اتا-انانىڭ باقىتى بالادا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتا-انانىڭ باقىتى بالادا
ساباقتىڭ ماقساتى:
اتا-انا - وتباسىنىڭ نەگىزگى دىڭگەگى، باستاپقى دانەكەرى.ءداستۇرلى قازاق وتباسىندا اتا-انانىڭ ءقادىرى ەرەكشە اسپەتتەلگەن. مەكتەپ، اتا-انا، ۇستاز بولىپ بىرىگىپ، ساپالى ءبىلىمدى، سانالى تاربيەلى، سالاۋاتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى:پىكىرتالاس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، اتا-اناعا، باقىتقا بايلانىستى ناقىل سوزدەر
( سونىمەن، سولاي دەيىك.... توك شوۋ تەلەجوبا بويىنشا پىكىرتالاس)
تاربيە ساباعىنىڭ بارىسى:
ءى جۇرگىزۋشى:
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا-انالار جانە قوناقتار!
ءىى.جۇرگىزۋشى:
بۇگىنگى « قاۋىمداعى اتا-انالار قوعامىمەن بىرلەسكەن جۇمىس » اتتى قالالىق ءىس-شارا اياسىندا ءوتىپ جاتقان 6 «ا» سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن اتا-انالار جانە كاملەتكە تولماعاندار ىستەرى جونىندەگى بولىمشەنىڭ باستىعى، سىنىپ جەتەكشىسىمەن بىرلەسكەن «اتا-انانىڭ باقىتى بالادا» اتتى پىكىرتالاسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
ءى.جۇرگىزۋشى:
قاي ەلدە، قاي كەزدە بولماسىن، بالا تاربيەسىن ەرەكشە دامىتۋشى دا، ىلگەرى اپارۋشى دا-بالالار، ياعني بۇگىنگى ۇرپاق-ەرتەڭگى ەلدىڭ بولاشاعى . شىعىس عۇلاماسى ءال-فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم-ادامزاتتىڭ حاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى» دەگەن ەكەن. وسىعان بايلانىستى مەكتەبىمىزدە وتكىزىلىپ وتىرعان ءىس-شارا بالانى ومىرگە بەيىمدەۋدە مەكتەپ، ءمۇعالىم، اتا-انا، قوعامنىڭ ورنى بولەك.وسى جايىندا قوناقتار شاقىرىپ وتىرمىز.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
سول كىسىلەردى ورتاعا شاقىرىپ وي بولىسسەك. قوناقتاردى ستۋديامىزعا شاقىرماس بۇرىن ەكرانعا نازار اۋدارساق.
( سلايد كورسەتۋ)
ءى.جۇرگىزۋشى:
ولاي بولسا «ادامنىڭ باقىتى بالادا»، «بالا - ادامنىڭ باۋىر ەتى» دەيدى. وسى ءبىر اتامىزدان قالعان ءسوزدى باسشىلىققا الا وتىرىپ ءوز ويىن ورتاعا سالسا. وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن العاشقى قوناعىمىز كەلبەتتىڭ ماماسى قۇرمانعالييەۆا گۇلزيرا بايمۇحانقىزىن ورتاعا شاقىرساق.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز. ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.
1.جاۋاپ:
مەن ءوزىمنىڭ ءسوزىمدى ابايدىڭ 7 قارا سوزىنەن باستاعىم كەلەدى.
جاس بالا انادان تۋعاندا ەكى ءتۇرلى مىنەزبەن تۋادى: بىرەۋى - ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەپ تۇرادى. بۇلار –ءتاننىڭ قۇمارى، بۇلار بولماسا ، ءتان جانعا قوناق ءۇي بولا المايدى.جانە ءوزى وسپەيدى، قۋات تاپپايدى.
بىرەۋى - بىلسەم ەكەن دەيدى.نە كورسە سوعان تالپىنىپ، جالتىر-جۇلتىر ەتكەن بولسا، وعان قىزىعىن، اۋزىنا سالىپ، ءدامىن تاتىپ قاراپ، تاماعىنا، بەتىنە باسىپ قاراپ، سىرناي - كەرنەي بولسا،داۋىسىنا ۇمتىلىپ، ونان ەر جەتىڭكىرەگەندە يت ۇرسە جە مال شۋلاسا دا، بىرەۋ كۇلسە دە، بىرەۋ جىلاسا دا تۇرا جۇگىرىپ، «ول نەمەنە؟»، «بۇل نەمەنە؟» دەپ، «ول نەگە ۇيتەدى؟»، «بۇل نەگە بۇيتەدى؟» دەپ،كوزى كورگەن، قۇلاعى ەستىگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، تىنىشتىق كورمەيدى.
مۇنىڭ ءبارى - جان قۇمارى،بىلسەم ەكەن، كورسەم ەكەن، ۇيرەنسەم ەكەن دەگەن ۇلى اباي.
سوندىقتان ومىرگە كەلگەن بالانىڭ بىلسەم،كورسەم، ۇيرەنسەم دەگەن تالپىنىسىنا شەك قويماي ۇيرەتەمىز.ەندى وعان تەك قانا اتا-انا عانا ەمەس قورشاعان ورتا قوعام، مەكتەپتىڭ ىقپالى وتە قاجەت.سوندىقتان قورشاعان ورتا، ءمۇعالىم ، اتا-انا بولىپ ومىرگە كەلگەن بالانىڭ تاربيەسىنە ات سالىسۋىمىز كەرەك.
ءى.جۇرگىزۋشى:
راقمەت جاۋابىڭىزعا. دۇرىس ايتاسىز قوعام دەپ جاقسى ايتتىڭىز.ومىرگە كەلگەن بالاعا ورتانىڭ قانداي اسەرى بار ەكەن وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن.كەلەسى قوناعىمىز ءمولدىر ،ماحابباتىڭ ماماسى اماندىقوۆا جانار اسقارقىزىن شاقىرساق.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! بالا ومىرگە كەلدى ، بالاعا سول ورتانىڭ تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
2.جاۋاپ:
بالا تاربيەسى قاي زاماننان دا، قاي قوعامنىڭ بولسىن ويشىلدارى مەن زەردەلى زيالىلارىن تولعانىسقا، ۇزدىكسىز ىزدەنىسكە تۇسىرگەن ىزگى مۇرات ەكەنى داۋسىز.قازاق حالقىنىڭ بويىنا انا سۇتىمەن دارىعان تالىم-تاربيەسىنىڭ وزىندىك مەكتەبى بولدى.
بالالارعا ۇلتىمىزدىڭ ادەت-عۇرىپتارى مەن سالت-داستۇرلەرىن ونىڭ سابيلىك شاعىنان بويىنا ءسىڭىرىپ، ويىنا ۇيالاتۋ، سول ارقىلى ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ - ءبىزدىڭ قوعامنىڭ باستى ماسەلەسى.بۇل تۋرالى ويشىل اباي «بالاعا مىنەز ءۇش الۋان ادامنان جۇعادى، ءبىرىنشى اتا-اناسىنان، ەكىنشى – ۇستازىنان، ءۇشىنشىسى - قۇربىسىنان» دەگەن ەكەن.ۇلى ابايدىڭ ءوزى دە ءبىرىنشى اتا-انانى قويىپ تۇر.
سوندىقتان مەن ءتارتىپتىڭ ەڭ تاماشا مەكتەبى - وتباسى دەگەن بولار ەدىم. «ۇيادا نە كورسەڭ،ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەيدى حالقىمىز.ءيا، ۇرپاقتىڭ تاربيەسى - قوعامنىڭ بولاشاعى جانە وعان اسا زور جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ - ءاربىر سانالى ازاماتتىڭ بورىشى.
ءى.جۇرگىزۋشى:
راقمەت جاۋابىڭىزعا.قازىرگى جاس وركەن - مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى.سوندىقتان دا، ءبالاعا-بىر وتباسىنىڭ ۇرپاعى دەپ ەمەس، بار قازاقتىڭ بالاسى دەپ قاراۋ كەرەك سياقتى.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
دۇرىس ايتاسىڭ، وراز.ۇلى اباي اتامىز: «بالانىڭ ەڭ الدىمەن اتا-اناسى، سوسىن ۇستازى، سونان كەيىن قورشاعان ورتاسى تاربيەلەيدى» دەگەن ەكەن.سونىمەن ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز قالاي ويلايدى ەكەن.سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن كەلەسى قوناعىمىز عاسلاننىڭ پاپاسى ميزانبايەۆ ماعاۋيا شاحمانۇلىن ورتاعا شاقىرساق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! «بالانىڭ ەڭ الدىمەن اتا-اناسى، سوسىن ۇستازى، سونان كەيىن قورشاعان ورتاسى تاربيەلەيدى» دەگەن ەكەن.ءسىز قالاي ويلايسىز؟
3.جاۋاپ:
ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ تاربيەلى دە، سانالى، مادەنيەتتى، جۇرگەن ورتاسىنا سۇيكىمدى بولۋ ءۇشىن الدىمەن تاربيەنى وزىنەن باستاعانى ءجون، ياعني وعاش قىلىقتارمەن بالاسىنا ۇلگى-ونەگە كورسەتپەۋگە تىرىسقانى ءجون.ۇلى پەداگوگ ا.س.ماكارەنكو: «تاربيە بالامەن سويلەسۋمەن، اڭگىمەلەسۋمەن،وعان اقىل-كەڭەس بەرۋمەن عانا شەكتەلمەيدى.تاربيە تۇرمىستى دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلۋدە،بالاعا اركىمنىڭ ءوز جەكە باسى ارقىلى ۇلگى،ونەگە كورسەتۋىندە» دەگەن ەكەن.سوندىقتان جاس كەزىندە بالاسىنا دۇرىس تاربيە بەرە الماعان اتا-انا كەيىن بارماعىن تىستەپ وكىنىپ قالادى.اعاشتى قالاي قيسايتساڭ سولاي وسەدى.سوندىقتان بالادا اعاش سياقتى. قالاي وسىرسەڭ سولاي وسەدى. ونىڭ ءتۇزۋ جولمەن ءجۇرىپ ءبىلىمدى دە سانالى ازامات بولىپ ءوسۋى ءبىزدىڭ، ياعني ءاربىر اتا-انانىڭ قولىندا دەگىم كەلەدى.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
راقمەت جاۋابىڭىزعا. ۇرپاق تاربيەلەۋدە نەنى قولعا العان ءجون؟-دەپ ويلايسىزدار.وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ەرسىننىڭ جەڭگەسى اتىمتايەۆا جاناردى ورتاعا شاقىرساق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! بولاشاق ۇرپاقتى تاربيەلەۋ ءۇشىن نەنى قولعا الۋىمىز كەرەك؟ دەپ ويلايسىز جانە سول ارقىلى بولاشاق ۇرپاعىمىزدىڭ باقىتىن كورە الامىز با؟
4.جاۋاپ:
مەن ءوزىمنىڭ ءسوزىمدى ك.د.ۋشينسكيي : «تاربيە دارمەنسىز بولماۋى ءۇشىن ول حالىقتىق بولۋى ءتيىس» -دەگەن سوزىنەن باستاعىم كەلىپ تۇر، ياعني ءاربىر ۇلتتىڭ وزىندىك ءداستۇرىن، سالتىن ساقتاپ،سول رۋحتا تاربيەلەۋگە باسا نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتكەن.سوندىقتان جاس ۇرپاقتى وتانىن سۇيۋگە،ول ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتۋگە، ەلجاندىلىق پەن ەرلىككە تاربيەلەۋىمىز كەرەك.ءار بالانىڭ بويىنا ار-نامىس پەن تۋعان جەر،تابيعاتى، انا ءتىلى، ءسالت-داستۇرى، اتا-بابالارىنىڭ ەرلىك ىستەرىنە سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن بالالارىمىزدىڭ بويىنا دارىتا ءبىلۋىمىز كەرەك. ۇرپاق-بولاشاق! ال وسى ۇرپاق ، ياعني ادامزاتتىڭ بولاشاعى جانۇيادا تاربيەلەنەدى.بالا دۇنيەگە كەلگەن سوڭ، ەندى ول ومىردە وكىنبەستەي،وكىندىرمەستەي ءوسۋى كەرەك.ءار بالاعا ءوزىنىڭ قوعامعا كەرەكتى ادام ەكەنىن جانۇيا قابىرعاسىندا ءتۇسىندىرىپ، ساناسىنا توقىعان ءجون.
حV عاسىردا انگليانىڭ اتاقتى وقىمىستىسى لوكك: «بالانىڭ اقىلى دا، جانى تۋعاندا اق قاعازداي بولىپ تۋادى.اق قاعازعا قانداي جازۋ جازسا دا، جازۋشىنىڭ ءوز ەركىندە.سول سياقتى بالاعا تاربيە بەرۋ تاربيەشىدەن.بالا قالاي تاربيەلەنسە،سوعان كونە بەرەدى» دەگەن ەكەن.سوندىقتان ۇرپاقتڭ تاربيەسى ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدا.سونى ۋىسىمىزدان شىعارىپ الماۋىمىز كەرەك.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت.تاعى دا ءوز ويىن ايتاتىن قوناقتارىمىز بار ما ەكەن؟
ءى.جۇرگىزۋشى:
بۇگىنگى پىكىرتالاسقا ءوز ويىن ايتقىسى كەلىپ وتىرعان قوناعىمىز بيبارىستىڭ ماماسى سمايلوۆا ءاليا ءجۇرسىنقىزىن ورتاعا شاقىرامىز.
ءىى.جۇرگىزۋشى: ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.
5.جاۋاپ:
ايتىلىپ جاتقان پىكىرلەر وتە دۇرىس.ەگەر تاربيەلەپ وتىرعان بالالارىمىز قوعامعا پايداسىن تيگىزىپ جاتسا.مەكتەپ ومىرىنە ارالاسىپ ءوز كومەگىن اياماسا سول اتا-انا ءۇشىن بۇدان ارتىق باقىت جوق دەپ ويلايمىن. اتاقتى ەسكەلدى بي بىلاي دەگەن ەكەن: «ادامنىڭ باسشىسى - اقىل، شولۋشىسى - وي، جەتەكشىسى - تالاپ، قورعاۋشىسى - سابىر، سىناۋشىسى – حالىق، تاۋسىلمايتىنى - ارمان، ەڭ قىمباتتىسى - ار ساقتاۋ، بارىنەن ارداقتىسى - ءومىر ءسۇرۋ، سونىڭ ىشىندە ەڭ ءتاتتىسى - سىيلاستىق» دەگەن ەكەن.ولاي بولسا مەن ايتار ەدىم ومىردە سىيلاستىقتان ارتىق ەشتەمە جوق دەپ. سىيلاستىققا ءبارى دە سىيلايدى. ۇلى ۇستاز ىبىراي ءالتىنساريننىڭ سوزىمەن ايتساق رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە الدىمەن بالانى تەك جاقسىلىققا - قايىرىمدىلىققا، مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەپ، سونى ماقسات تۇتسا، ۇستازدىڭ، اتا-انانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت.اتا-انا ءۇشىن بالا باقىتى دەگەن نە؟ سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بۇگىنگى پىكىرتالاسىمىزعا قوناق بولىپ كەلىپ وتىرعان فاريزانىڭ اجەسى توقبولاتوۆا كۇلاش ناۋرىزبايقىزىن ورتاعا شاقىرامىز.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز. اتا-انا باقىتى تۋرالى ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.
6.جاۋاپ:
قاي اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ باقىتتى بولعانىن قالامايدى دەيسىڭ.مەن ءوزىمنىڭ ءسوزىمدى «مەن ءۇش قاسيەتىمدى ماقتان تۇتام»، — دەگەن ەكەن اقان سەرى. ولار: جالعان ايتپادىم، جاقسىلىقتى ساتپادىم ءھام ەشكىمنەن ەشتەڭەنى قىزعانبادىم دەيدى. بۇل ءۇش قاسيەت اركىمنىڭ ءوز قۇدايى. «ءوز قۇدايىنان ايىرىلعان ادام بوس كەۋدە، ولگەنمەن تەڭ» دەگەن ەكەن. شىندىعىندا بۇل اقيقات. ولاي بولسا، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا، ولاردىڭ جان دۇنيەسىنە سەزىممەن قاراپ، ءاربىر ىس-ارەكەتىنە ماقسات قويۋعا، جوسپارلاۋعا، ونى ورىنداۋعا، وزىنە-وزى تالاپ قويا بىلۋگە تاربيەلەۋ — ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ باستى ماقساتى.
ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن سان الۋان كەدەرگىلەر بولۋى مۇمكىن. ونداي قاسيەتتەردى بالا بويىنا جاس كەزىنەن باستاپ قالىپتاستىرۋ جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزىن قالايدى. «ەلىمىزدىڭ كۇشى - پاتشادا، ءسابيدىڭ كۇشى - جىلاۋىندا» دەمەكشى، ءبىزدىڭ كۇشىمىز، قورعانىشىمىز، سەنىمىمىز - ادامگەرشىلىگىمىزدە بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن اقاننىڭ وسى ءۇش قاسيەتىن بالا بويىنا دارىتا
بىلسەك - ۇلى جەڭىس بولارى انىق.اتا-انانىڭ بالاسىنىڭ باقىتتى بولعاننان ارتىق ەشتەڭە جوق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت. ستۋديامىزعا جەزقازعان قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ كامەلەتكە تولماعاندار ىستەرى جونىندەگى بولىمشەنىڭ باستىعى، پوليسيا مايورى ماۋلەنوۆا ايگۇل ابدراسىل قىزى قوناق بولىپ كەلىپ وتىر سول كىسىنىڭ ويىن تىڭداپ كورسەك.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
قوش كەلدىڭىز.جايعاسىپ وتىرىڭىز.ءسىزدىڭ ويىڭىزشا اتا-انا ءۇشىن بالا قانداي بولۋ كەرەك؟
7.جاۋاپ:
ءى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت! باقىت دەگەن نە ەكەن؟ وقۋشىلارىمىزدان سۇراپ كورسەك.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
«مۇعاليما بىزگە باقىت تۋرالى شىعارما جازدىردى. باقىت دەگەن نە ەكەنىن مەن قايدان بىلەيىن...»
6 سىنىپ وقۋشىلارى:
باقىت دەگەن نە ءوزى، بىلەسىڭ بە ؟
اپام مارقۇم ايتۋشى ەدى ءبىر ەسىمدە
ادامداردىڭ بارلىعى بۇل ومىرگە
باقىت ءۇشىن جارالعان دەپ كۇرەسۋگە.
باقىت دەگەن قايدا ءوزى، باقشادا ما؟
قىنا قۇساپ شىعا ما تاسقا عانا
مەيلى قانشا تىرنەكتەپ جيناساڭدا
ءومىر بويى جەتپەيتىن اقشادا ما؟
بايلىق شىعار سول الگى باقىت دەگەن
ساناسپايتىن ەشقانداي ۋاقىتپەنەن
اۋىلدا ما باقىتىم، قالادا ما؟
ەشكىم اياق باسپايتىن دالادا ما؟
كورىنەمە كوزگە سول باقىت ءوزى
جاۋىنداما باسىلعان جاڭا عانا
بولاسىڭ با؟ باقىتتى سوندا عانا
باقىتتىمىن دەپ ويلار كەيبىرەۋلەر
قىمبات بۇيىم ۇستاسا قولعا دارا
باقىت پا ەكەن كەڭ ساراي ءۇيىڭ بولسا
قىزعاناتىن وزگەلەر كۇيىڭ بولسا
باقىت سەنىڭ دوستىم-اۋ ءوز ۇلەسىڭ
باقىتىڭا ءتۇبى سەن كەزىگەرسىڭ
بار ادامدى سوندا سەن ءسۇيسىندىرىپ
باقىتتىسىڭ قاراشى دەگىزەرسىڭ
ءى.جۇرگىزۋشى:
حالىق دانالىعىندا:
«بالانى 5-كە دەيىن پاتشاڭداي كوتەر،
15-كە دەيىن قۇلىڭداي جۇمسا،
15-تەن كەيىن دوسىڭداي سىيلا،» - دەگەن كەرەمەت ۇلاعاتتى سوزبەن اياقتاي كەلىپ سولاي دەيىك
ءى، ءىى جۇرگىزۋشى:
جانە سولاي بولارىنا سەنەيىك.
ءان. «باقىت دەگەن...»
ورىندايتىن 6 سىنىپ وقۋشىلارى:
ساباقتىڭ ماقساتى:
اتا-انا - وتباسىنىڭ نەگىزگى دىڭگەگى، باستاپقى دانەكەرى.ءداستۇرلى قازاق وتباسىندا اتا-انانىڭ ءقادىرى ەرەكشە اسپەتتەلگەن. مەكتەپ، اتا-انا، ۇستاز بولىپ بىرىگىپ، ساپالى ءبىلىمدى، سانالى تاربيەلى، سالاۋاتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى:پىكىرتالاس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، اتا-اناعا، باقىتقا بايلانىستى ناقىل سوزدەر
( سونىمەن، سولاي دەيىك.... توك شوۋ تەلەجوبا بويىنشا پىكىرتالاس)
تاربيە ساباعىنىڭ بارىسى:
ءى جۇرگىزۋشى:
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا-انالار جانە قوناقتار!
ءىى.جۇرگىزۋشى:
بۇگىنگى « قاۋىمداعى اتا-انالار قوعامىمەن بىرلەسكەن جۇمىس » اتتى قالالىق ءىس-شارا اياسىندا ءوتىپ جاتقان 6 «ا» سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن اتا-انالار جانە كاملەتكە تولماعاندار ىستەرى جونىندەگى بولىمشەنىڭ باستىعى، سىنىپ جەتەكشىسىمەن بىرلەسكەن «اتا-انانىڭ باقىتى بالادا» اتتى پىكىرتالاسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
ءى.جۇرگىزۋشى:
قاي ەلدە، قاي كەزدە بولماسىن، بالا تاربيەسىن ەرەكشە دامىتۋشى دا، ىلگەرى اپارۋشى دا-بالالار، ياعني بۇگىنگى ۇرپاق-ەرتەڭگى ەلدىڭ بولاشاعى . شىعىس عۇلاماسى ءال-فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم-ادامزاتتىڭ حاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى» دەگەن ەكەن. وسىعان بايلانىستى مەكتەبىمىزدە وتكىزىلىپ وتىرعان ءىس-شارا بالانى ومىرگە بەيىمدەۋدە مەكتەپ، ءمۇعالىم، اتا-انا، قوعامنىڭ ورنى بولەك.وسى جايىندا قوناقتار شاقىرىپ وتىرمىز.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
سول كىسىلەردى ورتاعا شاقىرىپ وي بولىسسەك. قوناقتاردى ستۋديامىزعا شاقىرماس بۇرىن ەكرانعا نازار اۋدارساق.
( سلايد كورسەتۋ)
ءى.جۇرگىزۋشى:
ولاي بولسا «ادامنىڭ باقىتى بالادا»، «بالا - ادامنىڭ باۋىر ەتى» دەيدى. وسى ءبىر اتامىزدان قالعان ءسوزدى باسشىلىققا الا وتىرىپ ءوز ويىن ورتاعا سالسا. وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن العاشقى قوناعىمىز كەلبەتتىڭ ماماسى قۇرمانعالييەۆا گۇلزيرا بايمۇحانقىزىن ورتاعا شاقىرساق.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز. ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.
1.جاۋاپ:
مەن ءوزىمنىڭ ءسوزىمدى ابايدىڭ 7 قارا سوزىنەن باستاعىم كەلەدى.
جاس بالا انادان تۋعاندا ەكى ءتۇرلى مىنەزبەن تۋادى: بىرەۋى - ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەپ تۇرادى. بۇلار –ءتاننىڭ قۇمارى، بۇلار بولماسا ، ءتان جانعا قوناق ءۇي بولا المايدى.جانە ءوزى وسپەيدى، قۋات تاپپايدى.
بىرەۋى - بىلسەم ەكەن دەيدى.نە كورسە سوعان تالپىنىپ، جالتىر-جۇلتىر ەتكەن بولسا، وعان قىزىعىن، اۋزىنا سالىپ، ءدامىن تاتىپ قاراپ، تاماعىنا، بەتىنە باسىپ قاراپ، سىرناي - كەرنەي بولسا،داۋىسىنا ۇمتىلىپ، ونان ەر جەتىڭكىرەگەندە يت ۇرسە جە مال شۋلاسا دا، بىرەۋ كۇلسە دە، بىرەۋ جىلاسا دا تۇرا جۇگىرىپ، «ول نەمەنە؟»، «بۇل نەمەنە؟» دەپ، «ول نەگە ۇيتەدى؟»، «بۇل نەگە بۇيتەدى؟» دەپ،كوزى كورگەن، قۇلاعى ەستىگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، تىنىشتىق كورمەيدى.
مۇنىڭ ءبارى - جان قۇمارى،بىلسەم ەكەن، كورسەم ەكەن، ۇيرەنسەم ەكەن دەگەن ۇلى اباي.
سوندىقتان ومىرگە كەلگەن بالانىڭ بىلسەم،كورسەم، ۇيرەنسەم دەگەن تالپىنىسىنا شەك قويماي ۇيرەتەمىز.ەندى وعان تەك قانا اتا-انا عانا ەمەس قورشاعان ورتا قوعام، مەكتەپتىڭ ىقپالى وتە قاجەت.سوندىقتان قورشاعان ورتا، ءمۇعالىم ، اتا-انا بولىپ ومىرگە كەلگەن بالانىڭ تاربيەسىنە ات سالىسۋىمىز كەرەك.
ءى.جۇرگىزۋشى:
راقمەت جاۋابىڭىزعا. دۇرىس ايتاسىز قوعام دەپ جاقسى ايتتىڭىز.ومىرگە كەلگەن بالاعا ورتانىڭ قانداي اسەرى بار ەكەن وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن.كەلەسى قوناعىمىز ءمولدىر ،ماحابباتىڭ ماماسى اماندىقوۆا جانار اسقارقىزىن شاقىرساق.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! بالا ومىرگە كەلدى ، بالاعا سول ورتانىڭ تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
2.جاۋاپ:
بالا تاربيەسى قاي زاماننان دا، قاي قوعامنىڭ بولسىن ويشىلدارى مەن زەردەلى زيالىلارىن تولعانىسقا، ۇزدىكسىز ىزدەنىسكە تۇسىرگەن ىزگى مۇرات ەكەنى داۋسىز.قازاق حالقىنىڭ بويىنا انا سۇتىمەن دارىعان تالىم-تاربيەسىنىڭ وزىندىك مەكتەبى بولدى.
بالالارعا ۇلتىمىزدىڭ ادەت-عۇرىپتارى مەن سالت-داستۇرلەرىن ونىڭ سابيلىك شاعىنان بويىنا ءسىڭىرىپ، ويىنا ۇيالاتۋ، سول ارقىلى ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ - ءبىزدىڭ قوعامنىڭ باستى ماسەلەسى.بۇل تۋرالى ويشىل اباي «بالاعا مىنەز ءۇش الۋان ادامنان جۇعادى، ءبىرىنشى اتا-اناسىنان، ەكىنشى – ۇستازىنان، ءۇشىنشىسى - قۇربىسىنان» دەگەن ەكەن.ۇلى ابايدىڭ ءوزى دە ءبىرىنشى اتا-انانى قويىپ تۇر.
سوندىقتان مەن ءتارتىپتىڭ ەڭ تاماشا مەكتەبى - وتباسى دەگەن بولار ەدىم. «ۇيادا نە كورسەڭ،ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەيدى حالقىمىز.ءيا، ۇرپاقتىڭ تاربيەسى - قوعامنىڭ بولاشاعى جانە وعان اسا زور جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ - ءاربىر سانالى ازاماتتىڭ بورىشى.
ءى.جۇرگىزۋشى:
راقمەت جاۋابىڭىزعا.قازىرگى جاس وركەن - مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى.سوندىقتان دا، ءبالاعا-بىر وتباسىنىڭ ۇرپاعى دەپ ەمەس، بار قازاقتىڭ بالاسى دەپ قاراۋ كەرەك سياقتى.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
دۇرىس ايتاسىڭ، وراز.ۇلى اباي اتامىز: «بالانىڭ ەڭ الدىمەن اتا-اناسى، سوسىن ۇستازى، سونان كەيىن قورشاعان ورتاسى تاربيەلەيدى» دەگەن ەكەن.سونىمەن ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز قالاي ويلايدى ەكەن.سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن كەلەسى قوناعىمىز عاسلاننىڭ پاپاسى ميزانبايەۆ ماعاۋيا شاحمانۇلىن ورتاعا شاقىرساق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! «بالانىڭ ەڭ الدىمەن اتا-اناسى، سوسىن ۇستازى، سونان كەيىن قورشاعان ورتاسى تاربيەلەيدى» دەگەن ەكەن.ءسىز قالاي ويلايسىز؟
3.جاۋاپ:
ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ تاربيەلى دە، سانالى، مادەنيەتتى، جۇرگەن ورتاسىنا سۇيكىمدى بولۋ ءۇشىن الدىمەن تاربيەنى وزىنەن باستاعانى ءجون، ياعني وعاش قىلىقتارمەن بالاسىنا ۇلگى-ونەگە كورسەتپەۋگە تىرىسقانى ءجون.ۇلى پەداگوگ ا.س.ماكارەنكو: «تاربيە بالامەن سويلەسۋمەن، اڭگىمەلەسۋمەن،وعان اقىل-كەڭەس بەرۋمەن عانا شەكتەلمەيدى.تاربيە تۇرمىستى دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلۋدە،بالاعا اركىمنىڭ ءوز جەكە باسى ارقىلى ۇلگى،ونەگە كورسەتۋىندە» دەگەن ەكەن.سوندىقتان جاس كەزىندە بالاسىنا دۇرىس تاربيە بەرە الماعان اتا-انا كەيىن بارماعىن تىستەپ وكىنىپ قالادى.اعاشتى قالاي قيسايتساڭ سولاي وسەدى.سوندىقتان بالادا اعاش سياقتى. قالاي وسىرسەڭ سولاي وسەدى. ونىڭ ءتۇزۋ جولمەن ءجۇرىپ ءبىلىمدى دە سانالى ازامات بولىپ ءوسۋى ءبىزدىڭ، ياعني ءاربىر اتا-انانىڭ قولىندا دەگىم كەلەدى.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
راقمەت جاۋابىڭىزعا. ۇرپاق تاربيەلەۋدە نەنى قولعا العان ءجون؟-دەپ ويلايسىزدار.وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ەرسىننىڭ جەڭگەسى اتىمتايەۆا جاناردى ورتاعا شاقىرساق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! بولاشاق ۇرپاقتى تاربيەلەۋ ءۇشىن نەنى قولعا الۋىمىز كەرەك؟ دەپ ويلايسىز جانە سول ارقىلى بولاشاق ۇرپاعىمىزدىڭ باقىتىن كورە الامىز با؟
4.جاۋاپ:
مەن ءوزىمنىڭ ءسوزىمدى ك.د.ۋشينسكيي : «تاربيە دارمەنسىز بولماۋى ءۇشىن ول حالىقتىق بولۋى ءتيىس» -دەگەن سوزىنەن باستاعىم كەلىپ تۇر، ياعني ءاربىر ۇلتتىڭ وزىندىك ءداستۇرىن، سالتىن ساقتاپ،سول رۋحتا تاربيەلەۋگە باسا نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتكەن.سوندىقتان جاس ۇرپاقتى وتانىن سۇيۋگە،ول ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتۋگە، ەلجاندىلىق پەن ەرلىككە تاربيەلەۋىمىز كەرەك.ءار بالانىڭ بويىنا ار-نامىس پەن تۋعان جەر،تابيعاتى، انا ءتىلى، ءسالت-داستۇرى، اتا-بابالارىنىڭ ەرلىك ىستەرىنە سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن بالالارىمىزدىڭ بويىنا دارىتا ءبىلۋىمىز كەرەك. ۇرپاق-بولاشاق! ال وسى ۇرپاق ، ياعني ادامزاتتىڭ بولاشاعى جانۇيادا تاربيەلەنەدى.بالا دۇنيەگە كەلگەن سوڭ، ەندى ول ومىردە وكىنبەستەي،وكىندىرمەستەي ءوسۋى كەرەك.ءار بالاعا ءوزىنىڭ قوعامعا كەرەكتى ادام ەكەنىن جانۇيا قابىرعاسىندا ءتۇسىندىرىپ، ساناسىنا توقىعان ءجون.
حV عاسىردا انگليانىڭ اتاقتى وقىمىستىسى لوكك: «بالانىڭ اقىلى دا، جانى تۋعاندا اق قاعازداي بولىپ تۋادى.اق قاعازعا قانداي جازۋ جازسا دا، جازۋشىنىڭ ءوز ەركىندە.سول سياقتى بالاعا تاربيە بەرۋ تاربيەشىدەن.بالا قالاي تاربيەلەنسە،سوعان كونە بەرەدى» دەگەن ەكەن.سوندىقتان ۇرپاقتڭ تاربيەسى ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدا.سونى ۋىسىمىزدان شىعارىپ الماۋىمىز كەرەك.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت.تاعى دا ءوز ويىن ايتاتىن قوناقتارىمىز بار ما ەكەن؟
ءى.جۇرگىزۋشى:
بۇگىنگى پىكىرتالاسقا ءوز ويىن ايتقىسى كەلىپ وتىرعان قوناعىمىز بيبارىستىڭ ماماسى سمايلوۆا ءاليا ءجۇرسىنقىزىن ورتاعا شاقىرامىز.
ءىى.جۇرگىزۋشى: ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز! ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.
5.جاۋاپ:
ايتىلىپ جاتقان پىكىرلەر وتە دۇرىس.ەگەر تاربيەلەپ وتىرعان بالالارىمىز قوعامعا پايداسىن تيگىزىپ جاتسا.مەكتەپ ومىرىنە ارالاسىپ ءوز كومەگىن اياماسا سول اتا-انا ءۇشىن بۇدان ارتىق باقىت جوق دەپ ويلايمىن. اتاقتى ەسكەلدى بي بىلاي دەگەن ەكەن: «ادامنىڭ باسشىسى - اقىل، شولۋشىسى - وي، جەتەكشىسى - تالاپ، قورعاۋشىسى - سابىر، سىناۋشىسى – حالىق، تاۋسىلمايتىنى - ارمان، ەڭ قىمباتتىسى - ار ساقتاۋ، بارىنەن ارداقتىسى - ءومىر ءسۇرۋ، سونىڭ ىشىندە ەڭ ءتاتتىسى - سىيلاستىق» دەگەن ەكەن.ولاي بولسا مەن ايتار ەدىم ومىردە سىيلاستىقتان ارتىق ەشتەمە جوق دەپ. سىيلاستىققا ءبارى دە سىيلايدى. ۇلى ۇستاز ىبىراي ءالتىنساريننىڭ سوزىمەن ايتساق رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە الدىمەن بالانى تەك جاقسىلىققا - قايىرىمدىلىققا، مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەپ، سونى ماقسات تۇتسا، ۇستازدىڭ، اتا-انانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت.اتا-انا ءۇشىن بالا باقىتى دەگەن نە؟ سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بۇگىنگى پىكىرتالاسىمىزعا قوناق بولىپ كەلىپ وتىرعان فاريزانىڭ اجەسى توقبولاتوۆا كۇلاش ناۋرىزبايقىزىن ورتاعا شاقىرامىز.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
ستۋديامىزعا قوش كەلدىڭىز. اتا-انا باقىتى تۋرالى ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.
6.جاۋاپ:
قاي اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ باقىتتى بولعانىن قالامايدى دەيسىڭ.مەن ءوزىمنىڭ ءسوزىمدى «مەن ءۇش قاسيەتىمدى ماقتان تۇتام»، — دەگەن ەكەن اقان سەرى. ولار: جالعان ايتپادىم، جاقسىلىقتى ساتپادىم ءھام ەشكىمنەن ەشتەڭەنى قىزعانبادىم دەيدى. بۇل ءۇش قاسيەت اركىمنىڭ ءوز قۇدايى. «ءوز قۇدايىنان ايىرىلعان ادام بوس كەۋدە، ولگەنمەن تەڭ» دەگەن ەكەن. شىندىعىندا بۇل اقيقات. ولاي بولسا، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا، ولاردىڭ جان دۇنيەسىنە سەزىممەن قاراپ، ءاربىر ىس-ارەكەتىنە ماقسات قويۋعا، جوسپارلاۋعا، ونى ورىنداۋعا، وزىنە-وزى تالاپ قويا بىلۋگە تاربيەلەۋ — ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ باستى ماقساتى.
ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن سان الۋان كەدەرگىلەر بولۋى مۇمكىن. ونداي قاسيەتتەردى بالا بويىنا جاس كەزىنەن باستاپ قالىپتاستىرۋ جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزىن قالايدى. «ەلىمىزدىڭ كۇشى - پاتشادا، ءسابيدىڭ كۇشى - جىلاۋىندا» دەمەكشى، ءبىزدىڭ كۇشىمىز، قورعانىشىمىز، سەنىمىمىز - ادامگەرشىلىگىمىزدە بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن اقاننىڭ وسى ءۇش قاسيەتىن بالا بويىنا دارىتا
بىلسەك - ۇلى جەڭىس بولارى انىق.اتا-انانىڭ بالاسىنىڭ باقىتتى بولعاننان ارتىق ەشتەڭە جوق.
ءى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت. ستۋديامىزعا جەزقازعان قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ كامەلەتكە تولماعاندار ىستەرى جونىندەگى بولىمشەنىڭ باستىعى، پوليسيا مايورى ماۋلەنوۆا ايگۇل ابدراسىل قىزى قوناق بولىپ كەلىپ وتىر سول كىسىنىڭ ويىن تىڭداپ كورسەك.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
قوش كەلدىڭىز.جايعاسىپ وتىرىڭىز.ءسىزدىڭ ويىڭىزشا اتا-انا ءۇشىن بالا قانداي بولۋ كەرەك؟
7.جاۋاپ:
ءى.جۇرگىزۋشى:
جاۋابىڭىزعا راقمەت! باقىت دەگەن نە ەكەن؟ وقۋشىلارىمىزدان سۇراپ كورسەك.
ءىى.جۇرگىزۋشى:
«مۇعاليما بىزگە باقىت تۋرالى شىعارما جازدىردى. باقىت دەگەن نە ەكەنىن مەن قايدان بىلەيىن...»
6 سىنىپ وقۋشىلارى:
باقىت دەگەن نە ءوزى، بىلەسىڭ بە ؟
اپام مارقۇم ايتۋشى ەدى ءبىر ەسىمدە
ادامداردىڭ بارلىعى بۇل ومىرگە
باقىت ءۇشىن جارالعان دەپ كۇرەسۋگە.
باقىت دەگەن قايدا ءوزى، باقشادا ما؟
قىنا قۇساپ شىعا ما تاسقا عانا
مەيلى قانشا تىرنەكتەپ جيناساڭدا
ءومىر بويى جەتپەيتىن اقشادا ما؟
بايلىق شىعار سول الگى باقىت دەگەن
ساناسپايتىن ەشقانداي ۋاقىتپەنەن
اۋىلدا ما باقىتىم، قالادا ما؟
ەشكىم اياق باسپايتىن دالادا ما؟
كورىنەمە كوزگە سول باقىت ءوزى
جاۋىنداما باسىلعان جاڭا عانا
بولاسىڭ با؟ باقىتتى سوندا عانا
باقىتتىمىن دەپ ويلار كەيبىرەۋلەر
قىمبات بۇيىم ۇستاسا قولعا دارا
باقىت پا ەكەن كەڭ ساراي ءۇيىڭ بولسا
قىزعاناتىن وزگەلەر كۇيىڭ بولسا
باقىت سەنىڭ دوستىم-اۋ ءوز ۇلەسىڭ
باقىتىڭا ءتۇبى سەن كەزىگەرسىڭ
بار ادامدى سوندا سەن ءسۇيسىندىرىپ
باقىتتىسىڭ قاراشى دەگىزەرسىڭ
ءى.جۇرگىزۋشى:
حالىق دانالىعىندا:
«بالانى 5-كە دەيىن پاتشاڭداي كوتەر،
15-كە دەيىن قۇلىڭداي جۇمسا،
15-تەن كەيىن دوسىڭداي سىيلا،» - دەگەن كەرەمەت ۇلاعاتتى سوزبەن اياقتاي كەلىپ سولاي دەيىك
ءى، ءىى جۇرگىزۋشى:
جانە سولاي بولارىنا سەنەيىك.
ءان. «باقىت دەگەن...»
ورىندايتىن 6 سىنىپ وقۋشىلارى:
You Might Also Like
