سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 5 كۇن بۇرىن)
اتا مەن اجە - قازاقى تاربيەنىڭ باستاۋ بۇلاعى / پىكىرلەسۋ كەشى/
تاقىرىبى: «اتا مەن اجە - قازاقى تاربيەنىڭ باستاۋ بۇلاعى»/ پىكىرلەسۋ كەشى/
ماقساتى: ۇلتتىق تاربيە قۇندىلىقتارىن بالا بويىنا قالىپتاستىرۋ.

جاس جەتكىنشەكتەردىڭ بويىنا وتباسىنىڭ قوس شىنارى – الا تاۋداي اتاسى جانە انالاردىڭ اناسى – اجەنىڭ ادام ومىرىندە الاتىن ورنىن، ولارعا قۇرمەت كورسەتۋ – حالىقتىق ءداستۇر ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ، ادامگەرشىلىككە، يناباتتىلىققا جانە مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ
ءوتۋ بارىسى: اتا مەن اجە… جارىق الەمنىڭ ەسىگىن اشقان ءاربىر ادامعا سابيلىك ساتتەن جۇرەگىنە جاقىن ارداقتى اتاۋ. اسىل ءدىنىن سۇيگەن، بابالار ءداستۇرىن دارىپتەگەن ءاربىر قازاق ءۇشىن ىقىلىم زاماننان اتا مەن اجە دەگەن – كيەلى ۇعىم.

اق نيەتىمەن، اق باتاسىمەن اينالاسىن ارايلاندىرعان، جۇرەگى ماحاببات پەن شاپاعاتتان جارالعان اتا مەن اجە اتتى ابزال جاندار – ونەگەلى ءومىردىڭ سىنى مەن سىرى جايلى شۇرايلى شەجىرە شەرتەتىن ءتىرى تاريح. ءومىر اتتى تىنىمسىز تىرشىلىكتە كوڭىلى تاۋداعى تازا اۋاداي، پەيىلى دارحان دالاداي، دانالىعى دارياداي قاريالار – اۋلەتىنىڭ ارقا سۇيەر اسقار تاۋى.

ادامنىڭ ادامي بولمىسى مەن اسىل قاسيەتتەرى وتباسىندا قالىپتاسادى. وتباسىندا العان ۇلگى - ونەگە، ءتالىم - تاربيە ارقىلى عانا ەلىنە، جەرىنە، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىم ورنىعادى. ال وتباسىنداعى باستى قۇندىلىق ۇلتتىق تاربيە دەۋگە بولادى. سول ۇلتتىق تاربيەنىڭ ءدانىن سەبۋشى جانداردىڭ ءبىرى – اجەلەر ەكەنى داۋسىز. تۇلا بويى تۇڭعىشىن اتاسى مەن اجەسىنىڭ تاربيەسىنە بەرىپ، «اتاسى مەن اجەسىنىڭ بالاسى» دەپ ەسەپتەپ، سولاردىڭ باۋىرىنا باساتىن ۇلت قازاق قانا. اتاسى مەن اجەسى باۋىرىنا باسىپ، «مەنشىكتەپ» العان بالانى «مەنىڭ بالام» دەپ ءتىپتى ءوزىنىڭ اتا - اناسى دا ايتپاعان. بۇل اكە مەن بالانىڭ، ەنە مەن كەلىننىڭ اراسىنداعى سىيلاستىقتىڭ دا ءبىر بەلگىسى ىسپەتتەس. ال كورگەندى قارت اتا مەن اجە بالانى ەشۋاقىتتا ءوزىنىڭ اكە - شەشەسىنەن الىستاتپاعان، ولاردى دا قادىرلەۋدى، قۇرمەتتەۋدى مىندەتتەپ وتىرعان.

ومىردەن كورگەنى مەن تۇيگەنى مول قاريالار تاربيەلەگەن بالانىڭ ەڭ الدىمەن ءتىلى تەز شىعادى. ويتكەنى اتا مەن اجە بالاعا ۇلكەن ادامشا سويلەسىپ، اڭگىمە - دۇكەن قۇرادى. سول سەبەپتى اجە تاربيەلەگەن بالا ءسوزدىڭ ءقادىرىن بىلەدى، ورنىمەن سويلەپ، ءسوزدى تاۋىپ، نىقتاپ ايتادى. نەمەرەسىن بالاسىنان ىستىق كورەتىن اتا - اجەلەرىمىز بۇرىندارى كىشكەنتاي قارادومالاقتارىن ءبىر ەلى قاستارىنان تاستامايتىن. بالا ۇنەمى ۇلكەندەرمەن بىرگە ءجۇرىپ، ولاردىڭ ونەگەلى اڭگىمەلەرىن، تاريحتان شەرتكەن سىرلارىن، ءان - جىرلارىن، شەجىرەلەرىن تىڭداپ وسەدى. نەمەرەسىن جىرمەن جۇباتىپ، انمەن الديلەپ، ەرتەگىمەن ەلىتكەن.

اجە الدىن كورىپ، ءتالىمىن العانداردان قازاقتىڭ ءسۇت بەتىندەگى قايماعىنداي بولىپ، تاريحتا ەسىمى قالعان ۇلىلار قاتارى كوپ - اق. زەرەدەي زەردەلى دە ۇلاعاتتى اجەدەن اڭىز - اڭگىمەلەر مەن جىر - داستاندار تىڭداپ وسكەن بالا اباي دانا ابايعا، قازاقتىڭ ۇلى اقىنىنا، زور تۇلعاعا اينالدى. ال ايعانىمداي اجەنىڭ ونەگەسىن كورىپ، تاربيەسىن العان شوقان كىم بولدى؟ ءوز تۇستاستارىنىڭ الدى، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزىنا، حالىق ماقتانىشىنا اينالدى. بۇدان وزگە ءبىرجان سال، مۇحتار سىندى قازاقتىڭ ماڭدايالدى، ءبىرتۋار ازاماتتارى دا اجەنىڭ تاربيەسىن كورگەن، اجەنىڭ الاقانىنان تۇلەپ ۇشقان.

«اجەم ەسىمدە. ارنەگە قوزبايتۇعىن، ارىدەن كوپ اڭگىمە قوزعايتۇعىن» دەگەن «وتىز بەسىنشى كوكتەمىم» اتتى ولەڭىندە اسقاق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ. بالالىق شاعى سوعىس جىلدارىندا وتكەن اقىننىڭ اق جاۋلىقتى اجەسىنىڭ اتى – تيىن بولعان.
… اجە، سەن بىرگە ءجۇرسىڭ مەنىمەنەن،
ولىگە مەن ءوزىڭدى تەلىمەگەم.
اق كيمەشەك كورىنسە، سەنى كورەم،
اق كيمەشەك جوعالسا…نەنى كورەم؟ – دەپ، اقىن ساعىنعان اسىل اجەسىنە جىر ارناعان.

پىكىرلەسۋ:
«بالام - بالىم، بالامنىڭ بالاسى – جانىم» دەگەن جاقسى ءسوز بار وسى ءسوز ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىز؟
- قازىرگى ۋاقىتتا نەمەرە تاربيەسىندە اتا - اجەلەر ۇلەسى قانداي؟/سويلەۋ/
اجەلەرىمىز بالالارىن ەركەلەتكەندە «بوتام»، «بوتاقانىم»، «بوتا كوزىم»، «قوڭىر قوزىم»، «قۇلىنشاعىم» دەۋشى ەدى. بۇگىندە «لاپوچكا مويا»، «زايچونوك»، «كوتەنوك»، «مىشكا» دەپ مىسىققا دا، كۇشىككە دە تەڭەي سالامىز. بۇل دا رۋحاني، ۇلتتىق سانانىڭ قۇلدىراۋىنىڭ ءبىر سيپاتى سىندى.
- نەمەرەلەرىڭىزدى قالاي ەركەلەتەسىزدەر؟

وسى كۇنگى بالا الپامىستاي الىپتاردى، كولتاۋىسار مەن جەلاياقتى، تاۋسوعار مەن تولاعايدى بىلمەيدى، سەبەبى ولار جايلى ەرتەگىنىڭ مايىن تامىزىپ ايتىپ بەرەر اجە جوق.
باتىر بابامىز باۋىرجان مومىش ۇلى ءبىر سوزىندە: «بىرىنشىدەن، بەسىك جىرىن ايتاتىن كەلىندەردىڭ ازايىپ بارا جاتقانىنان قورقامىن، ەكىنشىدەن، نەمەرەلەرىنە ەرتەگى ايتىپ بەرە المايتىن اجەلەردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانىنان قورقامىن، ۇشىنشىدەن، ءداستۇردى سىيلامايتىن بالالاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقانىنان قورقامىن. ويتكەنى بەسىك جىرىن ەستىپ، ەرتەگى تىڭداپ، ءداستۇردى بويىنا ءسىڭىرىپ وسپەگەن بالانىڭ كوكىرەك كوزى كور بولا ما دەپ قورقامىن…» دەگەن ەكەن.
- ەرتەگى ايتاسىز با، سوڭعى رەت قانداي ەرتەگى ايتتىڭىز، بالاڭىز ەرتەگى ايتۋدى سۇراي ما؟(ويلارىن ايتۋ)

جاعداتتاردى تالداۋ:
ۇلجان، 55 جاستا:
– شىنىمدى ايتسام، نەمەرەمە كۇندە ەرتەگى ايتپايمىن. كۇنى بويى جۇمىستا جۇرگەندىكتەن، ۋاقىتىم بولا بەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى بالالار ەرتەگىنى كوپ تىڭدامايدى دا. ودان دا كومپيۋتەر ويناپ، تەلەديداردان ءارتۇرلى مۋلتفيلم قاراعان قىزىعىراق ولار ءۇشىن.
لاۋرا، 24 جاستا:
– وتباسىن جاڭا قۇرعان جاستارمىز. ءبىر بالام بار. جولداسىم ەكەۋىمىز جۇمىس ىستەپ، تابىس تابايىق دەسەك، بالانى تاستايتىن جەر جوق. ال بالاباقشانىڭ كەزەگى جۋىق ماڭدا كەلەتىن ءتۇرى دە جوق. بالامدى ەنەمە بەرەيىن دەسەم، ول كىسى باققىسى كەلمەيدى. ەگەر باعىپ بەرەيىك دەسە، قۋانا بەرەر ەدىم. قالاي دەسەك تە، اتا - اجەسىنىڭ تاربيەسىن العان بالا بولاشاقتا دا جامان بولماس ەدى.
- نەمەرەلەرىڭىزدىڭ ساباعىنا كومەكتەسەسىز بە، شارالارىنا، جينالىسىنا قاتىساسىز با؟

ساحنالاۋ: «اجەلەر جينالىسى» - دراما ۇيىرمەسىنىڭ وقۋشىلارى، جەتەكشىسى: ەسقايىروۆا ب. ق
ءان: « اسىل اجەم»- 7 - سىنىپ وقۋشىلارى
1 - سىنىپ: بي: قۋىرشاق 1 - سىنىپ وقۋشىلارى، ادەبي - مونتاج
3 - سىنىپ: ءان: «ماما»، «انا، اكە»، «قوس بايتەرەك»
بي: «كىشكەنتاي تالانتتار»
نەمەرەلەرىڭىزگە اق تىلەك ءبىلدىرۋ

قورىتىندى: جاستىق دەيتىن كوكتەمەنىڭ شاعىندا،
وسكەن ەدىك سەنىڭ اناڭ ەكەۋمىز،
وسى قارتتىڭ ماپەلەگەن باعىندا.
قارتتىڭ باعىن جايلايتىنبىز يەن تەگىن،
تىڭدايتىنبىز الۋان - الۋان ەرتەگىن.
جيناپ الىپ جۇرەر ەدى جارىقتىق،
كۇللى اۋىلدىڭ ەرتەڭى مەن سەلتەڭىن، – دەگەن اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ولەڭىندەگى جىر جولدارى ەسىڭىزدە مە؟ قوينى - قونىشىنان سان الۋان ەرتەگى توگىلگەن دانا… ءقادىرلى قاريانى تىڭداۋ ءۇشىن اينالاسىنا ءجىپسىز بايلانعان اۋىلداعى كۇللى بالا… قانداي ادەمى كورىنىس. نەمەرە - شوبەرەلەرىنە كونە قيسسا - داستان، اڭىز - اڭگىمەلەرىن ايتىپ اتا - اجەلەرىمىز ارامىزدا ءاردايىم جۇرە بەرسىن دەيمىز. وركەن جايار وركەنيەتتى ەلدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعىنىڭ باستاۋ - بۇلاعى سولاردىڭ ەنشىسىندە.

باتىس قازاقستان وبلىسى، اقجايىق اۋدانى،
حاركين ورتا مەكتەبى پسيحولوگىمى سايا ساتىبالدييەۆا

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما