كۇمان
وسىدان ون جىلدان استام بۇرىن، كوكتەم كەزى عوي دەيمىن، ماعان ەتيكا جونىنەن لەكسيا وقۋ تاپسىرىلىپ، گيفۋ پرەفەكتۋراسىنداعى وگاكي قالاسىندا ءبىر اپتاداي تۇرعانىم بار. جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ قاجەتسىز قولپاشىنان قاشقاقتاپ، مەنى شاقىرتقان مۇعالىمدەر ۇيىمىنا الدىن الا ەسكەرتۋ حات جىبەرگەم، وندا ءتۇرلى كەزدەسۋلەر مەن كەشتەردەن، وتىرىستاردان باس تارتاتىنىمدى، قالانىڭ كورنەكتى جەرلەرىن ارالامايتىنىمدى، جالپى تەككە ۋاقىت وتكىزۋدى جاراتپايتىنىمدى جازعانمىن. باعىما قاراي، باسقالارعا ۇقسامايتىن اپەندى بىرەۋ ەكەنىم ەل قۇلاعىنا جەتىپتى، مۇعالىمدەر ۇيىمىنىڭ پرەدسەداتەلى، وگاكي قالاسىنىڭ مەرىنىڭ قۇلشىنىسىنىڭ ارقاسىندا قالاعا كەلىپ تۇسكەنىمدە ءوزىم قالاعانداي كۇتىپ الدى، جاتاتىن ورنىم دا جايلى بولدى، ادەتتەگى قوناق ءۇيدىڭ ورنىنا جەرگىلىكتى اۋقاتتىلاردىڭ ءبىرى ن. مىرزانىڭ وڭاشا ساياجايىنىڭ تىنىش بولمەسىنە جايعاستىم. وسى ساياجايدا تۇرعاندا كەزدەيسوق ءبىر قايعىلى وقيعا جايىندا اڭگىمە ەستىگەن ەدىم، ەندى سونى بايانداماقپىن.
ساياجاي كوروكۋ قورعانىنا جاقىن جەردە، تىرشىلىگى قىز — قىز قايناعان كوڭىلدى مەكەندەردەن اۋلاقتا ورنالاسقان-دى. مەن جايعاسقان سەگىز ىسىرما قامىس پەردەسى بار شاعىن مەكەن-جايعا، وكىنىشكە وراي، مۇلدەم كۇن ساۋلەسى تۇسپەيتىن، ءبىراق ءتۇسى وڭعان فۋسۋما مەن سودزيلەر ىشىندە جانعا جايلى تىنىشتىق تۇنىپ تۇراتىن. ماعان قىزمەت قىلۋعا بەكىتىلگەن ساياجايدىڭ كۇزەتشىسى مەن ايەلى قىزمەتتەرى قاجەت ەمەس كەزدەرى وزدەرىنە بولىنگەن اس ۇيگە كەتەتىن دە، الاكولەڭكە بولمە ءىشى كوبىنە-كوپ جىم-جىرت بوپ قالاتىن. ءتىپتى گرانيت قولجۋعىشقا دەيىن سوزىلىپ جەتكەن ماگنوليا بۇتاعىنىڭ باسىنان تۇسكەن اق گۇلدەردىڭ تىرسىلى اپ-انىق ەستىلەتىندەي تىنىشتىق ەدى بۇل مەن لەكسيا وقۋعا كۇندە تاڭەرتەڭگىلىك قانا باراتىنمىن دا، تۇستەن كەيىن، كەشكىسىن تىپ-تىنىش بولمەدە جالعىزدان-جالعىز، جايلى دەمالۋعا جاعدايىم بار-دى. ايتكەنمەن كور-جەر كيىم مەن وقۋلىقتار سالىنعان شاعىن شاباداننان باسقا دۇنيە الماي جەڭىل شىققاندىقتان، كەيدە كوكتەمگى سالقىننان بويىم تىتىركەنىپ، توڭازىپ وتىراتىن كەزدەرىم دە از ەمەس-تى.
ءبىراق مۇلدەم جالعىز ەدىم دەپ كەسىپ ايتۋ دا قيىن، ويتكەنى تۇستەن كەيىن كەلىپ كوڭىلىمدى اۋلاۋشىلار دا تابىلىپ قالاتىن. بامبۋك اعاشتان جاسالعان تۇعىرعا قوندىرىلعان كونە زامانعى شام جانعان مەزەتتە بولمە ىشىندە كادىمگىدەي-اق تىرشىلىك تىنىسى سەزىلىپ، جاڭعىرىپ سالا بەرەتىن. ءبىراق بۇل جاعداي دا مەنى اسا تىنىشتاندىرا قويمايتىن. جەلكە تۇسىمداعى توكونوما ۇستىنە گۇلسىز بوس جەز قۇمىرالار قويىلعان، ولاردان ءسال تومەنىرەك، سورە ىشىنە ءتاڭىريا كاننوننىڭ قارا تۋشپەن سالىنعان، التىن ءتۇستى پارشامەن جيەكتەلگەن سۋرەتى ىلىنگەن. مەن مەزگىل-مەزگىل كىتاپتان باس كوتەرىپ، وسى ءبىر كونە بۋددالىق سۋرەتكە كوز سالاتىنمىن، سونداي كەزدەرى مۇرنىما بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءبىر بولەكشە بالاۋىزدىڭ جۇپار ءيىستى ءتۇتىنى تيگەن سياقتاناتىن. ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، ايتەۋىر، بولمەنىڭ ءىشى عيباداتحاناداعىداي تىپ-تىنىش بولىپ مۇلگىپ تۇراتىن. سوندىقتان دا تىم ەرتە جاتاتىنمىن. الايدا جاتۋىن جاتقانمەن كوپكە دەيىن كوز ىلمەيتىنمىن. ىسىرما قابىرعانىڭ ار جاعىنان تۇنگى قۇستاردىڭ شاڭقىلى ەستىلىپ، زارەمدى ۇشىراتىن، ول بالەكەتتەردىڭ الدە جاقىندا، الدە الىستا ۇشىپ جۇرگەنىن ءبىلۋ قيىن-دى. بۇل دىبىستاردىڭ شىعاتىن جەرى نەگىزىنەن مەنىڭ مەكەن-جايىمنىڭ توبەسىندەگى مۇناراتىن. قاراۋىتقان قالىڭ قاراعايدىڭ ورتاسىندا، ءۇش اق تىرەۋگە ءمىنىپ اعاراڭداپ تۇرعان مۇنارانىڭ توبەسىنەن قارعالاردىڭ قاراقۇرىم بوپ اسپانعا كوتەرىلگەنىن ءتىپتى كۇندىزداعى كورگەنىم بار... سونىمەن نە كەرەك، قالجىراپ بارىپ كوزىم ىلىنگەن كەزدە دە دەنەمە سۋ تيگەندەي تىتىركەنىپ جاتقانىمدى سەزەتىنمىن.
سودان ءبىر كۇنى كەشقۇرىم... بۇل لەكسيالار كۋرسىن بىتىرۋگە تاقاعان تۇستا بولىپ ەدى. مەن كۇندەگىدەي شام جانىنا مالداس قۇرا جايعاسىپ، ءمانسىز كىتاپ وقۋعا كىرىسكەم، كەنەت كورشى بولمەدەن مەنىڭ بولمەمدى ءبولىپ تۇرعان سىرعىما قابىرعانىڭ سىبدىرسىز سىرعىپ اشىلعانى. ونىڭ اشىلعانىن سەزىنىپ، الدەنەگە ساياجايدىڭ كۇزەتشىسى كەلدى دەپ ويلاعان مەن مانا ازىردە جازعان حاتىمدى سالا سالشى دەمەك بولىپ بۇرىلا بەردىم. ءبىراق قابىرعاعا تاقاي توسەلگەن توسەنىش ۇستىنەن، قارا كولەڭكە بۇرىشتان قىرىقتار شاماسىنداعى بەيتانىس ەركەكتىڭ قاقايىپ وتىرعانىن كوردىم. شىنىمدى ايتسام، اۋەلى ايران-اسىر بولدىم، جوق، ۇرەيلەنىڭكىرەپ قالدىم دەسەم دالىرەك شىعار. شامنىڭ الاكولەڭكە جارىعىندا الگى ادامنىڭ بۇلدىراپ، بۇلىڭعىرلانىپ كورىنۋى، راسىندا دا، ەستەن جاڭىلدىرعانداي ەدى. الايدا ول مەن بۇرىلعان مەزەتتە-اق قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، ىزەتپەن باسىن ءيىپ، سەرگەك داۋىسپەن ءتىل قاتتى:
— مەزگىلسىز ۋاقىتتا ۇستىڭىزگە كىرىپ، ىسىڭىزگە كەدەرگى كەلتىرگەنىمە قالاي كەشىرىم سۇرارىمدى بىلمەي قىسىلىپ وتىرعان جايىم بار، ءبىراق سەنسەيگە اسا ماڭىزدى ءوتىنىش ايتۋىم كەرەك بولعاندىقتان وسىلايشا ادەپتەن اسۋعا باتىلدىق ەتتىم.
سودان كەيىن عانا بارىپ مەن ەسىمدى جيىپ، قوناعىمنىڭ باس-اياعىنا باجايلاي قاراۋعا جاراعان ەدىم. بۇل بۋرىل شاشتى، كەڭ ماڭدايلى، جانارى ءجىتى، جاعى ىشىنە كىرىڭكىرەگەن جۇدەۋ، يگى ءجۇزدى كىسى-تۇعىن. ۇستىنە گەربسىز بولعانىمەن، ءبىرسىدىرعى ءتاپ-تاۋىر حاوري مەن حاكاما كيگەن، قولىنا جەلپۋىش ۇستاعان. ءبىراق بىردەن كوزىمە ءتۇسىپ، كوڭىلىمدى قوبالجىتقان جاعداي — سول قولىنداعى ءبىر ساۋساعىنىڭ كەمدىگى بولدى. سونى بايقاسىمەن قولىنان كوزىمدى تەز تايدىرىپ اكەتتىم.
ەندى وقۋعا كىرىسكەن كىتابىمدى جاۋىپ، جاقتىرماعان كەيىپپەن:
— سىزگە نە كەرەك؟ — دەپ سۇرادىم. ونىڭ اسپاننان تۇسكەندەي ساپ ەتە قالۋى مەنى ءارى ابىرجىتىپ، ءارى قيتىقتىرعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى بولار. ساياجاي كۇزەتشىسىنىڭ قوناق كەلەتىنىن الدىن الا ەسكەرتپەگەنى دە اقىلعا قونبايدى. شىتىناي سويلەگەنىمدى ەلەڭ قىلماستان توسەنىشكە تاعى ءبىر مارتە ماڭداي تيگىزىپ تاعزىم ەتىپ، ول قاعازدان وقىپ وتىرعانداي مانەرلەي سويلەدى:
— كەلگەن شارۋامدى بىردەن ايتپاعانىما كەشىرىم وتىنەم، ءبىراق ەڭ اۋەلى ءوزىمدى تانىستىرۋىما رۇقسات ەتىڭىز: ءاتى-جونىم ناكامۋرا گەندو. سەنسەيدىڭ لەكسياسىنا كۇن قۇرعاتپاي قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرىمىن، ءبىراق سەنسەي بىرەۋ، ءبىز كوپپىز، ءبارىمىزدى بىردەي قايدان بىلە بەرسىن. ايتكەنمەن تىڭداۋشىسى رەتىندە سەنسەيدەن سۇراسام دەپ ەدىم.
ونىڭ نەندەي ماقساتپەن كەلگەنىن ەندى تۇسىنگەندەي بولدىم. ءبىراق وڭاشا وتىرىپ كىتاپ وقىماقشى ويىمنىڭ ورىندالماعانىنا ءالى دە رەنجۋلى ەدىم.
— ولاي بولسا، مەنىڭ لەكسيالارىما قاتىستى سۇراعىڭىزدى قويىڭىز.
وسىلاي دەۋىن دەسەم دە ىشتەي بەرەر جاۋابىمدى دا ءازىر ەتكەن ەدىم. — "بۇل سۇراعىڭىزدى ەرتەڭ ەل الدىندا قويعانىڭىز ءجون بولار". الايدا قوناعىمنىڭ قاباعى ءدىر ەتپەستەن تىزەسىنە موليە قاراعان كۇيى ۇزىن-سونار ءسوز باستادى:
— جوق، بۇل سۇراق ەمەس. تەك سەنسەيدىڭ مەنىڭ ايتقانىما قانداي باعا بەرەتىنىن بىلسەم دەپ ەدىم. ناقتىلاپ ايتقاندا، وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ءبىر اۋىر وقيعانى باستان كەشىرىپ، سودان بەرى ادام تانىماستاي قاتتى وزگەردىم، ءتىپتى ءوزىمدى تۇسىنۋدەن قالدىم. ەندى مىنە، ەتيكا عىلىمىنىڭ تەورياسىن تەرەڭ مەڭگەرگەن سەنسەيدىڭ سوزدەرىن تىڭداعان سوڭ، سول كىسىمەن كەڭەسىپ كورسەم قايتەدى دەپ ويلادىم، بۇگىنگى كەلىسىمنىڭ سىرى وسىنداي. قىزىقسىز بولسا دا مەنىڭ اڭگىمەمە قۇلاق اسار ما ەكەنسىز؟
مەن داعدارىڭقىراپ قالدىم. ەتيكا مامانى ەكەنىم راس-تى، ءبىراق تىرشىلىككە قاتىستى قيلى سۇراققا تابان استىندا جاۋاپ بەرەتىندەي بىلگىرلىگىم، ويعا جۇيرىكتىگىم بار دەپ جانە ماقتانا المايتىن ەدىم. ول مەنىڭ ابىرجىعانىمدى لەزدە اڭعارىپ، تىزەسىنە تەلمىرگەنىن قويىپ، بەتىمە جالىنا، جاسقانشاقتاي قاراپ، ىزەتپەن ءسوزىن جالعادى:
— سەنسەي قايتكەندە دە كەڭەس بەرۋگە ءتيىس دەپ دىگىرلەيتىن ويىم جوق. تەك وسى جاعدايدىڭ جانىما باتاتىنى، ازاپتايتىنى سونشا، سەنسەي سياقتى قادىرمەندى ادامعا ايتىپ، شەرىمدى شىعارسام، ءبىر جەڭىلدەپ قالاتىندايمىن.
بۇنداي سوزدەن كەيىن بەيتانىستىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋدان باس تارتۋىم ادەپسىزدىك بولار ەدى. ءبىراق جۇرەگىم ءبىر جاماندىقتى سەزگەندەي الدەنەگە قوبالجىپ، وزىمە الدەبىر جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەندەي سەزىندىم. كوڭىلىمدەگى قوبالجۋدى سەزدىرمەس ءۇشىن الاڭسىز ادامنىڭ كەيپىمەن قوناعىمدى شامعا جاقىنىراق وتىرۋعا شاقىرىپ:
— ال وندا اڭگىمەڭىزدى باستاڭىز. تەك سىزگە پايداسى تيەتىندەي تۇجىرىم ايتا الامىن با، جوق پا، ول جاعىن بىلمەيمىن، — دەدىم.
— تەك اڭگىمەمە قۇلاق اسساڭىز بولدى، سونىڭ ءوزى دە مەن ءۇشىن از ولجا ەمەس.
ءسويتىپ، ءوزىن ناكامۋرا گەندومىن دەپ تانىستىرعان، سول قولىنىڭ ءبىر ساۋساعى جوق ادام توسەنىش ۇستىنە تاستاعان جەلپۋىشىن الىپ، ءالسىن-السىن جانارىن جەردەن كوتەرىپ، ءتاڭىريا كاننوننىڭ سۋرەتىنە قاراعىشتاپ قويىپ، ءبىر سارىندى داۋىسپەن اڭگىمەسىن ۇزدىك-سوزدىق باستادى.
* * *
وقيعا جيىرما ءتورتىنشى مەيدزي جىلى بولىپ ەدى. جيىرما ءتورتىنشى جىلى نوبي جازىعىندا الەمەت جەر سىلكىنىسى بولعانىن بىلەسىز، سول جىلدان باستاپ ءبىزدىڭ
وگاكي دا تۇبەگەيلى وزگەردى، ول كەزدەرى قالامىزدا ەكى باستاۋىش مەكتەپ قانا بار ەدى، بىرەۋىن سالدىرعان كنيازداعى، ەكىنشىسى قالا قاراجاتىنا سالىنعان. مەن كنياز سالدىرعان ك. باستاۋىش مەكتەبىندە قىزمەت ىستەيتىن ەدىم، سودان بىرەر جىل بۇرىن عانا مۇعالىمدەر سەمينارياسىن ۇزدىك بىتىرگەندىكتەن ديرەكتورىمىز ماعان جاقسى قارايتىن، جالاقىم 50 يەن بولاتىن. ءقازىر عوي 50 يەن تاقىل-تۇقىل تاماعىڭنان اسپايدى، ال بۇدان جيىرما جىل بۇرىن بۇل اقشاعا ءتاپ-تاۋىر تىرلىك ەتۋگە بولاتىن-دى، سوندىقتان دا مەن سياقتىلارعا كادىمگىدەي قىزعانىشپەن قارايتىن.
تۋعان-تۋىس، جاقىن دەگەننەن بارى جالعىز ايەلىم ەدى، وعان ۇيلەنگەنىمە دە ەكى-اق جىل وتكەن. ايەلىم مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ الىستان قوسىلاتىن اتالاس تۋىسى-تۇعىن، ءوزى جاستايىنان جەتىم قالىپ، كۇيەۋگە شىققانشا ديرەكتور مەن ايەلىنىڭ قولىندا تۇرىپ، تۋعان قىزدارىنداي بولىپ كەتكەن ەدى. ەسىمى ءساو-تىن. ءوزى كوپ سويلەمەيتىن، ۇنەمى مۇڭايىپ جۇرەتىن، ۇياڭ، تۇيىق جان ەدى، ءتىپتى كەيدە بارى دا، جوعى دا بىلىنبەيتىن. كۇيەۋى مەن ايەلى بىردەي بولعان جەردە ۇيلەسىم بار دەمەي مە، اسا اسىپ كەتكەن باقىتتى بولماساق تا ىڭ-شىڭسىز تاتۋ تۇرعانىمىز راس.
اقىرى الاپات جەر سىلكىنىسى دە كەلىپ جەتتى، جيىرما سەگىزىنشى قازان، تاڭعى ساعات جەتى ەكەنى ەسىمنەن ەش كەتپەس. مەن قۇدىق باسىندا ءتىس تازالاپ، ايەلىم اس ۇيدە قازانعا كۇرىش سالىپ تۇرعان ەدىك... سودان نە كەرەك، ونىڭ ۇستىنە ءۇي قۇلادى عوي. بۇل ءوزى اينالاسى بىر-ەكى مينۋتتىڭ ىشىندە بولدى: جەر استىنان جان تۇرشىگەرلىك گۇرىل ەستىلدى دە، ءۇي بىرتە-بىرتە جانتايىپ جاپىرايا باستادى، سوسىن دەمنىڭ اراسىندا استى-ۇستىنە كەلىپ، كىرپىشتەرى جان-جاققا ۇشتى. مەن ءتىپتى داۋىستاپ تا ۇلگەرمەدىم، قوپارىلا قۇلاعان ءۇي توبەسىنىڭ قالقاسى ءتيىپ، اياعىم اسپاننان كەلدى، الدەقايدان السىرەپ جەتكەن جەر استى دۇمپۋىنەن دەنەم ءدىر-دىر ەتىپ ءبىراز ۋاقىت ەس-تۇسسىز جاتتىم، ال ەندى اقىر سوڭىندا ەسىمدى جيىپ، بۇرقىراعان شاڭعا شاشالىپ، قالقا استىنان قىبىرلاپ شىققانىمدا كورگەنىم — ءۇيىمنىڭ كۇل-تالقانى شىققان كىرەمىت توبەسى بولدى، ءوزىنىڭ ساڭىلاۋ — ساڭىلاۋىنا سىنالاپ ءشوپ وسكەن ەدى.
سول مەزەتتە نەندەي كۇيدى باستان كەشىرگەنىمدى تاپ باسىپ ايتا المايمىن، ۇرەيلەندىم بە، ساستىم با، بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ال-دارمەنىم قۇرىپ، اياعىمنىڭ استىندا الاي-دۇلەي تەڭىز تۋلاپ جاتقانداي تالتىرەكتەپ قۇلاپ تۇسكەنىم انىق، وڭىمنان دا، سولىمنان دا كورگەنىم — توبەسى وپىرىلىپ ورتاسىنا تۇسكەن ۇيلەر، ەستىگەنىم — جەر استىنان شىققان گۇرىل، بورەنەلەردىڭ ءدۇرس-دۇرس سوعىلعانى، اعاشتاردىڭ ساتىر-سۇتىر سىنعانى، قابىرعالاردىڭ گۇرس-گۇرس قۇلاعانى، ەرسىلى-قارسىلى جۇگىرگەن مىڭداعان ادامداردىڭ قىم-قۋىت ايقاي-شۋى بولدى. ءبىراق بۇلاي ەسەڭگىرەپ وتىرۋىم ۇزاققا سوزىلمادى، وزىمنەن ءسال ارىرەك، قالقا استىندا بىرەۋدىڭ قيمىلداعانىن بايقاسىمەن بىردەن اتىپ تۇرىپ، جامان ءتۇس كورىپ ويانعانداي بەيبەرەكەت باجىلداپ سولاي قاراي جۇگىرە جونەلدىم. قالقا استىندا جيىرىلىپ-بۇگىلىپ، دەنەسىنىڭ جارىم — جارتىسىن جۋان ماتكە جانشىعان ايەلىم ءساو جاتتى.
كەلە ايەلىمنىڭ قولىنان تارتقىلاي باستادىم. يىعىنان ۇستاپ، ورنىنان قوزعاۋعا تىرىستىم. ءبىراق بەلدەن باسقان ماتكە قارىس سۇيەم جىلجيتىن كورىنبەدى. ەسىم شىعىپ، نە ىستەپ، نە قويعانىمدى بىلمەي، قالقانىڭ قاز-قاتار تىزىلگەن تاقتايلارىن بىرتىندەپ ايىرۋعا كىرىستىم. ءار تاقتايدى جۇلعان سايىن ايەلىمە: "بەكەم بول!" — دەپ داۋىستاپ قويام. سوندا كىمدى جىگەرلەندىردىم ەكەن؟ ايەلىمدى مە؟ الدە ءوزىمدى مە؟ بىلمەيمىن. ايەلىم: "قينالدىم-اۋ!" — دەدى. سوسىن: "بىردەڭە ەتىپ بوساتا كورشى!" — دەگەندى ايتتى. ءبىراق مەنەن ءوتىنۋدىڭ قاجەتى جوق-تى، ونسىز دا بەت-جۇزىم الەم-تاپىرىق بۇزىلىپ، بار كۇشىمدى سالىپ ماتكەنى كوتەرمەك بولىپ قينالۋشى ەدىم، سونداعى ايەلىمنىڭ قاننان ءتىپتى تىرناعى دا كورىنبەي قالعان قولىن قىبىرلاتىپ، بورەنەنى ۇستاماققا ارەكەتتەنگەنىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوز الدىمنان كەتىرە الماي ازاپتانام.
وسىلايشا ۇزاق اۋرەلەندىك... ءبىر كەزدە كەنەت الدەقايدان قاپ-قارا ءتۇتىن شالقىپ كەپ بەتكە ۇردى، باقسام، ءۇي توبەسىنەن شىعاتىن سياقتى. ىلە تۇتاسقان ءتۇتىن اراسىنان الدەنە جارىلعانداي گۇرسىل ەستىلدى دە، اسپانعا مىڭ-سان ۇشقىن اتىلىپ، التىن شاڭ قۇساپ جان — جاققا شاشىرادى.
ەسىرىك شالعانداي ايەلىمە جارماستىم. جانتالاسا جۇلقىلاپ ماتكە استىنان سۋىرىپ الماققا الاسۇردىم. ءبىراق بەلدەن تومەنگى جاعى ءتىپتى تىپىر ەتەر بولمادى. ءتۇتىن تۇيدەك-تۇيدەگىمەن ءتونىپ، تۇنشىقتىرۋعا اينالدى، سول مەزەتتە مەن قالقاعا تىزەمدى تىرەپ ايەلىمە الدەنە ايتتىم، جاي ايتپاي اقىردىم-اۋ دەيمىن. ءسىز مۇمكىن نە دەگەنىمدى سۇرارسىز؟ جوعا، قايتكەندە دە سۇرايسىز عوي.
ءبىراق ناقتى نە ايتقانىم ەسىمدە جوق. تەك، ايتەۋىر، ايەلىمنىڭ قان-قان قولىمەن جەڭىمە جابىسىپ: "ءسىز..." دەپ ءبىر عانا ءسوز ايتقانى ەسىمدە. مەن مەڭىرەيىپ جۇزىنە ءۇڭىلدىم. بەتىنە كوز توقتاتىپ قاراۋ قيىن ەدى، ءقان-سولسىز جۇزىندە تەك شاراسىنان شىققان كوزى عانا قالىپتى. بۇل كەزدە تەك ءتۇتىن عانا ەمەس، جالىن ءتىلى دە جالاڭداپ جەتكەن-دى. مەن ەندى ءبارى ءبىتتى دەپ ويلادىم. ايەلىم تىرىدەي جانباق. تىرىدەي؟ ايەلىمنىڭ قان-قان قولىن قىسىپ ۇستاپ، تاعى دا الدەنە دەپ ايقايلادىم. ايەلىم تاعى الگى ءسوزىن قايتالادى. "ءسىز..." وسى ءبىر اۋىز سوزگە عانا قانشاما ءمان، قانشاما سەزىم سىيعان ەدى دەسەڭىزشى! تىرىدەي؟ تىرىدەي؟ مەن ءۇشىنشى مارتە ايقايلاپ بىردەڭە ايتتىم. "ولەمىن!" دەگەندەي بولدىم با؟ ءيا، "مەن دە ولەمىن" دەگەنىم ەسىمدە. سودان كەيىن نە ايتقانىما، نە ىستەگەنىمە ەسەپ بەرمەي، قاپتاعان كىرپىشتىڭ قولىما ىلىنگەنىن الىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ايەلىمنىڭ باسىنا بوراتتىم.
ودان كەيىنگى كۇيىمدى سەنسەي ءوزى دە شامالاپ وتىرعان بولار. جالعىزدان-جالعىز ءتىرى قالدىم. بۇكىل قالانى جالماعان جالىننان جانۇشىرىپ قاشىپ، تۇيدەك-تۇيدەك تۇتىنگە قاقالىپ ءجۇرىپ، توبە-توبە بولىپ ءۇيىلىپ جول بوگەگەن قۇلاندىلاردىڭ ارا-اراسىمەن ءوتىپ، ءويتىپ-بۇيتىپ جان ساقتادىم. باعىما ما، سورىما ما، بىلمەيمىن. تەك قازىرگى كۇنگە دەيىن جادىمنان ءبىر كەتپەيتىن نارسە — سول كۇنى كەشكىسىن قاپ-قارا بوپ تۇتاسقان تۇنجىر اسپاندا الاۋلاعان ءورت شاپاعىنا قاراپ تۇرىپ تا، قيراعان مەكتەپتىڭ اۋلاسىنداعى باراق ىشىندە اسىعىس پىسىرىلگەن كۇرىشتەن قىزمەتتەس مۇعالىمدەرمەن بىرگە ۇلەس الىپ تۇرىپ تا كوزىمنەن جاس تىيىلماعانى.
ناكامۋرا گەندو ءسوزىن كىلت ءۇزىپ، ۇرەيلى كەيىپپەن توسەنىشكە تەلمىردى. ءۇش ۇيىقتاسام ويىما كىرمەيتىن اڭگىمە ەستىپ، اباجاداي بولمەنى جايلاعان جازعىتۇرىمعى سۋىق جاعامنان كىرىپ، دەنەمدى توڭازىتقانداي تىتىركەنىپ وتىرمىن، ءتىپتى "ءيا..." دەۋگە دە ءتىلىم كەلەر ەمەس.
بولمە ىشىندە شامعا قۇيىلعان كارەسىننىڭ شىتىرى عانا ەستىلەدى. ءيا، ايتپاقشى، ۇستەل ۇستىندە ءبىر سارىندى تىقىلداپ مەنىڭ قول ساعاتىم جاتقان-دى. ءبىر مەزگىلدە وسى ءزىلماۋىر تىنىشتىقتا كۇرسىنگەنگە ۇقساعان ءالسىز دىبىس ەستىلگەنى، بەينە توكونوما ىشىندەگى كاننون ءتاڭىريانىڭ سۋرەتى ءسال عانا قوزعالعان سياقتى ما، قالاي.
ابىرجىڭقى جانارىمدى جەردەن كوتەرىپ، قۇنىسىپ وتىرىپ قالعان قوناعىما قارادىم. كۇرسىنگەن قايسىمىز، ول ما، مەن بە؟ ءبىراق مەن بۇل سۇراققا جاۋاپ تابام دەگەنشە، ناكامۋرا گەندو سول اۋەلدەگىدەي اقىرىن داۋىسپەن اڭگىمەسىن قايتا جانداندىردى.
* * *
ايەلىمنىڭ قازاسىنا قاتتى قايعىرعانىمدى ايتىپ جاتۋىم ارتىق بولار. ول از دەسەڭىز، ديرەكتوردىڭ وزىنەن باستاپ بارلىق قىزمەتتەستەرىم كوڭىلىمدى اۋلاپ، جىلى ءسوز ايتقان كەزدەرى سىرت كوزدەن ۇيالماستان اعىل-تەگىل جىلايتىنمىن. ءبىراق جەر سىلكىنىسى كەزىندە ەرىكسىز ايەلىمدى ولتىرگەنىم جايلى جان بالاسىنا ايتۋعا باتىلىم جەتپەدى. "تىرىدەي ورتەنىپ ازاپتانباسىن دەپ ءوز قولىممەن ولتىرۋگە ءماجبۇر بولدىم"، — دەپ شىنىمدى ايتسام، ەشكىمنىڭ دە تۇرمەگە تىقپاسى انىق-تى. قايتا بارلىعى بۇرىنعىدان بەتەر مۇسىركەر ەدى. ءبىراق شىنىمدى ايتپاققا نيەتتەنگەن ساتتە ىلعي ءتىلىم بايلانىپ قالعانداي، ءبىر اۋىز ءسوزدىڭ باسىن قۇراي الماي قينالاتىنمىن.
ول كەزدەرى بالەنىڭ ءبارى مەنىڭ جاسىقتىعىمنان دەپ ويلاۋشى ەدىم. الايدا، شىنداپ كەلگەندە، بۇل جەردە جاسقانشاقتىقتان وزگە وزەكتىرەك سەبەپ بار-تۇعىن. ءبىراق ەكىنشى رەت ۇيلەنۋىم تۋرالى ءسوز قوزعالماي تۇرعاندا، جاڭاشا تىرشىلىك باستاماققا قام قىلعانشا ول وزگە سەبەپ حاقىندا ءوزىم دە بىلمەپ ەدىم. ال ەندى ول تۋرالى بىلگەسىن-اق مەنەن كۇي كەتتى، وزگەلەر قۇساپ ءومىر سۇرۋگە قابىلەتسىز، جانى جارالى، بەيشارا بىرەۋگە اينالدىم.
ەكىنشى رەت ۇيلەنۋ جايلى اڭگىمەنى ەڭ اۋەلى ءساونىڭ وگەي اكەسى، مەكتەپ ديرەكتورى قوزعادى، ونىڭ ويلاعانى مەنىڭ قامىم عانا ەكەنىنە ەش كۇمانىم جوق-تى. جەر سىلكىنىسى بولعالى بەرى ءبىر جىل وتكەن، ديرەكتوردان بۇرىن دا ءبىراز ادام جاڭاعى تاقىرىپقا اڭگىمە قوزعاپ، مەنىڭ ويىمدى بىلمەككە تالاي ارەكەتتەندى. الايدا ديرەكتورمەن سويلەسكەندە ءتىپتى تاڭعالعانىم، ويتكەنى ولار ماعان ءقازىر سەنسەي ۇيىندە تۇراتىن ن. مىرزانىڭ ەكىنشى قىزىن لايىق كورەدى ەكەن، ول كەزدەرى قىزدىڭ باستاۋىش مەكتەپتىڭ ءتورتىنشى كلاسىندا وقيتىن اعاسىنا مەكتەپتەن تىس ءدارىس بەرەتىن ەدىم. مەن بىردەن باس تارتتىم: بىرىنشىدەن، قاراپايىم ءمۇعالىم مەن اۋقاتتى ن. — نىڭ وتباسىنىڭ اراسىندا جەر مەن كوكتەي ايىرماشىلىق بار-دى، ونىڭ ۇستىنە باۋىرىنا ساباق بەرگەنسىپ ءجۇرىپ، قىزدى كوزدەگەن ەكەن عوي دەگەن الىپ-قاشپا سوزگە قالۋىم مۇمكىن ەدى. بۇل نەكەدەن باس تارتۋىمنىڭ جانە ءبىر سەبەبى بار-دى: ءوز قولىممەن ولتىرگەن ءساونىڭ ەلەسى مازامدى الۋىن قويماعان ەدى، ءبىراق "كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن دە كەتەدى" دەگەندەي ول جايلى ويلاعاندا بۇرىنعىداي كۇيزەلمەيتىنمىن.
ءبىراق مەنىڭ كوڭىل-كۇيىمدى وزىنشە تۇسىنگەن ديرەكتور قويماي ۇگىتتەۋگە كوشتى، ايتقان پىكىرلەرى دە كوڭىلگە قونىمدى كەلەتىن، مەنىڭ جاسىمدا جالعىزدىقتىڭ قيىندىعىن، بۇل نەكەنى قالىڭدىقتىڭ ءوزى قاتتى قالايتىنىن، قۇدالاسۋ قامىن ءوز موينىنا الاتىنىن، ەشقانداي وسەك-اياڭعا، جەل سوزگە جول بەرمەيتىنىن، ەڭ باستىسى، توكيوعا بارىپ وقىماق نيەتىمدى وسى نەكەدەن سوڭ ىسكە اسىرۋ جەڭىل تيەتىنىن ايتىپ ازعىرىپ باقتى. بۇنداي سوزدەردەن كەيىن مەن دە ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتۋ مۇمكىن ەمەس دەپ شەشتىم.
قىز دا اسقان كورىكتى ەدى، ونىڭ ۇستىنە ن. — نىڭ وتباسىنىڭ اۋقاتتىلىعى دا قىزىقتىرعانىن جاسىرىپ نە كەرەك، ايتەۋىر، اقىرى مەن ديرەكتوردىڭ قولپاشتاۋىمەن قىز ۇيىنە جيىرەك بارعىشتايتىن بولدىم، ءسويتىپ ءجۇرىپ جونگە كەلە باستادىم، اۋەلى "دۇرىستاپ ويلانايىن" دەسەم، سوڭىنان "جاڭا جىلدان كەيىن كورەيىك" دەگەندى ايتتىم. اقىرى كەلەسى جىلدىڭ جازىندا، جيىرما التىنشى مەيدزي جىلى كۇزدە توي جاساۋعا كەلىسىپ تىندىق.
مىنا قىرسىقتى قاراڭىز، ماسەلە شەشىلگەن سوڭ كوڭىل كۇيىم كۇرت وزگەرگەنى، جانىمدى ءزىل-باتپان الدەنە جانشىپ، ەڭسەمدى كوتەرتپەيتىن بولدى، ءتىپتى جۇمىسىما قۇلىقسىزدانىپ كەتتىم.
ماسەلەن، مەكتەپكە كەلىپ، مۇعالىمدەر بولمەسىندەگى ۇستەل باسىنا وتىرعان مەزەت بەيجاي ءوز ويىممەن ءوزىم بولىپ كەتىپ، كەيدە ساباقتىڭ باستالعانىن حابارلاعان توقپاقتىڭ توقىلىن دا ەستىمەي قالاتىنمىن. ءبىراق كوڭىلىمدى قوبالجىتاتىن نەندەي نارسە ەكەنىن ءوزىم دە انىق بىلمەۋشى ەدىم. تەك، ايتەۋىر، ميىمداعى ءتىستى دوڭگەلەكتەر بىر-بىرىمەن قيۋلاسۋدان كەتكەن سياقتاناتىن جانە سول قيۋلاسپايتىن دوڭگەلەكتەردىڭ تاساسىندا تۇيسىگىم جەتپەيتىن الدەبىر جۇمباق جاتقانداي سەزىنەتىنمىن.
وسىلايشا ارى-سارىلىكپەن ەكى اي ءوتتى. سودان جازعى كانيكۋل كەزىندە، ءبىر كۇنى كەشقۇرىم قالانى ارالاپ ءجۇرىپ حونگاندزيسەن تاسىنىڭ جەرگىلىكتى عيباداتحاناسى ارتىنداعى كىتاپ دۇكەنىنىڭ سورەسىندەگى جاڭا كىتاپتاردى كورەيىن دەپ كىدىرگەم. سورە ۇستىندە ەلەس-ارۋاقتار جونىندەگى اڭگىمە كىتاپتارى مەن سۋرەتتى البومداردىڭ قاتارىندا سول جىلدارى جۇرت ىقىلاسىنا ىلىنگەن "سۋرەتتى شولۋدىڭ" مۇقاباسى ليتوگرافيالىق ادىسپەن باسىلعان بىرنەشە سانى جاتقان. سورە قاسىندا تۇرىپ، الدەقالاي "سۋرەتتى شولۋدىڭ" ءبىر سانىن قولىما الدىم دا، مۇقابا سىرتىنان قيراعان ۇيلەر مەن ءورتتىڭ سۋرەتىن كوردىم، سۋرەت استىنا ءىرى ارىپپەن ەكى جول سويلەم تەرىلىپتى. "جيىرما ءتورتىنشى مەيدزي جىلىنىڭ وتىزىنشى قازانىندا باسىپ شىعارىلعان، جيىرما سەگىزىنشى قازانداعى جەر سىلكىنىسىنىڭ سۋرەتتەرى". الگىنى كورگەن ساتتە جۇرەگىم قىسىپ كەتتى. ءتىپتى بىرەۋ قۇلاعىما: "مىنە، كەرەك بولسا! مىنە!" — دەپ تابالاي سىبىرلاعان سياقتاندى. دۇكەننىڭ شامى ءالى جاعىلماعان كەز، مەن قارا كولەڭكەدە تەزدەتىپ جۋرنالدى پاراقتاي باستادىم. ءبىرىنشى بەتتە ءۇيدىڭ بەل — اعاشتارى باسىپ قالعان تۇتاس ءبىر وتباسىنىڭ سۋرەتى باسىلىپتى. كەلەسى بەتتە — قاق جارىلعان جەر ءسۇرىنىپ كەتكەن ايەلدى بالالارىمەن قوسا جالماپ جاتىر. ودان كەيىنگى بەتتە... ءبارىن تىزبەكتەپ تۇگەندەپ جاتۋدىڭ قاجەتتىگى بولماس، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جۋرنال ەكى جىل بۇرىنعى جەر سىلكىنىسىنىڭ بار سۋرەتتەرىن كوز الدىما جايىپ تاستادى. ناكاراگاۆا ۇستىنەن تارتىلعان كوپىردىڭ، وۆاري ماقتا-ماتا كومپانياسى ءۇيىنىڭ قيراعان سۋرەتتەرى، ءۇشىنشى ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرىنىڭ مۇردەلەرىن ارشىپ الۋ ءساتى، ايتي ەمحاناسىنداعى جارالىلاردى قۇتقارۋ كەزى — وسى سياقتانعان قيلى-قيلى قايعىلى كورىنىستەر سول قارعىس اتقان اۋىر كۇندى ەسكە ءتۇسىردى. قاز-قالپىندا ەسكە ءتۇسىردى. جانارىم جاسقا شىلانىپ، قالشىلداپ قويا بەردىم. قينالعانعا، ءيا قۋانعانعا ۇقساس الدەبىر تۇسىنىكسىز سەزىم سانامدى قىسپاعىنا الدى. سودان ەڭ سوڭعى پاراقتاعى سۋرەتكە جەتىپ، اشىپ قالعاندا... سول ءسات ەسىمە تۇسسە، ءتىپتى ءقازىر دە ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپايمىن. بۇل بەلىن ماتكە اعاشى باسىپ قالعان، قوزعالا الماي ازاپتانعان ايەلدىڭ سۋرەتى ەدى. بورەنە ايەل دەنەسىنە كولدەنەڭدەي قۇلاعان ەكەن، ار جاعى قاپ-قارا قالىڭ ءتۇتىن، جان-جاققا شاشىراعان قىزعىلتىم وت ۇشقىندارى... مىناۋ مەنىڭ ايەلىم ەمەي كىم دەيسىز، بۇل ايەلىمنىڭ قالاي ولگەنى ەمەي نە دەيسىز! مەن جۋرنالدى قولدان ءتۇسىرىپ الۋعا شاق قالدىم. بار داۋسىممەن ايقايلاپ جىبەرە جازدادىم. كەنەت توڭىرەك تۇگەل قىزىل جالقىندانىپ، جاپ-جارىق بولىپ كەتكەن سياقتاندى.
مۇرنىما ءتۇتىن ءيىسى تيگەن تارىزدەندى، تاعى دا ءورت باستالدى ما دەپ زارەم ۇشتى. كۇشتەپ قوبالجۋىمدى باسىپ، جۋرنالدى ورنىنا قويىپ، جان-جاعىما الاقتادىم. پىركازشىك دۇكەننىڭ ماڭدايشاسىنداعى اسپالى شامدى جاعىپ، قاراڭعىلىق تۇمشالاي باستاعان كوشەگە ءالى ءسونىپ بىتپەگەن شىرپىنى لاقتىرا سالعان ەكەن.
سول كۇننەن باستاپ بۇرىنعىدان بەتەر تۇيىقتانىپ، تۇنجىراي ءتۇستىم. بۇعان دەيىن كوڭىلىمدە قۇر قوبالجۋ عانا بولسا، ەندى ءبىر كۇماندى وي كۇنى-تۇنى قينايتىن بولدى. جەر سىلكىنىسى كەزىندە ايەلىمدى وزگە امالىم قالماي شاراسىزدىقتان ءولتىردىم بە؟ الدە اۋەل باستان ولتىرمەك نيەتىم بولىپ، جەر سىلكىنىسى ارام ويىمنىڭ ىسكە اسۋىنىڭ ورايىن كەلتىردى مە؟ مەنى قيناعان كۇمان وسى ەدى. بۇل كۇدىگىمە نەشە مارتە: "جوق، جوق!" — دەپ جاۋاپ بەرگەنىم ەسىمدە جوق. ءبىراق كىتاپ دۇكەننىڭ سورەسى قاسىندا: "مىنە، كەرەك بولسا! مىنە!" — دەپ سىبىرلاعان الدەكىم ەندى كەكەسىندى داۋىسپەن "ولاي بولسا ايەلىڭدى ولتىرگەنىڭدى مويىنداي الماۋىڭ قالاي؟" — دەپ ميىمدى جەدى. ماسەلە ناق وسى سۇراققا كەلىپ تىرەلگەندە جۇرەگىم توقتاپ قالا جازدايتىن. ايەلىمدى ولتىرگەنىم راس ەكەن، ەندەشە، جۇرتقا نەگە اقيقاتىن ايتپايمىن؟ نەگە كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسىنداي سۇمدىق قۇپيانى جانىم شىداپ جاسىرىپ ءجۇرمىن؟ اقىرى ماسقارا اقيقاتتى مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدىم — مەن ءدال سول كەزدە ىشتەي ايەلىمدى جەك كورۋشى ەدىم. ول جايلى ايتۋىم ۇيات تا شىعار، ءسىز مەنى تۇسىنبەسسىز، ءبىراق سورىنا قاراي، ءساو ءتان راقاتىنا جارامسىز ايەل ەدى. (وسى ارادا سەكسەن ەكى جول قالدىرىلىپ كەتكەن. اۆتوردىڭ ەسكەرتۋى). سول سەبەپتى دە مەن وسىعان دەيىن وزىمشە ءناپسىقۇمارلىقتى رۋحاني سەزىمىم جەڭدى دەپ ويلاپ كەلگەن ەدىم. ءبىراق اياق استىنان مىنا جەر سىلكىنىسى اتالعان زور زوبالاڭ تۋدى دا، ادام قولىمەن جاسالعاننىڭ ءبارىن جوق ەتتى ەمەس پە، دۇنيەدەگى يە كۇشتىنىڭ ءبارى قيراپ جاتقاندا مەنىڭ رۋحاني سەزىمىمە سىزات تۇسپەدى دەپ قالاي ايتا الامىن؟ ىشتە بۇعىپ جاتقان وزىمشىلدىگىم باس كوتەرمەدى دەپ ءقايتىپ ايتارمىن؟ ءتىپتى ايەلىمدى تەك، ايتەۋىر، قۇتىلۋ ءۇشىن عانا ولتىرگەنىمە كىم كەپىل؟ مەن وسى كۇماننان ارىلا الماي-اق قويدىم. سوندىقتان دا تۇنەرگەن ۇستىنە تۇنەرە ءتۇسۋىم زاڭدى دا ەدى.
ءبىراق مەندە ءالى دە ءبىر جان دالباسا دالەل قالعانتۇعىن. مەن ءوزىمدى-وزىم: "ءتىپتى سوندا ايەلىمدى مەن ولتىرمەسەم دە، ءوزى-اق ورتەنىپ ولەر ەدى. ولاي بولسا، ونى ولتىرگەنىم ەشقانداي دا جاۋىزدىق ەمەس"، — دەپ جۇباتىپ جۇرگەم. ءبىراق بۇنىم ۇزاققا بارمادى. جاز بىتۋگە تاياپ، مەكتەپتە ساباق باستالىپ كەتكەن كەز-تۇعىن، بىزدەر، مۇعالىمدەر، مۇعالىمدەر بولمەسىندەگى ۇستەل باسىنا جينالىپ شاي ءىشىپ، ءار نارسەنى ءسوز ەتىپ وتىرعانبىز، سودان الدەقالاي اڭگىمە ەكى جىل بۇرىن بولعان جەر سىلكىنىسىنە ويىستى. مەن دەرەۋ سوزدەن تىيىلىپ، جولداستارىمنىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق قويماۋعا تىرىستىم. اۋەلى حونگاندزي عيباداتحاناسىنىڭ توبەسىنىڭ قالاي وپىرىلىپ قۇلاعانى، سوسىن فۋناماتيداعى بوگەتتىڭ بۇزىلعانى، تاۆاراماتي كوشەسىندە جەردىڭ ويىلىپ تۇسكەنى ءسوز بولدى، ءبىردى ايتىپ بىرگە كەتىپ، تالاي نارسەنىڭ باسى شالىندى، اقىرى ءبىر ءمۇعالىم ناكاماتي كوشەسىندەگى "بينگويا" اتتى شاراپ دۇكەنىن ۇستايتىن ايەلدىڭ ماتكە اعاشىنىڭ استىندا قالىپ، تىرپ ەتىپ قوزعالۋعا شاماسى كەلمەي قينالعانىن اڭگىمەلەدى، ءبىراق سول ەكى ارادا ءورت باستالىپ، بورەنە جانىپ، ورتاسىنان قاق ءبولىنىپتى دە ايەل امان قالىپتى. الگىنى ەستىگەن مەزەتتە دەمىم ءبىتىپ، كوزىم قاراۋىتىپ، ەسىمنەن تانعانداي حال كەشتىم. وزىمە — ءوزىم كەلىپ، جان-جاعىما قاراسام، جولداستارىم قورشاپ الىپتى، ءوڭىمنىڭ قاتتى وزگەرگەنىن كورىپ، ورىندىعىمەن قوسا قۇلاپ تۇسەر دەپ قورىقسا كەرەك، ءبىرى سۋ الا جۇگىرىپ، ءبىرى ءدارى تىقپالاپ ابىگەر. ءبىراق باسىم جاڭا كۇدىكتەرگە كەپتەلگەن مەن بايعۇس ولارعا العىس ايتۋعا دا جارامادىم. ايەلىمدى قاساقانا ولتىرگەن جوقپىن با؟ بورەنە استىندا جانشىلىپ جاتسا دا ءتىرى قالۋى مۇمكىن دەپ قورقىپ ولتىرگەن جوقپىن با وسى؟ ەگەر ونى ولتىرمەي، سولاي قالدىرىپ كەتسەم، "بينگويانىڭ" يەسى قۇساپ ءبىر عاجاپتىڭ كۇشىمەن قۇتىلار ما ەدى؟ ال مەن ونى اياۋسىز كىرپىشپەن ۇرىپ، مىج-مىجىڭ شىعارىپ ءولتىردىم عوي... وسى ويدان جانىمدى قويارعا جەر تاپپاي، قالاي قينالعانىمدى سەنسەي ءوزى-اق شامالاپ بىلەر. اقىر سوڭىندا كۇنامدى ازداپ بولسا دا جەڭىلدەتەيىنشى دەگەن ويمەن ن. — نىڭ وتباسىمەن نەكە جونىندەگى كەلىسىمىمدى بۇزباققا بەكىندىم.
الايدا ويىمدى ىسكە اسىرۋدىڭ وڭتايلى ءساتى كەلگەندە، مەن تاعى بوساڭدىق كورسەتتىم. ويتپەي شە، تويدىڭ مەجەلى كۇنى جاقىنداپ قالعان كەزدە بارىنەن باس تارتۋ وڭاي ما، ول ءۇشىن جەر سىلكىنىسى كەزىندە ايەلىمدى قالاي ولتىرگەنىمدى، ءقازىر ءقايتىپ جان ازابىن تارتىپ جۇرگەنىمدى ايتىپ اعىنان جارىلۋعا ءتيىسپىن.
سونىمەن نە كەرەك، تۋمىسىنان جۇرەكسىز نەمە، جەمە-جەمگە كەلگەندە ويلاعانىمدى ىسكە اسىرۋعا باتىلدىعىم جەتپەدى. قورقاقتىعىم ءۇشىن ءوزىمدى-وزىم قانشا جەرلەپ، قانشا تىلدەدىم. ءبىراق ءبارى بوس كەتتى، مەن ەش ارەكەت قىلمادىم، ءسويتىپ جۇرگەندە جازدىڭ جىلۋى كەمىپ، كۇن سالقىنداۋعا اينالدى، سونىمەن بىرگە توي كۇنى دە جاقىنداي تۇسكەن.
ول كەزدەرى مەن جۇرتپەن سويلەسۋدەن قالعان ەدىم. بىرەر جولداسىم ءتىپتى تويدى كەيىنگە قالدىرا تۇرسا قايتەدى دەگەندى ايتتى. ديرەكتور دا ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، دارىگەرگە كورىنۋگە كەڭەس بەردى. ءبىراق ونىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسقان ءتۇر كورسەتۋگە دە كۇش-قايراتىم قالماعان ەدى. جانە دە جولداستارىمنىڭ نيەتتەستىگىن پايدالانىپ، اۋرۋدى جەلەۋ ەتىپ تويدى كەيىنگە قالدىرۋ ەندى قورقاقتىق، ايلاكەرلىك بولاتىنداي كورىندى. ونىڭ ۇستىنە، وتباسى ن. مىرزا مەنىڭ كوڭىلسىزدىگىمدى بويداقتىقتىڭ كەرى اسەرى دەپ ءتۇسىنىپ، تەزىرەك ۇيلەن دەپ جانىمدى قويمادى، اقىرى مەن كەلىسىپ تىندىم. كەلىسكەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە، سودان ەكى جىل بۇرىن جەر سىلكىنىسى بولعان قازان ايىندا، ن. مىرزانىڭ مەكەن-جايىندا نەكەلەسۋ ءراسىمى وتەتىن بولىپ شەشىلدى. جان ازابىنان ابدەن قاجىعان مەنى توي كيىمىن كيگىزىپ، كەرەگەلەرىنە التىندالعان پەردە تۇتقان ۇلكەن جايعا الىپ كىرگەندە ۇيالعانىم — اي! وزىمە — ءوزىم جۇرتتان جاسىرىپ جاۋىزدىق جاساۋعا نيەتتەنگەن جەكسۇرىنداي كورىنگەنىم. جوق، كورىندى دەيتىن ەمەس، مەن شىنىمەن-اق جاۋىز ەدىم، كىسى ولتىرگەن قىلمىسىمدى جاسىرعانىم ازداي، ەندى ن. مىرزانىڭ قىزىن ۇرلاپ، بايلىعىنا ورتاقتاسپاقپىن. قانىم باسىما شاۋىپ، جۇرەگىم قىسىپ، جانىم كوزىمە كورىندى. ءدال سول جەردە، تامام جۇرتتىڭ الدىندا ايەلىمدى قالاي ولتىرگەنىمدى ايتىپ اقتارىلسام دەگەن تىلەك وياندى دا، بىرتە-بىرتە كۇشەيىپ، بار بولمىسىمدى بيلەپ الدى. وسى كەزدە قارسى الدىمداعى تاتاميدى اپپاق اتلاس ۇيىق كيگەن اياق كەلىپ باستى، سوسىن جيەگىنە كوگىلدىر اسپان، قاراعاي مەن قۇتان بەينەسى بەدەرلەنگەن كيمونونىڭ ەتەگى كورىندى. سودان كەيىنگى كورگەنىم التىن تۇستەس پارشادان تىگىلگەن بەلبەۋ، كۇمىس شىنجىر باۋ، اق جاعا، تاسباقانىڭ سۇيەگىنەن جونىپ جاسالعان شاش تاراق پەن شاش تۇيرەۋىش، ءساندى شاش بولدى. وسىنىڭ ءبارىن كورگەن ساتتە قورقىنىشتان تاماعىم بىتەلىپ، اۋزىممەن اۋا قارماپ قالدىم، اقىرى زوردىڭ كۇشىمەن دەم الىپ، ەسسىز ءبىر حالدە ەڭسەرىلە ەڭكەيىپ، قولىمدى تاتاميگە قويىپ، اشىنعان داۋىسپەن: "مەن كىسى ءولتىرۋشىمىن! مەن جەكسۇرىن قىلمىسكەرمىن!" — دەپ ايقاي سالدىم.
* * *
وسىلايشا اڭگىمەسىن اياقتاعان ناكامۋرا گەندو ءبىرشاما ۋاقىت ماعان قادالا قاراپ وتىردى — وتىردى دا، قينالا كۇلىمسىرەپ ءسوزىن جالعادى.
— سودان كەيىن نە بولعانىن ايتۋدىڭ قاجەتتىگى دە جوق. تەك سىزگە ءبىر ايتپاعىم، كۇنى بۇگىنگە دەيىن جىندى دەگەن اتپەن تاتۋسىز تىرلىك كەشىپ ءجۇرمىن. شىنىمەن جىندىمىن با، جاۋابىن سەنسەي ايتسىن. ال ەگەر جىندى ەكەنىم راس بولسا، ونىڭ سەبەپشىسى كىم؟ مەنى جىندى ەتكەن بارلىق ادامنىڭ جان تۇكپىرىندە جاسىرىنىپ جاتاتىن قۇبىجىق ەمەس پە ەكەن؟ سول قۇبىجىق تىرىدە بۇگىن مەنى جىندى دەپ كەلەكە ەتۋشىلەردىڭ ىشىنەن ەرتەڭ ءدال مەن قۇساعان جىندى شىعۋى مۇمكىن عوي... مەن وسىلاي ويلايمىن، ءبىراق كىم بىلەدى...
جازعىتۇرىمعى سالقىن سىزى سەزىلگەن بولمە ىشىندە قورقىنىشتى قوناعىم ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا ءباز-باياعىداي جىلپ-جىلپ جانىپ، كومەسكى عانا جارىق شاشىپ شام تۇر. تۋ سىرتىمنان كاننون ءتاڭىريا تەسىلەدى. قوناعىمنان ءبىر ساۋساعىڭ نەگە جوق دەپ سۇراۋعا باتىلىم بارماي ءۇنسىز، قيمىلسىز قاتىپ مەن وتىرمىن.
اۋدارعان ب.قوجابەكوۆا
You Might Also Like
