گلوبۋستان كارتاعا كوشۋ
تاقىرىبى: گلوبۋستان كارتاعا كوشۋ
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: گەوگرافيالىق ەندىك، بويلىق، كوورديناتالىق تور دەگەن تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋ. گەوگرافيالىق كوورديناتتاردى انىقتاۋ جولدارىن، ءادىس - تاسىلدەرىن ۇيرەتۋ. گلوبۋس، ونىڭ ماڭىزى مەن گلوبۋستان كارتاعا كوشىرۋ تاسىلدەرى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ينتەربەلسەندى تاقتامەن، گلوبۋسپەن جۇمىس ىستەۋدى دامىتۋ.
تاربيەلىك: گەوگرافيا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، گەوگرافيالىق مادەنيەتكە تارتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتى جۇرگىزۋ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ينتەربەلسەندى تاقتا، گلوبۋس، دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، تاقتا، بور، ەلەكتروندى وقۋلىق، سلايد.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (2 مين)
وقۋشىلارمەن امانداسۋ. تۇگەندەۋ. ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (10 مين)
سيدنەي - 34 و. ە. 151 ش. ب.
ۆاشينگتون - 39 س. ە. 77 ب. ب.
ريە - دە – جانەيرو - 23 و. ە. 44 ب. ب.
سۇراق - جاۋاپ.
1. گلوبۋس دەگەنىمىز نە؟
2. گەوگرافيالىق بويلىق دەگەنىمىز نە؟
3. گەوگرافيالىق ەندىك دەگەنىمىز نە؟
4. گەوگرافيالىق كوورديناتا دەگەنىمىز نە؟
5. قاي مەريديان باستاپقى مەريديان دەپ اتالادى؟
6. گلوبۋستا بويلىقتار قايدا جازىلادى؟
7. گلوبۋستان اراقاشىقتىقتى قالاي ولشەيمىز؟
8. گلوبۋستىڭ ماسشتابى 1: 93 000000. بۇل قانداي ماسشتاب ءتۇرى؟ وسى ماسشتابتى اتاۋلى ماسشتابقا اينالدىر.
9. «28 قاڭتار. 1820جىل. 70 و. ە. 20 ب. ب. كەمەنىڭ ەكى جاعىنان جەر كورىندى»- دەپ جازدى م. پ. لازەروۆ. بۇل قاي جەر؟
ءىىى. جاڭا ساباق. (13 مين)
وتكەن تاقىرىپتا گلوبۋس جەردىڭ ءدال ۇلگىسى ەكەندىگىن بىلدىڭدەر. وندا ماتەريكتەر، ارالدار، تۇبەكتەر جانە جەر بەتىندەگى باسقا دا نىسانداردىڭ ءپىشىنى مەن مولشەرى اينىماستان بەينەلەيتىندىگىنە كوزدەرىڭ جەتتى. ءبىراق جەر بەتىن ەگجەي - تەگجەي ءتۇسىرۋ ءۇشىن وتە ۇلكەن گلوبۋس جاساۋعا تۋرا كەلەدى. ماسەلەن، جەر بەتىن 1 سم - 10 كم (1: 1000000) ماسشتابتا بەينەلەۋ ءۇشىن كولدەنەڭى 6 مەتردەن استام گلوبۋس جاساۋ كەرەك بولار ەدى. ارينە ونداي گلوبۋس پايدالانۋعا ىڭعايسىز. سوندىقتاندا جەر بەتىندەگى زاتتار مەن قۇبىلىستاردى مەيىلىنشە تولىق كورسەتۋ ءۇشىن ونىڭ جازىقتىقتاعى سىزباسى – كارتا جاسالادى. كارتانىڭ باستى ارتىقشىلىعى - ونىڭ جەر بەتىن تۇگەلدەي نەمەسە جەكە بولىكتەرگە ءبولىپ، ءىرى ماسشتابتى بەينەلەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىندىگى. ءبىراق قانداي جاعدايدا دا شاردىڭ بەتىنە جازىقتىقتى ءتۇسىرىپ بەينەلەگەندە ەرىكسىز اۋىتقۋشىلىق پايدا بولادى.
30 - سۋرەت. گلوبۋس تىلىمدەرىن ەكۆاتور بويىمەن ءتۇيىستىرۋ
31 - سۋرەت. گلوبۋس تىلىمدەرىن پاراللەل باعىتىندا سوزۋ ارقىلى الىنعان
دۇنيە ءجۇزى كارتاسى
2. عالىمدار جارتى شارلاردىڭ، ءبىرتۇتاس دۇنيە ءجۇزىنىڭ، جەكە ماتەريكتەردىڭ، مەملەكەتتەردىڭ، جەر بەتىنىڭ شاعىن بولىكتەرىنىڭ كارتاسىن جاساۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەرىن ويلاپ تاپقان. بۇل ادىستەر بارىنەن بۇرىن مەريديان جانە پاراللەل سىزىقتارىن كەسكىندەۋدەن ايقىن كورىنەدى.
مەريديان بويىنشا تىلىمدەردىڭ قۇراستىرىلعان دۇنيە ءجۇزى كارتاسىندا مەريدياندار – ءوزارا تەڭ، ءتۇزۋ سىزىقتار. پاراللەلدەر ولارعا كەسە - كولدەنەڭ ءتۇزۋ سىزىقتار تۇرىندە جۇرگىزىلگەن. ولاردىڭ ۇزىندىقتارى ەكۆاتوردان پوليۋستەرگە قاراي گلوبۋستاعىداي قىسقارا بەرمەيدى.، ءبىر - بىرىمەن تەڭ قالپىن ساقتاعان. (بۇل نەنى كورسەتەدى؟)
كارتادا مەريديانداردىڭ شەتىنە – بويلىق، پاراللەلدەردىڭ شەتىنە ەندىك جازىلىپ قويىلادى. جارتى شارلار كارتاسىندا بويلىق مەريديانداردىڭ ەكۆاتورمەن قيىلىسقان جەرىندە جازىلادى.
گلوبۋستىڭ جانە كارتالاردىڭ ءون بويىندا مەريدياندار مەن پاراللەلدەر تۇراقتى تۇردە بەلگىلى ءبىر گرادۋس سايىن جۇرگىزىلەدى. سوندىقتان مەريدياندار مەن پاراللەل سىزىقتارىنىڭ قيىلىسۋىنان پايدا بولعان تور گرادۋس تورى دەپ اتايدى.
گرادۋس تورىن پايدالانىپ، كارتاداعى نۇكتەنىڭ گەوگرافيالىق كوورديناتالارىن انىقتايدى.
32 - سۋرەت. ءتۇرلى كارتالارداعى گرادۋس تورىنىڭ بولىكتەرى.
سەرگىتۋ ءساتى. «ەڭ، ەڭ، ەڭ»
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. (10 مين)
1 – سۇراق.
35°و. ە. پەن 59 °ب. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
بۋەينوس-ايرەس قالاسى. تاپسىرماسى: گلوبۋس پەن كارتانىڭ ايىرماشىلىعى؟
2 – سۇراق. 42°س. ە. پەن 74 °ب. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
نيۋ-يورك قالاسى. تاپسىرماسى: كارتانىڭ باستى ارتىقشىلىعى؟
3 – سۇراق. 29°س. ە. پەن 28 °ش. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
كاير. تاپسىرماسى: گرادۋستىق تور دەگەنىمىز نە؟
4 – سۇراق. 51 °س. ە. پەن 71 °ش. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
استانا. تاپسىرماسى: قاي گرادۋستىق تور دۇنيە ءجۇزىنىڭ كارتاسىنا ساي كەلەدى؟
5 – سۇراق. 50°س. ە. پەن 57 °ش. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
اقتوبە. تاپسىرماسى: قاي گرادۋستىق تور جارتى شارلار كارتاسىنا ساي كەلەدى؟
6 – سۇراق. 44°س. ە. پەن 52 °ش. ب - تا ورنالاسقان ەلدى مەكەن؟
شەتپە. تاپسىرماسى: قاي گرادۋستىق تور قازاقستان كارتاسىنا ساي كەلەدى؟
V. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ. (9 مين)
وقۋشىلاردى ساباققا قاتىسۋلارىنا، تاپسىرمالاردى ورىنداۋلارىنا قاراي، جاۋاپتارىنىڭ دۇرىستىعىنا قاراي 5 بالدىق شكالامەن باعالايدى.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. (1 مين)
§12. گلوبۋستان كارتاعا كوشۋ. 5 تاپسىرما.
ساۋ بولىڭىزدار!
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: گەوگرافيالىق ەندىك، بويلىق، كوورديناتالىق تور دەگەن تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋ. گەوگرافيالىق كوورديناتتاردى انىقتاۋ جولدارىن، ءادىس - تاسىلدەرىن ۇيرەتۋ. گلوبۋس، ونىڭ ماڭىزى مەن گلوبۋستان كارتاعا كوشىرۋ تاسىلدەرى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ينتەربەلسەندى تاقتامەن، گلوبۋسپەن جۇمىس ىستەۋدى دامىتۋ.
تاربيەلىك: گەوگرافيا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، گەوگرافيالىق مادەنيەتكە تارتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتى جۇرگىزۋ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ينتەربەلسەندى تاقتا، گلوبۋس، دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، تاقتا، بور، ەلەكتروندى وقۋلىق، سلايد.
ساباقتىڭ كەزەڭدەرى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (2 مين)
وقۋشىلارمەن امانداسۋ. تۇگەندەۋ. ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (10 مين)
سيدنەي - 34 و. ە. 151 ش. ب.
ۆاشينگتون - 39 س. ە. 77 ب. ب.
ريە - دە – جانەيرو - 23 و. ە. 44 ب. ب.
سۇراق - جاۋاپ.
1. گلوبۋس دەگەنىمىز نە؟
2. گەوگرافيالىق بويلىق دەگەنىمىز نە؟
3. گەوگرافيالىق ەندىك دەگەنىمىز نە؟
4. گەوگرافيالىق كوورديناتا دەگەنىمىز نە؟
5. قاي مەريديان باستاپقى مەريديان دەپ اتالادى؟
6. گلوبۋستا بويلىقتار قايدا جازىلادى؟
7. گلوبۋستان اراقاشىقتىقتى قالاي ولشەيمىز؟
8. گلوبۋستىڭ ماسشتابى 1: 93 000000. بۇل قانداي ماسشتاب ءتۇرى؟ وسى ماسشتابتى اتاۋلى ماسشتابقا اينالدىر.
9. «28 قاڭتار. 1820جىل. 70 و. ە. 20 ب. ب. كەمەنىڭ ەكى جاعىنان جەر كورىندى»- دەپ جازدى م. پ. لازەروۆ. بۇل قاي جەر؟
ءىىى. جاڭا ساباق. (13 مين)
وتكەن تاقىرىپتا گلوبۋس جەردىڭ ءدال ۇلگىسى ەكەندىگىن بىلدىڭدەر. وندا ماتەريكتەر، ارالدار، تۇبەكتەر جانە جەر بەتىندەگى باسقا دا نىسانداردىڭ ءپىشىنى مەن مولشەرى اينىماستان بەينەلەيتىندىگىنە كوزدەرىڭ جەتتى. ءبىراق جەر بەتىن ەگجەي - تەگجەي ءتۇسىرۋ ءۇشىن وتە ۇلكەن گلوبۋس جاساۋعا تۋرا كەلەدى. ماسەلەن، جەر بەتىن 1 سم - 10 كم (1: 1000000) ماسشتابتا بەينەلەۋ ءۇشىن كولدەنەڭى 6 مەتردەن استام گلوبۋس جاساۋ كەرەك بولار ەدى. ارينە ونداي گلوبۋس پايدالانۋعا ىڭعايسىز. سوندىقتاندا جەر بەتىندەگى زاتتار مەن قۇبىلىستاردى مەيىلىنشە تولىق كورسەتۋ ءۇشىن ونىڭ جازىقتىقتاعى سىزباسى – كارتا جاسالادى. كارتانىڭ باستى ارتىقشىلىعى - ونىڭ جەر بەتىن تۇگەلدەي نەمەسە جەكە بولىكتەرگە ءبولىپ، ءىرى ماسشتابتى بەينەلەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىندىگى. ءبىراق قانداي جاعدايدا دا شاردىڭ بەتىنە جازىقتىقتى ءتۇسىرىپ بەينەلەگەندە ەرىكسىز اۋىتقۋشىلىق پايدا بولادى.
30 - سۋرەت. گلوبۋس تىلىمدەرىن ەكۆاتور بويىمەن ءتۇيىستىرۋ
31 - سۋرەت. گلوبۋس تىلىمدەرىن پاراللەل باعىتىندا سوزۋ ارقىلى الىنعان
دۇنيە ءجۇزى كارتاسى
2. عالىمدار جارتى شارلاردىڭ، ءبىرتۇتاس دۇنيە ءجۇزىنىڭ، جەكە ماتەريكتەردىڭ، مەملەكەتتەردىڭ، جەر بەتىنىڭ شاعىن بولىكتەرىنىڭ كارتاسىن جاساۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەرىن ويلاپ تاپقان. بۇل ادىستەر بارىنەن بۇرىن مەريديان جانە پاراللەل سىزىقتارىن كەسكىندەۋدەن ايقىن كورىنەدى.
مەريديان بويىنشا تىلىمدەردىڭ قۇراستىرىلعان دۇنيە ءجۇزى كارتاسىندا مەريدياندار – ءوزارا تەڭ، ءتۇزۋ سىزىقتار. پاراللەلدەر ولارعا كەسە - كولدەنەڭ ءتۇزۋ سىزىقتار تۇرىندە جۇرگىزىلگەن. ولاردىڭ ۇزىندىقتارى ەكۆاتوردان پوليۋستەرگە قاراي گلوبۋستاعىداي قىسقارا بەرمەيدى.، ءبىر - بىرىمەن تەڭ قالپىن ساقتاعان. (بۇل نەنى كورسەتەدى؟)
كارتادا مەريديانداردىڭ شەتىنە – بويلىق، پاراللەلدەردىڭ شەتىنە ەندىك جازىلىپ قويىلادى. جارتى شارلار كارتاسىندا بويلىق مەريديانداردىڭ ەكۆاتورمەن قيىلىسقان جەرىندە جازىلادى.
گلوبۋستىڭ جانە كارتالاردىڭ ءون بويىندا مەريدياندار مەن پاراللەلدەر تۇراقتى تۇردە بەلگىلى ءبىر گرادۋس سايىن جۇرگىزىلەدى. سوندىقتان مەريدياندار مەن پاراللەل سىزىقتارىنىڭ قيىلىسۋىنان پايدا بولعان تور گرادۋس تورى دەپ اتايدى.
گرادۋس تورىن پايدالانىپ، كارتاداعى نۇكتەنىڭ گەوگرافيالىق كوورديناتالارىن انىقتايدى.
32 - سۋرەت. ءتۇرلى كارتالارداعى گرادۋس تورىنىڭ بولىكتەرى.
سەرگىتۋ ءساتى. «ەڭ، ەڭ، ەڭ»
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. (10 مين)
1 – سۇراق.
35°و. ە. پەن 59 °ب. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
بۋەينوس-ايرەس قالاسى. تاپسىرماسى: گلوبۋس پەن كارتانىڭ ايىرماشىلىعى؟
2 – سۇراق. 42°س. ە. پەن 74 °ب. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
نيۋ-يورك قالاسى. تاپسىرماسى: كارتانىڭ باستى ارتىقشىلىعى؟
3 – سۇراق. 29°س. ە. پەن 28 °ش. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
كاير. تاپسىرماسى: گرادۋستىق تور دەگەنىمىز نە؟
4 – سۇراق. 51 °س. ە. پەن 71 °ش. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
استانا. تاپسىرماسى: قاي گرادۋستىق تور دۇنيە ءجۇزىنىڭ كارتاسىنا ساي كەلەدى؟
5 – سۇراق. 50°س. ە. پەن 57 °ش. ب - تا ورنالاسقان قالانى تابىڭدار؟
اقتوبە. تاپسىرماسى: قاي گرادۋستىق تور جارتى شارلار كارتاسىنا ساي كەلەدى؟
6 – سۇراق. 44°س. ە. پەن 52 °ش. ب - تا ورنالاسقان ەلدى مەكەن؟
شەتپە. تاپسىرماسى: قاي گرادۋستىق تور قازاقستان كارتاسىنا ساي كەلەدى؟
V. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ. (9 مين)
وقۋشىلاردى ساباققا قاتىسۋلارىنا، تاپسىرمالاردى ورىنداۋلارىنا قاراي، جاۋاپتارىنىڭ دۇرىستىعىنا قاراي 5 بالدىق شكالامەن باعالايدى.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. (1 مين)
§12. گلوبۋستان كارتاعا كوشۋ. 5 تاپسىرما.
ساۋ بولىڭىزدار!
You Might Also Like
