اتموسفەرانىڭ قۇرامى جانە قۇرىلىسى
تاقىرىبى: اتموسفەرانىڭ قۇرامى جانە قۇرىلىسى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اتموسفەرا قاباتى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ونىڭ جەر قابىقتارى ىشىندەگى ەرەكشەلىگى تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ. اتموسفەرا قاباتتارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتا وتىرىپ، ونى زەرتتەۋ ماسەلەلەرىنە توقتالۋ
دامىتۋ: ءوز بەتىنشە ىزدەنىسپەن شىعارماشىلىق تۇرعىدا جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ. ءوز ويلارىن ەركىن دە ساۋاتتى، ناقتى جەتكىزۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: اتموسفەرانى زەرتتەۋ تاسىلدەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ونى قورعاۋ ماسەلەلەرىن قاراستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: 1. سۇراق - جاۋاپ.
2. اڭگىمە - ءدارىس.
3. ەرتەگى جەلىسىمەن سۇراق - جاۋاپ
4. قورىتىندىلاۋ. ەسسە جازۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قوسىمشا دەرەكتەر، وقۋلىق، دۇنيەجۇزى كارتاسى، سلاي، ارنايى پلاكاتتار، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، وقۋ قۇرالدارىن دايىنداتىپ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. سۇراق - جاۋاپ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. اڭگىمە - ءدارىس.
جاڭا ساباق اڭگىمە - ءدارىس بەرۋدەن باستالادى.
اتموسفەرا - جەردى قورشاپ تۇرعان گازدى قابىقشا. جەر بەتىندەگى بارلىق پروسەستەردىڭ ءجۇرۋىن قامتاماسىز ەتىپ، ادامزات تىرشىلىگىنىڭ بارلىق جاقتارىنا اسەر ەتەدى.
اۋانىڭ قاسيەتتەرى:
كوزگە كورىنبەيدى
ءتۇسسىز
ءدامسىز
ءيىسسىز
سىعىلادى
جىلۋدى ساقتايدى
وتتى جاعادى
اۋانىڭ گاز قۇرامى
تىرەك - سىزبامەن جۇمىس.
جەر بەتىنە ەڭ جاقىن قاباتى – تروپوسفەرا (گرەكشە تروپوس - بۇرىلىس، وزگەرىس). ول 10 - 12 كم بيىكتىكتە، ەكۆاتوردا 16 - 18 كم بيىكتىكتە ورنالاسقان. ونىڭ ۇلەسىنە بۇكىل اۋانىڭ 80 %- ى تيەسىلى. بۇل قاباتتا جاۋىن - شاشىن، بۇلتتار ءتۇزىلىپ، نايزاعاي، كۇن - كۇركىرەۋى جۇرەدى.
تروپوسفەرانىڭ جوعارعى جاعىندا 50 - 55 كم بيىكتىكتە – ستراتوسفەرا (گرەكشە ستراتۋم - قاباتتالعان) قاباتى ورنالاسقان. اتموسفەرالىق وزوننىڭ كوپ بولىگى بۇل قاباتتا جينالعان. ستراتوسفەرانىڭ جىلۋ پروسەستەرىنە ۇلكەن اسەر ەتەدى. ول كۇن رادياسياسىنىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەرىن سىڭىرەدى.
ستراتوسفەرادان 50 كم بيىكتىكتە مەزوسفەرا قاباتى ورنالاسقان. وندا تەمپەراتۋرا تومەندەپ، - 70 س گرادۋسقا دەيىن تۇسەدى.
تەرموسفەرا قاباتى 500 - 600 كم بيىكتىككە سوزىلىپ، تەمپەراتۋرا - 1600 س گرادۋسقا دەيىن جەتەدى. اتموسفەرا قاباتتارى بيىكتەگەنى سايىن اۋا سۇيىلىپ، قىسىم تومەندەيدى.
اتموسفەرالىق اۋانىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە:
1. فوتوسينتەز ءۇشىن كومىرتەگىنىڭ قوس وكسيدى جانە تىنىس الۋى ءۇشىن وتتەگىنىڭ كوزى.
2. ءتىرى ورگانيزمدەردى كوسموستىق ساۋلەلەردەن قورعاۋشى.
3. جەردە جىلۋدى ساقتاۋشى جانە كليماتتى رەتتەۋشى.
4. زات الماسۋدىڭ گاز ءتارىزدى ونىمدەرىن قابىلدايدى، سۋ بۋلارىن تاسىمالدايدى، بۇلت، جاۋىن - شاشىن تۇزىلەتىن جانە باسقا دا مەتەورولوگيالىق پروسەستەردىڭ جۇرەتىن ورنى؛
5. ۇشاتىن ورگانيزمدەر ءۇشىن تىرشىلىك ورتاسى جانە توپىراق قۇنارلىلىعىنا اسەر ەتۋشى رەتىندە قولدانىلادى.
اتموسفەرالىق اۋانىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە:
1. فوتوسينتەز ءۇشىن كومىرتەگىنىڭ قوس وكسيدى جانە تىنىس الۋى ءۇشىن وتتەگىنىڭ كوزى.
2. ءتىرى ورگانيزمدەردى كوسموستىق ساۋلەلەردەن قورعاۋشى.
3. جەردە جىلۋدى ساقتاۋشى جانە كليماتتى رەتتەۋشى.
4. زات الماسۋدىڭ گاز ءتارىزدى ونىمدەرىن قابىلدايدى، سۋ بۋلارىن تاسىمالدايدى، بۇلت، جاۋىن - شاشىن تۇزىلەتىن جانە باسقا دا مەتەورولوگيالىق پروسەستەردىڭ جۇرەتىن ورنى؛
5. ۇشاتىن ورگانيزمدەر ءۇشىن تىرشىلىك ورتاسى جانە توپىراق قۇنارلىلىعىنا اسەر ەتۋشى رەتىندە قولدانىلادى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
بەكىتۋ سۇراقتارى ەرتەگى جەلىسىمەن جۇرەدى.
V. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
اتموسفەرانى قورعاۋداعى سەنىڭ ۇلەسىڭ؟
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇيگە: اتموسفەرانىڭ قۇرامى، قۇرىلىسى. 78 بەت. 6 - تاپسىرما.
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اتموسفەرا قاباتى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ونىڭ جەر قابىقتارى ىشىندەگى ەرەكشەلىگى تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ. اتموسفەرا قاباتتارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتا وتىرىپ، ونى زەرتتەۋ ماسەلەلەرىنە توقتالۋ
دامىتۋ: ءوز بەتىنشە ىزدەنىسپەن شىعارماشىلىق تۇرعىدا جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ. ءوز ويلارىن ەركىن دە ساۋاتتى، ناقتى جەتكىزۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: اتموسفەرانى زەرتتەۋ تاسىلدەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ونى قورعاۋ ماسەلەلەرىن قاراستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: 1. سۇراق - جاۋاپ.
2. اڭگىمە - ءدارىس.
3. ەرتەگى جەلىسىمەن سۇراق - جاۋاپ
4. قورىتىندىلاۋ. ەسسە جازۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قوسىمشا دەرەكتەر، وقۋلىق، دۇنيەجۇزى كارتاسى، سلاي، ارنايى پلاكاتتار، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، وقۋ قۇرالدارىن دايىنداتىپ، زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. سۇراق - جاۋاپ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. اڭگىمە - ءدارىس.
جاڭا ساباق اڭگىمە - ءدارىس بەرۋدەن باستالادى.
اتموسفەرا - جەردى قورشاپ تۇرعان گازدى قابىقشا. جەر بەتىندەگى بارلىق پروسەستەردىڭ ءجۇرۋىن قامتاماسىز ەتىپ، ادامزات تىرشىلىگىنىڭ بارلىق جاقتارىنا اسەر ەتەدى.
اۋانىڭ قاسيەتتەرى:
كوزگە كورىنبەيدى
ءتۇسسىز
ءدامسىز
ءيىسسىز
سىعىلادى
جىلۋدى ساقتايدى
وتتى جاعادى
اۋانىڭ گاز قۇرامى
تىرەك - سىزبامەن جۇمىس.
جەر بەتىنە ەڭ جاقىن قاباتى – تروپوسفەرا (گرەكشە تروپوس - بۇرىلىس، وزگەرىس). ول 10 - 12 كم بيىكتىكتە، ەكۆاتوردا 16 - 18 كم بيىكتىكتە ورنالاسقان. ونىڭ ۇلەسىنە بۇكىل اۋانىڭ 80 %- ى تيەسىلى. بۇل قاباتتا جاۋىن - شاشىن، بۇلتتار ءتۇزىلىپ، نايزاعاي، كۇن - كۇركىرەۋى جۇرەدى.
تروپوسفەرانىڭ جوعارعى جاعىندا 50 - 55 كم بيىكتىكتە – ستراتوسفەرا (گرەكشە ستراتۋم - قاباتتالعان) قاباتى ورنالاسقان. اتموسفەرالىق وزوننىڭ كوپ بولىگى بۇل قاباتتا جينالعان. ستراتوسفەرانىڭ جىلۋ پروسەستەرىنە ۇلكەن اسەر ەتەدى. ول كۇن رادياسياسىنىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەرىن سىڭىرەدى.
ستراتوسفەرادان 50 كم بيىكتىكتە مەزوسفەرا قاباتى ورنالاسقان. وندا تەمپەراتۋرا تومەندەپ، - 70 س گرادۋسقا دەيىن تۇسەدى.
تەرموسفەرا قاباتى 500 - 600 كم بيىكتىككە سوزىلىپ، تەمپەراتۋرا - 1600 س گرادۋسقا دەيىن جەتەدى. اتموسفەرا قاباتتارى بيىكتەگەنى سايىن اۋا سۇيىلىپ، قىسىم تومەندەيدى.
اتموسفەرالىق اۋانىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە:
1. فوتوسينتەز ءۇشىن كومىرتەگىنىڭ قوس وكسيدى جانە تىنىس الۋى ءۇشىن وتتەگىنىڭ كوزى.
2. ءتىرى ورگانيزمدەردى كوسموستىق ساۋلەلەردەن قورعاۋشى.
3. جەردە جىلۋدى ساقتاۋشى جانە كليماتتى رەتتەۋشى.
4. زات الماسۋدىڭ گاز ءتارىزدى ونىمدەرىن قابىلدايدى، سۋ بۋلارىن تاسىمالدايدى، بۇلت، جاۋىن - شاشىن تۇزىلەتىن جانە باسقا دا مەتەورولوگيالىق پروسەستەردىڭ جۇرەتىن ورنى؛
5. ۇشاتىن ورگانيزمدەر ءۇشىن تىرشىلىك ورتاسى جانە توپىراق قۇنارلىلىعىنا اسەر ەتۋشى رەتىندە قولدانىلادى.
اتموسفەرالىق اۋانىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە:
1. فوتوسينتەز ءۇشىن كومىرتەگىنىڭ قوس وكسيدى جانە تىنىس الۋى ءۇشىن وتتەگىنىڭ كوزى.
2. ءتىرى ورگانيزمدەردى كوسموستىق ساۋلەلەردەن قورعاۋشى.
3. جەردە جىلۋدى ساقتاۋشى جانە كليماتتى رەتتەۋشى.
4. زات الماسۋدىڭ گاز ءتارىزدى ونىمدەرىن قابىلدايدى، سۋ بۋلارىن تاسىمالدايدى، بۇلت، جاۋىن - شاشىن تۇزىلەتىن جانە باسقا دا مەتەورولوگيالىق پروسەستەردىڭ جۇرەتىن ورنى؛
5. ۇشاتىن ورگانيزمدەر ءۇشىن تىرشىلىك ورتاسى جانە توپىراق قۇنارلىلىعىنا اسەر ەتۋشى رەتىندە قولدانىلادى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
بەكىتۋ سۇراقتارى ەرتەگى جەلىسىمەن جۇرەدى.
V. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
اتموسفەرانى قورعاۋداعى سەنىڭ ۇلەسىڭ؟
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇيگە: اتموسفەرانىڭ قۇرامى، قۇرىلىسى. 78 بەت. 6 - تاپسىرما.
You Might Also Like
-
(باستاۋىش سىنىپتارعا ارنالعان اشىق تاربيە ساعاتى)
