قوش كەلدىڭ، ءاز - ناۋرىز
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
بەكارىستان بي اۋىلى، №24 ورتا مەكتەپتىڭ
ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى زەينۋللايەۆا لاۋرا
تاقىرىبى: قوش كەلدىڭ، ءاز - ناۋرىز!
ماقساتى: 1. اتا-بابامىزدىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق مەرەكەسى-ناۋرىز تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ايتىلاتىن تىلەكتەر، باتا، ناۋرىز كوجەنىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساناسىنا حالقىنا دەگەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتۋ، انا ءتىلىن، ونىڭ تاريحىن، ونەرىن، مادەنيەتىن قاستەرلەي وتىرىپ، دامىتا وتىرىپ ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
3. ساباقتى حالىقتىق پەداگوگيكاعا نەگىزدەي وتىرىپ، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىن، ۇلتتىق تاعامدارىن، ناقىل سوزدەرىن قاستەرلەي وتىرىپ وقۋشىلارعا ۇعىندىرۋ.
كورنەكىلىگى:، سلايدتار، پلاكاتتار، سۋرەتتەر، شارلار، ناقىل سوزدەر، ادەبي كىتاپتار، ، بۋكلەتتەر.
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. قوناقتاردى تورگە شىعارۋ، وتىرعىزۋ.
2. تاربيە ساعاتىن اشۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
1. قۇرمەتتى ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋشى اتا-انالار، ۇستازدار، وقۋشىلار! تاعى دا جادىراپ، كوكتەم ناۋرىز مەرەكەسى كەلدى. سىزدەردى جاڭا كۇن، جاڭا جىل مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز. قازاق حالقى ءۇشىن ۇلكەن مەيرام – ناۋرىز جاڭا جىل بولىپ سانالعان. ناۋرىزدىڭ 22-سىندە كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەدى، قىس ءوتىپ، كوكتەم كەلەدى. مىنە، ءبىز دە حالقىمىزدىڭ سالتى بويىنشا ناۋرىز مەرەكەسىن اتا-انالارمەن بىرلەسە وتكىزىپ وتىرمىز. مۇنداعى ماقسات، بالالاردىڭ ناۋرىز مەرەكەسىن ۇعىنۋى، سەزىنۋى لەر جانە اتا-انالار ءوز بالالارىنىڭ ونەرىن تاماشالاۋ. مىنە سىنىبىمىزدىڭ «قوش كەلدىڭ، ءاز-ناۋرىز! » اتتى تاربيە ساعاتىن تاماشالاڭىزدار.
2. كەلىڭدەر، ناۋرىز كۇنىن قارسى الايىق،
بيلەيىك، جىر جىرلايىق، ءان سالايىق.
قاھارلى قىستان ءوتىپ، ناۋرىز كەلدى،
ارقاڭدى كەڭگە سوزشى، ۋا، حالايىق!
3. حالقىمىزدىڭ سالتىندا ناۋرىز تويىنىڭ ءسانى –اڭىز اڭگىمەلەر مەن ەرتەگى كەيىپكەرلەرى قاراشاش سۇلۋ، قوجاناسىر، الدار كوسە، تازشا بالا بولعان. ەندەشە، ورتاعا قاراشاش سۇلۋدى شاقىرايىق.
قاراشاش:ۋا، حالايىق! بۇگىن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى. اتا-بابالارىمىزدىڭ سوزىمەن ايتساق، اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن. ناۋرىز مەيرامى. ناۋرىز سالتاناتى. الدىمەن «ناۋرىز» دەگەن ءسوزدىڭ وزىنە توقتالاتىن بولساق، بۇل كونە پارسى ءسوزى. قازاقشاعا اۋدارساق، العاشقى بۋىنى ناۋ-جاڭا، رىز-كۇن دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. سوندا جاڭا كۇن دەگەن ءسوز شىعادى ەكەن. ناۋرىز – جاڭا كۇن، ياعني جاڭا جىلدىڭ العاشقى كۇنى – جىل باسى. بۇل ءبىزدىڭ حالقىمىزدا كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەر مەزگىل-ناۋرىز ايىنىڭ 22ء-ىنشى جۇلدىزىنا سايكەس كەلەدى.
قازاق ەلى ناۋرىزدى قالاي قارسى العان؟
جاڭا جىلدا مۇنتازداي تازا ۇيگە كىرسە، ول ءۇي اۋرۋ-سىرقاۋدان، پالە-جالادان امان بولادى دەگەن سەنىممەن ناۋرىزعا دەيىن ءۇي ىشىندەگى جيھاز، مۇلىكتىڭ شاڭى قاعىلىپ، جۋىلىپ، تازارتىلادى. جىل باسى جاقسى باستالسا، اياعىنا دەيىن جاقسى بولادى دەيدى.
ال، حالايىق! ەندى وسى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى اتا سالتىمىز بويىنشا ورتامىزعا قىزىر بابامىزدى شاقىرايىق. قىزىر بابا بارشامىزعا اق تىلەك، وڭ باتاسىن بەرسىن!
قىزىر بابا:
ارمىسىڭدار، جاماعات.
ۇلىس وڭ بولسىن،
اق مول بولسىن،
قايدا بارساق جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن،
ۇلىس بەرەكە بەرسىن،
بالە-جالا جەرگە ەنسىن!
ۇلى حالقىم توق بولسىن!
كويلەكتەرىڭ كوك بولسىن!
قايعى ۋايىم جوق بولسىن!
قۋانىشتارىڭ كوپ بولسىن! ءاۋمين! ! !
جۇرت تەگىس بەتىن سيپاپ، ايتقانىڭىز كەلسىن دەپ ايتادى.
قىزىر بابا: - قاراشاش قىزىم، اتا سالتىن ۇمىتپاي ۇلىس تويىن وتكىزىپ جاتقاندارىڭ وتە جاقسى ەكەن. ۇلكەن راحمەت. ال، ەندى قانداي قىزىقتارىڭ بار.
قاراشاش: قىزىر بابا، ءسىز تورگە شىعىپ وتىرىڭىز. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى «ناۋرىز» ءانىن ايتايىق.
1. حور: «ناۋرىز – ءبىزدىڭ ءانىمىز».
قىزىر بابا: وي، راحمەت، اينالايىندار! وركەندەرىڭ ءوسىپ، تالاپتارىڭا نۇر جاۋسىن!
قاراشاش: قىزىر بابا، حالقىمىزدىڭ سالتىندا كەز-كەلگەن توي-تومالاقتىڭ ويىن-كۇلكىسىز دۋمانسىز وتپەسى بەلگىلى. ال سول ويىن-كۇلكىنىڭ كوركى مەن ءسانى بولعان جارىقتىق قوجاناسىر، الدار كوسە، تازشا بالالاردى ۇمىتپاعان بولارسىز. بۇگىنگى تويىمىزعا سول كىسىلەر دە كەلىپ وتىر. سولاردى ورتاعا شاقىرىپ، قىزىقتارىن تاماشالاساق قايتەدى.
جۇرگىزۋشى:وتە ورىندى!
قاراشاش:شالقىتىپ مەرەكەدە ءان سالايىق،
ونەرپاز ورەندەرگە تامسانايىق.
اڭىز بەن ەرتەگىدەن كەلىپ جەتكەن
قۇرمەتتى قوناقتاردى قارسى الايىق!
(ساقناعا الدىمەن قوجاناسىر، ودان سوڭ الداركوسە شىعادى).
الدار كوسە: (ۇنجىرعاسى تۇسكەن قوجەكەڭە)
- ءاي، اپەندىم، ءۇن-تۇنسىز سىلەنىپ نەعىپ تۇرسىڭ؟ تىم بولماسا مىنا حالقىڭا امان-سالەمىڭ قايدا؟
قوجەكەڭ: اي، الدارىم-اي، قۇرعاق سالەم جۇرتىما تاماق بولار دەيسىڭ بە؟كوك ەسەگىمە ارتىپ اكەلە جاتقان بىرەر قاپ بازارلىعىم بار ەدى، انە ءبىر بۇرىشتا رەكەت دەگەن ءبىر بالەلەر تارتىپ الىپ...
سودان ەسەك تە جوق بازارلىق تا جوق، مىنا جۇرتىما نە دەرىمدى بىلمەي تۇرعانىم.
الدار كوسە: اپىر- اي، ءا، شىنىڭ با؟
قوجاناسىر: مەن ەشكىمدى الداپ كورگەن جوقپىن. مىنا سەن عوي ەل-جۇرتتى ءبۇلدىرىپ، قازىرگىلەردىڭ ءبارى تازشا بالا ەكەۋىڭنىڭ ۇرپاقتارىڭ كورىنەدى.
الدار كوسە: -قوي، ويباي، مىنا جۇرت شىن كورىپ قالار.
قوجاناسىر: ء-بارى شەتىنەن سۋايت. ءبارى ءبىرىن-بىرى قايتسەم الداپ كەتەم دەپ تۇرعان الىپساتار بولىپ الىپتى. سەن ەكەۋىڭنىڭ ۇرپاعىڭدى تاۋىپ بەرەم.
قوجاناسىر:-ا-ا... قالاي. اڭتارىلىپ قالادى.
الدار كوسە:-اپىر-اي، ءا، مىنا بالەدەن قالاي قۇتىلسام ەكەن. ءا-ا، تاپتىم، تاپتىم. ايتپاقشى، قوجەكە، وسى سەنىڭ ەسەگىڭ كوك ەمەس پە قانارىڭ قىزىل الا.. .
قوجەكەڭ:ء-يا، ءدال سولاي.
الدار:- ەندەشە، الگىندە بىر-ەكى اۋىل ءميليساسى جۇرتقا جار سالىپ يەسىن تاپپاي جۇرگەن. تۇپ-تۋرا مىنا ءشايلانىڭ بەرگى بۇرىشىندا. ۇش جەت تەز.
(قوجاناسىر شاپانىنىڭ ەتەگىن قولىنا ۇستاپ، قالبالاقتاپ سولاي جۇگىرە جونەلدى. ءبىر شەتتەن تازشا بالانىڭ توبەسى كورىنەدى. ول اندەتىپ كەلە جاتادى)
تازشا:
ايتپايمىن ولتىرسەڭ دە وتىرىكتى،
سالت-سانا، ادەت-عۇرىپ كەتىلىپتى.
ۇلكەن تۇرىپ سويلەمەس كىشى قايدا؟
ءبىر شالعا نەمەرەسى جەكىرىپتى.
الداركوسە: (كيىپ كەتەدى)- ءاي، سۋايتبەگىم، مىناۋ تاعى نە سۇمدىق-ەي! قايداعى جوق بالەنى باستاپ. سالتىمىزدا جوق ناۋبەتتى قايدان تاپتىڭ تاعى؟وتىرىك ايتۋدىڭ دا ءجونى بار ەمەس پە؟
تازشا:ويباي، الدەكە، ول نەدەگەنىڭىز؟يمانداي شىنىمبۇل. ءوللاھي-بىللاھي، مىنەكي! (قولىنىڭ قىرىمەن تاماعىن ورادى. )
الدار:تەك-ەي، انت-سۋ ءىشىپ نە بولدى سونشا؟الدىنا جان سالماعان وتىرىكشى ەكەنىڭ بارشاعا ايان. «سۇمىراي كەلسە، سۋ قۇريدى» دەپقوجەكەڭ ەكەۋىڭ نەمەنە، قارا اسپاندى الدىرىپ؟وبالى نە، مەن تۇسكەن اۋىلدىڭ بالالارى شەتىنەن كىشىپەيىل، ەلگەزەك ەكەن. ءبىرى اتتان ءتۇسىرىپ، ءبىرى قولتىقتاپ ۇيگە باستاپ، ءبىرى شىنتاعىمنىڭ استىنا جاستىق تاستاپ، ەندى ءبىرى قولىما سۋ قۇيىپ، ناۋرىز كوجە دەگەندەي قۇراق ۇشىپ قارسى الدى عوي.
تازشا:ە، ە، الداپ كەتەدى دەپ سەنەن قورىققاندارى دا. ايتپەسە ءبىزدى قايتەسىڭ بۇلار. اپەندىلەرى دە وتىرىكشىلەرى دە تولىپ جاتقان كورىنەدى. الگىندە اناۋ ءبىر توي بولىپ جاتقان شەتكى ۇيگە تۇسسەم، ءبىر قارادومالاق:
«وي، اعا، مۇندا نە بار سىزگە؟ ءبىزدىڭ دەپۋتاتتار مەن اكىم اعالارىمىزدىڭ قاسىندا وتىرىك ايتۋدان ءجىپ ەسە المايسىز»، -دەيدى. سودان ابىرويىم باردا وسىلاي تارتىپ كەتكەن جايىم بار.
(وسى تۇستا ەلپەڭدەپ قوجەكەڭ شىعادى، ونى كورگەن الدار سوعان بۇرىلادى).
الداركوسە:و، نە، قوجەكە، ەسەگىڭ تابىلدى ما؟
قوجاناسىر:تابىلعانى قۇرىسىن، الگىلەرىڭ مىڭ سوم ايىپ تولەتتىرىپ، ازەر بەرگەن جوق پا ؟ جول ءتارتىبىن بۇزدى، كوشەنى لاستادى دەي مە-اۋ. (قولىن ءبىر-اق سىلتەپ، ەندى باسقا اڭگىمەگە كوشەدى). ءاي، وزدەرىڭ مۇندا نەعىپ تاجىكەلەسىپ؟ انا جاقتا، انە اناۋ ءبىر كيىز ءۇيدىڭ ارتىندا ءبىر-بىر قاپتان التىن ءدىلدا ۇلەستىرىپ جاتىر.
تازشا:التىن؟!
قوجاناسىر:ءيا، التىن بولعاندا، كادىمگى ساف التىن، بۇلاردىڭ تىلىنشە ءبالۇتا دەي مە... تۇسىنبەدىم. كامپىنساتسي دەدى مە، بالالارعا بەرىلەتىن جاردەم كورىنەدى. سەنىڭ بىزبيكەشتەن تۋعان بەس بالانىڭ ءتىزىمى ءجۇر، الدەكە. (بىر-بىرلەرىنە قاراسىپ العان الدار مەن تازشا ول نۇسقاعان جاققا قاراي ۇشا جونەلدى )
ءقوجاناسىر:(ولاردىڭ ارتىنان قاراپ ءسال تۇرعان سوڭ تاڭىرقاي)
ءاي مىنا جۇرتتىڭ ءبارى سولاي قاراي نەگە اعىلىپ بارادى-ەي؟! جاڭاعى ءسوزىم شىن بولىپ جۇرمەسىن ءوزى؟قوي مەن دە جەتەيىن. (ساحنادان ەلپەڭدەي ءتۇسىپ كەتەدى. )
جۇرگىزۋشى: اسىعىپ –اپتىعىپ شىعايباي مەن بايبىشەسى كەلە جاتادى.
شىعايباي:ءاي، بايبىشە، بول ەندى، ناۋرىزدان كەشىگەتىن بولدىق، بولساڭشى كۇيبەڭدەمەي.
بايبىشە:ءقازىر، ءقازىر، بايەكە! مىنا ءبىر ىستىق كۇلشەنى ناۋرىزعا ءپىسىرىپ ەدىم. ويباي، مىناۋ الگى الدار عوي! ەندى قايتتىم؟مىنانى قايدا تىعام؟
شىعايباي:(قوينىن كورسەتىپ). مۇندا تىق، مۇندا.
الدار:اسسالاۋمالەيكۋم، شىعەكە! ناۋرىز قۇتتى بولسىن، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ويداعى-قىرداعى قۇشاقتاسىپ تابىسادى ەمەس پە؟كەل، بايەكە، ءبىز دە قۇشاقتاسىپ كورىسەلىك.
شىعايباي:ويباي، كۇيدىم، كۇيىپ بارام. جىبەر، جىبەرە كور الدەكە، سەن-اق الشى وسىنى.
قاراشاش:ال، جىگىتتەر، «ءسوزدىڭ كوركى - ءمان، تويدىڭ كوركى-ان مەن بي» دەگەن. ورتامىزعا اۋداندىق «كەل، بيلەيىك» وقۋشىلار سايىسىنا قاتىسىپ كەلگەن «سىرعالىم» توبىنىڭ ءبيشى قىزدارىن شاقىرايىق.
جۇرگىزۋشى:ناۋرىز تويىنىڭ تاعى ءبىر باستى كادەلەرىنىڭ ءبىرى ول-ناۋرىز ايتىس. ەندەشە فاريزا مەن ءبيبىنۇردىڭ ورىنداۋىندا «كۇي تارتىس» ايتىسى.
ەل ىشىندە ناۋرىز كوجەنى بىرگە ىشكەن ادامدار جىل بويىنا جاراستىعى اجىراسپايدى رەنجۋ بولمايدى دەگەن ۇعىم بار. ءبىزدىڭ دە جاراستىعىمىز اجىراماسىن، ەل ىشىندەگى بىرلىگىمىز ساقتالسىن، سىيلاسا بىلەيىك.
كۇرىش سالدىم كوجەگە
جەنتى كوپ بولسىن دەپ
ادال اسپەن بۇيىرعان، تويدا پالاۋ بولسىن دەپ.
ءدام تاتسىن ەل جيىلعان. اۋىزدان اق كەتپەسىن
بيداي سالدىم كوجەگە، سۋداي ەرىپ كەتپەسىن.
مول بولسىن دەپ بيىل نان، بۇگىنگى توي قوناقتارى ناۋرىز-كوجەدەن ءدام تاتىڭىزدار.
-سىنىپتا اقگۇل دەگەن قىزىمىز بار،
ءان سالىپ، بي بيلەيدى وقۋدا وزات
ول گيمناست، موستيك تۇرىپ، سالتو اينالاد،
بولاشاقتا بولادى ناعىز اكروبات.
اۋداندىق «كەل، بيلەيىك» وقۋشىلار سايىسىنا قاتىسىپ كەلگەن اكروبات قىزىمىز ب ا ق اقگۇلدى ورتاعا شاقىرامىز.
حالقىمىزدىڭ سالتىندا قوناق كادەگە جول بەرىلەدى. واي بولسا، كەزەك اتا-انالاردا. كانەكەي، كىم، شىعادى ەكەن. توقبولاتوۆا كۇلپاراشتىڭ ورىنداۋىندا «ارىس جاعاسىندا» ءانى.
ورتاعا ايماحان قاراشاشتى شاقىرامىز.
- كەلتىرىپ ساحنانىڭ ەندى ءسانىن،
بۇگىن ءبىز ايامايمىز قولدا بارىن.
قالايشا تاڭداي قاعىپ، تاڭدانباسقا،
شابوندوز جىگىتتەرىمىز الدارىڭىزدا.
- بۇگىنگى ۇلىس قۇرمەتىنە ارناپ ءبىزدىڭ سىنىپتىڭ شابوندوز جىگىتتەرىمىز ءبىر ونەر كورسەتىپ جىبەرسىن. «شابوندوز» ءبيى.
ء-بىزدىڭ قازاق حالقى قاي كەزدە دە ماقالداپ ءسوز سويلەگەن. ماقال ارقىلى استارلى وي قالاتىن سوزدەر ايتقان. كەلەسى تاماشالايتىندارىڭىز قوناقتى ماقالداپ قارسى الىپ، شىعارىپ سالۋ ايتىسىن تاماشالايسىزدار.
ءان مەنەن بي،
جىر مەنەن كۇي جاراسقان
نۇرىن توگىپ كۇلىمدەيدى كوك اسپان
قادىرلەيىك بەيبىت اسپان اققۇسىن
قادىرلەيىك حالقىمىزدىڭ ءداستۇرىن.
-قۇرمەتتى قوناقتار، ناۋرىز تويىمىزدى بۇدان ءارى «تۇساۋكەسەر» ىرىمىمەن جالعاستىرساق دەگەن تىلەك بار. بۇگىنگىدەي ۇلى تويدا جينالعان حالىق، اتا ءداستۇرىن كورىپ تاماشالاسىن.
-كىشكەنتاي بوبەگىمىزگە قادامىڭ قۇتتى بولسىن دەي وتىرىپ، جامەتوۆا نۇرگۇلدىڭ ورىنداۋىنداعى «ءتاي-تاي بوپەم» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
♦ جىگىتتەر كۆن-ى
شارىقتاتىپ، شىرقاتىپ تامساندىرعان تالايدى،
اۋەلەگەن اسەم ءان كوك اسپانعا تارايدى.
ونەرپاز ۇرپاق مەرەيى بيىكتەرگە جەتەلەپ،
قازاعىمنىڭ كوگىنە ب ا ق بوپ ماڭگى جانعايدى.
ءان:قىرمىزى، سامۇرات، نۇرجاننىڭ ورىنداۋىندا «ناۋرىز-دۋمان » ءانىن قابىل الىڭىزدار.
نەگىزگى ماقساتىمىز - «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش » دەمەكشى سىنىبىمىزداعى ونەرلى، تالانتتى بالالار شىڭدالسىن، ىنتالانسىن، جان-جاقتى قابىلەتىن اشۋعا مۇمكىندىك جاساۋ ەدى. سىزدەر مەن ءبىز كۋا بولىپ وتىرعان مەرەكەلىك كەشىمىزگە اق داستارقانىن جايىپ، اتسالىسقان اتا-انالارعا راحمەتىمىزدى ايتا وتىرىپ، وتباسىلارىڭىزعا بەرەكە –بىرلىك تىلەيمىز!
قازاق حالقىندا باتانىڭ تۇرلەرى كوپ. سونىڭ ءبىرى وسى ناۋرىز باتا. مۇندا ناۋرىز كوجەگە شاقىرىلعاندارعا، تويدا ونەر كورسەتكەن اقىن، ءانشى، جاس تالاپكەرلەرگە ت. ب اقساقال اتالار، اق جاۋلىقتى انالار، ەل اعالارى باتا بەرەدى. جاستار بۇل كۇنى ۇلكەندەردەن باتا الۋعا تىرىسادى. كوپشىلىككە ۇلكەنىمىز اق باتاسىن بەرسىن.
تاعى دا بارشاڭىزدى ناۋرىز-ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز. بارلىقتارىڭىزعا باقىت تىلەيمىز.
وسى، مىنە مەرەكە باستالعانى،
ناۋرىزىم، كوڭىلدەردىڭ تاسقان شاعى.
ءساندى بولسىن قازاقتىڭ جاراستىعى،
ءدامدى بولسىن جايىلعان داستارقانى.
ال، قۇرمەتتى قوناقتار، داستارقاننان ءدام تاتايىق.
مىنە، ءبىزدىڭ ەلدەن الار باعامىز،
كوڭىل كىلتىن ادالدىقتان تابامىز.
ءار ناۋرىزدا جولىقتىرسىن امان-ساۋ
ءان-شاشۋدىڭ شىمىلدىرىعىن جابايىق.
بەكارىستان بي اۋىلى، №24 ورتا مەكتەپتىڭ
ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى زەينۋللايەۆا لاۋرا
تاقىرىبى: قوش كەلدىڭ، ءاز - ناۋرىز!
ماقساتى: 1. اتا-بابامىزدىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق مەرەكەسى-ناۋرىز تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ايتىلاتىن تىلەكتەر، باتا، ناۋرىز كوجەنىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساناسىنا حالقىنا دەگەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتۋ، انا ءتىلىن، ونىڭ تاريحىن، ونەرىن، مادەنيەتىن قاستەرلەي وتىرىپ، دامىتا وتىرىپ ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
3. ساباقتى حالىقتىق پەداگوگيكاعا نەگىزدەي وتىرىپ، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىن، ۇلتتىق تاعامدارىن، ناقىل سوزدەرىن قاستەرلەي وتىرىپ وقۋشىلارعا ۇعىندىرۋ.
كورنەكىلىگى:، سلايدتار، پلاكاتتار، سۋرەتتەر، شارلار، ناقىل سوزدەر، ادەبي كىتاپتار، ، بۋكلەتتەر.
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. قوناقتاردى تورگە شىعارۋ، وتىرعىزۋ.
2. تاربيە ساعاتىن اشۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
1. قۇرمەتتى ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋشى اتا-انالار، ۇستازدار، وقۋشىلار! تاعى دا جادىراپ، كوكتەم ناۋرىز مەرەكەسى كەلدى. سىزدەردى جاڭا كۇن، جاڭا جىل مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز. قازاق حالقى ءۇشىن ۇلكەن مەيرام – ناۋرىز جاڭا جىل بولىپ سانالعان. ناۋرىزدىڭ 22-سىندە كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەدى، قىس ءوتىپ، كوكتەم كەلەدى. مىنە، ءبىز دە حالقىمىزدىڭ سالتى بويىنشا ناۋرىز مەرەكەسىن اتا-انالارمەن بىرلەسە وتكىزىپ وتىرمىز. مۇنداعى ماقسات، بالالاردىڭ ناۋرىز مەرەكەسىن ۇعىنۋى، سەزىنۋى لەر جانە اتا-انالار ءوز بالالارىنىڭ ونەرىن تاماشالاۋ. مىنە سىنىبىمىزدىڭ «قوش كەلدىڭ، ءاز-ناۋرىز! » اتتى تاربيە ساعاتىن تاماشالاڭىزدار.
2. كەلىڭدەر، ناۋرىز كۇنىن قارسى الايىق،
بيلەيىك، جىر جىرلايىق، ءان سالايىق.
قاھارلى قىستان ءوتىپ، ناۋرىز كەلدى،
ارقاڭدى كەڭگە سوزشى، ۋا، حالايىق!
3. حالقىمىزدىڭ سالتىندا ناۋرىز تويىنىڭ ءسانى –اڭىز اڭگىمەلەر مەن ەرتەگى كەيىپكەرلەرى قاراشاش سۇلۋ، قوجاناسىر، الدار كوسە، تازشا بالا بولعان. ەندەشە، ورتاعا قاراشاش سۇلۋدى شاقىرايىق.
قاراشاش:ۋا، حالايىق! بۇگىن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى. اتا-بابالارىمىزدىڭ سوزىمەن ايتساق، اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن. ناۋرىز مەيرامى. ناۋرىز سالتاناتى. الدىمەن «ناۋرىز» دەگەن ءسوزدىڭ وزىنە توقتالاتىن بولساق، بۇل كونە پارسى ءسوزى. قازاقشاعا اۋدارساق، العاشقى بۋىنى ناۋ-جاڭا، رىز-كۇن دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. سوندا جاڭا كۇن دەگەن ءسوز شىعادى ەكەن. ناۋرىز – جاڭا كۇن، ياعني جاڭا جىلدىڭ العاشقى كۇنى – جىل باسى. بۇل ءبىزدىڭ حالقىمىزدا كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەر مەزگىل-ناۋرىز ايىنىڭ 22ء-ىنشى جۇلدىزىنا سايكەس كەلەدى.
قازاق ەلى ناۋرىزدى قالاي قارسى العان؟
جاڭا جىلدا مۇنتازداي تازا ۇيگە كىرسە، ول ءۇي اۋرۋ-سىرقاۋدان، پالە-جالادان امان بولادى دەگەن سەنىممەن ناۋرىزعا دەيىن ءۇي ىشىندەگى جيھاز، مۇلىكتىڭ شاڭى قاعىلىپ، جۋىلىپ، تازارتىلادى. جىل باسى جاقسى باستالسا، اياعىنا دەيىن جاقسى بولادى دەيدى.
ال، حالايىق! ەندى وسى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى اتا سالتىمىز بويىنشا ورتامىزعا قىزىر بابامىزدى شاقىرايىق. قىزىر بابا بارشامىزعا اق تىلەك، وڭ باتاسىن بەرسىن!
قىزىر بابا:
ارمىسىڭدار، جاماعات.
ۇلىس وڭ بولسىن،
اق مول بولسىن،
قايدا بارساق جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن،
ۇلىس بەرەكە بەرسىن،
بالە-جالا جەرگە ەنسىن!
ۇلى حالقىم توق بولسىن!
كويلەكتەرىڭ كوك بولسىن!
قايعى ۋايىم جوق بولسىن!
قۋانىشتارىڭ كوپ بولسىن! ءاۋمين! ! !
جۇرت تەگىس بەتىن سيپاپ، ايتقانىڭىز كەلسىن دەپ ايتادى.
قىزىر بابا: - قاراشاش قىزىم، اتا سالتىن ۇمىتپاي ۇلىس تويىن وتكىزىپ جاتقاندارىڭ وتە جاقسى ەكەن. ۇلكەن راحمەت. ال، ەندى قانداي قىزىقتارىڭ بار.
قاراشاش: قىزىر بابا، ءسىز تورگە شىعىپ وتىرىڭىز. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى «ناۋرىز» ءانىن ايتايىق.
1. حور: «ناۋرىز – ءبىزدىڭ ءانىمىز».
قىزىر بابا: وي، راحمەت، اينالايىندار! وركەندەرىڭ ءوسىپ، تالاپتارىڭا نۇر جاۋسىن!
قاراشاش: قىزىر بابا، حالقىمىزدىڭ سالتىندا كەز-كەلگەن توي-تومالاقتىڭ ويىن-كۇلكىسىز دۋمانسىز وتپەسى بەلگىلى. ال سول ويىن-كۇلكىنىڭ كوركى مەن ءسانى بولعان جارىقتىق قوجاناسىر، الدار كوسە، تازشا بالالاردى ۇمىتپاعان بولارسىز. بۇگىنگى تويىمىزعا سول كىسىلەر دە كەلىپ وتىر. سولاردى ورتاعا شاقىرىپ، قىزىقتارىن تاماشالاساق قايتەدى.
جۇرگىزۋشى:وتە ورىندى!
قاراشاش:شالقىتىپ مەرەكەدە ءان سالايىق،
ونەرپاز ورەندەرگە تامسانايىق.
اڭىز بەن ەرتەگىدەن كەلىپ جەتكەن
قۇرمەتتى قوناقتاردى قارسى الايىق!
(ساقناعا الدىمەن قوجاناسىر، ودان سوڭ الداركوسە شىعادى).
الدار كوسە: (ۇنجىرعاسى تۇسكەن قوجەكەڭە)
- ءاي، اپەندىم، ءۇن-تۇنسىز سىلەنىپ نەعىپ تۇرسىڭ؟ تىم بولماسا مىنا حالقىڭا امان-سالەمىڭ قايدا؟
قوجەكەڭ: اي، الدارىم-اي، قۇرعاق سالەم جۇرتىما تاماق بولار دەيسىڭ بە؟كوك ەسەگىمە ارتىپ اكەلە جاتقان بىرەر قاپ بازارلىعىم بار ەدى، انە ءبىر بۇرىشتا رەكەت دەگەن ءبىر بالەلەر تارتىپ الىپ...
سودان ەسەك تە جوق بازارلىق تا جوق، مىنا جۇرتىما نە دەرىمدى بىلمەي تۇرعانىم.
الدار كوسە: اپىر- اي، ءا، شىنىڭ با؟
قوجاناسىر: مەن ەشكىمدى الداپ كورگەن جوقپىن. مىنا سەن عوي ەل-جۇرتتى ءبۇلدىرىپ، قازىرگىلەردىڭ ءبارى تازشا بالا ەكەۋىڭنىڭ ۇرپاقتارىڭ كورىنەدى.
الدار كوسە: -قوي، ويباي، مىنا جۇرت شىن كورىپ قالار.
قوجاناسىر: ء-بارى شەتىنەن سۋايت. ءبارى ءبىرىن-بىرى قايتسەم الداپ كەتەم دەپ تۇرعان الىپساتار بولىپ الىپتى. سەن ەكەۋىڭنىڭ ۇرپاعىڭدى تاۋىپ بەرەم.
قوجاناسىر:-ا-ا... قالاي. اڭتارىلىپ قالادى.
الدار كوسە:-اپىر-اي، ءا، مىنا بالەدەن قالاي قۇتىلسام ەكەن. ءا-ا، تاپتىم، تاپتىم. ايتپاقشى، قوجەكە، وسى سەنىڭ ەسەگىڭ كوك ەمەس پە قانارىڭ قىزىل الا.. .
قوجەكەڭ:ء-يا، ءدال سولاي.
الدار:- ەندەشە، الگىندە بىر-ەكى اۋىل ءميليساسى جۇرتقا جار سالىپ يەسىن تاپپاي جۇرگەن. تۇپ-تۋرا مىنا ءشايلانىڭ بەرگى بۇرىشىندا. ۇش جەت تەز.
(قوجاناسىر شاپانىنىڭ ەتەگىن قولىنا ۇستاپ، قالبالاقتاپ سولاي جۇگىرە جونەلدى. ءبىر شەتتەن تازشا بالانىڭ توبەسى كورىنەدى. ول اندەتىپ كەلە جاتادى)
تازشا:
ايتپايمىن ولتىرسەڭ دە وتىرىكتى،
سالت-سانا، ادەت-عۇرىپ كەتىلىپتى.
ۇلكەن تۇرىپ سويلەمەس كىشى قايدا؟
ءبىر شالعا نەمەرەسى جەكىرىپتى.
الداركوسە: (كيىپ كەتەدى)- ءاي، سۋايتبەگىم، مىناۋ تاعى نە سۇمدىق-ەي! قايداعى جوق بالەنى باستاپ. سالتىمىزدا جوق ناۋبەتتى قايدان تاپتىڭ تاعى؟وتىرىك ايتۋدىڭ دا ءجونى بار ەمەس پە؟
تازشا:ويباي، الدەكە، ول نەدەگەنىڭىز؟يمانداي شىنىمبۇل. ءوللاھي-بىللاھي، مىنەكي! (قولىنىڭ قىرىمەن تاماعىن ورادى. )
الدار:تەك-ەي، انت-سۋ ءىشىپ نە بولدى سونشا؟الدىنا جان سالماعان وتىرىكشى ەكەنىڭ بارشاعا ايان. «سۇمىراي كەلسە، سۋ قۇريدى» دەپقوجەكەڭ ەكەۋىڭ نەمەنە، قارا اسپاندى الدىرىپ؟وبالى نە، مەن تۇسكەن اۋىلدىڭ بالالارى شەتىنەن كىشىپەيىل، ەلگەزەك ەكەن. ءبىرى اتتان ءتۇسىرىپ، ءبىرى قولتىقتاپ ۇيگە باستاپ، ءبىرى شىنتاعىمنىڭ استىنا جاستىق تاستاپ، ەندى ءبىرى قولىما سۋ قۇيىپ، ناۋرىز كوجە دەگەندەي قۇراق ۇشىپ قارسى الدى عوي.
تازشا:ە، ە، الداپ كەتەدى دەپ سەنەن قورىققاندارى دا. ايتپەسە ءبىزدى قايتەسىڭ بۇلار. اپەندىلەرى دە وتىرىكشىلەرى دە تولىپ جاتقان كورىنەدى. الگىندە اناۋ ءبىر توي بولىپ جاتقان شەتكى ۇيگە تۇسسەم، ءبىر قارادومالاق:
«وي، اعا، مۇندا نە بار سىزگە؟ ءبىزدىڭ دەپۋتاتتار مەن اكىم اعالارىمىزدىڭ قاسىندا وتىرىك ايتۋدان ءجىپ ەسە المايسىز»، -دەيدى. سودان ابىرويىم باردا وسىلاي تارتىپ كەتكەن جايىم بار.
(وسى تۇستا ەلپەڭدەپ قوجەكەڭ شىعادى، ونى كورگەن الدار سوعان بۇرىلادى).
الداركوسە:و، نە، قوجەكە، ەسەگىڭ تابىلدى ما؟
قوجاناسىر:تابىلعانى قۇرىسىن، الگىلەرىڭ مىڭ سوم ايىپ تولەتتىرىپ، ازەر بەرگەن جوق پا ؟ جول ءتارتىبىن بۇزدى، كوشەنى لاستادى دەي مە-اۋ. (قولىن ءبىر-اق سىلتەپ، ەندى باسقا اڭگىمەگە كوشەدى). ءاي، وزدەرىڭ مۇندا نەعىپ تاجىكەلەسىپ؟ انا جاقتا، انە اناۋ ءبىر كيىز ءۇيدىڭ ارتىندا ءبىر-بىر قاپتان التىن ءدىلدا ۇلەستىرىپ جاتىر.
تازشا:التىن؟!
قوجاناسىر:ءيا، التىن بولعاندا، كادىمگى ساف التىن، بۇلاردىڭ تىلىنشە ءبالۇتا دەي مە... تۇسىنبەدىم. كامپىنساتسي دەدى مە، بالالارعا بەرىلەتىن جاردەم كورىنەدى. سەنىڭ بىزبيكەشتەن تۋعان بەس بالانىڭ ءتىزىمى ءجۇر، الدەكە. (بىر-بىرلەرىنە قاراسىپ العان الدار مەن تازشا ول نۇسقاعان جاققا قاراي ۇشا جونەلدى )
ءقوجاناسىر:(ولاردىڭ ارتىنان قاراپ ءسال تۇرعان سوڭ تاڭىرقاي)
ءاي مىنا جۇرتتىڭ ءبارى سولاي قاراي نەگە اعىلىپ بارادى-ەي؟! جاڭاعى ءسوزىم شىن بولىپ جۇرمەسىن ءوزى؟قوي مەن دە جەتەيىن. (ساحنادان ەلپەڭدەي ءتۇسىپ كەتەدى. )
جۇرگىزۋشى: اسىعىپ –اپتىعىپ شىعايباي مەن بايبىشەسى كەلە جاتادى.
شىعايباي:ءاي، بايبىشە، بول ەندى، ناۋرىزدان كەشىگەتىن بولدىق، بولساڭشى كۇيبەڭدەمەي.
بايبىشە:ءقازىر، ءقازىر، بايەكە! مىنا ءبىر ىستىق كۇلشەنى ناۋرىزعا ءپىسىرىپ ەدىم. ويباي، مىناۋ الگى الدار عوي! ەندى قايتتىم؟مىنانى قايدا تىعام؟
شىعايباي:(قوينىن كورسەتىپ). مۇندا تىق، مۇندا.
الدار:اسسالاۋمالەيكۋم، شىعەكە! ناۋرىز قۇتتى بولسىن، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ويداعى-قىرداعى قۇشاقتاسىپ تابىسادى ەمەس پە؟كەل، بايەكە، ءبىز دە قۇشاقتاسىپ كورىسەلىك.
شىعايباي:ويباي، كۇيدىم، كۇيىپ بارام. جىبەر، جىبەرە كور الدەكە، سەن-اق الشى وسىنى.
قاراشاش:ال، جىگىتتەر، «ءسوزدىڭ كوركى - ءمان، تويدىڭ كوركى-ان مەن بي» دەگەن. ورتامىزعا اۋداندىق «كەل، بيلەيىك» وقۋشىلار سايىسىنا قاتىسىپ كەلگەن «سىرعالىم» توبىنىڭ ءبيشى قىزدارىن شاقىرايىق.
جۇرگىزۋشى:ناۋرىز تويىنىڭ تاعى ءبىر باستى كادەلەرىنىڭ ءبىرى ول-ناۋرىز ايتىس. ەندەشە فاريزا مەن ءبيبىنۇردىڭ ورىنداۋىندا «كۇي تارتىس» ايتىسى.
ەل ىشىندە ناۋرىز كوجەنى بىرگە ىشكەن ادامدار جىل بويىنا جاراستىعى اجىراسپايدى رەنجۋ بولمايدى دەگەن ۇعىم بار. ءبىزدىڭ دە جاراستىعىمىز اجىراماسىن، ەل ىشىندەگى بىرلىگىمىز ساقتالسىن، سىيلاسا بىلەيىك.
كۇرىش سالدىم كوجەگە
جەنتى كوپ بولسىن دەپ
ادال اسپەن بۇيىرعان، تويدا پالاۋ بولسىن دەپ.
ءدام تاتسىن ەل جيىلعان. اۋىزدان اق كەتپەسىن
بيداي سالدىم كوجەگە، سۋداي ەرىپ كەتپەسىن.
مول بولسىن دەپ بيىل نان، بۇگىنگى توي قوناقتارى ناۋرىز-كوجەدەن ءدام تاتىڭىزدار.
-سىنىپتا اقگۇل دەگەن قىزىمىز بار،
ءان سالىپ، بي بيلەيدى وقۋدا وزات
ول گيمناست، موستيك تۇرىپ، سالتو اينالاد،
بولاشاقتا بولادى ناعىز اكروبات.
اۋداندىق «كەل، بيلەيىك» وقۋشىلار سايىسىنا قاتىسىپ كەلگەن اكروبات قىزىمىز ب ا ق اقگۇلدى ورتاعا شاقىرامىز.
حالقىمىزدىڭ سالتىندا قوناق كادەگە جول بەرىلەدى. واي بولسا، كەزەك اتا-انالاردا. كانەكەي، كىم، شىعادى ەكەن. توقبولاتوۆا كۇلپاراشتىڭ ورىنداۋىندا «ارىس جاعاسىندا» ءانى.
ورتاعا ايماحان قاراشاشتى شاقىرامىز.
- كەلتىرىپ ساحنانىڭ ەندى ءسانىن،
بۇگىن ءبىز ايامايمىز قولدا بارىن.
قالايشا تاڭداي قاعىپ، تاڭدانباسقا،
شابوندوز جىگىتتەرىمىز الدارىڭىزدا.
- بۇگىنگى ۇلىس قۇرمەتىنە ارناپ ءبىزدىڭ سىنىپتىڭ شابوندوز جىگىتتەرىمىز ءبىر ونەر كورسەتىپ جىبەرسىن. «شابوندوز» ءبيى.
ء-بىزدىڭ قازاق حالقى قاي كەزدە دە ماقالداپ ءسوز سويلەگەن. ماقال ارقىلى استارلى وي قالاتىن سوزدەر ايتقان. كەلەسى تاماشالايتىندارىڭىز قوناقتى ماقالداپ قارسى الىپ، شىعارىپ سالۋ ايتىسىن تاماشالايسىزدار.
ءان مەنەن بي،
جىر مەنەن كۇي جاراسقان
نۇرىن توگىپ كۇلىمدەيدى كوك اسپان
قادىرلەيىك بەيبىت اسپان اققۇسىن
قادىرلەيىك حالقىمىزدىڭ ءداستۇرىن.
-قۇرمەتتى قوناقتار، ناۋرىز تويىمىزدى بۇدان ءارى «تۇساۋكەسەر» ىرىمىمەن جالعاستىرساق دەگەن تىلەك بار. بۇگىنگىدەي ۇلى تويدا جينالعان حالىق، اتا ءداستۇرىن كورىپ تاماشالاسىن.
-كىشكەنتاي بوبەگىمىزگە قادامىڭ قۇتتى بولسىن دەي وتىرىپ، جامەتوۆا نۇرگۇلدىڭ ورىنداۋىنداعى «ءتاي-تاي بوپەم» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
♦ جىگىتتەر كۆن-ى
شارىقتاتىپ، شىرقاتىپ تامساندىرعان تالايدى،
اۋەلەگەن اسەم ءان كوك اسپانعا تارايدى.
ونەرپاز ۇرپاق مەرەيى بيىكتەرگە جەتەلەپ،
قازاعىمنىڭ كوگىنە ب ا ق بوپ ماڭگى جانعايدى.
ءان:قىرمىزى، سامۇرات، نۇرجاننىڭ ورىنداۋىندا «ناۋرىز-دۋمان » ءانىن قابىل الىڭىزدار.
نەگىزگى ماقساتىمىز - «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش » دەمەكشى سىنىبىمىزداعى ونەرلى، تالانتتى بالالار شىڭدالسىن، ىنتالانسىن، جان-جاقتى قابىلەتىن اشۋعا مۇمكىندىك جاساۋ ەدى. سىزدەر مەن ءبىز كۋا بولىپ وتىرعان مەرەكەلىك كەشىمىزگە اق داستارقانىن جايىپ، اتسالىسقان اتا-انالارعا راحمەتىمىزدى ايتا وتىرىپ، وتباسىلارىڭىزعا بەرەكە –بىرلىك تىلەيمىز!
قازاق حالقىندا باتانىڭ تۇرلەرى كوپ. سونىڭ ءبىرى وسى ناۋرىز باتا. مۇندا ناۋرىز كوجەگە شاقىرىلعاندارعا، تويدا ونەر كورسەتكەن اقىن، ءانشى، جاس تالاپكەرلەرگە ت. ب اقساقال اتالار، اق جاۋلىقتى انالار، ەل اعالارى باتا بەرەدى. جاستار بۇل كۇنى ۇلكەندەردەن باتا الۋعا تىرىسادى. كوپشىلىككە ۇلكەنىمىز اق باتاسىن بەرسىن.
تاعى دا بارشاڭىزدى ناۋرىز-ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز. بارلىقتارىڭىزعا باقىت تىلەيمىز.
وسى، مىنە مەرەكە باستالعانى،
ناۋرىزىم، كوڭىلدەردىڭ تاسقان شاعى.
ءساندى بولسىن قازاقتىڭ جاراستىعى،
ءدامدى بولسىن جايىلعان داستارقانى.
ال، قۇرمەتتى قوناقتار، داستارقاننان ءدام تاتايىق.
مىنە، ءبىزدىڭ ەلدەن الار باعامىز،
كوڭىل كىلتىن ادالدىقتان تابامىز.
ءار ناۋرىزدا جولىقتىرسىن امان-ساۋ
ءان-شاشۋدىڭ شىمىلدىرىعىن جابايىق.
You Might Also Like
-
ماكۋوۆا نۋرشات امانكوسوۆنا
