InfoHub Logo

احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ "قازاق وكپەسى" ماقالاسىندا ەكى نەگىزگى وي قوزعالادى.

ءبىرىنشى، وكپەلەي-وكپەلەي وكپەسى قارا قازانداي بولعان قازاقتىڭ قاراڭعىلىعى ءسوز بولسا، ەكىنشى، جەرگە قاتىستى قايسار پىكىرلەر، تىڭ ويلار ايتىلادى.

"ايقاپ" بەتىنە شىققان ماقالادا "ءاي، قاپ" دەپ سان سوعىپ جۇرگەن قالىڭ قازاقتىڭ  وزەگىن ورتەگەن وكىنىشى جەر ماسەلەسى ەكەنىن انىق بايقايمىز. ال، اۆتور "ءبىزدىڭ زامانىمىز وتكەن زاماننىڭ بالاسى، كەلەر زاماننىڭ اتاسى" - دەي وتىرىپ، سوناۋ تەرەڭ تامىرىمىزدان اجىراماي كەلە جاتقان "ناداندىق" اتتى كەسەلدىڭ كەساپاتى وسى ماسەلەگە سوقتىرىپ وتىر دەگەن ورىندى پىكىر بىلدىرەدى. تەرەڭىرەك اقتارىپ، ءتۇيىندى ويدى تارقاتايىق، ەندەشە.

تاريحتىڭ ساحناسىنا تۇركى بوپ ەنىپ، التايدان اتىراۋعا دەيىنگى بايتاق دالانى قاسيەتتى قونىس ەتكەلى قازاقتىڭ تىرشىلىگى - ءتورت تۇلىك مال. كوشپەلى ءومىردىڭ كىلتىن تاۋىپ، كۇيبەلەڭىنە ۇيرەنگەن الاش بىلىمگە باس بۇرارداي بولمادى. عاسىرلار ونەر-بىلىم بار جۇرتتاردى جاھان كوشىنەن وزدىرا بەردى، وزدىرا بەردى. ال، ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىن قازاقتى توزدىرا بەردى. "حاندارى دا، حالقى دا عىلىم ونەردى كەرەك قىلماعان. بىرىمەن ءبىرى جاۋلاسىپ، باسقا بەرەكەلى جۇمىس ويلانباعان" - دەپ جازا كەلە احمەت ءبىلىمى جوق، بىرلىگى قالماعان قازاقتىڭ ايۋداي اقىرعان الىپ ەلدىڭ ىرگەسىندە دەربەس تۇرا الماۋىنىڭ سەبەبىن ءدال كورسەتتى.

ءوز جەرىڭدى وزگەگە نەگە مەنشىك قىلدىڭ دەپ وتكەندەرگە قازاق ءبىر وكپەلەدى. اتا قونىسىمىزعا جات جۇرتتى اكەپ قونىستاندىردىڭ دەپ بيلەپ-توستەپ وتىرعاندارعا تاعى رەنجىدى. ءبىراق، بايتۇرسىن ۇلى بۇيىرىپ تۇرعان باقتى ۇشىرعان دا، بەرەكە-قۇتتى قاشىرعان دا "بىلىمسىزدىك" دەپ باسا ايتتى. "بەتى جاماننىڭ ايناعا وكپەلەۋى ءجون بە؟ نيەتى جاماننىڭ اللاعا وكپەلەۋى ءجون بە؟ تالاپ جوق، ءۇمىت مول حالىقپىز" - دەگەن سوزبەن اۆتور ءبىلىمسىز باقۋات بولۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن يدەيانى العا تارتادى. پافوسقا اينالىپ كەتكەن ءسوز بار عوي: "وزگەگە كەلگەندە پروكۋرور، وزىڭە كەلگەندە ادۆوكات" دەگەن. وتكەنگە دە، وكىمەتكە دە وكپەلەگەن قازاق، وزگەنى داتتاۋمەن بولدى. ءبىراق، ءبىلىمسىز حالىقتىڭ ءوزىن كىم اقتايدى؟ احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ايتقىسى كەلگەنى دە وسى - وزگەگە وكپەلەمە، قازاق، وزىڭنەن كور!

جانە ماقالانىڭ ۇلكەن ءبىر ەرەكشەلىگى: اۆتور بۇگىنگى تاڭدا قالىپتاسقان جاعدايدى عانا ەمەس، سيتۋاسيانىڭ باسقا نيۋانستارىن دا قاراستىرادى. ەگەر جەر قازىنالىق ەمەس، ءالى دە قازاقتىڭ ءوز قاراماعىندا بولسا قالاي بولار ەدى؟ البەتتە، بولاشاقتى باعدارلاپ وتىرار حالىقتا ساۋات بار ما؟ ەل ىشىندە قارا باسىن قامداپ، بۇگىنگى توقتىق ءۇشىن ەرتەڭىن سورعا ناداندىقپەن ايىرباستاپ، ارزانقول دۇنيەگە جەرىن ساۋدالاپ جىبەرەر قازاقتار تابىلماسىنا كىم كەپىل؟ احمەت بايتۇرسىن ۇلى: «بۇگىن تويعانىنا ءماز بولىپ، ەرتەڭگىسىن ۇمىتاتىن قازاق جەرىن ساتىپ تويىپ، ەرتەڭ تەنتىرەپ كەتەر ەدى» - دەپ ويىن اشىق جازادى.ماقالاداعى قۇنسىز مۇلىككە قاسيەتتى جەرىن ەسەرلىكپەن ساۋدالاپ جىبەرگەن ەستەكتەردەن قازاقتىڭ ءبىلىمى ءبىر دە ارتىق ەمەس دەگەن وي سونداي بەينەلى، تىپتەن ءدال ءارى ورىندى.

بايتۇرسىن ۇلىنىڭ قازاقتى كىنالاي، ساۋاتسىزدىقتى سىناي جازۋى ەلىنە دەگەن قاستىق ەمەس قامقورلىق. "اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى" دەمەي مە دانا حالقىمىز. قوعامنىڭ سول كۇنگى اۋرۋىن اشىق ايتا وتىرىپ، قازاق بىلىمگە ۇمتىلسا عانا العا جىلجيتىنىن ۇقتىرعىسى كەلگەن احمەت وسىنىڭ ءبارىن بايانداي كەلىپ "وزىمىزگە وكپەلەمەسەك، وزگەگە وكپەلەر بەت جوق" دەپ ءسوزىن اياقتايدى. جاقسى تىرشىلىك كورىپ، تەپكىدەن قۇتىلۋ ءۇشىن، تەڭسىزدىكتەن ارىلىپ، جوقتان بار جاساۋ ءۇشىن حالىققا ەڭ كەرەگى ءبىلىم ەدى ول كۇنى. وكپەلەگەن قازاقتىڭ وتكىر ماسەلەسى وزگەنىڭ ارەكەتى ەمەس، ءوزىنىڭ ارەكەتسىزدىگى ەكەن-اۋ، سويتسە.

مەيربەك بايان مۇراتبەك قىزى

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى

جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى 1 كۋرس

---