اۋىل مەكتەبى
(پەسا)
ءبىر پەردەلى پەسا
قاتىسۋشىلار:
زەينەپ.
مارجان.
مارەش.
ءمۇعالىم.
ءدارىباي.
جاناي.
مەكتەپ ءۇيى. ۇزىن تاقتايدان ىستەلگەن ەكى-ۇش قاتار وتىرعىشتار تۇر. ورتاعا تامان ءمۇعالىم ۇستەلى مەن ورىندىعى، ۇستىندە كىتاپ، قاعازى؛ ءۇيدىڭ كەرەگەسىندە لەنين سۋرەتى، كەسپە ءالىپبي، ساۋاتسىزدىقتى جويۋ قوعامىنىڭ ۇگىت سۋرەتى؛ ۇيدە: زەينەپ، مارجان، مارەش.
ءبىرىنشى كورىنىس
ەسىكتەن جاستاۋ ءۇش ايەل كىرىپ وتىرادى.
زەينەپ. بايعۇس-اۋ، مولداسى قايدا؟
مارجان (كۇلىمدەپ). جاس بوزبالا عوي، قىدىرىپ جۇرگەن شىعار.
زەينەپ. بوزبالا بولىپ... قايدا بارادى دەيسىڭ.
مارجان. باراتىن جەر تابا الماي وتىر ما: جاس كەلىنشەكتەر، بويجەتكەن قىزدار بار. سىلقىم شەشەيدىڭ قىزى وسى مولدانى ماقتاپ، اۋزىنان تاستاماي-اق وتىرادى عوي.
زەينەپ. ءاي قويشى، سەن داعى ءسوز ەمەستى ايتادى ەكەنسىڭ. سولارعا اينالىپ قارايدى دەيسىڭ بە... بۇل مولدانىڭ ءوزى قىز مىنەزدى – ۇيالشاق جىگىت. ونداي-مۇندايمەن جۇمىسى دا شامالى شىعار... تۇنەۋگۇنى بار عوي، بياعالارىڭ «ەتىگىمدى جامايمىن، تارامىس ەسىپ بەر» دەگەن سوڭ، كەسىر قارانىڭ قاراساننان ولەتىن الا سيىرىنىڭ قاتقان تارامىسىن توقپاقتاپ ايىرا الماي وتىر ەدىم، وسى مولدا كەلىپ، بياعالارىڭدى سۇرادى. «ءقازىر كەلەر، وتىرىڭىز»، – دەپ، وتىرعىزدىم. سوسىن ەشتەڭە ويىمدا جوق: «بوزبالاسىز عوي، مىنا تارامىستى ايىرىپ بەرەسىز بە؟» – دەپ ەدىم، تومەن قاراپ قىپ-قىزىل بولىپ كەتتى. نەگە ۇيالعانىن بىلمەي ءوزىم جامان قىزاردىم...
مارجان. ساعان كوڭىلى كەتىپ جۇرگەن عوي.
زەينەپ (اشۋلانىپ). سەندەر وسىنداي سوزدەرىڭدى قويساڭدار ەكەن! ناقاقتان بىرەۋدى-بىرەۋگە تاڭۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ جۇرتتىڭ انىق ءىسىن بىلسەك تە، ەشكىمگە ايتپاي-اق جۇرەمىز عوي.
مارجان. ايتپاعانىڭ تۇنەۋگى مە، «مالقامبايمەن سىبىرلاسىپ تۇر ەكەن...» – دەپ، مەنى كارىمگە جامانداپسىڭ عوي.
زەينەپ (جاعاسىن ۇستاپ). استاپىرالداي، ءتىپتى... اۋزىمنان شىقپاعان ءسوز عوي! بۇل جۇرت نە بولىپ كەتەر ەكەن!
مارەش (زەينەپكە). شەشەي-اۋ، جۇرت بۇلىنگەن عوي، وسى ءبىزدىڭ وقىعانىمىزدىڭ ءوزىن نەشە ساققا جۇگىرتەتىن كورىنەدى عوي.
زەينەپ. ە، ءبىز نەعىپپىز؟
مارەش. قايدان بىلەيىن، ايتەۋىر، جىپىلداق شەشەي كورگەن سايىن: «مولدا كەلىن، امانسىڭ با؟»–دەپ مىسقىلدايدى دا جۇرەدى. كەشە سۋاتتىڭ باسىندا دارىلداق بياعالاردى قاتىنى بار، ماستەن ەنەم بار – ءبارى ءسوز قىلىپ تۇر ەكەن. ماستەن ەنەم ماعان قاراپ: «ەنەڭ ءتاۋىر ادام ەدى. ولەرىندە – باس-كوز بولىڭدار دەپ كەتىپ ەدى. جاستار ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى الا ما... مىنا كەلىندەردىڭ بايىن دەگەنىنە كوندىرىپ الىپ، بىلگەنىن ىستەپ تىمىرايىپ جۇرگەنىن كورمەيسىڭ بە؟!» – دەپ ءبىرتالاي ءسوز ايتتى.
زەينەپ. سەن نە دەدىڭ؟
مارەش. ۇندەگەم جوق.
مارجان. ماستەن ەنەڭ سەن دەيدى اينالدىرادى عوي.
مارەش. قوي، شىراعىم، كەشە ادۋىنعا وزىڭدە قارسى كەلە العان جوقسىڭ عوي.
زەينەپ. جۇرتتىڭ اڭگىمەسىنىڭ كەرەگى جوق. وقىپ جۇرگەن جالعىز ءبىز ەمەس، بي اتام اۋلىنىڭ قاتىندارى دا وقىپ ءجۇر دەيدى. وقۋ ايىپ بولسا، ساقالى بەلىنە تۇسكەن تاۋباي نەگە وقيدى؟ دۇنيەدە كەم جارالعان جالعىز ايەل مە ەكەن. ەشكىمنەن دە قايمىقپاي وقي بەرۋ كەرەك! ەڭ بولماسا، تۇركى تانىپ قالساق، ساۋقىمنىڭ قىزى قۇساپ ولەڭ كىتاپ وقىپ وتىرارمىز.
مارەش. سەن سۇيدەيسىڭ عوي، ءبىراق الگى ۇيدەگى قازايىنىمىز: «وقىپ سەن نە بولماقشى ەدىڭ؟» – دەپ كەيدە جەر-جەبىرىمە جەتەدى.
مارجان. سەنىڭ بايىڭدا ءبىر سۋدىر. تۇنەۋگۇنى وسىندا جيىلىس بولعاندا: «قاتىنداردى وقىتۋ كەرەك! الدىمەن ءوزىم جىبەرەمىن قاتىنىمدى»، – دەپ كوپىرگەنى قايدا؟!. (تەرەزەدەن ءوتىپ بارا جاتىپ، بىرەۋدىڭ ايقايلاپ ايتقان ولەڭى ەستىلەدى، بۇلار تىڭداي قالادى.)
تورىشام شابا المايدى تەرلەگەندە،
بەۋ، قالقام، الاڭسىزبىن سەن دەگەندە،
الىستان ءان شىرقايمىن، زارلانامىن
كوپ ايدان ديدارىڭدى كورمەگەنگە...
مارەش. مىنا شەشەيدىڭ ولەڭىن ۇيرەنىپ الىپتى.
زەينەپ. قوي، شىراعىم، وڭ جاقتا جۇرگەندە ءوزىڭنىڭ ايتقان ولەڭىڭ بولار.
مارجان. زەينەپ! سەن «وڭ جاقتا جۇرگەندە شىعارعان ولەڭىم ەدى» دەپ ءبىر ولەڭ ايتۋشى ەدىڭ عوي، سونىڭدى ايتىپ جىبەرشى!
مارەش. شەشەي، ايتىپ جىبەرشى!
زەينەپ. قوي، ويباي. بىرەۋ كەلىپ قالىپ جۇرەر.
مارجان. مارەش. ەشكىمدە كەلمەيدى.
زەينەپ (كىشكەنە ويلانىپ وتىرىپ ءان سالادى):
...كامشات بەرىك باسىندا ۇكى تاققان،
كەزىن اڭداپ ادەيى ەلدىڭ جاتقان،
قاراڭعىدا ىممەنەن سىر تارتىسىپ،
كىم سەزۋشى ەد، ءتۇن تۇگىل، تاڭدى اتقان...
مارجان. ويباي، تەرەزەدەن بىرەۋ ءوتتى، مولدا شىعار.
مارەش. بەتىم-اۋ، كەشەگى ۇيرەتكەنىن سۇراسا، نە دەيمىز؟
مارجان. سۇراسا، ايتپايتىن نەسى بار، «ات، اربا، شانا، سوقا» دەپ سوعا بەرەمىز.
زەينەپ. قوي، ولاي ايتۋعا بولمايدى.
مارجان. ەندى قالاي ايتايىق، «كىتاپ جوق» دەپ قولىمىزعا دىم بەرمەيدى. مىنا كەرەگەدەگى جازۋعا مويىن سوزىپ تۇرعانىمىز.
مارەش. ايتتى-ايتپادى، بىزگە كىتاپ نەگە بەرمەيدى ەكەن؟
زەينەپ. شىعۋى ازعانتاي دەيدى عوي.
مارەش. بىزگە دەگەندە ءبارى دە قۇريدى.
ەكىنشى كورىنىس
ەسىك اشىلىپ، ءدارىباي كەلىپ كىرەدى، ايەلدەر شوشىپ ورىندارىنان تۇرىپ، بەتتەرىن باسىپ، ءيىلىپ سالەم قىلادى.
ءدارىباي (باجىرايىپ قاراپ، مىسقىلداپ). كوپ جاساڭدار!.. ساباققا كەلىپ پە ەدىڭدەر؟! ابدەن جارايدى، وقي قويىندار. مولدا بولىپ شىققاندارىڭ جاقسى. (ايەلدەر ءبىرىن-بىرى تاسالاپ، شىعا جونەلەدى.) كوردىڭدەر مە، ىلعي بەتىمەن كەتكەندەردىڭ ءىسىن؟ بۇلار وقىپ نە بولماقشى ەكەن؟!. ءاي، بۇزىلعان زامان- اي!.. كورمەگەندى كورسەتتىڭ-اۋ؟! وسى ءمۇعالىم دە ءبىر جاعىنان ەلدى ءبۇلدىرىپ بولدى. (جان-جاعىنا الاڭداپ قارايدى. كەرەگەدە ءىلۋلى كەسپە ءالىپبي كورەدى.) مىنا بىرەۋى دۇعالىق پا ەكەن. ابدەن سوپىنىڭ ۇيىندە وسىنداي جازۋلار بولۋشى ەدى. (لەنين سۋرەتىنە كوزى ءتۇسىپ كەتىپ، تۇرىپ بارىپ ۇڭىلەدى.) جانىم-اۋ، مىناسى نەسى؟ ءوزى ورىس قوي. ءاي، اۋليەلىگىم بار عوي: شوقىنعان دەپ ەدىم عوي، تۇپ-تۋرا كەلگەنىن كوردىڭ بە؟! (ورنىنا وتىرىپ.) بۇل قۇدايدىڭ قىرسىعى قايدان تاپ كەلەدى دەرىڭ بار ما؟ اتتەڭ بۇرىنعى كۇيىم جوق، ايتپەسە، زامانىم بارىندا مۇنداي شي اياقتاردى ەل ماڭىنان جۇرگىزەر مە ەدىم! جۇرتتىڭ ءوزى ميعۇلا بولىپ كەتكەن عوي دەيمىن: كەشە قۇدايبەرگەندى شاقىرتىپ الىپ ايتتىم: «كەلىندەردى ازدىرىپ جۇرەر. باياعىدان بەرى ايەلدى وقىتپاي دا ەل بولىپ ءجۇر ەدىك قوي، قويعىزىڭدار...» – دەپ. ول سورلى دا قاي ءبىر ەل بيلەر، جۇرتقا ءسوزى ءوتىمدى بولعان ادام؛ «جارايدى، ىستەيىن»، –دەگەن بولىپ كەتتى. مەنىڭ ايتقانىمدى ىستەمەيمىن دەمەيدى. ءبىراق كوبىنە ءتىلىن الدىرا المايدى... انا ءبىر جامان نەمەنى باۋلىپ اۋىلناي قىلىپ ەدىم. اكەسى قولدا وسكەن نەمە ەدى، مەنەن شىعىپ قايدا كەتەدى دەپ ويلاپ ەم. جەتى اتاسى قۇلدىقتان بوسانباعان ادام – ادامگەرشىلىكتىڭ جايىن بىلە مە، وسى كۇنى وزىمە قارسى سويلەيتىن بولىپ ءجۇر. ونى دا قايراپ جۇرگەن. (تاياعىمەن تاقتايدى ءتۇرتىپ.) وسى ءمۇعالىم!.. (كەيىپ.) ا، قۇداي اتام ارۋاعى نەشە سارت بولىپ كەتسە دە، وسى شي اياقتى قۋدىرارمىن عوي!..
ءۇشىنشى كورىنىس
دالادان ءمۇعالىم كىرەدى.
ءمۇعالىم. سالاۋمالەيكۇم!
ءدارىباي. الىكسالام، ءمۇعالىم شىراعىم، امان با؟ (جايناڭداپ.) اۋىلداعى ۇلكەنىمىز ەدى دەپ بارىپ سالەم بەرە بىلمەگەن سوڭ، ءوزىم سالەم بەرە كەلدىم.
ءمۇعالىم (سالقىن تۇسپەن). بارمايمىن دەمەيمىن عوي، داكە، قول تيمەيدى، كۇندىز بالالاردى وقىتامىن دەپ اۋرەلەنەم.
ءدارىباي. جارايدى، شىراعىم، ەڭبەگىڭدى ءبىلىپ وتىرمىز. بالا-شاعا، كەلىن-كەپشىك جازۋ تانىپ قالدى دەگەندە قۋانامىز... (ءمۇعالىم ۇناتپاي قارايدى.) شىراعىم، مىنا ءبىر سۋرەتىڭ نە؟ (تۇرىپ جانىنا بارادى.)
ءمۇعالىم (جاقىنداپ). بۇل – ۇلى ۇستازىمىز، كەدەي تابىنا بوستاندىق اپەرگەن – لەنين بابامىزدىڭ سۋرەتى!..
ءدارىباي (سىرتقا قاراپ). ناعىزدىڭ ءوزى ەكەن (مۇعالىمگە.) الگى، لەنين دەيتىن وسى كىسى مە؟
ءمۇعالىم. بۇل لەنين دەگەن كىسى. بىلتىر عينۋار ايىندا قايتىس بولدى.
ءدارىباي (كۇرسىنىپ). جارايدى، جارايدى... ادام بولعاندارىڭا تىلەكتەسپىز. (وتىرىپ قالتاسىنا قولىن سالىپ، ورامالعا تۇيگەن قاعازدى شەشە باستايدى.) يەلەۋدەگى قۇدامىز ءبىر اتتىڭ مايىن سۇراتقان ەكەن. سوعان ءامىرجاننىڭ ءمىنىپ جۇرگەن الا اياق كەربەستىسىن بەرىپ جىبەرەيىن دەپ ەدىم. كەلگەن ادامى قورقاق پا قالاي، «قاعازى بولماسا جولدا اۋرە قىلادى» دەپ وتىرعانى. (بۇكتەۋلى جالبا قاعازدى ۇسىنادى.) مىناۋ سونىڭ قاعازى ما ەكەن، وقىپ قاراڭىزشى.
ءمۇعالىم (وقيدى). قۇنان وگىز، قىزىل تارعىل، مىنەر جاق قۇلاعى تىلىك...
ءدارىباي. جوق، ول بولمادى. بيىلعى تاساتتىققا ساتاتىن وگىز ەكەن عوي. جانۋار، رەسەي تۇقىمى ەدى، وگىز-اق بولاتىن ەدى... مىنا بىرەۋدى قاراڭىزشى.
ءمۇعالىم (وقيدى). بەكتەمىرگە سەگىز سوم، شىنتايعا بىلتىرعى شوپتەن قالعان ءبىر سوم ەلۋ تيىن...
ءدارىباي. ويباي، و دا بولمادى، مىناۋ شىعار.
ءمۇعالىم (وقيدى). ءتۇسى كەر. ارتقى اياعى الا. ماڭدايىندا توبەلى بار. جاسى بەستە.
ءدارىباي. ە، وسى ەكەن! (قاعازدى الىپ بۇرىشىن جىرتىپ تاڭبا سالادى.) قاعاز تانىماعان قيىن-اق قوي، ايتەۋىر اۋىلدا ءسىزدىڭ بارىڭىز دا جاقسى... (ورنىنان تۇرادى.) قوش بوپ تۇر، شىراعىم، ءبىزدىڭ ۇيگە بارىپ تۇر.
ءمۇعالىم. جاقسى، قوش بولىڭىز...
ءتورتىنشى كورىنىس
ءمۇعالىم (ۇيدە كەزىپ جۇرەدى). اي، وسى جاۋىزدىڭ قاراسى باتپادى-اۋ!.. بەت كەلگەندە كولگىرسىپ «شىراعىم» دەپ، سىرتتان ايتپايتىنى جوق؛ الىنەن كەلسە ەلدى ءالى دە قولىنان شىعارعىسى كەلمەيدى. مەنى بۇزىق قىلىپ كورسەتىپ، جۇرتتى مەنەن بەزدىرمەكشى. ەل دە ءبىر سورلى، ءالى كۇنگى وسىنىڭ شاشپاۋىن كوتەرەدى. جايشىلىقتا سويلەسكەندە ءبارى دە قارسى بولىپ كورىنسە دە، بەتپە-بەت كەلگەندە وسىنىڭ ىڭعايىنا كەتەدى. بيىل سالىقتان 50 قاراسىن جاسىرىپ قالدى. ءارقايسىسىنا ايتىپ ءتۇسىندىرىپ ءجۇرىپ، اۋىلنايعا پروتوكول ىستەتىپ، سوتقا بەرىپ ەدىم، اقىرىندا قۇدايبەرگەن دەگەن وتىرىك كۋا بولىپ، جازاسىن جەڭىلتىپ جىبەردى. ەندى سونىڭ ءوشىن الۋ ءۇشىن وسى كۇنى مەنىڭ سوڭىما جارىق الىپ ءتۇسىپ ءجۇر. بۇكىل ەلدى قارسى قىلۋعا اينالىپ بارادى. سىرلاس بولىپ جۇرگەن تىنىمباي دا ماعان وسى كۇنى تەرىس قارايدى. ساباق وقىپ جۇرگەن جىگىتتەردىڭ ءبىرسىپىراسى كەلمەي قالاتىن بولدى. ەكى-ۇش ايەل ءبىرازدان بەرى كەلگەن بولىپ ءجۇر. ولاردى قاي كۇنى قۋىپ شىعارىن كىم ءبىلسىن! ءبارىن ءبۇلدىرىپ جۇرگەن ءبىر ءدارىباي! جاپ-جاس بالاسىنا قىرىق جەتىنى قىرقا ماتاپ بەرىپ، ىزتىلەۋدىڭ قىزىن ايتتىرىپ وتىر. مايىن بەردىك قىلىپ كەربەستىنى سوعان قالىڭعا جونەلتكەلى وتىر. وسىنىڭ ءبارىن ەل كورىپ، ءبىلىپ وتىر. ءبىراق ءدارىبايعا قولايسىز اڭگىمە تۋىپ، سوت ورىندارى زەرتتەي باستاسا، اۋىل بولىپ اقتاپ الادى. وسى جۇرتقا سەنە الماعاندىقتان، تۇبىندە ءوز موينىما ءمىنىپ قالىپ جۇرە مە دەپ، گازەتكە دە جازا الماي وتىرمىن.
بەسىنشى كورىنىس
ەسىكتەن ايەلدەر سىعالاندى.
ءمۇعالىم. ءا، كەلدىڭدەر مە؟ كىرىڭدەر!
زەينەپ. ءبىز مانا كەلىپ، ءسىز جوق بولعان سوڭ كەتىپ قالىپ ەدىك. (ايەلدەر وتىرادى.)
ءمۇعالىم. ءيا... جۇمىسپەن اينالىپ قالىپ ەدىم. قانە، ساباقتى باستايىق. (ۇستەلدەن كىتاپ ىزدەيدى.)
مارجان. ەمشەگىم ءيىپ كەتكەنىن قاراشى، الگى باسى قۇرعىر بالا جىلاپ جاتپاسا يگى ەدى.
زەينەپ. اكەسى بار عوي، باعار.
مارجان. باعۋشى ما ەدى؟ كۇيىپ-پىسىپ بوقتاپ بولادى.
ءمۇعالىم (كىتاپتى اكەلىپ). قانە، كەشەگى ساباقتارىڭىز قايسى ەدى؟
داۋىس (سىرتتان). مارەش! اعام ۇرسىپ جاتىر،تەز قايتسىن دەيدى.
مارەش. مەنى قايتەدى؟
داۋىس. بايپاعىمدى جاماپ بەرسىن دەيدى. قالاعا بارام دەيدى.
مارەش. ويباي-اۋ، قالاعا باراتىن بولسا، قايتپاي بولماس. (تۇرا باستايدى.)
زەينەپ. قوي، وتىر. بايپاق جاماۋعا ەرتەڭ دە كۇن بار عوي.
مارەش. الا سيىر دا سۋ ىشكەن جوق ەدى.
مارجان. كەلمەي جاتىپ شوشاڭداپ... نەمەنە؟ ءبارىمىزدىڭ دە ۇيدە شارۋاشىلىعىمىز بار، وتىرمىز عوي.
ءمۇعالىم. ءسۇيتىڭىز، ادەيى كەلگەن سوڭ وتىرىپ، ءبىر ءارىپ بولسا دا ۇيرەنىپ كەتىڭىز.
داۋىس. مارجان! قارا سيىرىڭنىڭ تورپاعى سۋاتقا جىعىلىپ، ولەيىن دەپ جاتىر.
مارجان (ۇشىپ تۇرادى). الدا، ارام قاتقىر-اي، قورانىڭ اۋزىن بايلاپ-اق كەتىپ ەدىم، نەعىپ قانا شىقتى ەكەن؟ (شىعا جۇگىرەدى.)
مارەش. قوي، وتىرسام كەشىگىپ قالارمىن، مەن دە كەتەم. (شىعادى.)
ءمۇعالىم (تاڭ بوپ). اي، سورلى ايەل-اي!.. جاسقانشاق، كۇندىك قالىپتان قاشان قۇتىلار ەكەنسىڭ؟
زەينەپ. مەن قايتەم؟
ءمۇعالىم. قايتپەكسىڭ؟ جالعىز بولساڭ دا، وقى. (ساباعىن كورسەتەدى.) مىنادان باستاپ وقىپ كورشى.
زەينەپ. ات ساتار، اربا الار...
مۇعالiم. مىنە، كوردىڭ بە، وقي باستاعاندارىڭا ون شاقتى-اق كۇن بولدى. از ۋاقىتتا ءبىرتالاي ءارىپ ۇيرەنىپ، ءسوز باسىن قۇراپ وقيتىن بولدىڭدار. ەندى ءبىراز كۇندە مۇدىرمەي وقىپ كەتۋگە دە بولادى.
التىنشى كورىنىس
جاپاي ەسىكتى اشىپ قارادى.
جاپاي. ءبىزدىڭ قاتىن بار ما؟ (زەينەپ شوشىپ كەتەدى. جاپاي كىرىپ بىرەسە مۇعالىمگە، بىرەسە زەينەپكە قارايدى.) نەعىپ وتىرسىن مۇندا؟
زەينەپ (قىزارىپ، سۇرلانىپ). وقىپ وتىرمىن.
جاپاي (قالتىراپ). وقىماي قانداي... وقىپ جاتقانىڭدى ەسىتتىم. يتتەن جارالعان!.. ءجۇر ۇيگە!.. (جەلكەگە ءتۇيىپ جىبەرەدى.)
زەينەپ (جىلامسىراپ). ويىنىڭ جامانىن قاراشى... (شىعادى.)
ءمۇعالىم (ساسىپ). ءاي، سەنى جىن ۇردى ما؟.. مۇنىڭ نە؟..
جاپاي. قاتىن مەنىكى. جۇمىسىڭ بولماسىن! وقىتپايمىن! ساعان سىيعا تارتاتىن قاتىنىم جوق!
ءمۇعالىم (كەيىپ). وڭباسسىڭ، جاپاي، وڭباسسىڭ! مەنى جاماندىق ويلايدى دەپ تۇرسىڭ-اۋ... مەنىڭ بۇزىق ويىم بولسا، سەندەردىڭ قاتىندارىڭدى وقىتامىن دەپ اۋرەلەنبەس ەدىم دە عوي... سەنى ازعىرىپ سالىپ جۇرگەن ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلەمىن. ءبىراق قايتەيىن، دوس-دۇشپاننىڭ كىم ەكەنىن ايىرارلىق سەندەردە ءازىر سەزىم شامالى. ءدارىبايدىڭ كولگىر سوزىنە، ەت پەن شايىنا الداناسىڭدار. بۇل ماڭگىلىك ەمەس. جاس بۋىن ەسەر، ەل مەكتەبى كوركەيىپ، ءبىلىم نۇرىن جۇرتقا تەگىس شاشار. جۇرت تەگىس كوزىن اشىپ، ءدارىباي سىقىلدى سۇر جىلاندارعا تەرەڭ قابىر قازار! بۇل كۇن الىس ەمەس. بۇل كۇننىڭ نەگىزى قالاندى. مىنە، وسى مەكتەپ – ەل ىسىنە ءبىلىم تاۋىپ ورناتاتىن، ەل كەدەيلەرىنىڭ ساناسىن وياتاتىن قۇرالداردىڭ ءبىرىنشى باسقىشى!.. (جاپاي ۇندەمەي شىعىپ كەتەدى. ءمۇعالىم ءۇي ىشىندە ازىراق ءجۇرىپ، ۇستەلىنە سۇيەنىپ وتىرىپ قالعيدى... ۇل مەن قىز كىرەدى.)
ۇل. ءمۇعالىم ۇيىقتاپ جاتىر عوي، كەتسەك قايتەدى؟
قىز. قوي، ەرتەڭ ويىن بولادى عوي، تىڭداتايىق. ويىندا ايتا الماي قالىپ جۇرەرمىز. (تاماقتارىن قىرىپ قاقىرىنادى.)
ءمۇعالىم (باسىن كوتەرىپ). ە، كەلدىڭدەر مە!.. (جاقىن كەلىپ.) سەندەر امان بولىڭدار، قاراقتارىم! سەندەر وقىپ ەر جەتتىڭدەر، ەل ءىشىن كەرنەگەن ناداندىق ەرىكسىز-اق سەرپىلەر. ەل مەكتەبىنىڭ گ ۇلى، كەلەشەكتىڭ ۇلى – سەندەر! قانە، بەرىلگەن تاقپاقتى جاتتادىڭدار ما؟
ۇل. جاتتادىق.
ءمۇعالىم. قايشا، سەن ايتىپ بەرشى. (قايشا ىلگەرى شىعىپ تاقپاق ايتادى.)
...تۋدىم. ءوسىپ قىز بولدىم،
اكەم كۇلىمدەدى:
«ءتىرى بولسا، دايىن تۇرعان –
ساناۋلى پۇلىم»، – دەدى؛
پار اتىن جەككەن بىرەۋ:
«قۇدا بولام!» –دەيدى.
اكەم الداي كۇلىپ:
«بالام!» – دەيدى.
سوكتىم: «مەن مال ەمەسپىن،
جازىعىم قولىڭدا ءوستىم.
ساتام دەسەڭ، اكەم بولساڭ دا،
ومىرلىك سەنىمەن ءوشپىن!
ءبىز – ەركىندىكتىڭ
ەرىكتى ۇل، قىزىمىز!
قايدا بارساق تا،
جارقىن ءجۇزىمىز!
ەسكىلىكتىڭ تامىرىن
بالتامەن كەسپەكپىز!
ەركىن دۇنيەدە ەن ءجۇزىپ،
ەرىكتى بوپ وسپەكپىز.
مىناۋ تۋ – لەنين تۋى!
ءبىز كوتەردىك الەمگە،
تۋ استىنا تەز جيىپ،
نۇر سەپپەكپىز بار ەلگە!..»
ءمۇعالىم (قول ۇرادى). جاسا، جاسا!.. ەندى ولەڭدەرىڭدى ايتىڭدار. (ەكى قىز الدىندا، بالالار ءتىزىلىپ تۇرا قالادى. ءمۇعالىم ءوزى باستايدى.)
جەتىنشى كورىنىس
ەسىكتەن ەسى ايەل بالا، 4–5 ەركەك بالا كىرەدى. اقىرىن بارىپ ورىندىقتارعا وتىرادى.
جاي قاناتتى، تالاپتان، زامانداستار،
وقۋ وقىپ، ءبىلىم ال، بارلىق جاستار،
ۇراندار،
قولعا كىتاپ، قۇرالدى aل،
قاراڭعىدا قامالعان سورلى جۇرتتى،
ورگە سۇيرە، ايانبا، جان قي، باسسال
ۇرانداپ،
قولعا كىتاپ قۇرالدى ال
زامانداس!
كوتەر باس!
جارىققا، جارىققا جاي قۇلاش!
تالپىن، تالپىن، زامانداس، الما تىنىم!
ىلگەرىدە تىنىمداپ جاتار كۇنىڭ،
زامانداس!
سىلكىن، قوزعال، كەتەر باس
التىن ءومىر – دۇنيەگە يە بولعان –
سەن تۇرعاندا كىم ىزدەر ونەر-بىلىم،
زامانداس!
سىلكىن، قوزعال، وتەر باس!
ۇراندا، ۇراندا!
ەرسىن جۇرتىڭ، ءجۇر العا..
ءمۇعالىم. جارايدى، جاقسى بىلگەن ەكەنسىڭدەر. سەندەردى كورگەندە، كوڭىلىم كوتەرىلىپ قالادى. سەندەر كوڭىلدىڭ تىنىسى، سەندەر ەلدىڭ ءورىسى. لەنين تۋىن بەرىك ۇستاپ، العان بەتتەرىڭنەن قايتپاساڭدار، ەل كوگىنە شىعىپ نۇر بەرۋلەرىڭ ءازىر! قوزعالىڭدار!.. سەرپىلىڭدەر!..
شىمىلدىق.
You Might Also Like
-
بوران. قار بورانى... قار بورانى ەمەس-اۋ، قان بورانى!.. جەلى، ۇيتقىپ سوققاندا، تۇنشىقتىرىپ دەم العىزبايدى. قارى مايدا جابىسقاق ەمەس، تىكەنەكتەي قاتتى؛ بەتكە تيسە قارىپ، قانى ءسولىڭدى سورىپ العانداي.
