InfoHub Logo

قىزىلوردا مەديسينالىق جوعارى كوللەدجى
وقىتۋشى امانوۆا دينارا ورازالييەۆنا

«ءبىز بىرىنشىلىك مەديكو-سانيتارلىق-كومەك ساپاسىن جوعارىلاتۋىمىز جانە پروفيلاكتيكالىق شارالارعا دەن قويۋىمىز كەرەك. بىلىكتى ۇيىمداستىرىلعان پروفيلاكتيكالىق شارالار ارقىلى اۋرۋدىڭ ەرتە ساتىسىندا الدىن-الۋعا بولادى. سوندىقتان حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا ۇلتتىق دەنساۋلىقتى باقىلاۋ باعدارلاماسىن ەنگىزۋ كەرەك»-دەگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ «"قازاقستان-2050" ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى حالىققا جولداۋى نەگىزىندە ەلىمىزدە اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلۋدا.  

اۋرۋدى باسقارۋ باعدارلاماسى (Disease management programs) – سوزىلمالى جۇقپالى ەمەس اۋرۋلارى بار ادامداردىڭ جالپى جاعدايىن جاقسارتۋ، اسقىنۋلاردىڭ الدىن-الۋ، گوسپيتاليزاسيالاۋدا اكەلەتىن ارتىق شىعىنداردى ازايتۋ ماقساتىنداعى باعدارلاما. (Bodenheimer، T. (1999). “Disease Management — Promise and Pitfalls،” The New England Journal of Medicine، 240(15): 1202-1205).

قازىرگى الەمدە قوعام ءۇشىن سوزىلمالى اۋرۋلار مەديسينالىق عانا ەمەس، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماڭىزى بار جاھاندىق پروبلەما بولىپ تابىلادى. جىل سايىن سوزىلمالى اۋرۋلارمەن اۋىراتىن ناۋقاستار سانىنىڭ ءوسۋى بايقالادى، ولار ادامداردى ەڭبەككە قابىلەتتىلىكتەن  ايىرىپ، ۇزاق ۋاقىت شىعىنمەن ەمدەۋگە، ونىڭ ىشىندە ستاسيونارلىق ەمدەۋ قاجەتتىلىگىمەن اۋىر اسقىنۋلارعا اكەپ سوقتىرادى. ددۇ ەۋروپالىق وڭىرلىك بيۋروسى (ددۇ ەوب) 2016 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا قازاقستاندا امبۋلاتوريالىق ەمدەۋگە بولاتىن اۋرۋلاردىڭ ءتىزىمىن ۇسىندى.

اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسىن قولدانۋ ارقىلى ددۇ ەوب زەرتتەۋلەرىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، ارتەريالىق گيپەرتەنزيا كەزىندە - 75%، نەسەپ شىعارۋ جولدارىنىڭ ينفەكسيالارى كەزىندە - 44% جانە ستەنوكارديا كەزىندە - 42% اۋىر اسقىنۋلاردىڭ دامۋىن، ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنەن ايىرىلۋدى، العاشقى مەديسينالىق-سانيتاريالىق كومەك دەڭگەيىندە ءتيىمدى شارالار كەزىندە ناۋقاستى ەكونوميكالىق شىعىن اكەلەتىن ەمدەۋگە جاتقىزۋدى بولدىرماۋعا بولادى.

اۋرۋدى باسقارۋ باعدارلاماسى بويىنشا الەمدىك تاجىريبەنى تالداساق:

— فينليانديادا  جيا بويىنشا ءولىم كورسەتكىشى جوعارى دەڭگەيدە بولۋىنا وراي، 1972-1977 جىلدار ارالىعىندا – ابب پيلوتتىق رەجيمدە، كەيىن – فينليانديانىڭ بارلىق وڭىرىندە ءجۇردى؛

— گوللانديا ەلىندە اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسى  2000 جىلى قانتتى ديابەت اۋرۋى بويىنشا جۇرگىزىلدى؛

— گەرمانيادا اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسى  2001 جىلى – قانتتى ديابەتتىڭ 2ء-شى ءتيپى، وكپە وبىرى جانە جيا،  2003 جىلى ءسۇت بەزى وبىرى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلدى؛

— كانادا ەلىندە 2003 جىلى – سجج، ءوسوا، قانتتى  ديابەت اۋرۋلارى بويىنشا اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلامالارى ىسكە اسىرىلدى.

كانادا سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا گيپەرتونيا اۋرۋىنىڭ  الدىن الۋ جانە باقىلاۋ سالاسىنداعى الەمدەگى جەتەكشى ەل بولىپ تابىلادى.

كاناداداعى گيپەرتونيالىق اۋرۋدى مەيىربيكەلىك باسقارۋ جۇيەسى:

— اگ ەرتە انىقتايدى جانە دياگنوستيكالايدى (اقق ولشەۋدى جۇزەگە اسىرادى)؛

— سالاۋاتتى ءومىر سالتىن جاقسارتۋ جونىندە ۇسىنىس بەرەدى؛

— مەدبيكەلەر ديەتولوگتارمەن جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ كومانداسىنىڭ باسقا دا مۇشەلەرىمەن ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس جاساي وتىرا ديەتا جايلى كەڭەس بەرەدى؛

— پاسيەنتتىڭ سالماعىن ولشەيدى، دسي انىقتايدى؛

— مەدبيكە پاسيەنتتىڭ فيزيكالىق بەلسەندىلىگىن باعالايدى؛

— پاسيەنتكە الكوگول جانە شىلىم شەگۋدىڭ زيانى جايلى اڭگىمەلەسۋ جۇرگىزەدى.

ناتيجەسى:

— جۇرەك قانتامىر جۇيەسى اۋرۋلارىنان كەيىنگى اسقىنۋلاردىڭ ازايۋى؛

— 1980 جىلعى ستاتيستيكالىق دەرەكتەرمەن سالىستىرعاندا ۇلكەن جەتىستىكككە جەتكەندىگى بايقالادى.

— جاستار اراسىندا جۇرەك-قانتامىر جۇيەسىمەن اۋرۋشاڭدىق دەڭگەيى ازايعان.

برازيلياداعى گيپەرتونيالىق اۋرۋدى مەدبيكەلىك باسقارۋ جۇيەسى:

مەدبيكەلەر پاسيەنتتەردى تەلەفون ارقىلى جانە ۇيىنە بارۋ ارقىلى باقىلاپ وتىرعان.

ناۋقاسپەن بايلانىسقان مەدبيكەنىڭ ازىرلەگەن ءىس-قيمىل جوسپارى تەلەفون ارقىلى جىبەرىلەدى. ءاربىر ناۋقاس ءۇشىن انىقتالعان باسىمدىقتارعا سايكەس ءىس-شارالار جۇرگىزىلدى جانە مەديسينالىق جازبالاردىڭ كەستەسىنە ەنگىزىلدى. ارەكەتتەر بىردەن بەسكە دەيىنگى جۇلدىزدارمەن بەلگىلەندى. جوعارى باسىمدىق بەرىلەتىن ىس-ارەكەتتەر ءوز كەزەگىندە كوپ جۇلدىزعا يە بولادى. بۇل كورنەكى ادىسكە قوسىمشا، مەيىربيكە ىس-ارەكەتتى ورىنداۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر كۇندى تاعايىنداي الدى. ءاربىر قوڭىراۋدىڭ سوڭىندا كەلەسى قوڭىراۋ جوسپارلانىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار، باعدارلامانىڭ كۋرستىق جۇمىسىن سيپاتتايتىن شامامەن 100 بروشيۋرا جاسالدى.    ناۋقاسپەن جۇرگىزىلگەن ىس-ارەكەتكە سايكەس، كەم دەگەندە ءبىر بروشيۋرا ءار شاقىرىلعاننان كەيىن مەدبيكەنىڭ بەرگەن اقپاراتىن بىرىكتىرۋ ءۇشىن جىبەرىلەدى. بروشيۋرانىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى سوزىلمالى اۋرۋ رەتىندە گيپەرتونيانىڭ ەسىرتكى جانە ەسىرتكىگە قارسى ەمدەۋ، سەمىزدىك، ارتىق تۇز جانە ماي قابىلداۋ، تەمەكى شەگۋ، فيزيكالىق بەلسەندىلىكتىڭ بولماۋى، الكوگولدى تۇتىنۋ جانە سترەسس، ياعني تاۋەكەل فاكتورلارىنا، ارتەريالدى قىسىمدى ولشەۋگە جانە تۇراقتى فيزيكالىق تەكسەرۋدەگى ماڭىزدى پروبلەمالارعا ارنالدى.

ناتيجەسى:

— سوزىلمالى اۋرۋلاردى باسقارۋدا مەدبيكەلەر جوعارى جەتىستىكتىكتەرگە جەتكەن.

— مەديسينالىق اقپاراتتاردىڭ كەڭىنەن قولدانىلۋىنان پاسيەنتتەرگە وڭ اسەر تۋدىرعان.

— جۇرەك قانتارمىر جۇيەسى اۋرۋلارىنان ءولىم كورسەتكىشى ازايعان.

قازاقستانداعى اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسى ق ر دسم حالىقارالىق كەڭەسشىلەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ ازىرلەندى (Canadian society for international health.)

باعدارلاما عىلىمي جاعىنان دالەلدەنگەن، دەنساۋلىق ساقتاۋ رەفورمالارىن ودان ءارى نىعايتۋ، حالىقتىڭ دەنساۋلىق ماسەلەلەرى بويىنشا حاباردار بولۋىن، ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن مەملەكەتتىڭ، قىزمەتكەرلەر مەن ازاماتتاردىڭ وزدەرى اراسىندا ورتاق جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ ماقساتىندا ازىرلەنگەن.

ارتەريالىق گيپەرتونيامەن اۋىراتىن ناۋقاستارمەن جۇمىس جۇرگىزەتىن  مەدبيكەلەردىڭ قاتىسۋىمەن سوزىلمالى اۋرۋلاردى ەمدەۋ ستراتەگياسى ولاردىڭ دارىلىك تەراپياسىنا بەيىمدىلىگىن ارتتىرۋى مۇمكىن. گيپەرتونيا سياقتى اۋرۋ-سىرقاۋ مەن ءولىمدى جويۋ ستراتەگياسىن قابىلداۋ دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىنە ارنالعان.  

گيپەرتونيامەن اۋىراتىن ناۋقاستار ءۇشىن، اسىرەسە ورتا نەمەسە ۇزاق مەرزىمدى كەزەڭدە ناۋقاستاردىڭ ءومىر سالتىنداعى وزگەرىستەردىڭ ماڭىزدىلىعىن تالاپ ەتەتىن مەيىربيكەنىڭ اۋرۋدى باسقارۋعا قاتىسۋى ماڭىزدى.

اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسىن ەنگىزۋ كەلەسى كەزەڭمەن جۇرگىزىلدى:

— 2013 جىلدان باستاپ — سولتۇستىك-قازاقستان جانە پاۆلودار وبلىستارىندا؛

— 2016 جىلدان باستاپ — استانا، الماتى قالالارىندا، باتىس-قازاقستان، قاراعاندى، قوستاناي وبلىستارىندا؛

— 2017-2018 جىلدارى — رەسپۋبليكا بويىنشا؛

— 2019 جىلدان باستاپ — رەسپۋبليكا بويىنشا قوسىمشا ەكى اۋرۋ ءتۇرى قوسىلادى.

قىزىلوردا وبلىسىنا اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسى  2018 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا ەنگىزىلدى. اگ، قانتتى ديابەت، سجج، ياعني  3 نوزولوگيا بويىنشا پيلوتتىق رەجيمدە قالالىق ەمحانالاردىڭ بارلىعىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا.

اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسىنىڭ ءبىزدىڭ وبلىستا ەنگىزىلۋ بارىسىمەن تانىسۋ   ماقساتىندا كوللەدجدىڭ كلينيكالىق بازاسى بولىپ تابىلاتىن №3 قالالىق ەمحاناداعى جۇمىسپەن تانىستىم.   اۋرۋدى باسقارۋ باعدارلاماسىنا cايكەس اگ دياگنوزىمەن اۋىراتىن «د» ەسەپتەگى پاسيەنتتەردىڭ 450ء-ى باعدارلاماعا  قاتىسۋدا.

450 پاسيەنت قاتىسادى.  پاسيەنتتەر ابب-عا قاتىسۋ كەلىسىمشارتقا وتىرعان،  ءار 3 اي سايىن دارىگەر قابىلداۋىنا كەلەدى، ءوزىن-وزى باقىلاۋ كۇندەلىگىن جۇرگىزەدى،انكەتا تولتىرادى. كەلىسىمگە سايكەس، ەمحانادا باعدارلاماعا پاسيەنتپەن ۇنەمى بايلانىستا بولا وتىرىپ، پاسيەنتكە ديناميكالىق باقىلاۋ جاسايتىن مۋلتيديسيپلينارلىق كوماندالار قۇرىلعان.

دارىگەر قابىلداۋىنا كەلەردە دارىگەرگە دەيىنگى كابيەنتتە انتروپومەتريالىق ولشەمدەر جاسايدى، اقق ولشەيدى. كرەاتينين جانە لپنپ-گە قان ءاناليزىن تاپسىرىپ، «دامۋمەد» ءموبيلدى قوسىمشاسى ارقىلى باقىلاپ وتىرادى. ايىنا  1 رەت «ارتەريالدىق گيپەرتەنزيا مەكتەبىنە» كارديولوگ سەمينار ساباق جۇرگىزەدى. اقپاراتتاندىرىلعان پاسيەنت ءوزىن-وزى باقىلاۋ كۇندەلىگىن جۇرگىزەدى، دەنساۋلىعىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى باقىلايدى، سونىمەن بىرگە، پاسيەنتتىڭ مىنەز-قۇلقى وزگەرىپ، ءوز دەنساۋلىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى ارتا تۇسەدى. وسىلايشا، باعدارلاما پاسيەنتتەرمەن قاتار مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرگە ءوز اۋرۋلارىن باسقارۋعا، ونىڭ اسقىنۋىنا جول بەرمەۋگە مۇمكىندىك تۋعىزادى.

«دامۋمەد» ءموبيلدى قوسىمشاسىنا «اۋرۋدى باسقارۋ باعدارلاماسى» كابينەتى ەنگىزىلگەن. وسى جەردەن پاسيەنتتەر دارىگەرلىك قابىلداۋعا بارۋ ۋاقىتىن، اناليز قورىتىندىسىن باقىلاپ وتىرادى.

اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسىنداعى مەيىرگەردىڭ ءرولى:

— تەلەفون جەلىسى ارقىلى پاسيەنتپەن ۇنەمى بايلانىستا بولۋ.

— پاسيەنتكە جانە ونىڭ تۋىستارىنا كۇتىم شارالارىن ۇيرەتۋ

— اقق ولشەۋ تەحنيكاسىنا پاسيەتتى ۇيرەتۋ

— قوسىمشا مەديسينالىق تەكسەرۋلەرگە شاقىرادى

— مەدبيكە جوسپارلانعان دارىگەر قابىلداۋىنا كەلۋىن قاداعالايدى

اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسىنىڭ پاسيەنتتەر ءۇشىن تيىمدىلىگى:

— تەگىن دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتىلەدى؛

— مونيتورينگ جانە كەڭەس بەرۋ ءۇشىن مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرمەن تەلەفون ارقىلى تۇراقتى بايلانىسۋ مۇمكىندىگى بولادى؛

— پاسيەنتتەرگە كەزەكتەن تىس قىزمەت كورسەتىلەدى؛

— پاسيەنتتەر وزىنە-وزى كومەك كورسەتۋ قاعيداتتارىنا ۇيرەتىلەدى؛

— ءوزىن-وزى جەتىلدىرۋ جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتى بويىنشا اقپاراتتىق ماتەريالدارمەن قامتاماسىز ەتىلەدى.

ابب قاتىسۋشى پاسيەنتتەردىڭ پىكىرى:

— قابىلداۋعا كەلگەن ۇنايدى؛

— مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ  قامقورلىعىن، اسىرەسە تەلەفون ارقىلى بايلانىسۋ بارىسىندا  سەزىنەدى؛

— دارىگەردىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەدى؛

— اۋرۋى بويىنشا كۇندەلىك جۇرگىزەدى.

قورىتىندى:  

قالاداعى №3 ەمحانانىڭ جۇمىس تاجىريبەسىنە  ەنگىزىلگەن اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسىنىڭ ەنگىزىلۋ بارىسىمەن تانىسا وتىرىپ، اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسى قازىرگى سۇرانىستى قاناعاتتاندىراتىن، تۇرعىندار مەن مەديسينا قىزمەتكەرلەرى اراسىنداعى سەنىمدىلىكتى ورناتاتىن، ەڭ باستىسى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋدا قاجەتتى باعدارلاما جانە ونىڭ مازمۇنىن ءاربىر مەديسينا قىزمەتكەرى مەڭگەرۋى قاجەت دەپ تۇجىرىمداما جاسادىم. وعان نەگىز رەتىندە تومەندەگىلەردى اتاپ وتەمىن:

2018 جىلدىڭ 6 ايلىق رەسپۋبليكالىق رەيتينگىسى ناتيجەسىمەن اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسى بويىنشا وبلىستىڭ كورسەتكىشتەرى سالىستىرمالى قولايلى دەڭگەيدە؛

باعدارلاماعا قاتىسۋشى پاسيەنتتەر وڭ پىكىرلەرىن ايتتى (قابىلداۋعا كەلگەن ۇنايدى، مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ  قامقورلىعىن، اسىرەسە تەلەفون ارقىلى بايلانىسۋ بارىسىندا سەزىنەدى، دارىگەردىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەدى، اۋرۋى بويىنشا كۇندەلىك جۇرگىزەدى)

جوباعا قاتىسۋشى پاسيەنتتىڭ بويىندا جاقسى وزگەرىستەر بايقالدى، ياعني ارتەريالدىق گيپەرتەنزياسى بار پاسيەنتتەردىڭ 75%-ىندا پروسەستىڭ تۇراقتالۋى جانە ارتەريالدىق قىسىمدى باقىلاۋ ماشىقتارىنىڭ قالىپتاسۋى بايقالدى، پاسيەنتتەردىڭ اۋرۋحاناعا جاتقىزۋ جاعدايى 2 ەسەگە ازايعان.

---