اتا-بابا تەگىن ءبىلۋ - ۇرپاققا امانات
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
بەكارىستان بي اۋىلى، №24 ءۇ. تۇكتىبايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى زەينۋللايەۆا لاۋرا
تاقىرىبى: اتا – بابا تەگىن ءبىلۋ - ۇرپاققا امانات.
ماقساتى: ادامگەرشىلىككە باۋلۋ، ەلىن، جەرىن، ۇلتىن سۇيەتىن ازامات بولۋعا تاربيەلەۋ، ءوزارا قۇرمەت سەزىمىن وياتۋ، باسقانىڭ پىكىرىن سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ
ءادىسى: فاكتىلەردى جيناۋ، رولدىك ويىن، گالەرەياعا ساياحات، سيقىرلى تاياقشا، كەيىپكەرگە حات.
كورنەكىلىگى: سلايدتار، بۋكلەتتەر، پاراقشالار، سيتاتالار،
سيتاتى: جەتى اتاسىن بىلگەن ەر،
جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر.
بارىسى: ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
سىنىپ ءۇش توپقا بولىنگەن. توپتاردىڭ اتى مەن ۇستامدارىن تانىستىرادى.
1) بالالار، اتا – بابا ۇعىمى تۋرالى بىلەمىز؟
2) جەتى اتامىزدى بىلەمىز بە؟
3) اتالار شەجىرەسىن قالاي زەرتتەپ بىلەمىز.
ءىى ماعىنانى تانۋ:
1) «فاكتىلەردى جيناقتاۋ» ءادىسى: وقۋشىلارعا ۇيىندەگى اتا – انالارىنان، قاريالاردان سۇراپ، جاقىن ادامدار مەن تۋىستارىنىڭ ەستەلىكتەرى، وتباسى تاريحى، ءوز اتا – تەگىنىڭ شەجىرەسىن زەرتتەپ، جازادى. سۋرەتتەر گازەت ماقالالارىن، اتادان بالاعا اۋىسىپ كەلە جاتقان مۇرالاردى جيناستىردى. بارلىق توپ بويىنشا وقۋشىلار تۇگەل جازعاندارىن وقيدى. زەرتتەۋ بويىنشا جيناعان ادەبيەتتەردى، سۋرەتتەردى، قۇجاتتاردى كورسەتە دالەلدەدى. بۇنىڭ ءوزى وقۋشىلاردىڭ جەكە ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىنە كومەكتەسەدى. زەرتتەۋ جۇمىستارىن «وقۋشى پورتفەلىنە» سالىندى.
2) «رولدىك ويىن» - وقۋشىلار ءوز توبىنان ءبىر وقۋشىسىنىڭ زەرتتەگەنى بويىنشا كورىنىس قويادى.
3) «گالەرەياعا ساياحات»
ءار توپ ارالاپ، باسقا توپتاردىڭ دايىنداعان كورنەكىلىكتەرىمەن، بۋكلەتتەرىمەن، ادەبيەتتەرىمەن تانىسادى. وسىلايشا، ءار توپ وز-وزدەرىنە سىن كوزبەن قاراپ وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن باعالايدى.
ءىىى وي – تولعانىس:
4) «كەيىپكەرگە حات» ءادىسى:
ءار وقۋشى ءوزى تاڭداپ العان كەيىپكەرىنە ءوز ارمانىن، ساعىنىشىن سىرىن، سۇراعىن قيالىمەن جازدى. بۇل ءادىس وقۋشىنىڭ وزىندىك ويلاۋ، قيالداۋ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتتى. وقۋشى ىزدەنىپ، ءوز مۇمكىندىگىن كورسەتىپ ءوز ويىن كوپشىلىككە جەتكىزۋگە ىقپال ەتتى. ءوز ويىن ايتۋعا ەركىندىك العان وقۋشى اشىلادى. تاقىرىپتىڭ كەيىپكەرگە اينالادى، ونىمەن بىرگە قۋانادى، ارماندايدى، قيالدايدى، جاعىمدى جاعىن الادى.
ءابدىمۇرات ايكەن: - اتا، ءسىز مەكتەپتە ۇستاز بولدىڭىز فيزيكا ءپانىنىڭ ساباق بەردىڭىز. زەينەتكە شىقتىڭىز ءسىز كەتكەن سوڭ 2002 جىلى 1ء-شى قىركۇيەكتە ءبىرىنشى سىنىپقا باردىم. ءقازىر بەسىنشى سىنىپتا وقيمىن. وقۋ وزاتىمىن. ءسىز قايتقان كەزدەگى 4 ايلىق ارايلى ءقازىر بەس جاستا. 2006 جىلدىڭ 12 اقپاندا نۇرقان دەگەن بوپەلى بولدىم. ءقازىر ءبىر جاسقا كەلدى. اتا، ءسىزدىڭ بەينەڭىزدى ءارقاشان ەستە ساقتاپ، رۋحىڭىزعا تيە بەرسىن ايتىپ وتىرامىز. نەمەرەڭىز ايكەن.
ءالي تەمىرحان: مەنىڭ اتام سارمولدايەۆ ءالي 1923 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1941 – 1945 نەمىس فاشيستەرمەن بولعان سوعىسقا قاتىسقان. مەنىڭ اتام 1941 جىلى وسى ەلدەگى اتالارمەن بىرگە اتتاندى. ماسكەۋ تۇبىندەگى قالالاردى قورعاۋعا قاتىسقان. 1943 جىلى اۋىر جاراقاتتانىپ گوسپيتالدا 6 اي ەمدەلىپ ەلگە ورالعان. ەلگە ورالعاندا اۋىلشارۋاشىلىقتاردا ەڭبەك ەتىپ سوعىس اياقتالۋىنا ۇلەس قوسقان. سول جاراقاتىنىڭ اۋىر زاردابىن كورىپ، 1975 جىلى قايتىس بولعان. مەن اتامنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىن ماقتان ەتەمىن.
شاراپادين سامۇرات: بايمۇرات اتام باي بولعان، اۋىلدىڭ سولتۇستىك – شىعىسىندا «ەلشىباي» كولى بار نەگىزگى قونىسىن ءقازىر «بايمۇرات قىستاۋى» دەپ اتالادى. مالدىڭ ءتورت تۇلىگى تۇگەل بولعان ءشوبىن ورىپ، مالىن باعاتىن قۇلدارىندا ەسەپ جوق دەسەدى. ءبىراق اتام وزگە بايلارداي ولارعا قىسىم جاساماعان. ءوزى وتە مىرزا كىسى دەيدى. بىردە-بىر قىزىنا قۇدا ءتۇسىپ كەلگەندە، قۇداعا تاي سويىڭدار دەگەن. سوندا قاسىنداعى كەڭەسشىلەرى «ءوۋ، بايەكە قازاقتا قانشا بايلىعىڭ بولسا دا سالت-داستۇردەن اتتاما دەگەن»، - دەپ زورعا باسىپ قوي سويدىرعان. ارقادا ۇلكەن اس بولاتىن بولىپ، سوعان كەتىپ بارا جاتقان بايلار، بايمۇرات باي – باي دەيدى. بىزگە ءشاي ىشەتىن كەسە تاۋىپ، بەرە الار ما ەكەن دەپ الپىس ادام اتتان تۇسەدى. اتامىز ءىشى سەزسە كەرەك، الپىس ءتۇرلى كەسەمەن شاي بەرىپتى.
5) «سيقىرلى تاياقشا» ءادىسى
بۇگىنگى تاربيە ساعاتىندا نە يگەرگەنىڭ، قانداي اسەر العانىن اۋىزشا بايانداپ شىعادى.
سىنىپ جەتەكشىسى قورىتىندىلاپ، بەلسەندى توپ ماراپاتتالادى. -----»
بىردە نۇرادا ات جارىس بولادى. سوعان ءبارى كەتكەندە، ۇيدە جۇرگەن ەسى كەمىستەۋ كەمپىر ساماۋرىننىڭ شالاسىن الىپ، جەرگە سوندىمەي تاستاعان، سودان وت اجىرىققا ءتيىپ، اتامىزدىڭ التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن قاپتالعان ۇلكەن قوناق ءۇيى ورتەنەدى. جانىپ بولعاندا التىن، كۇمىستەرى بالقىپ اعادى. سودان اتامىز كەلىپ، كورىپ تۇرىپ «قۇداي وت بالەڭنەن، سۋ بالەڭنەن ساقتا» دەپتى بار ايتقانى.
اتامىزدىڭ ەكى ايەلىنەن 14 بالاسى بولعان. كەيىن كەڭەس ۇكىمەتى ورناپ، بايلاردىڭ مالىن، بار بايلىعىن الىپ، وزدەرىن جالالاعاندا، كوپتەگەن بايلار شەت جاققا قاشتى. ال، اتامىز بالالارىم امان بولسىن دەپ، بار بايلىعىن ۇكىمەتكە بەرىپ، ءوزى ارال قالاسىنداعى ءبىر بالاسىنىڭ قولىنا بارىپ وتىرادى. ارادا 5-6 جىل وتكەندە ەلدەگى ۇلى سيقىمنىڭ قولىنا كەلىپ، وسى كۇنگى «جولبارىستى » دەگەن جەردە قايتىس بولادى.
1939 جىلى اتامىزدى تۇندە «ەلشىبايدان » قايىقپەن وتكىزىپ، نۇراعا جەرلەگەن. جەرلەگەننەن كەيىن اتامىزدى ۇكىمەت ادامدارى ىزدەپ تابا الماعان. اتامىز ولگەندە قانداي باي ەسكەرۋسىز قالىپ بارادى دەپ، تيىن شاشقان وتە دەگەن ادام ايداۋعا ايدالىپ كەتكەن. وتەنىڭ بالاسى سراج – ءقازىر اۋدانداعى بەدەلدى بالالاردىڭ اكەسى. اتامىزدىڭ باسىنا قورىم سالۋعا بالالار قورقىپ، 1956 جىلى عانا سالعان. قۇلپىتاستى مەنىڭ اكەم تالعات 1996 جىلى قويدى. اتامىزدىڭ ءبىر تايپا ەل بولىپ وتىرمىز.
اتامىزدىڭ ەكىنشى بالاسى سيقىم 1976 جىلى كەلىنى (اجەم) 1988 جىلى قايتىس بولدى. سول كىسىلەردەن ەستىگەن مەنىڭ اكەم ءقازىر 40-جاستان استى. بايمۇرات بايدىڭ كەنجە بالاسى بەرداقتىڭ ايەلى، ياعني اتامىزدىڭ كەنجە كەلىنى تالاي اتاعا قىزمەت ەتكەن. ءماريام اجەمىز ءالى ءتىرى، 90-عا كەلدى. ءقازىر قازالى قالاسىندا تۇرادى.
اتامىزدىڭ سامۇرات دەگەن دەگەن اعاسى بولعان، وندا بالا بولماعان. ۇلكەن اجەلەرىمىز اكەلەرىمىزگە ايتادى ەكەن، سول اتالارىڭ ەسكەرۋسىز قالماسىن دەپ . اجەم دۇنيەدەن وتكەننەن سوڭ ءوز اتام شاراپادين، ۇلكەن اتامنىڭ قۇرمەتىنە سامۇرات دەپ اتىمدى قويىپتى.
بەكارىستان بي اۋىلى، №24 ءۇ. تۇكتىبايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى زەينۋللايەۆا لاۋرا
تاقىرىبى: اتا – بابا تەگىن ءبىلۋ - ۇرپاققا امانات.
ماقساتى: ادامگەرشىلىككە باۋلۋ، ەلىن، جەرىن، ۇلتىن سۇيەتىن ازامات بولۋعا تاربيەلەۋ، ءوزارا قۇرمەت سەزىمىن وياتۋ، باسقانىڭ پىكىرىن سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ
ءادىسى: فاكتىلەردى جيناۋ، رولدىك ويىن، گالەرەياعا ساياحات، سيقىرلى تاياقشا، كەيىپكەرگە حات.
كورنەكىلىگى: سلايدتار، بۋكلەتتەر، پاراقشالار، سيتاتالار،
سيتاتى: جەتى اتاسىن بىلگەن ەر،
جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر.
بارىسى: ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
سىنىپ ءۇش توپقا بولىنگەن. توپتاردىڭ اتى مەن ۇستامدارىن تانىستىرادى.
1) بالالار، اتا – بابا ۇعىمى تۋرالى بىلەمىز؟
2) جەتى اتامىزدى بىلەمىز بە؟
3) اتالار شەجىرەسىن قالاي زەرتتەپ بىلەمىز.
ءىى ماعىنانى تانۋ:
1) «فاكتىلەردى جيناقتاۋ» ءادىسى: وقۋشىلارعا ۇيىندەگى اتا – انالارىنان، قاريالاردان سۇراپ، جاقىن ادامدار مەن تۋىستارىنىڭ ەستەلىكتەرى، وتباسى تاريحى، ءوز اتا – تەگىنىڭ شەجىرەسىن زەرتتەپ، جازادى. سۋرەتتەر گازەت ماقالالارىن، اتادان بالاعا اۋىسىپ كەلە جاتقان مۇرالاردى جيناستىردى. بارلىق توپ بويىنشا وقۋشىلار تۇگەل جازعاندارىن وقيدى. زەرتتەۋ بويىنشا جيناعان ادەبيەتتەردى، سۋرەتتەردى، قۇجاتتاردى كورسەتە دالەلدەدى. بۇنىڭ ءوزى وقۋشىلاردىڭ جەكە ءوز بەتىنشە ىزدەنۋىنە كومەكتەسەدى. زەرتتەۋ جۇمىستارىن «وقۋشى پورتفەلىنە» سالىندى.
2) «رولدىك ويىن» - وقۋشىلار ءوز توبىنان ءبىر وقۋشىسىنىڭ زەرتتەگەنى بويىنشا كورىنىس قويادى.
3) «گالەرەياعا ساياحات»
ءار توپ ارالاپ، باسقا توپتاردىڭ دايىنداعان كورنەكىلىكتەرىمەن، بۋكلەتتەرىمەن، ادەبيەتتەرىمەن تانىسادى. وسىلايشا، ءار توپ وز-وزدەرىنە سىن كوزبەن قاراپ وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن باعالايدى.
ءىىى وي – تولعانىس:
4) «كەيىپكەرگە حات» ءادىسى:
ءار وقۋشى ءوزى تاڭداپ العان كەيىپكەرىنە ءوز ارمانىن، ساعىنىشىن سىرىن، سۇراعىن قيالىمەن جازدى. بۇل ءادىس وقۋشىنىڭ وزىندىك ويلاۋ، قيالداۋ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتتى. وقۋشى ىزدەنىپ، ءوز مۇمكىندىگىن كورسەتىپ ءوز ويىن كوپشىلىككە جەتكىزۋگە ىقپال ەتتى. ءوز ويىن ايتۋعا ەركىندىك العان وقۋشى اشىلادى. تاقىرىپتىڭ كەيىپكەرگە اينالادى، ونىمەن بىرگە قۋانادى، ارماندايدى، قيالدايدى، جاعىمدى جاعىن الادى.
ءابدىمۇرات ايكەن: - اتا، ءسىز مەكتەپتە ۇستاز بولدىڭىز فيزيكا ءپانىنىڭ ساباق بەردىڭىز. زەينەتكە شىقتىڭىز ءسىز كەتكەن سوڭ 2002 جىلى 1ء-شى قىركۇيەكتە ءبىرىنشى سىنىپقا باردىم. ءقازىر بەسىنشى سىنىپتا وقيمىن. وقۋ وزاتىمىن. ءسىز قايتقان كەزدەگى 4 ايلىق ارايلى ءقازىر بەس جاستا. 2006 جىلدىڭ 12 اقپاندا نۇرقان دەگەن بوپەلى بولدىم. ءقازىر ءبىر جاسقا كەلدى. اتا، ءسىزدىڭ بەينەڭىزدى ءارقاشان ەستە ساقتاپ، رۋحىڭىزعا تيە بەرسىن ايتىپ وتىرامىز. نەمەرەڭىز ايكەن.
ءالي تەمىرحان: مەنىڭ اتام سارمولدايەۆ ءالي 1923 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1941 – 1945 نەمىس فاشيستەرمەن بولعان سوعىسقا قاتىسقان. مەنىڭ اتام 1941 جىلى وسى ەلدەگى اتالارمەن بىرگە اتتاندى. ماسكەۋ تۇبىندەگى قالالاردى قورعاۋعا قاتىسقان. 1943 جىلى اۋىر جاراقاتتانىپ گوسپيتالدا 6 اي ەمدەلىپ ەلگە ورالعان. ەلگە ورالعاندا اۋىلشارۋاشىلىقتاردا ەڭبەك ەتىپ سوعىس اياقتالۋىنا ۇلەس قوسقان. سول جاراقاتىنىڭ اۋىر زاردابىن كورىپ، 1975 جىلى قايتىس بولعان. مەن اتامنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىن ماقتان ەتەمىن.
شاراپادين سامۇرات: بايمۇرات اتام باي بولعان، اۋىلدىڭ سولتۇستىك – شىعىسىندا «ەلشىباي» كولى بار نەگىزگى قونىسىن ءقازىر «بايمۇرات قىستاۋى» دەپ اتالادى. مالدىڭ ءتورت تۇلىگى تۇگەل بولعان ءشوبىن ورىپ، مالىن باعاتىن قۇلدارىندا ەسەپ جوق دەسەدى. ءبىراق اتام وزگە بايلارداي ولارعا قىسىم جاساماعان. ءوزى وتە مىرزا كىسى دەيدى. بىردە-بىر قىزىنا قۇدا ءتۇسىپ كەلگەندە، قۇداعا تاي سويىڭدار دەگەن. سوندا قاسىنداعى كەڭەسشىلەرى «ءوۋ، بايەكە قازاقتا قانشا بايلىعىڭ بولسا دا سالت-داستۇردەن اتتاما دەگەن»، - دەپ زورعا باسىپ قوي سويدىرعان. ارقادا ۇلكەن اس بولاتىن بولىپ، سوعان كەتىپ بارا جاتقان بايلار، بايمۇرات باي – باي دەيدى. بىزگە ءشاي ىشەتىن كەسە تاۋىپ، بەرە الار ما ەكەن دەپ الپىس ادام اتتان تۇسەدى. اتامىز ءىشى سەزسە كەرەك، الپىس ءتۇرلى كەسەمەن شاي بەرىپتى.
5) «سيقىرلى تاياقشا» ءادىسى
بۇگىنگى تاربيە ساعاتىندا نە يگەرگەنىڭ، قانداي اسەر العانىن اۋىزشا بايانداپ شىعادى.
سىنىپ جەتەكشىسى قورىتىندىلاپ، بەلسەندى توپ ماراپاتتالادى. -----»
بىردە نۇرادا ات جارىس بولادى. سوعان ءبارى كەتكەندە، ۇيدە جۇرگەن ەسى كەمىستەۋ كەمپىر ساماۋرىننىڭ شالاسىن الىپ، جەرگە سوندىمەي تاستاعان، سودان وت اجىرىققا ءتيىپ، اتامىزدىڭ التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن قاپتالعان ۇلكەن قوناق ءۇيى ورتەنەدى. جانىپ بولعاندا التىن، كۇمىستەرى بالقىپ اعادى. سودان اتامىز كەلىپ، كورىپ تۇرىپ «قۇداي وت بالەڭنەن، سۋ بالەڭنەن ساقتا» دەپتى بار ايتقانى.
اتامىزدىڭ ەكى ايەلىنەن 14 بالاسى بولعان. كەيىن كەڭەس ۇكىمەتى ورناپ، بايلاردىڭ مالىن، بار بايلىعىن الىپ، وزدەرىن جالالاعاندا، كوپتەگەن بايلار شەت جاققا قاشتى. ال، اتامىز بالالارىم امان بولسىن دەپ، بار بايلىعىن ۇكىمەتكە بەرىپ، ءوزى ارال قالاسىنداعى ءبىر بالاسىنىڭ قولىنا بارىپ وتىرادى. ارادا 5-6 جىل وتكەندە ەلدەگى ۇلى سيقىمنىڭ قولىنا كەلىپ، وسى كۇنگى «جولبارىستى » دەگەن جەردە قايتىس بولادى.
1939 جىلى اتامىزدى تۇندە «ەلشىبايدان » قايىقپەن وتكىزىپ، نۇراعا جەرلەگەن. جەرلەگەننەن كەيىن اتامىزدى ۇكىمەت ادامدارى ىزدەپ تابا الماعان. اتامىز ولگەندە قانداي باي ەسكەرۋسىز قالىپ بارادى دەپ، تيىن شاشقان وتە دەگەن ادام ايداۋعا ايدالىپ كەتكەن. وتەنىڭ بالاسى سراج – ءقازىر اۋدانداعى بەدەلدى بالالاردىڭ اكەسى. اتامىزدىڭ باسىنا قورىم سالۋعا بالالار قورقىپ، 1956 جىلى عانا سالعان. قۇلپىتاستى مەنىڭ اكەم تالعات 1996 جىلى قويدى. اتامىزدىڭ ءبىر تايپا ەل بولىپ وتىرمىز.
اتامىزدىڭ ەكىنشى بالاسى سيقىم 1976 جىلى كەلىنى (اجەم) 1988 جىلى قايتىس بولدى. سول كىسىلەردەن ەستىگەن مەنىڭ اكەم ءقازىر 40-جاستان استى. بايمۇرات بايدىڭ كەنجە بالاسى بەرداقتىڭ ايەلى، ياعني اتامىزدىڭ كەنجە كەلىنى تالاي اتاعا قىزمەت ەتكەن. ءماريام اجەمىز ءالى ءتىرى، 90-عا كەلدى. ءقازىر قازالى قالاسىندا تۇرادى.
اتامىزدىڭ سامۇرات دەگەن دەگەن اعاسى بولعان، وندا بالا بولماعان. ۇلكەن اجەلەرىمىز اكەلەرىمىزگە ايتادى ەكەن، سول اتالارىڭ ەسكەرۋسىز قالماسىن دەپ . اجەم دۇنيەدەن وتكەننەن سوڭ ءوز اتام شاراپادين، ۇلكەن اتامنىڭ قۇرمەتىنە سامۇرات دەپ اتىمدى قويىپتى.
You Might Also Like
