InfoHub Logo

احمەت بايتۇرسىنوۆ — قوعام قايراتكەرى، اقىن، ادەبيەتتانۋشى، لينگۆيست، اۋدارماشى، پۋبليسيست، اعارتۋشى-عالىم، ۇلت ۇستازى.

الاشتىڭ كورنەكتى قايراتكەرى، اعارتۋشى-عالىم. 1872 جىلى تورعايدىڭ اقكول جاعاسىندىعى (ءقازىر قوستاناي بول. جانگەلدين اۋد.) سارىتۇبەك جەرىندە تۋعان. 1884 جىلى اۋىل مەكتەبىن، 1891 جىلى تورعايداعى ورىس-قىرعىز ۋچيليششەسىن، 1895 جىلى ورىنبورداعى مۇعالىمدەر مەكتەبىن ءبىتىرىپ، ءوز بەتىنشە كوپ ءبىلىم جيعان. 1895-1909 جىلدارى اقتوبە، قوستاناي، تورعاي ۋەزدەرىنىڭ مەكتەپتەرى مەن ۋچيليششەلەرىندە ءمۇعالىم بولادى. 1909 جىلى پاتشا وكىمەتىنىڭ شەت ۇلتتارعا قارسى ارەكەتىنە كوزقاراسىن بىلدىرگەنى ءۇشىن سەمەي اباقتىسىنا جابىلادى. مۇندا ول 1910 جىلدىڭ باسىنا دەيىن وتىرادى. 1910-1913 جىلدارى اعارتۋشى قاتاڭ باقىلاۋ جاعدايىندا بولادى. 1913-1917 جىلدارى ايگىلى «قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتورى قىزمەتىن اتقارادى. وسى شاقتا اعارتۋشى ۇلتتىق الاش قوزعالىسىن جانداندىرۋعا اتسالىسادى. الاش پارتياسى قۇرىلاتىن ءى جالپىقازاق سەزىنىڭ دە، الاش اۆتونومياسى جاريالاناتىن ءىى جالپىقازاق سەزىنىڭ دە ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ جۇمىسىنا بەلسەنە قاتىسادى. ءى سەزدە نەگىزگى ماسەلەلەر بويىنشا حاتشى بولسا، ءىى سەزدىڭ شاقىرۋ كوميسسياسىنا ەندى. 1917 جىلى 14 جەلتوقساندا ورىنبوردا الاش پارتياسىنىڭ تورعاي وبلىستىق كوميتەتى اشىلىپ، قايراتكەر ءتوراعا (ءا.بوكەيحان) ورىنباسارى بولىپ سايلانادى. ۇلت كەڭەسى قۇرىلاتىن ءىى سەزدە وقۋ-اعارتۋ كوميسسياسىن باسقارادى. 1919 جىلى ۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن كەڭەستەر شەبىنە شىعىپ، ولكەلىك اسكەري توڭكەرىس كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولادى. 1920-1921 جىلدارى حالىق اعارتۋ كوميسسارى قىزمەتىن اتقارادى. 1920 جىلى ول باسىندا "ۇشقىن" گازەتىنىڭ، كەيىننەن اتى "ەڭبەك تۋى" بوپ وزگەرگەن وسى باسىلىم جالعاسىنىڭ القا مۇشەسى بولدى. وسى جىلى جەلتوقساندا ءاليحان، سماعۇل، جۇسىپبەك، حايرەتديندەرمەن بىرگە "قازاقستان" مەملەكەتتىك باسپاسىنىڭ ساراپشىلار القاسىنا ەندى. 1921-1922 جىلدارى قازاق حالىققا ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتىندا (كينو) ۇستازدىق ەتەدى. 1922-1925 جىلدارى حاك عىلىم كوميسسياسىن باسقارادى. 1926-1929 جىلدارى تاشكەنتتەگى قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا، الماتىداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا قىزمەت اتقارادى. اعارتۋشى قايراتكەر عالىم، جاڭا وتاندىق عىلىمنىڭ كوشباسشىسى رەتىندە قالىپتاستى. ادەبي قىزمەتى دە قايراتكەرلىگىمەن ءبىرتۇتاسىپ كەتكەن. 1909 جىلى شىققان «قىرىق مىسال»، 1911 جىلى جاريالانعان «ماسا» جيناقتارى حالىقتى وياتۋعا سەبەپشى بولدى. عالىمنىڭ «وقۋ قۇرال» (1912)، «ءتىل قۇرال» (1914)، «ءالىپبي» (1924)، «ادەبيەت تانىتقىش» (1926)، «بايانشى» (1926) ەڭبەكتەرى ۇلت فيلولوگياسىنىڭ نەگىزىن قالادى. ول 1926 جىلى باكۋدە وتكەن ءىى تۇرىكتانۋ سەزىنە قاتىناستى. ساياسي سەبەپپەن 1929 جىلى تۇتقىندالىپ، جەر اۋدارىلدى. 1937 جىلى تاعى دا ۇستالىپ، 1938 جىلى ناقاق اتىلدى.

---