اتالار مۇراسى – حالىق قازىناسى
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، بەكارىستان بي اۋىلى،
ءۇ. تۇكتىبايەۆ اتىنداعى №24 ورتا مەكتەپتىڭ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى قالييەۆا جادىرا
تاقىرىبى: اتالار مۇراسى – حالىق قازىناسى.
ماقساتى:
ا. بىلىمدىلىك: اتالاردان قالعان ۇلاعاتتى عيبرات الارلىق سوزدەردى بالالارعا ۇعىندىرۋ؛
ءا. تاربيەلىلىگى: اتالى سوزدەن ونەگە، ۇلگى الۋعا باۋلۋ.
ب. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى تاپقىر سويلەۋگە، اقىلدى، سالماقتى وي ايتۋعا ۇيرەتۋ.
جوسپار:
اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى.
اتا وسيەتى.
باتالى قۇل – ارىماس.
جاراسىپ تۇر ءداستۇرىم.
1 – جۇرگىزۋشى: «سالەم ءسوزدىڭ اناسى» دەمەكشى، ارمىسىزدار اعايىن!
2 – جۇرگىزۋشى: قادىرمەندى كوپشىلىك. بۇگىنگى «اتالار مۇراسى – حالىق قازىناسى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلىپسىزدەر!
1 – جۇرگىزۋشى: اتا بابالارىمىزدان بىزگە جەتكەن كوپتەگەن ۇلاعاتتى عيبرات الارلىق، تاماشا ءتالىم – تاربيە بەرەرلىك وسيەت سوزدەر وتە كوپ.
2 – جۇرگىزۋشى: ەندەشە، كۇندەلىكتى ومىردە اتا - اجەلەرىمىزدىڭ، اتا – انالارىمىزدىڭ ايتىپ وتىراتىن، «اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» بولىمىنە ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
جىگىت:
اتا! قول باستاۋ قيىن با،
جول باستاۋ قيىن با،
ءسوز باستاۋ قيىن با؟
قارت:ە، بالام!
قول باستاۋ قيىن ەمەس،
كوك نايزالى ەرىڭ بولسا،
جول باستاۋ قيىن ەمەس،
سونىڭنان ەرگەن ەلىڭ بولسا،
بارىنەن دە ءسوز باستاۋ قيىن.
تاۋىپ ايتساڭ، مەرەكە قىلادى.
تاپپاي ايتساڭ، كەلەكە قىلادى.
جىگىت:دۇرىس ايتاسىز، دۇرىس ايتاسىز.
قارت: ە،بالام!
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز،
وي تۇبىندە جاتادى.
تازا ءمىنسىز اسىل تاس،
سۋ تۇبىندە جاتادى.
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس،
جەل تولقىتسا شىعادى.
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز،
شەر تولقىتسا شىعادى.
قارت: ءسوز تۋرالى ۇلاعاتتى سوزدەر وتە كوپ
ءادىل تورە ەل باستار،
باتىر جىگىت جاۋ باستار.
اعا جىگىت قول باستار،
شەشەن ادام ءسوز باستار.
قۇستى جيساڭ،بۇركىت جي.
قىس تونىڭدى تۇلكى ەتەر.
ءبىر جاقسىمەن دوس بولساڭ،
ازباس – توزباس مۇلك ەتەر.
ءبىر جامانمەن دوس بولساڭ،
بۇكىل الاڭعا كۇلكى ەتەر.
قارت:ءيا، بالالارىم، ءسوز كەزەگىن تۇيىندەيتىن بولساق
اقىل – ادامدى ازدىرمايتىن ەم.
ءبىلىم – تاۋسىلمايتىن كەن.
ادامنىڭ باسشىسى - اقىل.
جەتەكشىسى – تالاپ.
شولعىنشىسى – وي.
جولداسى – كاسىپ.
قورعانى – سابىر.
قورعاۋشىسى – مىنەز بولۋى كەرەك.
1 – ءجۇر: اتالار مۇراسى – حالىق قازىناسىنىڭ ءبىرى دومبىرا.
2 – ءجۇر: حالىق ءانى. «ەركەم - اي»
1 – ءجۇر: ءاي، تاكاپپار، دۇنيە!
ماعان دا ءبىر قاراشى!
تانيمىسىڭ سەن مەنى،
مەن قازاقتىڭ بالاسى.
2 – جۇرگىزۋشى:
ىزەتىڭدى ينە ەتىپ
يمانىڭدى تۇيمە ەتىپ
يناباتتى كۇيمە ەتىپ،
ءجۇرشى بالام جاماندىقتى كۇيرەتىپ، - دەگەندەي ءبىز، ياعني ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، بابالارىمىزدىڭ مۇراسىن، حالقىمىزدىڭ جاقسى داستۇرلەرىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ، جالعاستىرىپ، جاماندىقتان اۋلاق، جانى تازا ەلجاندى ۇرپاق بولىپ وسەيىك.
1 – جۇرگىزۋشى: كورىنىس «اتا وسيەتى.» ەرتەگىسى.
جىگىت: اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا!
قارت: امانبىسىڭ، بالام!
بالام،باقىتتى بولۋ وڭاي ما؟
جىگىت:اتا،جارى جاقسى بولسا، باقىتى جانىندا
قارت:جوق، بالام! اقىل باسىڭدا بولسا، باقىت جانىڭدا بولادى.
اقىل ادامدى ازاتتان دا مازاقتان دا قۇتقارادى. ومىردە شىن باقىتتى بولام دەسەڭ اقىلدىلىقتى ۇيرەن، نە اقىلدى قىزىڭا ۇيلەن.
قارت: دۇرىس ايتاسىز، دۇرىس ايتاسىز!
بالام، ۇيدە كىم، ەلدە كىم ءقادىرلى؟
جىگىت: اتا، ۇيدە انا، ەلدە باستىق ءقادىرلى.
قارت: جوق، بالام ۇيدە قوناق، قارت، بالا ءقادىرلى. ەلدە حان، اكىم، ۇستاز ءقادىرلى. قوناقتى قادىرلەۋدى ءبارى بىلەدى. بالا – ءۇيدىڭ پاتشاسى، بالالى ءۇي بازار، بالاسىز ءۇي مازار دەگەن حالقىم.
قارت: بالام، ۇيدەگى التىن قازىق كىم؟
جىگىت: اتا، ۇيدەگى التىن قازىق بالا.
قارت: جوق، ۇيدەگى التىن قازىق – انا. انا اقىلدى بولسا، بالا دانا بولادى. انا تاربيەسى قىزعا، اكە تاربيەسى ۇلعا ۇلگى. انا – اقىلشىڭ، اكە – قامقورشىڭ، اعاڭ – قورعاۋشىڭ، ءىنىڭ – سۇيەنىشىڭ، قارىنداسىڭ – قاناتىڭ ەكەنىن ۇمىتپا. انانى سىيلاماعاننىڭ اقىلى كەم، اكەنى سىيلاماعاننىڭ جاقىنى كەم. انانىڭ مەيىرىمى كوزىندە، ىقىلاسى كوڭىلىندە، اقىلى سوزىندە بولادى بالام.
قارت: وي، قانداي كەرەمەت سوزدەر!
بالام، دوستىقتى نىعايتاتىن نە؟
جىگىت: اتا، دوستىق پەن جولداستىقتى ىنتىماق، بىرلىك، تەڭدىك، تۋىستىق، باۋىرمالدىق نىعايتادى.
قارت: دۇرىس، بالام سەنىڭ ايتقانىڭ دوستىق پەن جولداستىقتى دامىتادى. ەسىڭدە بولسىن، شىن دوستىق اقىلدىعا ءتان. ومىردە دوس بولۋدى ويلاساڭ «سالەمەتسىز بە؟»، «كەشىرىڭىز»، «راحمەت»، «ساۋ بولىڭىز»، «سالەم ايتىڭىز»، «رۇقسات پا» - دەگەن سوزدەردى شىن كوڭىلمەن ايتۋعا ۇيرەن.
سالەمدەسۋدى بىلگەن كەشىرە دە بىلەدى. ءجون ءسوز – كوڭىلدى وسىرەدى، ءجونسىز ءسوز – ءۇمىتىڭدى وشىرەدى.
جىگىت: راحمەت، اتا، ءسىزدىڭ عيبرات الارلىق سوزدەرىڭىزدى ەستە ساقتايمىن!
- ءيا بارلىعىمىز ساقتايمىز.
2 – جۇرگ: دومبىرا. حالىق ءانى «ەركەم - اي»
1 – جۇرگ: سالت – ءداستۇر حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ باستاۋى. ەلدىگىمىزدىڭ، ەگەمەندىگىمىزدىڭ ارقاسىندا قايتىپ ورالعان سالت –ءداستۇرىمىزدى تۇرمىستىق نەگىزدە قولدانىپ ءجۇرمىز. سونىڭ ىشىندە، باتا تۋرالى تۇسىنىك بەرمەكشىمىز.
باتالى قۇل – ارىماس،
باتاسىز قۇل – جارىماس.
باتامەنەن ەل كوگەرەدى
جاۋىنمەنەن جەر كوگەرەدى – دەيدى دانا حالقىمىز.
2 – جۇرگ: باتا حالىقتىڭ رۋحاني كۇش الاتىن قۇدىرەتتى سەنىم كۇشى. ول ەل سەنىمىن اقتايتىن ابزال ازاماتتارعا، تالانتى جاستارعا، كوپتىڭ جۇگىن كوتەرگەن، ادامدارعا، جاس سابيگە، نەمەسە ۇلكەندەر جاقسى ىسىنە ريزا بولعان جاعدايلاردا بەرىلەتىن ۇلى ادامدار مەن اقساقالداردىڭ اق تىلەگى، ءارى ومىرلىك جولداماسى.
باتانىڭ تۇرلەرى كوپ.
جاسۇلانعا باتا بەرۋ.
جىگىت: ءاۋمين!
قارت:
اتا ءسوزى دارىپ مول،
اق ۋىزعا ارىپ بول،
ابىلايداي الىپ بول،
شوقان سىندى جارىق بول،
ابايعا ۇقساپ ميلى بول،
قۇرمانعازىداي كۇيشى بول،
اقاندايىن سەرى بول،
قاجىمۇقانداي ەرى بول،
ساكەن سىندى سۇڭقار بول،
باعىڭ جانىپ ءاردايىم،
جاقسىلارعا جاقىن بول،
وسى ايتقانىم پەرىشتە، قۇلاعىڭا شالىنسىن.
بارىنەن دە قۇلىنىم،
امان بول، قالقام، امان بول!
ءاۋمين!
1 – جۇرگ:
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز.
2 – جۇرگ:
اتا سالتى ارداقتى،
ءاربىر ءسوزى سالماقتى.
سول سوزدەردى ۇقپاساڭ
تىستەرسىڭ ءبىر كۇن بارماقتى.
1 –جۇرگ:
ءتىلىم بار دا، قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى سالتىم بار.
كەڭ دالاداي جينالماعان شالعايى، - دەي كەلە، تاربيە ساعاتىمىزدى وسىمەن اياقتايمىز. قوش ساۋ بوپ تۇرىڭىزدار!
قازالى اۋدانى، بەكارىستان بي اۋىلى،
ءۇ. تۇكتىبايەۆ اتىنداعى №24 ورتا مەكتەپتىڭ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى قالييەۆا جادىرا
تاقىرىبى: اتالار مۇراسى – حالىق قازىناسى.
ماقساتى:
ا. بىلىمدىلىك: اتالاردان قالعان ۇلاعاتتى عيبرات الارلىق سوزدەردى بالالارعا ۇعىندىرۋ؛
ءا. تاربيەلىلىگى: اتالى سوزدەن ونەگە، ۇلگى الۋعا باۋلۋ.
ب. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى تاپقىر سويلەۋگە، اقىلدى، سالماقتى وي ايتۋعا ۇيرەتۋ.
جوسپار:
اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى.
اتا وسيەتى.
باتالى قۇل – ارىماس.
جاراسىپ تۇر ءداستۇرىم.
1 – جۇرگىزۋشى: «سالەم ءسوزدىڭ اناسى» دەمەكشى، ارمىسىزدار اعايىن!
2 – جۇرگىزۋشى: قادىرمەندى كوپشىلىك. بۇگىنگى «اتالار مۇراسى – حالىق قازىناسى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلىپسىزدەر!
1 – جۇرگىزۋشى: اتا بابالارىمىزدان بىزگە جەتكەن كوپتەگەن ۇلاعاتتى عيبرات الارلىق، تاماشا ءتالىم – تاربيە بەرەرلىك وسيەت سوزدەر وتە كوپ.
2 – جۇرگىزۋشى: ەندەشە، كۇندەلىكتى ومىردە اتا - اجەلەرىمىزدىڭ، اتا – انالارىمىزدىڭ ايتىپ وتىراتىن، «اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» بولىمىنە ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
جىگىت:
اتا! قول باستاۋ قيىن با،
جول باستاۋ قيىن با،
ءسوز باستاۋ قيىن با؟
قارت:ە، بالام!
قول باستاۋ قيىن ەمەس،
كوك نايزالى ەرىڭ بولسا،
جول باستاۋ قيىن ەمەس،
سونىڭنان ەرگەن ەلىڭ بولسا،
بارىنەن دە ءسوز باستاۋ قيىن.
تاۋىپ ايتساڭ، مەرەكە قىلادى.
تاپپاي ايتساڭ، كەلەكە قىلادى.
جىگىت:دۇرىس ايتاسىز، دۇرىس ايتاسىز.
قارت: ە،بالام!
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز،
وي تۇبىندە جاتادى.
تازا ءمىنسىز اسىل تاس،
سۋ تۇبىندە جاتادى.
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس،
جەل تولقىتسا شىعادى.
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز،
شەر تولقىتسا شىعادى.
قارت: ءسوز تۋرالى ۇلاعاتتى سوزدەر وتە كوپ
ءادىل تورە ەل باستار،
باتىر جىگىت جاۋ باستار.
اعا جىگىت قول باستار،
شەشەن ادام ءسوز باستار.
قۇستى جيساڭ،بۇركىت جي.
قىس تونىڭدى تۇلكى ەتەر.
ءبىر جاقسىمەن دوس بولساڭ،
ازباس – توزباس مۇلك ەتەر.
ءبىر جامانمەن دوس بولساڭ،
بۇكىل الاڭعا كۇلكى ەتەر.
قارت:ءيا، بالالارىم، ءسوز كەزەگىن تۇيىندەيتىن بولساق
اقىل – ادامدى ازدىرمايتىن ەم.
ءبىلىم – تاۋسىلمايتىن كەن.
ادامنىڭ باسشىسى - اقىل.
جەتەكشىسى – تالاپ.
شولعىنشىسى – وي.
جولداسى – كاسىپ.
قورعانى – سابىر.
قورعاۋشىسى – مىنەز بولۋى كەرەك.
1 – ءجۇر: اتالار مۇراسى – حالىق قازىناسىنىڭ ءبىرى دومبىرا.
2 – ءجۇر: حالىق ءانى. «ەركەم - اي»
1 – ءجۇر: ءاي، تاكاپپار، دۇنيە!
ماعان دا ءبىر قاراشى!
تانيمىسىڭ سەن مەنى،
مەن قازاقتىڭ بالاسى.
2 – جۇرگىزۋشى:
ىزەتىڭدى ينە ەتىپ
يمانىڭدى تۇيمە ەتىپ
يناباتتى كۇيمە ەتىپ،
ءجۇرشى بالام جاماندىقتى كۇيرەتىپ، - دەگەندەي ءبىز، ياعني ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، بابالارىمىزدىڭ مۇراسىن، حالقىمىزدىڭ جاقسى داستۇرلەرىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ، جالعاستىرىپ، جاماندىقتان اۋلاق، جانى تازا ەلجاندى ۇرپاق بولىپ وسەيىك.
1 – جۇرگىزۋشى: كورىنىس «اتا وسيەتى.» ەرتەگىسى.
جىگىت: اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا!
قارت: امانبىسىڭ، بالام!
بالام،باقىتتى بولۋ وڭاي ما؟
جىگىت:اتا،جارى جاقسى بولسا، باقىتى جانىندا
قارت:جوق، بالام! اقىل باسىڭدا بولسا، باقىت جانىڭدا بولادى.
اقىل ادامدى ازاتتان دا مازاقتان دا قۇتقارادى. ومىردە شىن باقىتتى بولام دەسەڭ اقىلدىلىقتى ۇيرەن، نە اقىلدى قىزىڭا ۇيلەن.
قارت: دۇرىس ايتاسىز، دۇرىس ايتاسىز!
بالام، ۇيدە كىم، ەلدە كىم ءقادىرلى؟
جىگىت: اتا، ۇيدە انا، ەلدە باستىق ءقادىرلى.
قارت: جوق، بالام ۇيدە قوناق، قارت، بالا ءقادىرلى. ەلدە حان، اكىم، ۇستاز ءقادىرلى. قوناقتى قادىرلەۋدى ءبارى بىلەدى. بالا – ءۇيدىڭ پاتشاسى، بالالى ءۇي بازار، بالاسىز ءۇي مازار دەگەن حالقىم.
قارت: بالام، ۇيدەگى التىن قازىق كىم؟
جىگىت: اتا، ۇيدەگى التىن قازىق بالا.
قارت: جوق، ۇيدەگى التىن قازىق – انا. انا اقىلدى بولسا، بالا دانا بولادى. انا تاربيەسى قىزعا، اكە تاربيەسى ۇلعا ۇلگى. انا – اقىلشىڭ، اكە – قامقورشىڭ، اعاڭ – قورعاۋشىڭ، ءىنىڭ – سۇيەنىشىڭ، قارىنداسىڭ – قاناتىڭ ەكەنىن ۇمىتپا. انانى سىيلاماعاننىڭ اقىلى كەم، اكەنى سىيلاماعاننىڭ جاقىنى كەم. انانىڭ مەيىرىمى كوزىندە، ىقىلاسى كوڭىلىندە، اقىلى سوزىندە بولادى بالام.
قارت: وي، قانداي كەرەمەت سوزدەر!
بالام، دوستىقتى نىعايتاتىن نە؟
جىگىت: اتا، دوستىق پەن جولداستىقتى ىنتىماق، بىرلىك، تەڭدىك، تۋىستىق، باۋىرمالدىق نىعايتادى.
قارت: دۇرىس، بالام سەنىڭ ايتقانىڭ دوستىق پەن جولداستىقتى دامىتادى. ەسىڭدە بولسىن، شىن دوستىق اقىلدىعا ءتان. ومىردە دوس بولۋدى ويلاساڭ «سالەمەتسىز بە؟»، «كەشىرىڭىز»، «راحمەت»، «ساۋ بولىڭىز»، «سالەم ايتىڭىز»، «رۇقسات پا» - دەگەن سوزدەردى شىن كوڭىلمەن ايتۋعا ۇيرەن.
سالەمدەسۋدى بىلگەن كەشىرە دە بىلەدى. ءجون ءسوز – كوڭىلدى وسىرەدى، ءجونسىز ءسوز – ءۇمىتىڭدى وشىرەدى.
جىگىت: راحمەت، اتا، ءسىزدىڭ عيبرات الارلىق سوزدەرىڭىزدى ەستە ساقتايمىن!
- ءيا بارلىعىمىز ساقتايمىز.
2 – جۇرگ: دومبىرا. حالىق ءانى «ەركەم - اي»
1 – جۇرگ: سالت – ءداستۇر حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ باستاۋى. ەلدىگىمىزدىڭ، ەگەمەندىگىمىزدىڭ ارقاسىندا قايتىپ ورالعان سالت –ءداستۇرىمىزدى تۇرمىستىق نەگىزدە قولدانىپ ءجۇرمىز. سونىڭ ىشىندە، باتا تۋرالى تۇسىنىك بەرمەكشىمىز.
باتالى قۇل – ارىماس،
باتاسىز قۇل – جارىماس.
باتامەنەن ەل كوگەرەدى
جاۋىنمەنەن جەر كوگەرەدى – دەيدى دانا حالقىمىز.
2 – جۇرگ: باتا حالىقتىڭ رۋحاني كۇش الاتىن قۇدىرەتتى سەنىم كۇشى. ول ەل سەنىمىن اقتايتىن ابزال ازاماتتارعا، تالانتى جاستارعا، كوپتىڭ جۇگىن كوتەرگەن، ادامدارعا، جاس سابيگە، نەمەسە ۇلكەندەر جاقسى ىسىنە ريزا بولعان جاعدايلاردا بەرىلەتىن ۇلى ادامدار مەن اقساقالداردىڭ اق تىلەگى، ءارى ومىرلىك جولداماسى.
باتانىڭ تۇرلەرى كوپ.
جاسۇلانعا باتا بەرۋ.
جىگىت: ءاۋمين!
قارت:
اتا ءسوزى دارىپ مول،
اق ۋىزعا ارىپ بول،
ابىلايداي الىپ بول،
شوقان سىندى جارىق بول،
ابايعا ۇقساپ ميلى بول،
قۇرمانعازىداي كۇيشى بول،
اقاندايىن سەرى بول،
قاجىمۇقانداي ەرى بول،
ساكەن سىندى سۇڭقار بول،
باعىڭ جانىپ ءاردايىم،
جاقسىلارعا جاقىن بول،
وسى ايتقانىم پەرىشتە، قۇلاعىڭا شالىنسىن.
بارىنەن دە قۇلىنىم،
امان بول، قالقام، امان بول!
ءاۋمين!
1 – جۇرگ:
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز.
2 – جۇرگ:
اتا سالتى ارداقتى،
ءاربىر ءسوزى سالماقتى.
سول سوزدەردى ۇقپاساڭ
تىستەرسىڭ ءبىر كۇن بارماقتى.
1 –جۇرگ:
ءتىلىم بار دا، قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى سالتىم بار.
كەڭ دالاداي جينالماعان شالعايى، - دەي كەلە، تاربيە ساعاتىمىزدى وسىمەن اياقتايمىز. قوش ساۋ بوپ تۇرىڭىزدار!
You Might Also Like
