اتا – سالتىم – اسىل قازىنام
«ش. باشيكوۆ اتىنداعى نەگىزگى مەكتەپ» كمم
«زاڭعار» اكەلەر كەڭەسىنىڭ جەتەكشى ءمۇعالىمى: نۋرمۋحانوۆا ب.م.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «اتا – سالتىم – اسىل قازىنام»
ماقساتى: حالىق پەداگوگيكاسىن وقۋ – تاربيە بارىسىندا قولدانۋ، وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن ويىن ارقىلى تەرەڭدەتە ءتۇسۋ، تاپقىرلىقتى، وي – ءورىسىن، بايلانىستىرىپ سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان سالت – داستۇرلەرىن دارىپتەۋ، بابالاردان قالعان ۇلاعاتتى ءقادىر تۇتۋ، تۋعان جەرىنە، ۇلتتىق ادەت – عۇرپىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، وتباسى اراسىنداعى سىيلاستىققا، قامقورلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ماقال – ماتەلدەر، سۋرەتتەر، تىيىم سوزدەر، قاناتتى سوزدەر.
ءتۇرى: تانىمدىق سايىس، پىكىر تالاس.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. قۇرمەتتى اتا – انالار، ۇستازدار، وقۋشىلار! قاي زامان بولسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن باستى مىندەت – ادال، ءبىلىمدى، ەڭبەكسۇيگىش ۇرپاق تاربيەلەپ ءوسىرۋ. بۇل مىندەتتى ءار حالىق سالت – داستۇرىنە وراي ىسكە اسىرادى. ياعني ءار حالىق عاسىرلار بويى سىننان ءوتىپ، سۇرىپتالعان وزىق سالت – ءداستۇرىن جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە پايدالانىپ كەلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق-ج. توقايەۆ اتاپ وتكەندەي، ەلىمىز جيىرما جىلدان اسار – اسپاس از ۋاقىت ىشىندە ءوز دامۋىنىڭ بىرنەشە كەزەڭىن باستان كەشىردى: مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە ەگەمەندى مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسى قالانسا، ەكىنشى كەزەڭ قالىپتاسقان مەملەكەتكە جەتكىزگەن جول ىسپەتتى بولدى. مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى ماڭگىلىك ەلگە جول تارتاتىن ۇلى رەفورمالاردان باستالىپ وتىر.
سالت – ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ اتادان بالاعا قالىپ وتىراتىن مول مۇرا.
تۋعان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
اتا – باباڭ ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى،
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى،
اتا جولىن جالعاپتى، - دەمەكشى، بۇگىنگى توپتىق سايىسىمىزدى باستايمىز.
الدىمەن مىنا تۇستەردى تاڭدايىق. ال ەندى قىزىل تۇستەر وڭ جاققا، جاسىل تۇستەر سول جاققا وتىرايىق. بۇگىنگى سايىسىمىز توپتار اراسىندا وتىلەدى.
ءى توپ
ءىى توپ
1 - ءبولىم:
«ماقال – ءسوز اتاسى» كەزەڭىندە ءازىل سۇراققا ماقالمەن جاۋاپ بەرۋ.
1. جىلاندى ىنىنەن قالاي شىعارادى؟ (جىلى – جىلى سويلەسە، جىلان ىنىنەن شىعادى)
2. قار جانا ما؟ (قالاۋىن تاپسا، قار جاۋادى)
3. ينەمەن قۇدىق قازۋعا بولا ما؟ (وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي)
4. اپپاق قارعا بولا ما؟ (قارعا بالاسىن اپپاعىم دەيدى)
5. تاستىڭ جەڭىلى بولا ما؟ (كەرەك تاستىڭ اۋىرلىعى جوق)
6. ەلۋ قۇلاعى بار كىم؟ (ەل قۇلاعى ەلۋ)
7. تاۋىق ءتۇس كورە مە؟ (تاۋىقتىڭ تۇسىنە تارى كىرەدى)
8. بىلەتىنىڭ ءبىر توعىز،... (بىلمەيتىنىڭ توقسان توعىز)
9. وتتان دا ىستىق بولىپ تۇرعان نە؟ (وتان – وتتان دا ىستىق)
10. ادام دەنەسىندەگى قورقاق، باتىر مۇشەلەرى. (كوز – قورقاق، قول – باتىر)
11. كوردىم، كورمەدىم دەگەندەر نەشە ءسوز بولا الادى؟ (كوردىم دەگەن كوپ ءسوز، كورمەدىم دەگەن ءبىر ءسوز)
12. شاشۋ مەن جيناۋدىڭ قايسىسى وڭاي؟ (شاشۋ وڭاي، جيناۋ قيىن)
13. جامان اتتى، جامان جولداستى نەمەن الماستىرۋعا بولادى؟ (جامان اتتان اياعىڭ ارتىق، جامان جولداستان تاياعىڭ ارتىق).
14. ءبىر رەت ولۋگە بولادى نەمەسە مىڭ رەت ولۋگە دە بولادى. (باتىر ءبىر رەت ولەدى، قورقاق مىڭ رەت ولەدى)
15. ەل ءىشى قانداي بەسىك؟ (ەل ءىشى – التىن بەسىك)
2 – ءبولىم:
«مىقتى بولساڭ - تاۋىپ كور» (سۋرەتتەر ارقىلى تىيىم سوزدەر ايتۋ)
1. بەتىڭدى باسپا.
2. تىزەڭدى قۇشاقتاما.
3. وتىرىك جىلاما.
4. اققۋدى اتپا.
5. وتپەن ويناما.
6. ناندى جەرگە تاستاما، ۇستىنە باسقا زات قويما.
7. اقتى توكپە.
8. ورىنسىز كۇلمە.
9. قولىڭدى توبەڭە قويما.
10. ەتبەتىڭنەن جاتپا.
11. قولىڭدى ارتىڭا ۇستاما.
12. تۇندە كۇلدى شىعارما.
13. كۇلدى قولمەن شاشپا.
14. ەرنىڭدى شىعارما.
15. بالا بەتىنە ۇرلەمە.
16. داستارقاندى، تاماقتى باسپا.
17. كىسى مىنىنە كۇلمە، كەمتارعا كۇلمە.
18. مالدى، ىدىستى، تاماقتى تەپپە.
3 – ءبولىم:
«ءسوزدى – تاۋىپ كور» (بالاسى ءسوز ايتادى – اناسى تابادى، قۇلاعىندا قۇلاققاپ بولادى، ودان مۋزىكا ەستىلىپ تۇرادى)
مەكتەپ، بالا، وتان، ورىندىق، بالىق، اسپان، قارماق، تاقتا.
4 – ءبولىم: (اتا – انالار جاۋاپ بەرەدى)
«سالت – ءداستۇر – اسىل قازىنام» (داستۇرگە بايلانىستى سۇراقتار)
1. ءسۇيىنشى. قۋانىشتى حابار جەتكىزۋشى ادام «ءسۇيىنشى» دەپ كەلەدى. مۇندايدا ءۇي يەسى «قالاعانىڭدى ال» دەيدى نەمەسە وعان ريزا بولاتىنداي سىيلىق ۇسىنادى.
2. قوناقاسى. حالقىمىزدىڭ ەرەكشە قىمبات ءداستۇرى – قوناقجايلىلىق. ۇيىنە كەلگەن قوناقتى قۇرمەتپەن قارسى الىپ، مال سويىپ، قوناقاسىن بەرۋ – جومارتتىقتىڭ، ەلدىكتىڭ ۇلكەن بەلگىسى.
3. قول كەسەر. سوعىم سويۋشىلارعا ەتتەن بەرىلەتىن سىباعا.
4. سىباعا. قۇرمەتتى نەمەسە وزدەرىنىڭ جاقىن – جۋىعىنا ارناپ ساقتالعان كادەلى ەت مۇشەلەرى سىباعا دەپ اتالادى.
5. ەرۋلىك. باسقا جەردەن كوشىپ كەلگەن كورشىلەرگە سول جەردە بۇرىننان تۇراتىندار ەرۋلىك بەرەدى، ياعني قوناققا شاقىرادى.
6. ەنشى. بالالارى ەر جەتىپ ءۇي بولعاندا اتا – اناسى وعان دۇنيە – مۇلىك، مال بەرىپ، جەكە شىعارادى.
7. باستاڭعى. ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى جول ءجۇرىپ كەتكەندە اۋىل جاستارى سول ۇيگە جينالىپ، جولاۋشىلاردىڭ جولدارى بولسىن دەگەن نيەتپەن باس قوسىپ، ويىن – ساۋىق قۇرادى.
5 – ءبولىم: «سەرگىتۋ ويىنى»
«قايىق» جاتتىعۋى. وقۋشىلار مۇحيتتىڭ بەتىندە ءجۇزىپ كەلە جاتقانداي قوزعالادى. امان قالۋ ءۇشىن كەمەگە ارنالعان توپتى قالىپتاستىرۋ كەرەك. جۇرگىزۋشى كەز – كەلگەن ساندى ايتادى. ەگەر توپ سول ايتىلعان ساننان تۇرماسا سول توپ ويىننان شىعادى. ويىن ءبىر توپ قالعانشا جالعاسادى.
6 – ءبولىم: «قانشالىقتى بىلەمىن؟»
1 - توپ:
1. ق. ر. پرەزيدەنتى كىم؟
2. قازاقتىڭ ۇلى اقىنى؟
3. تۋدىڭ اۆتورى؟
4. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىن اتا؟
5. قازاقستان استاناسىن اتا؟
6. ابايدىڭ تابيعات ليريكاسىنا ارنالعان ولەڭدەرىن اتا؟
7. كوكجيەكتىڭ نەشە تۇسى بار؟
2 – توپ:
1. رامىزدەردى اتا؟
2. گيمننىڭ اۆتورلارىن اتا؟
3. كۇي اتاسى كىم؟
4. قازاقتىڭ باتىر قوس قارلىعاشى؟
5. ق. ر – نىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قاي ءتىل؟
6. ءۇش ءبيدى اتا؟
7. ءوزىڭ تۇراتىن اۋىل قالاي اتالادى؟
7 – ءبولىم. قۇرمەتتى وقۋشىلار، اتا – انالار بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ ماقساتى – زامان وزگەرسە دە ۇلتتىق سالت – ءداستۇرىمىزدىڭ كونەرمەيتىندىگىن ەسكە الىپ، ۇلتتىق مۇرانى قايتا جاڭعىرتۋ.
سونىمەن سالتىن سۇيگەن ءاربىر جاس ۇرپاق بولاشاقتا حالقىن سۇيەتىن، ەلىنە ادال قىزمەت ەتەتىن، ءتىلىنىڭ، سالت – ءداستۇرىنىڭ جاناشىرى بولاتىندىعىنا سەنىمدىمىن.
ەندەشە ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا، قۇرمەتتى وقۋشىلار!
قورىتىندىلاۋ – جەڭىمپازداردى ماراپاتتاۋ.
«زاڭعار» اكەلەر كەڭەسىنىڭ جەتەكشى ءمۇعالىمى: نۋرمۋحانوۆا ب.م.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «اتا – سالتىم – اسىل قازىنام»
ماقساتى: حالىق پەداگوگيكاسىن وقۋ – تاربيە بارىسىندا قولدانۋ، وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن ويىن ارقىلى تەرەڭدەتە ءتۇسۋ، تاپقىرلىقتى، وي – ءورىسىن، بايلانىستىرىپ سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان سالت – داستۇرلەرىن دارىپتەۋ، بابالاردان قالعان ۇلاعاتتى ءقادىر تۇتۋ، تۋعان جەرىنە، ۇلتتىق ادەت – عۇرپىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، وتباسى اراسىنداعى سىيلاستىققا، قامقورلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ماقال – ماتەلدەر، سۋرەتتەر، تىيىم سوزدەر، قاناتتى سوزدەر.
ءتۇرى: تانىمدىق سايىس، پىكىر تالاس.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. قۇرمەتتى اتا – انالار، ۇستازدار، وقۋشىلار! قاي زامان بولسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن باستى مىندەت – ادال، ءبىلىمدى، ەڭبەكسۇيگىش ۇرپاق تاربيەلەپ ءوسىرۋ. بۇل مىندەتتى ءار حالىق سالت – داستۇرىنە وراي ىسكە اسىرادى. ياعني ءار حالىق عاسىرلار بويى سىننان ءوتىپ، سۇرىپتالعان وزىق سالت – ءداستۇرىن جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە پايدالانىپ كەلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق-ج. توقايەۆ اتاپ وتكەندەي، ەلىمىز جيىرما جىلدان اسار – اسپاس از ۋاقىت ىشىندە ءوز دامۋىنىڭ بىرنەشە كەزەڭىن باستان كەشىردى: مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە ەگەمەندى مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسى قالانسا، ەكىنشى كەزەڭ قالىپتاسقان مەملەكەتكە جەتكىزگەن جول ىسپەتتى بولدى. مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى ماڭگىلىك ەلگە جول تارتاتىن ۇلى رەفورمالاردان باستالىپ وتىر.
سالت – ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ اتادان بالاعا قالىپ وتىراتىن مول مۇرا.
تۋعان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
اتا – باباڭ ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى،
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى،
اتا جولىن جالعاپتى، - دەمەكشى، بۇگىنگى توپتىق سايىسىمىزدى باستايمىز.
الدىمەن مىنا تۇستەردى تاڭدايىق. ال ەندى قىزىل تۇستەر وڭ جاققا، جاسىل تۇستەر سول جاققا وتىرايىق. بۇگىنگى سايىسىمىز توپتار اراسىندا وتىلەدى.
ءى توپ
ءىى توپ
1 - ءبولىم:
«ماقال – ءسوز اتاسى» كەزەڭىندە ءازىل سۇراققا ماقالمەن جاۋاپ بەرۋ.
1. جىلاندى ىنىنەن قالاي شىعارادى؟ (جىلى – جىلى سويلەسە، جىلان ىنىنەن شىعادى)
2. قار جانا ما؟ (قالاۋىن تاپسا، قار جاۋادى)
3. ينەمەن قۇدىق قازۋعا بولا ما؟ (وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي)
4. اپپاق قارعا بولا ما؟ (قارعا بالاسىن اپپاعىم دەيدى)
5. تاستىڭ جەڭىلى بولا ما؟ (كەرەك تاستىڭ اۋىرلىعى جوق)
6. ەلۋ قۇلاعى بار كىم؟ (ەل قۇلاعى ەلۋ)
7. تاۋىق ءتۇس كورە مە؟ (تاۋىقتىڭ تۇسىنە تارى كىرەدى)
8. بىلەتىنىڭ ءبىر توعىز،... (بىلمەيتىنىڭ توقسان توعىز)
9. وتتان دا ىستىق بولىپ تۇرعان نە؟ (وتان – وتتان دا ىستىق)
10. ادام دەنەسىندەگى قورقاق، باتىر مۇشەلەرى. (كوز – قورقاق، قول – باتىر)
11. كوردىم، كورمەدىم دەگەندەر نەشە ءسوز بولا الادى؟ (كوردىم دەگەن كوپ ءسوز، كورمەدىم دەگەن ءبىر ءسوز)
12. شاشۋ مەن جيناۋدىڭ قايسىسى وڭاي؟ (شاشۋ وڭاي، جيناۋ قيىن)
13. جامان اتتى، جامان جولداستى نەمەن الماستىرۋعا بولادى؟ (جامان اتتان اياعىڭ ارتىق، جامان جولداستان تاياعىڭ ارتىق).
14. ءبىر رەت ولۋگە بولادى نەمەسە مىڭ رەت ولۋگە دە بولادى. (باتىر ءبىر رەت ولەدى، قورقاق مىڭ رەت ولەدى)
15. ەل ءىشى قانداي بەسىك؟ (ەل ءىشى – التىن بەسىك)
2 – ءبولىم:
«مىقتى بولساڭ - تاۋىپ كور» (سۋرەتتەر ارقىلى تىيىم سوزدەر ايتۋ)
1. بەتىڭدى باسپا.
2. تىزەڭدى قۇشاقتاما.
3. وتىرىك جىلاما.
4. اققۋدى اتپا.
5. وتپەن ويناما.
6. ناندى جەرگە تاستاما، ۇستىنە باسقا زات قويما.
7. اقتى توكپە.
8. ورىنسىز كۇلمە.
9. قولىڭدى توبەڭە قويما.
10. ەتبەتىڭنەن جاتپا.
11. قولىڭدى ارتىڭا ۇستاما.
12. تۇندە كۇلدى شىعارما.
13. كۇلدى قولمەن شاشپا.
14. ەرنىڭدى شىعارما.
15. بالا بەتىنە ۇرلەمە.
16. داستارقاندى، تاماقتى باسپا.
17. كىسى مىنىنە كۇلمە، كەمتارعا كۇلمە.
18. مالدى، ىدىستى، تاماقتى تەپپە.
3 – ءبولىم:
«ءسوزدى – تاۋىپ كور» (بالاسى ءسوز ايتادى – اناسى تابادى، قۇلاعىندا قۇلاققاپ بولادى، ودان مۋزىكا ەستىلىپ تۇرادى)
مەكتەپ، بالا، وتان، ورىندىق، بالىق، اسپان، قارماق، تاقتا.
4 – ءبولىم: (اتا – انالار جاۋاپ بەرەدى)
«سالت – ءداستۇر – اسىل قازىنام» (داستۇرگە بايلانىستى سۇراقتار)
1. ءسۇيىنشى. قۋانىشتى حابار جەتكىزۋشى ادام «ءسۇيىنشى» دەپ كەلەدى. مۇندايدا ءۇي يەسى «قالاعانىڭدى ال» دەيدى نەمەسە وعان ريزا بولاتىنداي سىيلىق ۇسىنادى.
2. قوناقاسى. حالقىمىزدىڭ ەرەكشە قىمبات ءداستۇرى – قوناقجايلىلىق. ۇيىنە كەلگەن قوناقتى قۇرمەتپەن قارسى الىپ، مال سويىپ، قوناقاسىن بەرۋ – جومارتتىقتىڭ، ەلدىكتىڭ ۇلكەن بەلگىسى.
3. قول كەسەر. سوعىم سويۋشىلارعا ەتتەن بەرىلەتىن سىباعا.
4. سىباعا. قۇرمەتتى نەمەسە وزدەرىنىڭ جاقىن – جۋىعىنا ارناپ ساقتالعان كادەلى ەت مۇشەلەرى سىباعا دەپ اتالادى.
5. ەرۋلىك. باسقا جەردەن كوشىپ كەلگەن كورشىلەرگە سول جەردە بۇرىننان تۇراتىندار ەرۋلىك بەرەدى، ياعني قوناققا شاقىرادى.
6. ەنشى. بالالارى ەر جەتىپ ءۇي بولعاندا اتا – اناسى وعان دۇنيە – مۇلىك، مال بەرىپ، جەكە شىعارادى.
7. باستاڭعى. ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى جول ءجۇرىپ كەتكەندە اۋىل جاستارى سول ۇيگە جينالىپ، جولاۋشىلاردىڭ جولدارى بولسىن دەگەن نيەتپەن باس قوسىپ، ويىن – ساۋىق قۇرادى.
5 – ءبولىم: «سەرگىتۋ ويىنى»
«قايىق» جاتتىعۋى. وقۋشىلار مۇحيتتىڭ بەتىندە ءجۇزىپ كەلە جاتقانداي قوزعالادى. امان قالۋ ءۇشىن كەمەگە ارنالعان توپتى قالىپتاستىرۋ كەرەك. جۇرگىزۋشى كەز – كەلگەن ساندى ايتادى. ەگەر توپ سول ايتىلعان ساننان تۇرماسا سول توپ ويىننان شىعادى. ويىن ءبىر توپ قالعانشا جالعاسادى.
6 – ءبولىم: «قانشالىقتى بىلەمىن؟»
1 - توپ:
1. ق. ر. پرەزيدەنتى كىم؟
2. قازاقتىڭ ۇلى اقىنى؟
3. تۋدىڭ اۆتورى؟
4. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىن اتا؟
5. قازاقستان استاناسىن اتا؟
6. ابايدىڭ تابيعات ليريكاسىنا ارنالعان ولەڭدەرىن اتا؟
7. كوكجيەكتىڭ نەشە تۇسى بار؟
2 – توپ:
1. رامىزدەردى اتا؟
2. گيمننىڭ اۆتورلارىن اتا؟
3. كۇي اتاسى كىم؟
4. قازاقتىڭ باتىر قوس قارلىعاشى؟
5. ق. ر – نىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قاي ءتىل؟
6. ءۇش ءبيدى اتا؟
7. ءوزىڭ تۇراتىن اۋىل قالاي اتالادى؟
7 – ءبولىم. قۇرمەتتى وقۋشىلار، اتا – انالار بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ ماقساتى – زامان وزگەرسە دە ۇلتتىق سالت – ءداستۇرىمىزدىڭ كونەرمەيتىندىگىن ەسكە الىپ، ۇلتتىق مۇرانى قايتا جاڭعىرتۋ.
سونىمەن سالتىن سۇيگەن ءاربىر جاس ۇرپاق بولاشاقتا حالقىن سۇيەتىن، ەلىنە ادال قىزمەت ەتەتىن، ءتىلىنىڭ، سالت – ءداستۇرىنىڭ جاناشىرى بولاتىندىعىنا سەنىمدىمىن.
ەندەشە ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا، قۇرمەتتى وقۋشىلار!
قورىتىندىلاۋ – جەڭىمپازداردى ماراپاتتاۋ.
You Might Also Like
