وتباسىم – باقىت مەكەنىم
تاقىرىبى: وتباسىم – باقىت مەكەنىم
سىنىپ ساعاتىنىڭ ماقساتى:
ا) «وتباسى» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەردى وتباسى تۋرالى ۇعىمداردى كەڭەيتۋ، ونى سۇيە بىلۋگە، وتباسى يگىلىگى ءۇشىن تالماي ەڭبەك ەتۋگە ۇيرەتۋ؛
ب) وتباسىنىڭ نەگىزى ءومىردىڭ ۇيىتقىسى، كيەلى قاسيەتكە يە بولۋ سىرى، وتباسى ءتالىمىنىڭ ءمانى تۋرالى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ؛
ۆ) وتباسى تاربيەسىنىڭ ءمان - ماڭىزىن اشىپ كورسەتە وتىرىپ، ۇلتتىق سالتتى، ءداستۇردى ءتۇسىنىپ، قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ، الداعى ومىرگە دايارلاۋ
سىنىپ ساعاتىنىڭ ءوتۋ فورماسى: توپتىق جۇمىس
سىنىپ ساعاتىنىڭ كورنەكىلىگى: ۇلاعاتتى سوزدەر، پلاكات، سۋرەت
سىنىپ ساعاتىنىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. تاقىرىپپەن تانىستىرۋ
وتباسى وشاقتىڭ ءۇش تاعانى سياقتى، ولار – اكە، انا، بالا. ۇشەۋىنىڭ بىرلىگى وتباسىنىڭ بىرلىگى. قوعامداعى ءار شاڭىراقتىڭ بوساعاسى بەرىك، مەرەيى ۇستەم بولماي، مەملەكەتىمىز مىقتى بولۋى مۇمكىن ەمەس.. بالا – اتا - انانىڭ يگى ىستەرىن جالعاستىرۋشى بولاشاعى.
اتامىز قازاق «بالا – ادامنىڭ باۋىر ەتى»، «بالالى ءۇي بازار» دەيدى. ويتكەنى، بالا ءومىردىڭ جالعاسى، وتباسىنىڭ جەمىس بەرەر گ ۇلى. وتباسى - بۇل قوعامنىڭ نەگىزى. بالانىڭ بولاشاقتا جاقسى ازامات بولىپ ءوسۋى، جان - جاقتى تاربيەلى بولۋى وتباسىندا بەرىلەتىن تاربيەگە تىكەلەي بايلانىستى.
ءار بالا – دارا تۇلعا. بالا تاربيەسىندە جامان قىلىقتار كورسەتۋدەن اۋلاق بولىپ، بالاعا ۇلگى بولا الساق - جان - جاقتى دامىعان، شىعارماشىلىق قىزىعۋى بار ۇرپاق تاربيەلەي الامىز. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەگەندەي جاقسى تاربيە بەرۋ اتا - انانىڭ پارىزى.
2. ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك. «وتباسى» سوزىنە اسسوسياسيا قۇرعىزۋ. «وتباسى»، «وتاۋ»، «وتاعاسى»، «وتاۋ يەسى» دەگەن ۇعىمداردى قالاي تۇسىنەسىز؟ وتباسى نەگىزى نەدە دەپ ويلايسىز؟ وتباسىنىڭ بەرەكەلى بولۋى كىمگە بايلانىستى دەپ ويلايمىز؟ وتباسىن قۇرۋ ءۇشىن اتا - انانىڭ كەلىسىمى كەرەك پە؟ وتباسىن قۇرۋ ءۇشىن ادامدار قانشا ۋاقىت ءبىرىن - ءبىرى ءبىلۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
جاڭا اقپارات. وتباسى ادامعا باقىت، تولىق ءماندى تىنىس - تىرشىلىك اكەلەدى. «ۇيلەنۋ وڭاي - ءۇي بولۋ قيىن» دەيدى حالىق ماقالى. وتباسىنىڭ ىرگەتاسى ەر ازامات پەن ايەل ادامنىڭ اق نەكە قيىپ، وتاۋ تىگۋىنەن قۇرالادى. وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن دىڭگەگى - بالا. بالانىڭ تاربيەلى جان - جاقتى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى، ونەگەلى، ىنتىماقتى وتباسىنىڭ ىقپالى مول. وتباسى اتا مەن بالانىڭ، كەلىن مەن ەنەنىڭ جانە باسقا دا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جىلى قارىم - قاتىناسىنان قۇرىلادى. وتباسى بەرەكەلى، تاتۋ بولۋ ءۇشىن سىيلاستىق، مەيىرىمدىلىك، جاناشىرلىق، باۋىرمالدىق قاسيەتتەر ءار ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋى كەرەك. وتباسىن قۇرعاندا ادام ومىرگە ۇرپاق اكەلىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە وعان جالپى ادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، اتا - باباسىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرتەدى. بالالارىن وزدەرىن قورشاعان ورتاعا جانە قوعامعا پايدالى ازامات ەتىپ ءوسىرۋ - اتا - انانىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتى.«وتان وتتان باستالادى» دەيدى حالقىمىز. ەلدىڭ، ۇلتتىڭ، جالپى ادامزاتتىڭ بولاشاعى، دامۋ دەڭگەيى وسى وتباسىنان باستالادى.
3. شىعارماشىلىق جۇمىس. وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولۋ.
ءار توپ «باقىتتى وتباسى» ءمودۋلىن سالادى، ونى قورعايدى.
اكە مەن شەشە، اتا مەن اجە، اعا مەن اپكە - ءبىز جاقسى كورەتىن ەڭ جاقىن ادامدار. «اتا - بايتەرەك، بالا – جاپىراق»، «اكەدەن – اقىل، انادان – مەيىر»، «اعاسى باردىڭ – جاعاسى بار، ءىنىسى باردىڭ - تىنىسى بار»،- دەيدى حالىق. وسىنداي ىنتىماعى ءبىر، تىلەگى ءبىر وتباسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىز - باقىتتىمىز.
4. سيتۋاسيالىق كورىنىس. ءار توپ جاعدايات دايىنداپ كورسەتەدى.
اپا، اپا، ماعان ۇيالى تەلەفون (سوتكا، سوتكا) الىپ بەرشى! دەپ اناسىن مازالايدى. اناسى ءارتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، كوڭىل بولمەيدى.
- كەيىن الىپ بەرەرمىن
- نە قاجەتى بار؟ وسى سيتۋاسيانى ۇلگىلى وتباسىنا تالقىلاۋعا بەرۋ.
وسىنداي جاعدايدا ءسىز نە ىستەر ەدىڭىز؟
5. وتباسىنا قاتىستى ماقال جارىسى.
6. قورىتىندى:
اكە اسقار تاۋىمىز ءار ۋاقىتتا بيىكتەن كورىنسە، اعىپ جاتقان بۇلاق سارقىلمايتىن قازىنا بولسا، سول بۇلاقتىڭ جاعاسىندا ءار كەزدە جاپ - جاسىل قۇراقتار ءوسىپ تۇرسا، تابيعاتىمىز وتباسىمىز، اسەم بولماي ما؟ سىيلاستىق پەن مەيىرىمدىلىك ورىن العان وتباسى ەشقاشاندا شايقالمايدى. بولاشاق قازاقستاننىڭ ءاربىر وتباسى تاتۋ بولسا، ەلىمىز دە تاتۋ بولادى.
سىنىپ ساعاتىنىڭ ماقساتى:
ا) «وتباسى» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەردى وتباسى تۋرالى ۇعىمداردى كەڭەيتۋ، ونى سۇيە بىلۋگە، وتباسى يگىلىگى ءۇشىن تالماي ەڭبەك ەتۋگە ۇيرەتۋ؛
ب) وتباسىنىڭ نەگىزى ءومىردىڭ ۇيىتقىسى، كيەلى قاسيەتكە يە بولۋ سىرى، وتباسى ءتالىمىنىڭ ءمانى تۋرالى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ؛
ۆ) وتباسى تاربيەسىنىڭ ءمان - ماڭىزىن اشىپ كورسەتە وتىرىپ، ۇلتتىق سالتتى، ءداستۇردى ءتۇسىنىپ، قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ، الداعى ومىرگە دايارلاۋ
سىنىپ ساعاتىنىڭ ءوتۋ فورماسى: توپتىق جۇمىس
سىنىپ ساعاتىنىڭ كورنەكىلىگى: ۇلاعاتتى سوزدەر، پلاكات، سۋرەت
سىنىپ ساعاتىنىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. تاقىرىپپەن تانىستىرۋ
وتباسى وشاقتىڭ ءۇش تاعانى سياقتى، ولار – اكە، انا، بالا. ۇشەۋىنىڭ بىرلىگى وتباسىنىڭ بىرلىگى. قوعامداعى ءار شاڭىراقتىڭ بوساعاسى بەرىك، مەرەيى ۇستەم بولماي، مەملەكەتىمىز مىقتى بولۋى مۇمكىن ەمەس.. بالا – اتا - انانىڭ يگى ىستەرىن جالعاستىرۋشى بولاشاعى.
اتامىز قازاق «بالا – ادامنىڭ باۋىر ەتى»، «بالالى ءۇي بازار» دەيدى. ويتكەنى، بالا ءومىردىڭ جالعاسى، وتباسىنىڭ جەمىس بەرەر گ ۇلى. وتباسى - بۇل قوعامنىڭ نەگىزى. بالانىڭ بولاشاقتا جاقسى ازامات بولىپ ءوسۋى، جان - جاقتى تاربيەلى بولۋى وتباسىندا بەرىلەتىن تاربيەگە تىكەلەي بايلانىستى.
ءار بالا – دارا تۇلعا. بالا تاربيەسىندە جامان قىلىقتار كورسەتۋدەن اۋلاق بولىپ، بالاعا ۇلگى بولا الساق - جان - جاقتى دامىعان، شىعارماشىلىق قىزىعۋى بار ۇرپاق تاربيەلەي الامىز. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەگەندەي جاقسى تاربيە بەرۋ اتا - انانىڭ پارىزى.
2. ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك. «وتباسى» سوزىنە اسسوسياسيا قۇرعىزۋ. «وتباسى»، «وتاۋ»، «وتاعاسى»، «وتاۋ يەسى» دەگەن ۇعىمداردى قالاي تۇسىنەسىز؟ وتباسى نەگىزى نەدە دەپ ويلايسىز؟ وتباسىنىڭ بەرەكەلى بولۋى كىمگە بايلانىستى دەپ ويلايمىز؟ وتباسىن قۇرۋ ءۇشىن اتا - انانىڭ كەلىسىمى كەرەك پە؟ وتباسىن قۇرۋ ءۇشىن ادامدار قانشا ۋاقىت ءبىرىن - ءبىرى ءبىلۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
جاڭا اقپارات. وتباسى ادامعا باقىت، تولىق ءماندى تىنىس - تىرشىلىك اكەلەدى. «ۇيلەنۋ وڭاي - ءۇي بولۋ قيىن» دەيدى حالىق ماقالى. وتباسىنىڭ ىرگەتاسى ەر ازامات پەن ايەل ادامنىڭ اق نەكە قيىپ، وتاۋ تىگۋىنەن قۇرالادى. وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن دىڭگەگى - بالا. بالانىڭ تاربيەلى جان - جاقتى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى، ونەگەلى، ىنتىماقتى وتباسىنىڭ ىقپالى مول. وتباسى اتا مەن بالانىڭ، كەلىن مەن ەنەنىڭ جانە باسقا دا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جىلى قارىم - قاتىناسىنان قۇرىلادى. وتباسى بەرەكەلى، تاتۋ بولۋ ءۇشىن سىيلاستىق، مەيىرىمدىلىك، جاناشىرلىق، باۋىرمالدىق قاسيەتتەر ءار ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋى كەرەك. وتباسىن قۇرعاندا ادام ومىرگە ۇرپاق اكەلىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە وعان جالپى ادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، اتا - باباسىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرتەدى. بالالارىن وزدەرىن قورشاعان ورتاعا جانە قوعامعا پايدالى ازامات ەتىپ ءوسىرۋ - اتا - انانىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتى.«وتان وتتان باستالادى» دەيدى حالقىمىز. ەلدىڭ، ۇلتتىڭ، جالپى ادامزاتتىڭ بولاشاعى، دامۋ دەڭگەيى وسى وتباسىنان باستالادى.
3. شىعارماشىلىق جۇمىس. وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولۋ.
ءار توپ «باقىتتى وتباسى» ءمودۋلىن سالادى، ونى قورعايدى.
اكە مەن شەشە، اتا مەن اجە، اعا مەن اپكە - ءبىز جاقسى كورەتىن ەڭ جاقىن ادامدار. «اتا - بايتەرەك، بالا – جاپىراق»، «اكەدەن – اقىل، انادان – مەيىر»، «اعاسى باردىڭ – جاعاسى بار، ءىنىسى باردىڭ - تىنىسى بار»،- دەيدى حالىق. وسىنداي ىنتىماعى ءبىر، تىلەگى ءبىر وتباسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىز - باقىتتىمىز.
4. سيتۋاسيالىق كورىنىس. ءار توپ جاعدايات دايىنداپ كورسەتەدى.
اپا، اپا، ماعان ۇيالى تەلەفون (سوتكا، سوتكا) الىپ بەرشى! دەپ اناسىن مازالايدى. اناسى ءارتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، كوڭىل بولمەيدى.
- كەيىن الىپ بەرەرمىن
- نە قاجەتى بار؟ وسى سيتۋاسيانى ۇلگىلى وتباسىنا تالقىلاۋعا بەرۋ.
وسىنداي جاعدايدا ءسىز نە ىستەر ەدىڭىز؟
5. وتباسىنا قاتىستى ماقال جارىسى.
6. قورىتىندى:
اكە اسقار تاۋىمىز ءار ۋاقىتتا بيىكتەن كورىنسە، اعىپ جاتقان بۇلاق سارقىلمايتىن قازىنا بولسا، سول بۇلاقتىڭ جاعاسىندا ءار كەزدە جاپ - جاسىل قۇراقتار ءوسىپ تۇرسا، تابيعاتىمىز وتباسىمىز، اسەم بولماي ما؟ سىيلاستىق پەن مەيىرىمدىلىك ورىن العان وتباسى ەشقاشاندا شايقالمايدى. بولاشاق قازاقستاننىڭ ءاربىر وتباسى تاتۋ بولسا، ەلىمىز دە تاتۋ بولادى.
You Might Also Like
-
1 - جۇرگىزۋشى: ەلباسى جولداۋىندا قازاقستاننىڭ الەمنىڭ وزىق دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا ەنۋى ءۇشىن جۇمىسشى كادرلاردى دايىنداۋ ساپاسىن كوتەرۋ جانە ولاردىڭ ەڭبەك نارىعىندا سۇرانىسقا يە ماماندىقتاردى يگە...
