ءتىل ۇيرەتۋدە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ تيىمدىلىگى
ءتىل ۇيرەتۋدە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ تيىمدىلىگى
«اۋىزشا ايتساڭ – تەز ۇمىتتىم،
كورسەتسەڭ – ەستە ساقتايمىن،
ىسكە كىرىسسەڭ – ۇيرەنەم.»
(جۇڭگو ماقالى)
بۇگىنگى تاڭدا ءححى عاسىر تابالدىرىعىن ەركىن اتتاعان ازات ۇرپاققا تالىم-تاربيە جانە ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋدىڭ، مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ باسىم باعىتتارىن ايقىنداۋ پەداگوگيكا تاجىريبەسىنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعانى انىق.
ءتىل تاعدىرىن جەتىلدىرۋ كوپ رەتتە مەكتەپتە اتقارىلاتىن جۇمىس دەڭگەيىنە بايلانىستى. ويتكەنى، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بالعىن ساناسىنا باي ءتىلىمىزدىڭ ءنارىن ءسىڭدىرىپ، كوكىرەگىنە ۇيالاتۋعا ءار ءپان ءمۇعالىمى اۋقىمدى ىستەر اتقارۋى ءتيىس.
وسىعان وراي جاڭا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك-مادەني جاعدايلاردا قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىندا تۇرعان ءبىلىم بەرۋ ساپالارىن ارتتىرۋعا، ستراتەگيالىق مىندەتتەردى شەشۋگە باعىتتالعان تۇبەگەيلى قايتا وزگەرتۋلەر پەداگوگيكالىق ۇردىسكە جاڭا تالاپتار جۇكتەيدى.
ەلباسى بەكىتكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامىتۋدىڭ 2003-2015 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى اقپاراتتىق تەڭسىزدىكتى تومەندەتۋدىڭ جانە ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋدىڭ شەشۋشى تۇتقاسى بولىپ تابىلادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم بەرۋ تۋرالى» زاڭىندا ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتتەرى اتاپ كورسەتىلگەن. سونىڭ ءبىرى: «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ، وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ، حالىقارالىق كوممۋنيكاسيالىق جەلىلەرگە شىعۋ» دەلىنگەن. بۇل مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن، ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسىنە كوشۋ ءۇشىن ءار ءمۇعالىم، جەكە تۇلعا كۇندەلىكتى ىزدەنىس ارقىلى بارلىق جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەرگە باتىل جول اشارلىق جاڭا تاجىريبەگە، جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالارعا، الەۋمەتتىك، تۇلعالىق جانە جەكە قۇزىرەتتىكتەرگە يە بولۋى ءتيىس. بۇل تالاپتار كۇندەلىكتى ادىستەمەلىك جۇمىستىڭ جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرىلۋى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى.
جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى دامىتا وقىتۋ، قاشىقتان وقىتۋ، دارا تۇلعاعا باعىتتاپ، وقىتۋ ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، وقۋ-تاربيە ءۇردىسىنىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىنىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپاسىن جوعارىلاتۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى.
ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلىن، مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ جۇيەسى قاراپايىم جانە باستاپقى، نەگىزگى، ورتا جانە ورتادان جوعارى دەڭگەي بويىنشا بازالىق جانە پاندىك قۇزىرەتتەردى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، قازاق ءتىلىن قاتىسىمدىق تۇرعىدان مەڭگەرتۋ؛ سويلەسىم ارەكەتىنىڭ تۇرلەرىنە ساي وقۋشىنى تىلدىك ءبىلىم نەگىزىندە ادەبي تىلدە سويلەۋگە، ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ ارقىلى دارا تۇلعانىڭ تىلدىك قابىلەتىن دامىتۋ، بىر-بىرىمەن ساباقتاس، جۇيەلى تاقىرىپتاردى كوممۋنيكاتيۆتىك تۇرعىدان ۇسىنا وتىرىپ، وقۋشىلارعا قازاقشا تىلدىك قاتىناستى يگەرتۋ ماقساتىن كوزدەيدى. وسى اتالعان ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن وقىتۋدىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالارىن پايدالانعان ورىندى.
قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋ اقپاراتىن اقپاراتتىق تەحنولوگيا جاعدايىندا مەڭگەرۋمەن بايلانىستى وقۋ ارەكەتىنىڭ تۇرلەرى؛
1) ەمپيريكالىق ارەكەت قابىلداۋ كەزەڭى رەتىندە؛
- مونيتور ەكرانىنداعى فونىنا نازار اۋدارۋ؛
- فونداعى جەكەلەنگەن جاتتىعۋلارعا زەيىن اۋدارۋ؛
- ناقتى جاتتىعۋدى جانە ايرىقشالانعان سوزدەردى سۋرەتتەۋ؛
- ناقتى سويلەمدەردى كەشەندى بەينەلەۋ؛
2)جاتتىعۋدى تانىتۋعا باعىتتالعان ەۆريستيكالىق ارەكەت رەتىندە؛
- جاتتىعۋدى ابستراكتىلى ويلاۋ؛
- جاتتىعۋدى تۇرلەندىرۋ جولدارىن ىزدەۋ؛
3)جاتتىعۋدى تۇرلەندىرۋ مەن جاڭا ءبىلىم الۋعا باعىتتالعان رەپرودۋكتيۆتىك ارەكەت رەتىندە؛
- تاڭدالعان جاتتىعۋ بويىنشا سويلەمدى تۇرلەندىرۋ؛
- تانىس جاتتىعۋ تۇرلەرىن جاساۋ؛
- بەرىلگەن جاتتىعۋدى باعالاۋ؛
4) داعدىنى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان پراكتيكالىق ارەكەت؛
- داعدىنى تانىس جاعدايدا قولدانۋ؛
- تانىس ەمەس جاعدايدا داعدى قالىپتاستىرۋ
وسى كەزەڭدەر بويىنشا سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋ ارەكەتى قالىپتاسىپ، بەلسەندى قىزمەت ەتۋگە ۇمتىلادى. بۇل ءار وقۋشىنىڭ دەربەس كومپيۋتەردىڭ جانە ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن ءوزارا ءتۇسىنىسۋ ورتاسىندا قازاق ءتىلى ساباعىندا جاڭا بىلىمدەردى الۋىنا، تانىمدىق ىس-ارەكەتىن دامىتۋىنا ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزەدى جانە وقۋشىنىڭ تانىمىن، تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋدا بىرىگىپ جۇمىس جاساۋدىڭ جوعارى تۇرلەرىنە كوتەرەدى /18،32ب/.
كومپيۋتەرلەر مەن ينتەراكتيۆتى تاقتانى وقۋشىلاردىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن، شىعارماشىلىق پوتەنسيالىن دامىتۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋ ينتەللەكتۋالدىق، ەستەتيكالىق جانە اقپاراتتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى، ال كورنەكى قۇرال رەتىندە پايدالانۋ وقۋ-تانىمدىق ءۇردىس تيىمدىلىگىن ارتتىرادى. قازاق ءتىلى ساباعىندا اقپاراتتىق تەحنولوگيا ارقىلى بەرىلەتىن ءبىلىم وقۋ ماتەريالىن جۇيەلى بەرۋگە، اقپاراتتى كورۋگە، ەستە ساقتاۋعا، قاتىسىمدىق تۇرعىدان مەڭگەرۋگە، قازاقشا تىلدىك قاتىناستى يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
اقپاراتتىق تەحنولوگيانى قولدانۋدا، ادەتتە شىنايى ومىرلىك جاعدايلار كەلتىرىلىپ، بىرىگىپ شەشۋ ماسەلەلەرى ۇسىنىلادى، رولدىك ويىندار پايدالانىلادى، بىلگىرلىگىنىڭ قالىپتاسۋى بارىسىندا جەكە بەلسەندى پوزيسياسىن قالىپتاستىرۋعا جاعداي تۋدىرادى، قارىم-قاتىناس داعدىلارىن ورنىقتىرادى، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتەدى. دەمەك، اقپاراتتى تەحنولوگيانى پايدالانۋ وقۋ ۇردىسىنە ەنگىزۋ ءتىل ۇيرەتۋدە ءتيىمدى.
تىڭداپ – ءتۇسىنۋ، كورىپ – بايقاۋ قۇرالدارىنىڭ كونسەپسياسىندا وقىتۋ بىلايشا ورنالاسادى: تىڭداۋ – سويلەۋ – وقۋ – جازۋ. ونىڭ ىشىندە اۋىزشا قابىلداۋ (تىڭداۋ مەن سويلەۋ) ءاردايىم ىلگەرى شىعىپ وتىرادى.
تىڭداپ – ءتۇسىنۋ ، كورىپ – بايقاۋ قۇرالدارىنىڭ ىشىندە ساباق بەرۋدىڭ بارلىق ساتىسىندا قولدانۋعا بولاتىن ءتۇرى – اۋديو قۇرالدار، راديو مەن تەلەديداردىڭ حابارلارى، سۇحباتتار جازىلعان ءۇنتاسپا، ت.ب.
اۋديوماتەريالدار ساباقتا مىناداي ماقساتتا قولدانىلادى: بىرىنشىدەن، قاجەتتى اقپاراتتى كۇشتى اسەرلىلىكپەن جەتكىزەدى؛ ەكىنشىدەن، وقۋشىنىڭ باقىلاۋشىلىعى مەن تالداۋ داعدىلارىن جەتىلدىرەدى، ۇشىنشىدەن، ءوز پىكىرىن، ويىن تۇجىرىمداپ ايتۋعا ۇيرەتەدى. تاسپا ارقىلى تىڭدالاتىن ءماتىن وقۋشىنىڭ ءتىلىن دامىتادى. ءتىل ۇيرەنۋدەگى تىڭداۋ سويلەۋمەن تىعىز بايلانىستى. وقۋشىعا تاسپادان ەستىگەنىن تىلىندە پايدالانۋ قاجەتتىگى تۋادى. تاسپادان تىڭدالعان ءماتىن بويىنشا سۇراق قويۋ ەڭ ءتيىمدى جول، ويتكەنى وقۋشى سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ءماتىندى ىنتامەن تىڭداپ، ءمانىن تۇسىنۋگە تىرىسادى.
مىسالى، وقۋشىلاردىڭ ءاۋديوماتىننىڭ جالپى مازمۇنىن تۇسىنگەندىكتەرىن تەكسەرۋ ءۇشىن مىناداي جۇمىستار جۇرگىزەمىن:
ا) ءماتىننىڭ مازمۇنىنا بايلانىستى سۇراق بەرەمىن، ءار سۇراققا ەكى جاۋاپ ۇسىنامىن؛
ءا) بىرنەشە سويلەم بەرەمىن، سولاردىڭ بىرەۋى عانا ءاۋديوماتىننىڭ مازمۇنىنا سايكەس كەلەدى.
ورىس سىنىپتارىندا وقۋشىلاردىڭ قازاق ءتىلى پانىنەن ءبىلىمىن باعالاۋ نەگىزىنەن، ەكى ءتۇرلى شارتقا بايلانىستى. ونىڭ ءبىرى – تۇسىنگەنىن دۇرىس ايتا ءبىلۋ، ياعني سويلەمدى دۇرىس قۇراستىرۋ، جەكە دىبىستاردى، ءسوز تىركەستەرىن دۇرىس وقۋى. ەكىنشىدەن، ءسوز تىركەستەرىن اۋىزشا، جازباشا دۇرىس قولدانىپ، ەرەكشە دىبىستاردى ( ى، ءى، ءا، ءو، ءۇ، ۇ، ڭ ) مەڭگەرمەيىنشە، قازاقشا دۇرىس سويلەۋ، ساۋاتتى جازۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان قازاق تىلىنە ءتان دىبىستاردى مەڭگەرتۋ بارىسىندا كومپيۋتەرلىك ويىنداردىڭ دا تيگىزەر پايداسى زور. كومپيۋتەرلىك ويىندار جاتتىقتىرۋ، وقىتۋ جانە دامىتۋ سيپاتتارىن ەسكەرە وتىرىپ جاسالىنسا، ولاردىڭ ءاربىر وقۋشىنىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا تيگىزەر پايداسى زور.
مىسالى، 8 سىنىپتاعى قازاق ءتىلى سالباعىندا «مەملەكەتتىك رامىزدەر تاريحى» تاقىرىبىن وتكەن كەزدە الدىن – الا دايىنداعان سۋرەت، سىزبا جانە قوزعالىستاعى كورىنىستەر ارقىلى ءبىلىم يگەرتۋدى جۇزەگە اسىردىم. وي قوزعاۋ ماقساتىندا وقۋشىلارعا سۇراق قويىلادى، وقۋشى پىكىرى، جاۋاپتارى تىڭدالىپ بولعان سوڭ سۋرەت استىندا جاسىرىنعان جاۋاپتى كورۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى. مۇندا وقۋشى ءوز ءبىلىمىن ءوزى تەكسەرە الادى جانە پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ويانادى.
وقۋشىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قارىم-قاتىناسىن، تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ ماقساتىندا جۇپتىق، توپتىق تاپسىرمالار بەرىلەدى. مىسالى، بەرىلگەن سوزدەردى ورىس تىلىنە اۋدارىپ، سويلەم قۇرايدى نەمەسە سۋرەت سالادى. جۇپتا جاساعان جۇمىستارىن ورتاعا سالادى. مۇنان وقۋشىلاردىڭ ايتىلىم، جازىلىم، تىڭدالىم، تىلدەسىم ارەكەتتەرىن بايقاۋعا بولادى.
قازاق ءتىلى ساباعىندا مىناداي تاپسىرمالاردى دا ورىنداتۋعا بولادى: كومپيۋتەر ەكرانىنا ءبىر سويلەم جازىلادى. ول سويلەم بەلگىلى ۋاقىتتان سوڭ وشەدى. ەكراندا قانداي سويلەم جازىلعانىن ەستە ساقتاپ، قاتەسىز كومپيۋتەرگە ەنگىزسە، وندا ويلانۋ ۋاقىتى ەكى ەسەگە ازايتىلادى. ەگەر دۇرىس جاۋاپ بەرىلمەسە، ويلانۋ ۋاقىتى ۇزارتىلادى. مۇنداي تاپسىرمالار وقۋشىلاردىڭ سويلەم ماعىناسىن ءتۇسىنۋ، ەستە ساقتاۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرادى. ناتيجەسىندە، تاپسىرمانى قانداي دارەجەدە ورىنداعاندىعىندا بايلانىستى ۇپاي سانىن كورسەتۋ وقۋشىنىڭ ءوز ءبىلىم دارەجەسىن سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
قورىتا كەلگەندە: «قازىرگى زاماندا جاستارعا اقپاراتتىق تەحنولوگيامەن بايلانىستى الەمدىك ستاندارتقا ساي جاڭا ءبىلىم بەرۋ وتە – موتە قاجەت» دەپ، ەل پرەزيدەنتى اتاپ كورسەتكەندەي، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدا ءتيىمدى پايدالانۋ – جاڭا ءبىلىم بەرۋدىڭ بىردەن – ءبىر شارتى.
وقىتۋ ۇردىسىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيانى قولدانۋ ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى.
ساباق بارىسىندا اقپاراتتىق تەحنولوگيانى قولدانۋدىڭ جاقسى جاقتارى:
•ءتۇرلى – ءتۇستى يلليۋستراسيالار، ۇلتتىق مۋزىكا، انيماسيالار ەستە ساقتاۋ
پروسەسى ءۇشىن ءتيىمدى.
•2.ءار ساباقتا سويلەۋ ارەكەتىنىڭ بەس ءتۇرى دە قولدانىلادى: تىڭدالىم،
سويلەسىم، وقىلىم، جازىلىم، ايتىلىم.
•3.ءار ساباق تومەندەگىلەردى قامتيدى:
ا) كومپيۋتەرمەن ءۇزىلىسسىز تىلدىك قارىم – قاتىناس؛
•ءا) بىرنەشە رەت تىڭداۋ مەن وقىپ – بىلگەن ماتەريالدى قايتالاۋدىڭ
•ارقاسىندا داعدىلاردى ماشىقتاندىرعانعا دەيىن مەڭگەرتىلەدى.
•4.كومپيۋتەر وقۋشىنىڭ وزىندىك جۇمىسىن ۇيىمداستىرادى.
•5. كومپيۋتەر وقىتۋدىڭ اۋديو جانە بەينە قۇرالداردىڭ مۇمكىندىكتەرىن
•تابىستى بايلانىستىرادى.
•6.كومپيۋتەرلىك جەلىلەرمەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تىلدىك ساۋاتتىلىعى، شىعارماشىلىق پوتەنسيالىنىڭ، تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك تۋادى.
«اۋىزشا ايتساڭ – تەز ۇمىتتىم،
كورسەتسەڭ – ەستە ساقتايمىن،
ىسكە كىرىسسەڭ – ۇيرەنەم.»
(جۇڭگو ماقالى)
بۇگىنگى تاڭدا ءححى عاسىر تابالدىرىعىن ەركىن اتتاعان ازات ۇرپاققا تالىم-تاربيە جانە ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋدىڭ، مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ باسىم باعىتتارىن ايقىنداۋ پەداگوگيكا تاجىريبەسىنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعانى انىق.
ءتىل تاعدىرىن جەتىلدىرۋ كوپ رەتتە مەكتەپتە اتقارىلاتىن جۇمىس دەڭگەيىنە بايلانىستى. ويتكەنى، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بالعىن ساناسىنا باي ءتىلىمىزدىڭ ءنارىن ءسىڭدىرىپ، كوكىرەگىنە ۇيالاتۋعا ءار ءپان ءمۇعالىمى اۋقىمدى ىستەر اتقارۋى ءتيىس.
وسىعان وراي جاڭا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك-مادەني جاعدايلاردا قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىندا تۇرعان ءبىلىم بەرۋ ساپالارىن ارتتىرۋعا، ستراتەگيالىق مىندەتتەردى شەشۋگە باعىتتالعان تۇبەگەيلى قايتا وزگەرتۋلەر پەداگوگيكالىق ۇردىسكە جاڭا تالاپتار جۇكتەيدى.
ەلباسى بەكىتكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامىتۋدىڭ 2003-2015 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى اقپاراتتىق تەڭسىزدىكتى تومەندەتۋدىڭ جانە ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋدىڭ شەشۋشى تۇتقاسى بولىپ تابىلادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم بەرۋ تۋرالى» زاڭىندا ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتتەرى اتاپ كورسەتىلگەن. سونىڭ ءبىرى: «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ، وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ، حالىقارالىق كوممۋنيكاسيالىق جەلىلەرگە شىعۋ» دەلىنگەن. بۇل مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن، ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسىنە كوشۋ ءۇشىن ءار ءمۇعالىم، جەكە تۇلعا كۇندەلىكتى ىزدەنىس ارقىلى بارلىق جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەرگە باتىل جول اشارلىق جاڭا تاجىريبەگە، جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالارعا، الەۋمەتتىك، تۇلعالىق جانە جەكە قۇزىرەتتىكتەرگە يە بولۋى ءتيىس. بۇل تالاپتار كۇندەلىكتى ادىستەمەلىك جۇمىستىڭ جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرىلۋى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى.
جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى دامىتا وقىتۋ، قاشىقتان وقىتۋ، دارا تۇلعاعا باعىتتاپ، وقىتۋ ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، وقۋ-تاربيە ءۇردىسىنىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىنىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپاسىن جوعارىلاتۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى.
ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلىن، مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ جۇيەسى قاراپايىم جانە باستاپقى، نەگىزگى، ورتا جانە ورتادان جوعارى دەڭگەي بويىنشا بازالىق جانە پاندىك قۇزىرەتتەردى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، قازاق ءتىلىن قاتىسىمدىق تۇرعىدان مەڭگەرتۋ؛ سويلەسىم ارەكەتىنىڭ تۇرلەرىنە ساي وقۋشىنى تىلدىك ءبىلىم نەگىزىندە ادەبي تىلدە سويلەۋگە، ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ ارقىلى دارا تۇلعانىڭ تىلدىك قابىلەتىن دامىتۋ، بىر-بىرىمەن ساباقتاس، جۇيەلى تاقىرىپتاردى كوممۋنيكاتيۆتىك تۇرعىدان ۇسىنا وتىرىپ، وقۋشىلارعا قازاقشا تىلدىك قاتىناستى يگەرتۋ ماقساتىن كوزدەيدى. وسى اتالعان ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن وقىتۋدىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالارىن پايدالانعان ورىندى.
قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋ اقپاراتىن اقپاراتتىق تەحنولوگيا جاعدايىندا مەڭگەرۋمەن بايلانىستى وقۋ ارەكەتىنىڭ تۇرلەرى؛
1) ەمپيريكالىق ارەكەت قابىلداۋ كەزەڭى رەتىندە؛
- مونيتور ەكرانىنداعى فونىنا نازار اۋدارۋ؛
- فونداعى جەكەلەنگەن جاتتىعۋلارعا زەيىن اۋدارۋ؛
- ناقتى جاتتىعۋدى جانە ايرىقشالانعان سوزدەردى سۋرەتتەۋ؛
- ناقتى سويلەمدەردى كەشەندى بەينەلەۋ؛
2)جاتتىعۋدى تانىتۋعا باعىتتالعان ەۆريستيكالىق ارەكەت رەتىندە؛
- جاتتىعۋدى ابستراكتىلى ويلاۋ؛
- جاتتىعۋدى تۇرلەندىرۋ جولدارىن ىزدەۋ؛
3)جاتتىعۋدى تۇرلەندىرۋ مەن جاڭا ءبىلىم الۋعا باعىتتالعان رەپرودۋكتيۆتىك ارەكەت رەتىندە؛
- تاڭدالعان جاتتىعۋ بويىنشا سويلەمدى تۇرلەندىرۋ؛
- تانىس جاتتىعۋ تۇرلەرىن جاساۋ؛
- بەرىلگەن جاتتىعۋدى باعالاۋ؛
4) داعدىنى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان پراكتيكالىق ارەكەت؛
- داعدىنى تانىس جاعدايدا قولدانۋ؛
- تانىس ەمەس جاعدايدا داعدى قالىپتاستىرۋ
وسى كەزەڭدەر بويىنشا سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋ ارەكەتى قالىپتاسىپ، بەلسەندى قىزمەت ەتۋگە ۇمتىلادى. بۇل ءار وقۋشىنىڭ دەربەس كومپيۋتەردىڭ جانە ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن ءوزارا ءتۇسىنىسۋ ورتاسىندا قازاق ءتىلى ساباعىندا جاڭا بىلىمدەردى الۋىنا، تانىمدىق ىس-ارەكەتىن دامىتۋىنا ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزەدى جانە وقۋشىنىڭ تانىمىن، تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋدا بىرىگىپ جۇمىس جاساۋدىڭ جوعارى تۇرلەرىنە كوتەرەدى /18،32ب/.
كومپيۋتەرلەر مەن ينتەراكتيۆتى تاقتانى وقۋشىلاردىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن، شىعارماشىلىق پوتەنسيالىن دامىتۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋ ينتەللەكتۋالدىق، ەستەتيكالىق جانە اقپاراتتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى، ال كورنەكى قۇرال رەتىندە پايدالانۋ وقۋ-تانىمدىق ءۇردىس تيىمدىلىگىن ارتتىرادى. قازاق ءتىلى ساباعىندا اقپاراتتىق تەحنولوگيا ارقىلى بەرىلەتىن ءبىلىم وقۋ ماتەريالىن جۇيەلى بەرۋگە، اقپاراتتى كورۋگە، ەستە ساقتاۋعا، قاتىسىمدىق تۇرعىدان مەڭگەرۋگە، قازاقشا تىلدىك قاتىناستى يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
اقپاراتتىق تەحنولوگيانى قولدانۋدا، ادەتتە شىنايى ومىرلىك جاعدايلار كەلتىرىلىپ، بىرىگىپ شەشۋ ماسەلەلەرى ۇسىنىلادى، رولدىك ويىندار پايدالانىلادى، بىلگىرلىگىنىڭ قالىپتاسۋى بارىسىندا جەكە بەلسەندى پوزيسياسىن قالىپتاستىرۋعا جاعداي تۋدىرادى، قارىم-قاتىناس داعدىلارىن ورنىقتىرادى، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتەدى. دەمەك، اقپاراتتى تەحنولوگيانى پايدالانۋ وقۋ ۇردىسىنە ەنگىزۋ ءتىل ۇيرەتۋدە ءتيىمدى.
تىڭداپ – ءتۇسىنۋ، كورىپ – بايقاۋ قۇرالدارىنىڭ كونسەپسياسىندا وقىتۋ بىلايشا ورنالاسادى: تىڭداۋ – سويلەۋ – وقۋ – جازۋ. ونىڭ ىشىندە اۋىزشا قابىلداۋ (تىڭداۋ مەن سويلەۋ) ءاردايىم ىلگەرى شىعىپ وتىرادى.
تىڭداپ – ءتۇسىنۋ ، كورىپ – بايقاۋ قۇرالدارىنىڭ ىشىندە ساباق بەرۋدىڭ بارلىق ساتىسىندا قولدانۋعا بولاتىن ءتۇرى – اۋديو قۇرالدار، راديو مەن تەلەديداردىڭ حابارلارى، سۇحباتتار جازىلعان ءۇنتاسپا، ت.ب.
اۋديوماتەريالدار ساباقتا مىناداي ماقساتتا قولدانىلادى: بىرىنشىدەن، قاجەتتى اقپاراتتى كۇشتى اسەرلىلىكپەن جەتكىزەدى؛ ەكىنشىدەن، وقۋشىنىڭ باقىلاۋشىلىعى مەن تالداۋ داعدىلارىن جەتىلدىرەدى، ۇشىنشىدەن، ءوز پىكىرىن، ويىن تۇجىرىمداپ ايتۋعا ۇيرەتەدى. تاسپا ارقىلى تىڭدالاتىن ءماتىن وقۋشىنىڭ ءتىلىن دامىتادى. ءتىل ۇيرەنۋدەگى تىڭداۋ سويلەۋمەن تىعىز بايلانىستى. وقۋشىعا تاسپادان ەستىگەنىن تىلىندە پايدالانۋ قاجەتتىگى تۋادى. تاسپادان تىڭدالعان ءماتىن بويىنشا سۇراق قويۋ ەڭ ءتيىمدى جول، ويتكەنى وقۋشى سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ءماتىندى ىنتامەن تىڭداپ، ءمانىن تۇسىنۋگە تىرىسادى.
مىسالى، وقۋشىلاردىڭ ءاۋديوماتىننىڭ جالپى مازمۇنىن تۇسىنگەندىكتەرىن تەكسەرۋ ءۇشىن مىناداي جۇمىستار جۇرگىزەمىن:
ا) ءماتىننىڭ مازمۇنىنا بايلانىستى سۇراق بەرەمىن، ءار سۇراققا ەكى جاۋاپ ۇسىنامىن؛
ءا) بىرنەشە سويلەم بەرەمىن، سولاردىڭ بىرەۋى عانا ءاۋديوماتىننىڭ مازمۇنىنا سايكەس كەلەدى.
ورىس سىنىپتارىندا وقۋشىلاردىڭ قازاق ءتىلى پانىنەن ءبىلىمىن باعالاۋ نەگىزىنەن، ەكى ءتۇرلى شارتقا بايلانىستى. ونىڭ ءبىرى – تۇسىنگەنىن دۇرىس ايتا ءبىلۋ، ياعني سويلەمدى دۇرىس قۇراستىرۋ، جەكە دىبىستاردى، ءسوز تىركەستەرىن دۇرىس وقۋى. ەكىنشىدەن، ءسوز تىركەستەرىن اۋىزشا، جازباشا دۇرىس قولدانىپ، ەرەكشە دىبىستاردى ( ى، ءى، ءا، ءو، ءۇ، ۇ، ڭ ) مەڭگەرمەيىنشە، قازاقشا دۇرىس سويلەۋ، ساۋاتتى جازۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان قازاق تىلىنە ءتان دىبىستاردى مەڭگەرتۋ بارىسىندا كومپيۋتەرلىك ويىنداردىڭ دا تيگىزەر پايداسى زور. كومپيۋتەرلىك ويىندار جاتتىقتىرۋ، وقىتۋ جانە دامىتۋ سيپاتتارىن ەسكەرە وتىرىپ جاسالىنسا، ولاردىڭ ءاربىر وقۋشىنىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا تيگىزەر پايداسى زور.
مىسالى، 8 سىنىپتاعى قازاق ءتىلى سالباعىندا «مەملەكەتتىك رامىزدەر تاريحى» تاقىرىبىن وتكەن كەزدە الدىن – الا دايىنداعان سۋرەت، سىزبا جانە قوزعالىستاعى كورىنىستەر ارقىلى ءبىلىم يگەرتۋدى جۇزەگە اسىردىم. وي قوزعاۋ ماقساتىندا وقۋشىلارعا سۇراق قويىلادى، وقۋشى پىكىرى، جاۋاپتارى تىڭدالىپ بولعان سوڭ سۋرەت استىندا جاسىرىنعان جاۋاپتى كورۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى. مۇندا وقۋشى ءوز ءبىلىمىن ءوزى تەكسەرە الادى جانە پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ويانادى.
وقۋشىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قارىم-قاتىناسىن، تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ ماقساتىندا جۇپتىق، توپتىق تاپسىرمالار بەرىلەدى. مىسالى، بەرىلگەن سوزدەردى ورىس تىلىنە اۋدارىپ، سويلەم قۇرايدى نەمەسە سۋرەت سالادى. جۇپتا جاساعان جۇمىستارىن ورتاعا سالادى. مۇنان وقۋشىلاردىڭ ايتىلىم، جازىلىم، تىڭدالىم، تىلدەسىم ارەكەتتەرىن بايقاۋعا بولادى.
قازاق ءتىلى ساباعىندا مىناداي تاپسىرمالاردى دا ورىنداتۋعا بولادى: كومپيۋتەر ەكرانىنا ءبىر سويلەم جازىلادى. ول سويلەم بەلگىلى ۋاقىتتان سوڭ وشەدى. ەكراندا قانداي سويلەم جازىلعانىن ەستە ساقتاپ، قاتەسىز كومپيۋتەرگە ەنگىزسە، وندا ويلانۋ ۋاقىتى ەكى ەسەگە ازايتىلادى. ەگەر دۇرىس جاۋاپ بەرىلمەسە، ويلانۋ ۋاقىتى ۇزارتىلادى. مۇنداي تاپسىرمالار وقۋشىلاردىڭ سويلەم ماعىناسىن ءتۇسىنۋ، ەستە ساقتاۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرادى. ناتيجەسىندە، تاپسىرمانى قانداي دارەجەدە ورىنداعاندىعىندا بايلانىستى ۇپاي سانىن كورسەتۋ وقۋشىنىڭ ءوز ءبىلىم دارەجەسىن سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
قورىتا كەلگەندە: «قازىرگى زاماندا جاستارعا اقپاراتتىق تەحنولوگيامەن بايلانىستى الەمدىك ستاندارتقا ساي جاڭا ءبىلىم بەرۋ وتە – موتە قاجەت» دەپ، ەل پرەزيدەنتى اتاپ كورسەتكەندەي، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدا ءتيىمدى پايدالانۋ – جاڭا ءبىلىم بەرۋدىڭ بىردەن – ءبىر شارتى.
وقىتۋ ۇردىسىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيانى قولدانۋ ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى.
ساباق بارىسىندا اقپاراتتىق تەحنولوگيانى قولدانۋدىڭ جاقسى جاقتارى:
•ءتۇرلى – ءتۇستى يلليۋستراسيالار، ۇلتتىق مۋزىكا، انيماسيالار ەستە ساقتاۋ
پروسەسى ءۇشىن ءتيىمدى.
•2.ءار ساباقتا سويلەۋ ارەكەتىنىڭ بەس ءتۇرى دە قولدانىلادى: تىڭدالىم،
سويلەسىم، وقىلىم، جازىلىم، ايتىلىم.
•3.ءار ساباق تومەندەگىلەردى قامتيدى:
ا) كومپيۋتەرمەن ءۇزىلىسسىز تىلدىك قارىم – قاتىناس؛
•ءا) بىرنەشە رەت تىڭداۋ مەن وقىپ – بىلگەن ماتەريالدى قايتالاۋدىڭ
•ارقاسىندا داعدىلاردى ماشىقتاندىرعانعا دەيىن مەڭگەرتىلەدى.
•4.كومپيۋتەر وقۋشىنىڭ وزىندىك جۇمىسىن ۇيىمداستىرادى.
•5. كومپيۋتەر وقىتۋدىڭ اۋديو جانە بەينە قۇرالداردىڭ مۇمكىندىكتەرىن
•تابىستى بايلانىستىرادى.
•6.كومپيۋتەرلىك جەلىلەرمەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تىلدىك ساۋاتتىلىعى، شىعارماشىلىق پوتەنسيالىنىڭ، تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك تۋادى.
You Might Also Like
