەزىپتى. ءوڭى بوزدەي بوزارىپ كەتكەن ەكەن. ونىڭ ۇستىنە الدەنەگە قاتتى قوبالجىپ، ورىندىق باتقانداي تىپىرشىپ، ۇزىن قونىشتى ەتىك كيگەن اياعىمەن جەر تەبىنە بەرىپتى. ەسى شىققان سۋنەكو ءتىپتى كۇندەگىدەي كۇلىمسىرەيتىن ادەتىن دە ۇمىتىپ، ءجىپتىڭ نە قاجەتتىگى بارىن سۇرايدى. ءبىراق كۇيەۋى تورىققان كەيىپپەن ماڭدايىنداعى شىپ-شىپ تەردى ءسۇرتىپ:
— تەز، تەزىرەك! ايتپەسە بىتكەنىم! — دەپ قايتالاي بەرىپتى.
سۋنەكو امالسىز سەبەت بايلاستىرىپ جۇرگەن ءبىر بۋما ءجىبىن كۇيەۋىنە اكەلىپ بەرەدى. كۇيەۋى الگى جىپپەن اياعىن شاندي باستايدى. ءدال وسى مەزەتتە وعان كۇيەۋىم ەسىنەن اداسقان بولار دەگەن وي كەلەدى. كۇيەۋىنەن كوزىن الماعان كۇيى سۋنەكو پروفەسسور يامايدى شاقىرساق قايتەدى دەگەن ۇسىنىس بىلدىرەدى. ءبىراق بار ىنتاسى اياعىن شاندۋعا اۋعان حاندزابۋرو ونىڭ وتىنىشىنە قۇلاق اسپايدى.
— ول دۇمشە نەنى ءبىلۋشى ەدى؟ بارىپ تۇرعان قاراقشىنىڭ، ارامزانىڭ ءوزى عوي! سەن وناندا قاسىما كەلىپ، يىعىمنان باسساڭشى.
سوسىن ەكەۋى تارس قۇشاقتاسىپ، ديۆان ۇستىندە بۇيىعىپ قانا وتىرادى. پەكيندى تورلاعان سارى توزاڭ قويۋلاعان ۇستىنە قويۋلاي تۇسەدى. اۋەلى تەرەزە سىرتىنداعى كوكجيەككە قيىستاعان كۇن-داعى قىزىل-قوشقىلدانىپ، كىرلەۋ ۇرمە شارعا ۇقساپ قالعان سياقتاندى. حاندزابۋرونىڭ اياعى دا تىنىم تابار بولمايدى. جىپپەن ايقىش-ۇيقىش شاندىلعان كۇيى الدەبىر كوزگە كورىنبەيتىن تەتىكتەردى باسىپ وتىرعانداي تولاسسىز قوزعالاقتاي بەرىپتى. كۇيەۋىنە قاتتى جانى اشىعان سۋنەكو ءار نارسەنى ءسوز ەتىپ، ونىڭ كوڭىلىن اۋلاماق بولادى.
— نەگە سونشا قالتىراپ كەتتىڭىز؟
— ەشتەڭە ەتپەيدى! ءبارى دە ورنىنا كەلەدى.
— تەردەن مالمانداي بولعانىڭىزدى قاراڭىزشى! وسى جاز جاپونياعا بارايىقشى. ءبىز ۇيدەن كەتكەلى قاشان.
— قايتكەندە دە بارامىز! بارامىز دا سوندا قالامىز!
وسىلايشا بەس، ون، جيىرما مينۋت وتەدى. سۋنەكو
"دزيۋنتەن نيپپو" گازەتىنىڭ تىلشىسىنە، سول مينۋتتاردا ءوزىمدى شىنجىرلانعان تۇتقىنداي سەزىندىم دەپتى. اقىرى جارتى ساعاتتان سوڭ شىنجىردىڭ بىت-شىت ۇزىلەر شاعى كەلىپ جەتەدى. ءبىراق بىت-شىت بولعان سۋنەكو ايتقان شىنجىر ەمەس-تى. بىتىر-بىتىر ۇزىلگەن حاندزابۋرونى وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇيىمەن بايلاستىرىپ-بايلانىستىرىپ كەلگەن ادامدىق دانەكەر سەزىم ەدى. اينەگىنەن بۇلدىراعان قىزعىلتىم ساۋلە سەبەزگىلەگەن تەرەزە كەنەت جەل ەكپىنىمەن سارت ەتىپ اشىلىپ كەتەدى. سول-اق ەكەن، حاندزابۋرو ايقاي سالىپ ورنىنان اتىپ تۇرىپ، اسپانعا قارعيدى. سۋنەكو ونىڭ اياعىن شاندىعان ءجىپتىڭ پىشاقپەن قيىپ جىبەرگەندەي ءبىر-اق ۇزىلگەنىن كورەدى. ال حاندزابۋرو... ءبىراق وسى جەردەن سۋنەكونىڭ اڭگىمەسى بىتەدى. ويتكەنى كۇيەۋىنىڭ كوككە قارعىعانىن كورگەن ساتتە ول ەسىنەن تانىپ ديۆانعا قۇلاپ تۇسكەن بولاتىن. ءبىراق سول قازىنالىق ءۇيدى كۇتەتىن قىزمەتشى جۇڭگو ودان كەيىن نە بولعانىن كورىپتى. حاندزابۋرو بىرەۋ سوڭىنان قۋىپ كەلە جاتقانداي دالىزبەن جۇگىرىپ ءوتىپ، شىعار ەسىككە جەتىپتى. ەسىك اۋزىندا ءسال بوگەلگەن كورىنەدى. سوسىن بۇكىل دەنەسىمەن ءدۇر سىلكىنىپ، كىسىنەگەنگە ۇقساس ءبىر اششى دىبىس شىعارىپ، كوشەنى تورلاعان سارى توزاڭنىڭ ىشىنە ۇمتىلعان... سودان كەيىن حاندزابۋرونىڭ كۇيى نەشىك بولدى؟ بۇل جاعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جۇمباق. دەگەنمەن، "دزيۋنتەك نيپپونىڭ" ءتىلشىسى، سول كۇنى، كەشكى ساعات سەگىزدەر شاماسىندا، سارى توزاڭ ءجۇزىن كولەگەيلەگەن ايدىڭ كومەسكى جارىعىندا، اتاقتى پادالين تەمىر جولىنىڭ بويىمەن ءبىر جالاڭباس ادام جۇگىرىپ بارا جاتىپتى دەپ حابارلايدى. ءبىراق بۇل حابارعا سەنە قويۋ دا قيىن. ويتكەنى، سول گازەتتىڭ جانە ءبىر ءتىلشىسى: ءدال سول كۇنى، كەشكى ساعات سەگىزگە جۋىق، الدەبىر قالپاقسىز كىسى سارى توزاڭدى باسقان قالىڭ جاۋىن استىندا، قوس قاپتالىندا ادامدار مەن اتتاردىڭ تاس ءمۇسىنى تىزىلگەن شيسانلين جولىمەن جۇگىرىپ بارا جاتىر ەكەن دەگەندى ايتادى. ءسويتىپ، كومپانيانىڭ N كوشەسىندەگى ءۇيىنىڭ دالىزىنەن جۇگىرىپ شىققان حاندزابۋرونىڭ قايدا كەتكەنىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن.
حاندزابۋرونىڭ عايىپ بولۋى، قايتا ءتىرىلۋى سياقتى نە قيلى سىبىس، ايتىس-تالاس تۋعىزدى. ءبىراق سۋنەكو ءجون سۇراعان جۇرتتىڭ بارىنە — كۇيەۋىنىڭ باستىعىنا، قىزمەتتەستەرىنە، پروفەسسور يامايعا، "دزيۋنتەن نيپپونىڭ" رەداكتورىنا — جۇبايىم جىندانىپ كەتتى دەۋمەن بولدى. شىندىعىندا دا، الدەنەندەي اتتىڭ اياعى جايىندا ايتىپ ءسوزدى كوبەيتكەنشە، جىندانىپ كەتتى دەي سالۋ الدەقايدا وڭاي ءارى نانىمدى عوي. نە نارسەنىڭ دە وڭايىن ىزدەۋ، قيىنىنان قاشۋ تىرشىلىك زاڭدىلىعى ەمەس پە. وسىلايشا اۋىردىڭ ءۇستى، جەڭىلدىڭ استىمەن ءجۇرىپ ۇيرەنگەن جاننىڭ ءبىرى "دزيۋنتەن نيپپو" گازەتىنىڭ رەداكتورى مۋداپۋتي مىرزا حاندزابۋرو ۇيىنەن قاشقان كۇننىڭ ەرتەڭىندە، گازەت بەتىنە ءوزىنىڭ جۇردەك قالامىنان شىققان مىنا ءبىر ماقالانى جاريالادى:
"ميسۋبيسي كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى وسينو حاندزابۋرو مىرزا كەشە كەشكىسىن، بەستەن ون بەس مينۋت كەتكەندە كەنەتتەن ەسىنەن اۋىسىپ، زايىبى سۋنەكونىڭ جالىنىپ-جالبارىنعانىنا، توقتاۋ سالعانىنا قۇلاق اسپاستان باسى اۋعان جاققا قاشقان. تۋنجەن اۋرۋحاناسىنىڭ ديرەكتورى پروفەسسور يامايدىڭ مالىمدەمەسىنە قاراعاندا، وسينو مىرزا وتكەن جىلعى جازدا قويانشىعى ۇستاپ ءۇش تاۋلىك ەس-تۇسسىز جاتقان جانە سول كەزدەن باستاپ مىنەز-قۇلقى وزگەرىپ، ءتۇرلى وعاش ءىس-قىلىقتار كورسەتەتىن بولعان. وسينو مىرزانىڭ سۋنەكو حانىم تاۋىپ العان كۇندەلىگىندەگى جازبالارىنان ونى شالىق ۇرعانى ايقىن بايقالادى. الايدا ءبىز وسينو مىرزانىڭ دەرتىنىڭ جاي-جاپسارىن انىقتاي تۇسسەك دەپ ەدىك. سوندا وسينو مىرزانىڭ اۋرۋىن قالاي دەپ اتاعان ءجون؟ سۋنەكو حانىمنىڭ جۇبايى وسينو مىرزانىڭ جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى قايدا؟ سىرتقى جاۋدىڭ زۇلىمدىق ارەكەتتەرىنە ءاردايىم تويتارىس بەرە بىلگەن ايبىندى يمپەريامىزدىڭ كۇش-قۋاتىنىڭ باستاۋ الار كەزى — وتباسىلار بەرىكتىگىندە. ياكي، ونىڭ كۇش-قۋاتىنىڭ كوزى وتباسىنىڭ بەرىكتىگىندە بولسا، وتباسى سانالاتىنداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وراسان زور دەگەن ءسوز عوي. ەندەشە، وسىنداي زور جاۋاپكەرشىلىك يەسى، وتباسى ءوز بەتىنشە ەسىنەن اداسۋعا قاقىلى ما؟ بۇل سۇراققا ءبىز "جوق!" دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى جاۋاپ بەرەمىز. ماسەلەن، كۇيەۋ بىتكەننىڭ ءبارى ەسىنەن اداسۋعا ەرىك الدى دەلىك. وندا ولار وتباسىن تاعدىر تالكەگىنە تاستاپ، ۇلكەن جولدارعا ءتۇسىپ الىپ اندەتىپ راقاتقا باتار نەمەسە تاۋ-تاستارعا ورمەلەپ، ورمان-توعايلاردى كەزەر، ايتپەسە جىندىحانالارعا جايعاسىپ تاماعىن اسىرار. بۇنداي جاعدايدا، ءوزىمىز كۇللى عالام الدىندا ماقتانىش تۇتاتىن، ەكى مىڭ جىلدىق تاريحى بار وتباسى بەرىكتىگىن ساقتاۋ ءپرينسيپىنىڭ كۇل-تالقان بولارى داۋسىز. ءبىر دانىشپان: "قىلمىستى جەك كورگەنمەن، قىلمىسكەردى جەك كورۋگە بولمايدى"، — دەگەن ەكەن. ءبىز وسينو مىرزانى اياۋسىز قارالاعىمىز كەلمەيدى. ءبىراق ادامنىڭ وزىنە-وزى ەسىنەن اداسۋعا ەرىك بەرۋى ۇلكەن قىلمىس، ءبىز بۇنداي قىلمىستى ايىپتاپ دابىل قاعۋعا ءتيىسپىز. جانە تەك وسينو مىرزانىڭ قىلمىسىن عانا ايىپتاپ قويۋ از. ءبىز دەر كەزىندە ءوز ەركىمەن، وز بەتىنشە ەسىنەن اداسۋعا تىيىم سالاتىن زاڭ شىعارماعانى ءۇشىن بۇرىنعى مەملەكەت باسشىلارىن ايىپتاۋعا ءتيىستىمىز، بۇل ءىسىمىزدى قۇداي تاعالانىڭ ءوزى قوشتارى ءسوزسىز!
سۋنەكو حانىممەن اڭگىمەلەسكەنىمىزدە بىلگەنىمىز، ول N كوشەسىندەگى قازىنانىڭ ۇيىندە ەڭ كەم دەگەندە ءبىر جىل قالىپ، وسينو مىرزانىڭ قايتىپ كەلۋىن كۇتپەكشى. ءبىز ادال جارعا تىلەۋلەستىگىمىزدى بىلدىرە وتىرىپ، سالاۋاتتى ميسۋبيسي كومپانياسى سۋنەكو حانىمدى قامقورلىعىنا الادى دەپ ۇمىتتەنەمىز".
ءبىراق جارتى جىلدان كەيىن سۋنەكو تاعى ءبىر سۇمدىقتى باستان كەشىرىپ، بۇرىنعى جاڭساق ويىنان قايتۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل وقيعا قازان ايىندا، پەكين كوشەلەرىندەگى ءماجنۇن تالداردىڭ سارى جاپىراقتارى ساۋدىراپ ءتۇسىپ جاتقان كەزدە، قاس قارايعان شاقتا بولىپ ەدى. سۋنەكو ديۆان بۇرىشىندا ءار نارسەنى ەسكە الىپ ويلانىپ وتىرعان ەدى. ەرنىندە باياعى ۇيرەنشىكتى كۇلكى جوق. ءجۇزى جۇقارىپ، جاعى ورتايعان. بىرەسە جوعالىپ كەتكەن كۇيەۋىن ويلاسا، بىرەسە ساتىلعان ەكى ورىندىق توسەك، بىرەسە قاندالالاردى ەسىنە الادى. ءبىر مەزەتتە سىرتقى قوڭىراۋدى الدەكىم جاسقانشاقتاي قاققانداي بولدى. ەسىكتى قىزمەتشى اشار دەپ ويلاعان سۋنەكو بالەندەي ەلەڭدەي قويمادى. ءبىراق قىزمەتشى ءبىر جاققا كەتكەن سياقتى، ەسىكتى ەشكىم اشپادى. ىلە قوڭىراۋ قايتا قاعىلدى. سۋنەكو ديۆاننان تۇرىپ، جايلاپ باسىپ ەسىككە تاقادى.
ەسىك سىرتىندا، جاپىراق جاپقان تابالدىرىقتا، الاگەۋىمدە قاراڭداپ كورىنىپ ءبىر قالپاقسىز ادام تۇردى. قالپاقسىز... تەك قالپاقسىز عانا بولسا ءبىر ءسارى عوي! ونىڭ كيىمى جۇلىم-جۇلىم، ءۇستى-باسى شاڭ-شاڭ ەدى. سۋنەكو ودان كادىمگىدەي قورقىپ كەتتى.
— سىزگە نە كەرەك؟
سىرتتاعى ادام جاۋاپ قاتپادى. ءوزى كوپتەن بەرى قايشى تيمەگەن جالبىر شاش باسىن جەردەن المايدى. وعان باجايلاي قاراعان سۋنەكو سول ۇرەيلەنگەن ۇنمەن:
— سىزگە... سىزگە نە كەرەك؟ — دەدى تاعى دا.
اقىرى الگى ادام باسىن كوتەردى.
— سۋنەكو...
ءبىر عانا ءسوز. ءبىراق وسى ءبىر اۋىز ءسوز قاراڭعى اسپاندى دەمدە جارىق قىلاتىن اي ساۋلەسى سياقتى ونىڭ ءجۇزىن ايقىنداپ، كىم ەكەنىن كورسەتتى. سۋنەكو ونىڭ بەتىنە قادالىپ قاراپ قاتتى دا قالدى. ساقالى ءوسىپ، ادام تانىماستاي وزگەرىپ، قۋ سۇيەك بولىپ ازىپ ءبىتىپتى. ءبىراق بۇعان تەلمىرگەن كوز كۇمانسىز زارىعا كۇتكەن قىمبات جانىنىڭ جانارى ەدى.
— ءسىزبىسىز؟
سولاي دەپ اھ ۇرعان سۋنەكو كۇيەۋىنە تۇرا ۇمتىلماق ەدى. ءبىراق العا قاراي ءبىر ادىم اتتاي بەرىپ، ابايسىزدا قىزعان تەمىردى باسىپ كەتكەندەي كەرى شورشىپ ءتۇستى.
كۇيەۋىنىڭ البا-جۇلباسى شىققان شالبارىنىڭ جىرتىعىنان اتتىڭ جۇندەس اياعى كورىنىپ تۇرعان-دى، ءتىپتى الاگەۋىمدە دە ونىڭ تورى اتتىڭ اياعى ەكەنىن اجىراتقاندايسىڭ.
— ءسىزبىسىز؟!
سۋنەكو اتتىڭ اياعىنا ءبىر ءتۇرلى جيرەنىشپەن، ىتىرىنا قارادى. ءسويتىپ تۇرىپ ول كۇيەۋىمەن ەندى قايتىپ ەش ۋاقىتتا كەزدەسپەيتىنىن ءتۇسىندى. كۇيەۋى بۇنىڭ جۇزىنە قامىعا قاراپ تۇردى. سۋنەكونىڭ جارىنىڭ كەۋدەسىنە تىعىلىپ جۇبانعىسى، ونى دا جۇباتقىسى كەلگەن. ءبىراق جاڭاعى جيرەنىش قايتا باس كوتەرىپ، ويىنان اينىتىپ تاستادى.
— ءسىزبىسىز؟!
ول وسىلاي دەپ ءۇشىنشى مارتە داۋىستاعان ساتتە كۇيەۋى كىلت بۇرىلىپ، ءىلبي باسىپ كوشەگە بەتتەدى. سۋنەكو بار كۇش-جىگەرىن جيىپ، ونىڭ سوڭىنان ۇمتىلدى. ءبىراق ءبىر قادام جاساپ ۇلگەرمەي، ات تۇياعىنىڭ تارسىلىن ەستىدى. ەندى كۇيەۋىن توقتاتۋعا ال-دارمەنى جەتپەگەن سۋنەكو وڭ-تۇستەن ايرىلىپ، ونىڭ سوڭىنان تەلمىرىپ، قيمىلسىز تۇرىپ قالدى. سوسىن... جاپىراق جاپقان تابالدىرىق ۇستىنە ەسىنەن تانىپ قۇلاپ ءتۇستى.
وسى وقيعا بولعان كۇننەن باستاپ سۋنەكو كۇيەۋىنىڭ كۇندەلىگىندەگى جازبالارعا ناناتىن بولدى. ءبىراق كۇيەۋىنىڭ قىزمەتتەستەرى، پروفەسسور ياماي، رەداكتور مۋداگۋتي جانە تاعى سول سياقتانعاندار حاندزابۋرو مىرزانىڭ اياعى اتتىڭ اياعىنا اينالىپتى دەگەنگە ءالى دە يلانبايتىن. ول از بولسا، ولار سۋنەكوعا اتتىڭ اياعى قۇر ەلەستەگەن دەگەندى ايتادى. پەكيندە بولعان ساپارىمدا پروفەسسور يامايمەن دە، رەداكتور مۋداگۋتيمەن جولىعىسىپ، قاتە پىكىردەن اينىتپاققا الدەنەشە رەت ارەكەت جاساپ كوردىم. ءبىراق ءار كەز ءوزىم كۇلكىگە قالعاننان باسقا تۇك تاپپادىم. كەيىنىرەك، جوق، وسى جۋىردا عانا سول ۋاقيعا جايىندا الدەبىرەۋدەن ەستىگەن جازۋشى وكادا ساندزابۋرو ماعان ادامعا اتتىڭ اياعى ءبىتىپتى دەگەنگە نانۋ مۇمكىن ەمەس قوي دەپ حات جازىپتى. وكادا مىرزانىڭ حاتىندا: "بۇل ۋاقيعا راس بولعان كۇننىڭ وزىندە، ماسەلە مىنادا: الگى ادامعا وز اياعىنىڭ ورنىنا اتتىڭ الدىڭعى ەكى اياعى قوندىرىلعان. ەگەر بۇل يسپاندىق الليۋر سياقتى الىس شابىسقا شىدامدى جۇردەك اتتىڭ اياعى بولسا، وندا ونىڭ الدىڭعى اياعىمەن تەبىسۋى دە نانىمدى. ءبىراق اتتىڭ بۇل ونەردى وز بەتىنشە، لەيتەنانت يۋاسا سياقتى شاباندوزدىڭ كومەگىنسىز ۇيرەنۋى مۇمكىن دەگەنگە قاتتى كۇماندانامىن!" دەگەن جولدار بار. مەنى دە كۇمانداندىراتىن جايلار بارشىلىق، ونسىز بولا ما. ءبىراق كۇمانىم بار دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، حاندزابۋرونىڭ كۇندەلىگىن، سۋنەكونىڭ ايتقاندارىن جوققا شىعارۋىمىز قالاي بولماق؟ مىنا قىزىقتى قاراڭىز: "دزيۋنتەن نيپپونىڭ" حاندزابۋرونىڭ قايتا ءتىرىلۋى جونىندە جازعان نومىرىندە، ناق سول شۋلى ماقالا بەرىلگەن بەتتە، سول تومەنىرەك مىنانداي ءبىر حابار باسىلعان ەكەن:
"اراق-شاراپ ىشپەيتىندەردىڭ مەي-حۋا قوعامىنىڭ ءتوراعاسى گەنري باللەت مىرزا حانكوۋعا ساپارلاپ بارا جاتىپ، پويىز ىشىندە كەنەتتەن قايتىس بولعان. ولگەن كەزدە قولىندا قاڭىلتىر قالبىر ۇستاپ تۇرعاندىقتان باستاپقىدا ول ۋلانىپ ءولدى مە دەگەن كۇدىك تۋعان-دى، ءبىراق قالبىر ىشىندەگى سۇيىق قالدىعىن تەكسەرۋدەن وتكىزگەن كەزدە ونىڭ سپيرتتىك ىشىمدىك ەكەنى انىقتالعان".
اۋدارعان ب. قوجابەكوۆا
You Might Also Like
-
ءومىر تالكەگىنە تۇسكەن جارىمجان جانداردى مەلمەكەت جالعىز قالدىرمايدى.وعان دالەل جىل سايىن جارىمجان جاندارعا ءارنالعانار ءتۇرلى ءىس شارالار قولعا الىنىپ،جۇزەگە اسىرىلادى.وعان مىسال مەلمەكەتىمىزدە اسا قي...
-
وسىدان ون جىلدان استام بۇرىن، كوكتەم كەزى عوي دەيمىن، ماعان ەتيكا جونىنەن لەكسيا وقۋ تاپسىرىلىپ، گيفۋ پرەفەكتۋراسىنداعى وگاكي قالاسىندا ءبىر اپتاداي تۇرعانىم بار. جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ قاجەتسىز قولپاشى...
