احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ 10 ولەڭى
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ 10 ولەڭى
قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن تاريحىندا ەرەن ەڭبەگىمەن ويىپ تۇرىپ ورىن العان احمەت بايتۇرسىنوۆ جايلى جازىلعان كىتاپتار از ەمەس. الايدا قازاق كەلەشەگى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان ەتكەن قايراتكەر تۋرالى ايتىلاتىن اڭگىمە تاۋسىلمايدى.
قان جىلاعان قازاق بالاسىنا ولەڭدەرى ارقىلى دەمەۋ بەرگەن احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءار تۋىندىسى جوعارى باعاعا يە. اسىرەسە، 1911 جىلى ورىنبوردا جارىق كورگەن “ماسا”ولەڭدەر جيناعىنا اقىننىڭ قازاق حالقىنىڭ وتكەنى، بۇگىنى مەن ەرتەڭى جايلى جازىلعان ولەڭدەرى ەنگەن.
ىزىڭداپ، ۇشقان مىناۋ ءبىزدىڭ ماسا،
ساپ - سارى، اياقتارى ۇزىن ماسا.
وزىڭە بىتكەن ءتۇسى وزگەرىلمەس،
دەگەنمەن، قارا ياكي قىزىل ماسا.
ۇستىندە ۇيىقتاعاننىڭ اينالا ۇشىپ،
قاققى جەپ قاناتتارى بۇزىلعانشا.
ۇيقىسىن از دا بولسا بولمەس پە ەكەن،
قويماستان قۇلاعىنا ىزىڭداسا؟ — دەيدى اقىن “ماسا” ولەڭىندە.
“قازاق قالپى”ولەڭىنەن اقىننىڭ الاشتىڭ وتكەن كۇنىنە دەگەن ساعىنىشىن جانە رەسەي مەملەكەتىنىڭ بيلىگىنەن كەيىنگى قازاقتىڭ جاعدايىنا دەگەن كۇيىنىشىن بايقاۋعا بولادى.
قاز ەدىك قاتار ۇشىپ قاڭقىلداعان،
ساحارا كولگە قونىپ سالقىنداعان.
ءبىر ورتكە قاۋدان شىققان دۋشار بولىپ،
نە قالدى تانىمىزدە شارپىلماعان؟!
الاشتىڭ ادامىنىڭ ءبارى ءمالىم:
كىم قالدى تارازىعا تارتىلماعان؟
دەگەندەر «مەن جاقسىمىن» تولىپ جاتىر،
جاقسىلىق ءوز باسىنان ارتىلماعان.
تاقىلداپ، قۇر پىسىقسىپ سويلەيتىن كوپ،
ەكپىندەپ، ۇشقىر اتشا قارقىنداعان.
XX عاسىردىڭ باسىنداعى ۇلت - ازاتتىق كوتەرىلىس جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان احمەت بايتۇرسىنوۆ، “دوستىما حات” دەگەن ولەڭىندە قوعام ادىلەتسىزدىگىن سۋرەتتەپ، اقشاعا، ابىرويىن ارىن ساتقان ادامداردى سىناعان. “جارقىراپ جاقسىلىقتىڭ تاڭى اتپاي تۇر” دەگەن ولەڭ جولدارىنان اقىننىڭ ازاتتىقتىڭ تاڭى ءۇشىن قيىن - قىستاۋ كەزەڭدى باسىنان وتكەرىپ جۇرگەنى بايقالادى.
قىراعى، قيا جازباس سۇڭقارىم – اي!
قاجىماس قاشىق جولعا تۇلپارىم – اي!
ۇيىلگەن ولەكسەنى ورگە سۇيرەپ،
شىعارماق قىر باسىنا ىڭكارىڭ – اي!
جارقىراپ جاقسىلىقتىڭ تاڭى اتپاي تۇر،
تۇنەرگەن توبەمىزدەن بۇلت ارىلماي.
كوك ەتتى، كون تەرىلى، كونىپ قالعان،
سىقسا دا شىداي بەرۋ، جۇرت جارىلماي.
قازاق حالقى بالالارىن مولدالارعا بەرىپ وقىتقان. قازاق ەلىنىڭ وزات ۇلدارى تەك مولدادان ءبىلىم الىپ قويماي، رەسەي مەملەكەتىنە بارىپ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقي باستادى. ارينە، ەلدە ورىسشا ءبىلىم العان ازاماتتار سىناعاندار بولدى. بۇل تۋرالى اقىننىڭ “عىلىم” دەگەن ولەڭىندە جازىلعان.
«عىلىمدار دۇنيەلىك سيقىر بولماق،
وقىعان ول عىلىمدى كاپىر بولماق».
زۋلاتىپ شاريعاتتى شارت جۇگىنىپ،
مولدەكەڭ وتىرعاندا موينىن تولعاپ.
سوندىقتان زامان جۇيرىك، بىزدەر شابان،
ارتىندا ىلەسە الماي ءجۇرمىز ءامان.
كۇن سايىن وزگەرىلىپ، ونەر ارتىپ،
ءبارى دە بارا جاتىر العا تامان.
«زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» —
دەگەن ءسوز اياتپەنەن بىردەي ماعان.
الاقتاپ ارتىمىزعا قاراعىشتاپ،
جۇرگەندە - اق وزىپ، ۇزاپ كەتتى زامان.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ اباقتىدا وتىرىپ اناسىنا جازعان سەزىمگە تولى “اناما حات” اتتى ولەڭى اقىن تۋىندىلارىنىڭ مارجان دەپ تە ايتا الامىز.
قاراعىم، دۇعاگويىم، قامقور انام!
ارناپ حات جازايىن دەپ، الدىم قالام.
سەنى وندا، مەنى مۇندا امان ساقتاپ،
كورۋگە جازعاي ەدى حاق تاعالام!
بارا الماي، وتىرىكشى بولىپ ابدەن،
سەمەيدىڭ تۇرمەسىندە وتىر بالاڭ.
مال ۇرلاپ، كىسى ولتىرگەن ايىبى جوق،
وكىمەت، ءور زورلىققا نە بار شاراڭ!
«ءۇمىتسىز شايتان بولسىن» دەگەن ءسوز بار،
جولدار كوپ ءجانناتقا دا تارام - تارام.
وق ءتيىپ ون ۇشىمدە، وي ءتۇسىرىپ،
بىتپەگەن جۇرەگىمدە بار ءبىر جارام.
الدانىپ تاماعىما، ونى ۇمىتسام،
بولعانداي جەگەنىمنىڭ ءبارى حارام.
ادامنان تۋىپ، ادام ءىسىن ەتپەي، ۇيالماي، نە بەتىممەن كورگە بارام؟!
احمەت بايتۇرسىنوۆ “ويلار” اتتى ولەڭىندە ءوزى قايتىس بولسا دا، ەرەڭ ەڭبەگىنىڭ ولمەيتىنىن جازعان.
مەن ولسەم دە ولەمىن جونىممەنەن،
تاننەن باسقا نەمدى الار ءولىم مەنەن؟!
ولگەن كۇنى اپارىپ تىعارى – گور،
مەن جوق بولام كومىلىپ تانىممەنەن.
ءتان كومىلەر، كومىلمەس ەتكەم ءىسىم،
ويلايتىندار مەن ەمەس ءبىر كۇنگىسىن.
جۇرت ۇقپاسا ۇقپاسىن جابىقپايمىن،
ەل بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن.
اقىن “زامانداستارىما” دەگەن ولەڭىندە كەڭەستەرىمەن بولىسكەن.
ورىستىڭ تارجىمە ەتتىم مىسالدارىن،
ازىرگە قولدان كەلگەن وسى بارىم.
قاناعات ازعا دەگەن، جوققا سابىر،
قومسىنىپ قوڭىرايما، قۇربىلارىم.
بابى جوق جۇمىستاعى مەن ءبىر ارىق،
كۇن قايدا ۇزدىك شىعار توپتى جارىپ.
ات تۇرماس اياعىندا جەلى بولسا،
دۇسىرلەپ شاپسا بىرەۋ قيقۋ سالىپ.
بار بولسا سونداي جۇيرىك، قىزار دەيمىن،
ەستىلسە قۇلاعىنا ءدۇبىر بارىپ.
ايتپەسە ارىق شاۋىپ وندىرە مە،
جۇرگەندە قامىت باسىپ، قاجىپ – تالىپ
حالىق اعارتۋشىسى ورىستىڭ مىقتى اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. ول “قىزدىر دەيسىڭ، ءماجىلىستى جان دەيسىڭ” دەگەن ا. س. پۋشكيننىڭ تۋىندىسىن انا تىلىنە اۋدارىپ، ءوزىنىڭ شەبەرلىگىن تاعى دا ءبىر مارتە دالەلدەگەن.
قىزدىراتىن جاستى قايدان ال دەيسىڭ؟
ءومىرىمنىڭ تاڭىن قوسىپ كەشىنە،
بەر قايتادان وتكەن كۇننىڭ ھاممەسىن!
بەرە الماساڭ، كەڭ سالالىق بەيىلدى،
جاس قىزىعىن كورسىن جاستار كەيىنگى.
ءتاتتى ومىرمەن ءناپسى كوڭىلىن اۋلادىق،
قالعانىمەن الدانتالىق زەيىندى!
ۋا، داريعا!
ءوتتىڭ باستان، قىزىق جاس!
وزىڭە ءجون، وزگەلەرگە بۇزىق جاس.
قايعى، قاسىرەت دەرتىن جانعا باتىرماي،
قايران جاستىق!
قىزۋىمەن قىلعان ماس!
كورىنبەستەن ءومىر كوبى وتكەن شاق،
تىرشىلىكتىڭ ءسان، ءلاززاتى كەتكەن شاق.
ويىن، كۇلكى، ماجىلىستەن، قىزىقتان
مەزگىل قۋىپ: «شىق!» – دەپ ءامىر ەتكەن شاق.
جاسىڭ ايتسا، كونبەگەننەن نە پايدا؟
ۋاقىتتىڭ ءتىلى شولاق: «ءجۇر!»، «ايدا!»
تۇرلاۋى جوق، وزگەرىلگىش ءومىردىڭ
وتپەسىنە ەتكەن، ءسىرا، كىم ايلا!
مۇمكىن دەسەك ادامزاتقا ەكى ولمەك،
ءبىرى سونىڭ – «جاسىم جەتتى» دەپ كونبەك.
بۇل ءولىمنىڭ ارداقتىسى، ارۋى،
مۇنان كەيىن ءولىم بە سول دەم سونبەك؟!
اقىن ي. ا. كرىلوۆتىڭ “زەركالو ي وبەزيانا” دەگەن مىسال ولەڭىن “اينا مەن مايمىل” دەپ قازاق تىلىنە اۋدارعان.
اينانىڭ قارسى الدىنا مايمىل بارىپ،
اينادا ءوز سۋرەتىن كورە سالىپ،
ايۋعا جانىنداعى كۇلىپ ايتتى،
اقىرىن اياعىمەن ءتۇرتىپ قالىپ:
«بەرى قارا!
بۇ كىم ءوزى مىناۋ پەرىڭ؟
بىلمەيمىن قايدان شىققان مۇنداي كورىم؟
ون ەكى مۇشەسىنىڭ ءبىرى وڭدى ەمەس،
كوز سالىپ قاراپ تۇرسام ءاربىر جەرىن.
مەن بۇعان تيتتەي عانا ۇقساس بولسام،
ىشىمە پىشاق سالىپ ولەر ەدىم.
ول راس بەسەۋ - التاۋ بار ەكەنى
كەيىپسىز ناق وسىنداي بولەلەرىم».
«مايمىلجان، ءبىراز عانا ەتسەڭ ءتوزىم،
مەنىڭ بار جالعىز اۋىز ايتار ءسوزىم:
اۋرە بوپ بولەلەرىڭ ساناعانشا،
ابايلاپ قاراشى اۋەل وزىڭە ءوزىڭ!»
ايۋدىڭ ءبىر اقىلى ايتقان دوسقا،
ءبىر ءجۇرىپ، بىرگە تۇرعان كوڭىل قوسقا،
«الدى ءجون اداسقاننىڭ» دەگەن ءسوز عوي،
تىڭداۋسىز، قۇر دالادا قالدى بوسقا.
ات پەن ەسەك
بىرەۋدىڭ ەسەگى مەن بار ەدى اتى،
اپارار ءبىر قالاعا بولدى زاتى.
اتى مەن ەسەگىنە ارتىپ الىپ،
اياڭداپ جولعا ءتۇسىپ كەلە جاتتى.
جۇك اۋىر، ەسەك ساسىپ، الاقتادى،
يەسى دەمالۋعا قاراتپادى.
ءال كەتىپ، جىعىلارعا تاياعاندا،
جالىنىپ اتقا ەسەك ءسوز ايتادى:
ات دوستىم، جۇگىم اۋىر، ءحالىم ءبىتتى،
ەمەسپىن جۇرە الاتىن ەندى ءتىپتى.
زورىعىپ، جولدا ءولىپ قالاتىنمىن،
الماساڭ اۋىستىرىپ ءبىراز جۇكتى
ات وعان ەشبىر جاۋاپ قايتارمايدى،
اۋىرلاپ جۇگىن، ەسەك قايقاڭدايدى.
ەنتىگىپ، ءىشىن سوعىپ، دىمى قۇرىپ،
جۇرۋگە ونان ءارى جايى قالمايدى.
جىعىلدى ەسەك بايعۇس دىمى قۇرىپ،
تۇرمادى ايداسا دا يەسى ۇرىپ.
سويدى دا، جۇگىن، تەرىسىن اتقا سالىپ،
قالاعا كەلە جاتتى تاعى ءجۇرىپ.
قاراڭدار، شارا بار ما مىنا سورعا،
اياعىن ات كەلەدى باسىپ زورعا.
قىسىمدى ەسەك كورگەن بۇ دا كورىپ،
بولدىرىپ، بىلعاقتايدى وڭدى - سولعا.
وكىنىپ وتكەن ىسكە ات كەلەدى:
“مەن قاتە ەتكەن ەكەم… اھ! – دەدى.-
ەسەكتەن از جۇك الىپ، قاراسقاندا،
قيىندىق مۇنداي ماعان بولار ما ەدى؟”
بۇل سوزدەن قانداي عيبرات الماق كەرەك؟
مىسالى، ەتكەن قايىر ءبىر بايتەرەك.
قايىرىڭ بىرەۋگە ەتكەن بولىپ تەرەك،
كورەرسىڭ راقاتىن كولەڭكەلەپ.
قايىردىڭ ەڭ ابزالى بۇل دۇنيەدە
- بىرەۋگە قىسىلعاندا جاردەم بەرمەك.
كەيبىرەۋ زور بەينەتكە تاپ بولادى،
كەي ۋاقىت از بەينەتتەن قاشامىن دەپ.
قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن تاريحىندا ەرەن ەڭبەگىمەن ويىپ تۇرىپ ورىن العان احمەت بايتۇرسىنوۆ جايلى جازىلعان كىتاپتار از ەمەس. الايدا قازاق كەلەشەگى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان ەتكەن قايراتكەر تۋرالى ايتىلاتىن اڭگىمە تاۋسىلمايدى.
قان جىلاعان قازاق بالاسىنا ولەڭدەرى ارقىلى دەمەۋ بەرگەن احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءار تۋىندىسى جوعارى باعاعا يە. اسىرەسە، 1911 جىلى ورىنبوردا جارىق كورگەن “ماسا”ولەڭدەر جيناعىنا اقىننىڭ قازاق حالقىنىڭ وتكەنى، بۇگىنى مەن ەرتەڭى جايلى جازىلعان ولەڭدەرى ەنگەن.
ىزىڭداپ، ۇشقان مىناۋ ءبىزدىڭ ماسا،
ساپ - سارى، اياقتارى ۇزىن ماسا.
وزىڭە بىتكەن ءتۇسى وزگەرىلمەس،
دەگەنمەن، قارا ياكي قىزىل ماسا.
ۇستىندە ۇيىقتاعاننىڭ اينالا ۇشىپ،
قاققى جەپ قاناتتارى بۇزىلعانشا.
ۇيقىسىن از دا بولسا بولمەس پە ەكەن،
قويماستان قۇلاعىنا ىزىڭداسا؟ — دەيدى اقىن “ماسا” ولەڭىندە.
“قازاق قالپى”ولەڭىنەن اقىننىڭ الاشتىڭ وتكەن كۇنىنە دەگەن ساعىنىشىن جانە رەسەي مەملەكەتىنىڭ بيلىگىنەن كەيىنگى قازاقتىڭ جاعدايىنا دەگەن كۇيىنىشىن بايقاۋعا بولادى.
قاز ەدىك قاتار ۇشىپ قاڭقىلداعان،
ساحارا كولگە قونىپ سالقىنداعان.
ءبىر ورتكە قاۋدان شىققان دۋشار بولىپ،
نە قالدى تانىمىزدە شارپىلماعان؟!
الاشتىڭ ادامىنىڭ ءبارى ءمالىم:
كىم قالدى تارازىعا تارتىلماعان؟
دەگەندەر «مەن جاقسىمىن» تولىپ جاتىر،
جاقسىلىق ءوز باسىنان ارتىلماعان.
تاقىلداپ، قۇر پىسىقسىپ سويلەيتىن كوپ،
ەكپىندەپ، ۇشقىر اتشا قارقىنداعان.
XX عاسىردىڭ باسىنداعى ۇلت - ازاتتىق كوتەرىلىس جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان احمەت بايتۇرسىنوۆ، “دوستىما حات” دەگەن ولەڭىندە قوعام ادىلەتسىزدىگىن سۋرەتتەپ، اقشاعا، ابىرويىن ارىن ساتقان ادامداردى سىناعان. “جارقىراپ جاقسىلىقتىڭ تاڭى اتپاي تۇر” دەگەن ولەڭ جولدارىنان اقىننىڭ ازاتتىقتىڭ تاڭى ءۇشىن قيىن - قىستاۋ كەزەڭدى باسىنان وتكەرىپ جۇرگەنى بايقالادى.
قىراعى، قيا جازباس سۇڭقارىم – اي!
قاجىماس قاشىق جولعا تۇلپارىم – اي!
ۇيىلگەن ولەكسەنى ورگە سۇيرەپ،
شىعارماق قىر باسىنا ىڭكارىڭ – اي!
جارقىراپ جاقسىلىقتىڭ تاڭى اتپاي تۇر،
تۇنەرگەن توبەمىزدەن بۇلت ارىلماي.
كوك ەتتى، كون تەرىلى، كونىپ قالعان،
سىقسا دا شىداي بەرۋ، جۇرت جارىلماي.
قازاق حالقى بالالارىن مولدالارعا بەرىپ وقىتقان. قازاق ەلىنىڭ وزات ۇلدارى تەك مولدادان ءبىلىم الىپ قويماي، رەسەي مەملەكەتىنە بارىپ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقي باستادى. ارينە، ەلدە ورىسشا ءبىلىم العان ازاماتتار سىناعاندار بولدى. بۇل تۋرالى اقىننىڭ “عىلىم” دەگەن ولەڭىندە جازىلعان.
«عىلىمدار دۇنيەلىك سيقىر بولماق،
وقىعان ول عىلىمدى كاپىر بولماق».
زۋلاتىپ شاريعاتتى شارت جۇگىنىپ،
مولدەكەڭ وتىرعاندا موينىن تولعاپ.
سوندىقتان زامان جۇيرىك، بىزدەر شابان،
ارتىندا ىلەسە الماي ءجۇرمىز ءامان.
كۇن سايىن وزگەرىلىپ، ونەر ارتىپ،
ءبارى دە بارا جاتىر العا تامان.
«زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» —
دەگەن ءسوز اياتپەنەن بىردەي ماعان.
الاقتاپ ارتىمىزعا قاراعىشتاپ،
جۇرگەندە - اق وزىپ، ۇزاپ كەتتى زامان.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ اباقتىدا وتىرىپ اناسىنا جازعان سەزىمگە تولى “اناما حات” اتتى ولەڭى اقىن تۋىندىلارىنىڭ مارجان دەپ تە ايتا الامىز.
قاراعىم، دۇعاگويىم، قامقور انام!
ارناپ حات جازايىن دەپ، الدىم قالام.
سەنى وندا، مەنى مۇندا امان ساقتاپ،
كورۋگە جازعاي ەدى حاق تاعالام!
بارا الماي، وتىرىكشى بولىپ ابدەن،
سەمەيدىڭ تۇرمەسىندە وتىر بالاڭ.
مال ۇرلاپ، كىسى ولتىرگەن ايىبى جوق،
وكىمەت، ءور زورلىققا نە بار شاراڭ!
«ءۇمىتسىز شايتان بولسىن» دەگەن ءسوز بار،
جولدار كوپ ءجانناتقا دا تارام - تارام.
وق ءتيىپ ون ۇشىمدە، وي ءتۇسىرىپ،
بىتپەگەن جۇرەگىمدە بار ءبىر جارام.
الدانىپ تاماعىما، ونى ۇمىتسام،
بولعانداي جەگەنىمنىڭ ءبارى حارام.
ادامنان تۋىپ، ادام ءىسىن ەتپەي، ۇيالماي، نە بەتىممەن كورگە بارام؟!
احمەت بايتۇرسىنوۆ “ويلار” اتتى ولەڭىندە ءوزى قايتىس بولسا دا، ەرەڭ ەڭبەگىنىڭ ولمەيتىنىن جازعان.
مەن ولسەم دە ولەمىن جونىممەنەن،
تاننەن باسقا نەمدى الار ءولىم مەنەن؟!
ولگەن كۇنى اپارىپ تىعارى – گور،
مەن جوق بولام كومىلىپ تانىممەنەن.
ءتان كومىلەر، كومىلمەس ەتكەم ءىسىم،
ويلايتىندار مەن ەمەس ءبىر كۇنگىسىن.
جۇرت ۇقپاسا ۇقپاسىن جابىقپايمىن،
ەل بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن.
اقىن “زامانداستارىما” دەگەن ولەڭىندە كەڭەستەرىمەن بولىسكەن.
ورىستىڭ تارجىمە ەتتىم مىسالدارىن،
ازىرگە قولدان كەلگەن وسى بارىم.
قاناعات ازعا دەگەن، جوققا سابىر،
قومسىنىپ قوڭىرايما، قۇربىلارىم.
بابى جوق جۇمىستاعى مەن ءبىر ارىق،
كۇن قايدا ۇزدىك شىعار توپتى جارىپ.
ات تۇرماس اياعىندا جەلى بولسا،
دۇسىرلەپ شاپسا بىرەۋ قيقۋ سالىپ.
بار بولسا سونداي جۇيرىك، قىزار دەيمىن،
ەستىلسە قۇلاعىنا ءدۇبىر بارىپ.
ايتپەسە ارىق شاۋىپ وندىرە مە،
جۇرگەندە قامىت باسىپ، قاجىپ – تالىپ
حالىق اعارتۋشىسى ورىستىڭ مىقتى اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. ول “قىزدىر دەيسىڭ، ءماجىلىستى جان دەيسىڭ” دەگەن ا. س. پۋشكيننىڭ تۋىندىسىن انا تىلىنە اۋدارىپ، ءوزىنىڭ شەبەرلىگىن تاعى دا ءبىر مارتە دالەلدەگەن.
قىزدىراتىن جاستى قايدان ال دەيسىڭ؟
ءومىرىمنىڭ تاڭىن قوسىپ كەشىنە،
بەر قايتادان وتكەن كۇننىڭ ھاممەسىن!
بەرە الماساڭ، كەڭ سالالىق بەيىلدى،
جاس قىزىعىن كورسىن جاستار كەيىنگى.
ءتاتتى ومىرمەن ءناپسى كوڭىلىن اۋلادىق،
قالعانىمەن الدانتالىق زەيىندى!
ۋا، داريعا!
ءوتتىڭ باستان، قىزىق جاس!
وزىڭە ءجون، وزگەلەرگە بۇزىق جاس.
قايعى، قاسىرەت دەرتىن جانعا باتىرماي،
قايران جاستىق!
قىزۋىمەن قىلعان ماس!
كورىنبەستەن ءومىر كوبى وتكەن شاق،
تىرشىلىكتىڭ ءسان، ءلاززاتى كەتكەن شاق.
ويىن، كۇلكى، ماجىلىستەن، قىزىقتان
مەزگىل قۋىپ: «شىق!» – دەپ ءامىر ەتكەن شاق.
جاسىڭ ايتسا، كونبەگەننەن نە پايدا؟
ۋاقىتتىڭ ءتىلى شولاق: «ءجۇر!»، «ايدا!»
تۇرلاۋى جوق، وزگەرىلگىش ءومىردىڭ
وتپەسىنە ەتكەن، ءسىرا، كىم ايلا!
مۇمكىن دەسەك ادامزاتقا ەكى ولمەك،
ءبىرى سونىڭ – «جاسىم جەتتى» دەپ كونبەك.
بۇل ءولىمنىڭ ارداقتىسى، ارۋى،
مۇنان كەيىن ءولىم بە سول دەم سونبەك؟!
اقىن ي. ا. كرىلوۆتىڭ “زەركالو ي وبەزيانا” دەگەن مىسال ولەڭىن “اينا مەن مايمىل” دەپ قازاق تىلىنە اۋدارعان.
اينانىڭ قارسى الدىنا مايمىل بارىپ،
اينادا ءوز سۋرەتىن كورە سالىپ،
ايۋعا جانىنداعى كۇلىپ ايتتى،
اقىرىن اياعىمەن ءتۇرتىپ قالىپ:
«بەرى قارا!
بۇ كىم ءوزى مىناۋ پەرىڭ؟
بىلمەيمىن قايدان شىققان مۇنداي كورىم؟
ون ەكى مۇشەسىنىڭ ءبىرى وڭدى ەمەس،
كوز سالىپ قاراپ تۇرسام ءاربىر جەرىن.
مەن بۇعان تيتتەي عانا ۇقساس بولسام،
ىشىمە پىشاق سالىپ ولەر ەدىم.
ول راس بەسەۋ - التاۋ بار ەكەنى
كەيىپسىز ناق وسىنداي بولەلەرىم».
«مايمىلجان، ءبىراز عانا ەتسەڭ ءتوزىم،
مەنىڭ بار جالعىز اۋىز ايتار ءسوزىم:
اۋرە بوپ بولەلەرىڭ ساناعانشا،
ابايلاپ قاراشى اۋەل وزىڭە ءوزىڭ!»
ايۋدىڭ ءبىر اقىلى ايتقان دوسقا،
ءبىر ءجۇرىپ، بىرگە تۇرعان كوڭىل قوسقا،
«الدى ءجون اداسقاننىڭ» دەگەن ءسوز عوي،
تىڭداۋسىز، قۇر دالادا قالدى بوسقا.
ات پەن ەسەك
بىرەۋدىڭ ەسەگى مەن بار ەدى اتى،
اپارار ءبىر قالاعا بولدى زاتى.
اتى مەن ەسەگىنە ارتىپ الىپ،
اياڭداپ جولعا ءتۇسىپ كەلە جاتتى.
جۇك اۋىر، ەسەك ساسىپ، الاقتادى،
يەسى دەمالۋعا قاراتپادى.
ءال كەتىپ، جىعىلارعا تاياعاندا،
جالىنىپ اتقا ەسەك ءسوز ايتادى:
ات دوستىم، جۇگىم اۋىر، ءحالىم ءبىتتى،
ەمەسپىن جۇرە الاتىن ەندى ءتىپتى.
زورىعىپ، جولدا ءولىپ قالاتىنمىن،
الماساڭ اۋىستىرىپ ءبىراز جۇكتى
ات وعان ەشبىر جاۋاپ قايتارمايدى،
اۋىرلاپ جۇگىن، ەسەك قايقاڭدايدى.
ەنتىگىپ، ءىشىن سوعىپ، دىمى قۇرىپ،
جۇرۋگە ونان ءارى جايى قالمايدى.
جىعىلدى ەسەك بايعۇس دىمى قۇرىپ،
تۇرمادى ايداسا دا يەسى ۇرىپ.
سويدى دا، جۇگىن، تەرىسىن اتقا سالىپ،
قالاعا كەلە جاتتى تاعى ءجۇرىپ.
قاراڭدار، شارا بار ما مىنا سورعا،
اياعىن ات كەلەدى باسىپ زورعا.
قىسىمدى ەسەك كورگەن بۇ دا كورىپ،
بولدىرىپ، بىلعاقتايدى وڭدى - سولعا.
وكىنىپ وتكەن ىسكە ات كەلەدى:
“مەن قاتە ەتكەن ەكەم… اھ! – دەدى.-
ەسەكتەن از جۇك الىپ، قاراسقاندا،
قيىندىق مۇنداي ماعان بولار ما ەدى؟”
بۇل سوزدەن قانداي عيبرات الماق كەرەك؟
مىسالى، ەتكەن قايىر ءبىر بايتەرەك.
قايىرىڭ بىرەۋگە ەتكەن بولىپ تەرەك،
كورەرسىڭ راقاتىن كولەڭكەلەپ.
قايىردىڭ ەڭ ابزالى بۇل دۇنيەدە
- بىرەۋگە قىسىلعاندا جاردەم بەرمەك.
كەيبىرەۋ زور بەينەتكە تاپ بولادى،
كەي ۋاقىت از بەينەتتەن قاشامىن دەپ.
You Might Also Like
