ايشانىڭ اۋرەسى
مۇرات ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، كامەلەتتىك اتتەستات اكەلگەن كۇنى شەشەسى ايشاعا قاتتى ۇناپ كەتتى. ارينە مۇنداي قۋانىش ۇستىندە بارلىق انالار دا بالاسىن ايمالايتىن بولار، دەگەنمەن ايشانىڭ بالاسىنا دەگەن سەزىمى كىسى ايتىپ جەتكىزەرلىك بولمادى.
— Miنe، مىنە مەنىڭ بالام دارىندى دەپ مەن الدەقاشان ايتقانمىن. وزىڭە دە ايتىپ ەدىم عوي، مۇرات.— مۇرات كۇلىمسىرەپ قانا قويدى. مۇنداي ماقتاۋ سوزدەردى شەشەسىنىڭ نەلىكتەن ايتىپ تۇرعانىن مۇرات ءبىلۋشى ەدى. اسىرەسە، سوڭعى كۇندەرى شەشەسى وسىنداي سوزدەردى رەتى كەلگەن جەرگە دە، كەلمەگەن جەرگە دە تىقپالاي بەرەتىن بولعان.
ايشا بالاسىنا كوزىنىڭ استىمەن ءبىر قاراپ الدى. مىنە كامەلەتتىك اتتەستات ستول ۇستىندە جاتىر. ەندى جاقىندا ول بالاسىنىڭ ستۋدەنتتىك سىناق كىتاپشاسىن دا قولىنا ۇستاپ كورۋى ءتيىس. بالاسى زاۆودقا جۇمىسقا بارعىسى كەلگەنىمەن، شەشەسىنىڭ ويى مۇلدەم باسقا. ابىسىن-اجىن الدىندا اجەپتاۋىر بەدەلى بار، كەلىن-كەپشىكتەردى بيدايشا ءبورتتىرىپ، شي جۇگەرىشە بادىراتىپ قۋىراتىن ادۋىن جەڭگەيدىڭ بالاسىنىڭ زاۆودقا بارام دەگەنى نە سۇمدىق! ءوزى ءبىر اتاعا قاراعان اۋىلدىڭ كەلىن-كەپشىگىن ايت دەپ ورگىزىپ ءشايت دەپ قايىرىپ وتىرعان بىلگىر ادامنىڭ بالاسى دا مانساپتان قاشار بولار ما! ونىڭ ۇستىنە بۇل اناۋ-مىناۋ ادام با، ايشا ەمەس پە! تاريحقا بەلگىلى ايشا اتتاس ايەلدەردىڭ ءبارى دە اتاعىن شىعارىپ، ءتىپتى ارتىندا ءوزىنىڭ جۇرت زيارات ەتىپ، ايتارداي كۇمبەزىن دە قالدىرىپ كەتتى عوي. دەمەك ايشا دا جالعىز بالاسىنا تىلىك قالدىرۋى كەرەك.
ايشا بالاسىنىڭ جانىنا جاقىنداپ كەلدى دە، ەكى الاقانىن مۇراتتىڭ ەكى جاقتاۋىنا تىرەپ تۇرىپ قايتا ءۇن قاتتى:
— ال بالاسى كۇزدە شەشەسىنە نە اكەلەر ەكەن، ءا؟
مۇرات كوپ ويلانىپ تۇرعان جوق، بىردەن جاۋاپ بەردى:
— جالاقىسىن اكەلەدى دە، شەشەسىنىڭ الاقانىنا سالادى.
بالاسىنىڭ قۋانىشپەن ايتقان بۇل ءسوزى شەشەسىنىڭ دەگەن جەرىنەن شىقپادى. دەگەنمەن ول بالاسىنا «اقشا دەيدى عوي، اقشا جەتەدى، وسى ءۇيدىڭ يەسى دە اقشانى از المايدى، جوعارى ءبىلىم الىپ، مانساپ يەسى بولۋ كەرەك، سوندا جاقسى بالام بار دەيمىن» دەپ اشىق ايتىپ سالدى.
بۇدان كەيىنگى بىرنەشە كۇننىڭ ىشىندە مۇراتتىڭ مانساپ يەسى بولماۋىنا قويمايتىنداي ەتىپ، شىرماپ تاستادى. مۇراتقا شەشەسى قول ساعات اكەلىپ سىيلادى. وعان بەرىپ جاتىپ: «لەكسيادان كەشىگىپ قالماۋىڭ كەرەك» — دەدى. ەرتەڭىنە الاباجاق كوستيۋمنىڭ ءبىرىن اكەپ كيگىزدى. ونىڭ قۋىقتاي شالبارىنىڭ بۇرىسكەن بالاعى قىزىل اسىقتان كەلىپ، مۇراتتىڭ توبىعى كورىنىپ تۇردى. «ستۋدەنتتەردىڭ قازىرگى ءساندى كيىمى وسى» دەدى شەشەسى.
— مىنە، مىنە ۇقساپ-اق قالدىڭ، بالام.
ءۇشىنشى كۇنى ايشا بالاسىنىڭ ستۋدەنتتەرگە ۇقساماي تۇرعان تاعى ءبىر نارسەسىن تولىقتىردى. ول اۋداندىق ماگازيننەن ءبىر بۋما گرامموفون پلاستينكاسىن ساتىپ اكەلىپ بەردى. ونىڭ ىشىندە قيقىلداپ-شيقىلداپ، بۋىنىپ-قابىنىپ ءان سالاتىن، ىڭىلداپ جىلاعان بالا داۋىسىنداي قىڭسىلاعان يت داۋىسىنداي تالايلارى بولدى. ستۋدەنت دەگەندەر بيگە اۋەس كەلەدى عوي. ايشا وسىلاي بالاسىن ستۋدەنتتەرگە ەلىكتەتەمىن دەگەنىمەن مۇراتتىڭ ويىنان زاۆودتى شىعارا الماي-اق قويدى.
وسى كەزدە نە قيىن، جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ قيىن. بۇعان اكەنىڭ كومەگى بولسا دەپ ايشا جولداسىنا ءار نارسەنى جاعالاتىپ كورىپ ەدى: «ە، جىبەر ءوزىن. قالا الىس ەمەس يەك استىندا. بازارعا بارىپ باعىڭدى سىنا دەگەن. جۇرتپەن بىرگە ەمتيحان ۇستاپ كورسىن»،— دەي سالدى.
اكەنىڭ بالاسىنا وسىنداي كوزقاراسپەن قاراۋى العاش ايشانى اشۋلاندىرىپ، قاباعىن شىتىناتىپ، مۇرنىن تىرجيتىپ تاستاپ ەدى، ءبىراق سەن بالام ءۇشىن رەنجىپ ءجۇرسىڭ اۋ دەپ ول قايتا كوڭىل اۋدارماي قويدى. ءتىپتى داستارحان باسىندا ايشا وسى اڭگىمەنى باستاسا، ول تاماعىن ىشپەي، تۇرەگەپ تاستاپ ءجۇرىپ كەتەتىندى شىعاردى. سودان سوڭ ايشا وعان ايتۋدان شارشادى، ەندى ءوزى جۇرمەك بولدى.
ايشا قاراپ قالمادى. ءوزىنىڭ ارمانىن ول ابىسىن-اجىن اراسىندا دا ايتتى، جەكجات-جۇرتتارعا دا جەتكىزدى. نە كەرەك، كوجەدەي كەپ ابىسىن ءتاتتىلى شاي ءىشىپ، جىلى-جۇمساقتى جەگەندە عانا بار بولدى دا، مۇنداي ءىس قولىنان كەلمەيتىن انشەيىن بالالاردىڭ ماماسى بولىپ شىقتى. دەگەنمەن سىرالعى اجىنداردىڭ اراسىنان اجار سياقتى ءجون-جوسىق بىلەتىن ادام دا تابىلدى. ول «جاتپاي-تۇرماي بىرەۋدى ىزدەمەيمىسىڭ، قارعا تامىرلى قازاق ەمەس پە ەدىك، بىرەۋدىڭ جيەنى بولماسا، بىرەۋدىڭ قارىن بەلەس! دەگەندەيىن بىرەۋى ينستيتۋتتاردىڭ قابىلداۋ كوميسسياسىندا بولىپ قالۋى مۇمكىن ەمەس پە» دەپ ايشاعا اقىل بەردى. بۇل اڭگىمە ايشاعا قاتتى ۇناعانى سونشا تەرلەپ-تەپشىپ اجار ەكەۋى ءبىر ساماۋىرىن شايدى اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ، ءىشىپ قويدى.
«قارعا تامىرلى قازاق» دەگەندەيىن، ويداعى-قىرداعى، قالاداعى-دالاداعى دوس-جاراننىڭ ءبارىن ىزدەستىرىپ قاراپ ەدى، ونداي ەشكىممەن تانىس بولمادى. جۇرتتىڭ ءىسى تۇسەدى-اۋ دەيتىن قالاداعى وزىنە تانىس كينوتەاتردىڭ ەسەپشىسىنە دەيىن سۇراستىرىپ ەشكىمنىڭ ىڭعايىن كەلتىرە المادى. اقىرى جاقسىلىق حابار تاعى دا سول اجاردىڭ وزىنەن بولدى. ءبىر كۇنى ول ارنايى كەلىپ: «سەنبى كۇنى كەشكى ساعات التىدا ءبىزدىڭ ۇيگە كەلە عوي، قالادان ءبىر سىي قوناق كەلەدى. سونىڭ جانىندا ينستيتۋتتىڭ قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ پرەدسەداتەلى ەرلى-زايىپتى دارقانوۆتار دا بولادى. باسقالار دا كەلەدى. بايقاس بولعايسىڭ، ءبىزدىڭ وتاعاسى ءبىلىپ قالىپ جۇرمەسىن» دەپ ايتۋىن ايتقانمەن قاتتى تاپتادى.
سول كۇنى ايشا دا ۋادەلى ساعاتتا جەتتى-اۋ. كەلسە قوناقتار وتىرىسىپ قالعان ەكەن. اجار ايشانى قوناقتارعا تانىستىردى. ناق تەر الدىندا ساماي شاشىنا اق كىرە باستاعان، تولىقشا قارا كىسى وتىر. جانىندا جۇپىنى كيىنگەن ايەلى بار. بەت-الپەتى جامان بولماعانىمەن ۇستىندەگى كيىمىنە قاراعاندا كوزگە قوراشتاۋ كورىنەدى. «ەكى جامان قوسىلعان ءارقايدا بار، ەكى جاقسى قوسىلعان ءدال قايدا بار» دەگەن-اۋ، دەپ ويلادى ايشا. قانداي كەرەمەت ءبىلىمدى ادامنىڭ ايەلىنىڭ سيقىن قاراشى. ءبىر ننستيتۋتتى بيلەپ تۇرعان مىناداي ادامنىڭ تاپقانىن ۇستىنە دۇرىستاپ تا جاپسىرا الماعان ەكەن. تاعى دا ەكى كىسى بار،ولار دا ايرىقشا جارقىراپ كيىنىپ وتىرعان جوق،
تاماقتان كەيىن شەتتەگى ەكى ادام دا كانىگى ساياتشى ەكەن، وزدەرىنىڭ باسىنان كەشىرگەن نەشە ءتۇرلى وقيعالاردى سوعىپ كەتتى. ال دارقانوۆتىڭ ايەلى دە ورنىنان تۇرىپ، ۆەرانداعا شىقتى دا اجار ۇيىندەگى كەرەۋەتكە جابىلعان شىلتەرلەردىڭ نازىك توقىلعانىن، كەستەنىڭ ءارى ۇساق، ءارى ءجيى شانشىلعانىن ۇزاق اڭگىمەلەي باستادى.
اڭگىمە باستايتىن ءساتتى سەكۋند تۋدى. ايشا جۇرەگى الاس ۇرىپ، لۇپىلدەي بەردى. وسى ءبىر ازعانتاي ۋاقىتتىڭ ىشىندە ويىن جەتكىزىپ قالۋى ءتيىس. ءارى تۇسىنىكتى، ءارى قىسقا ايتقانى ءجون. ءاي ءبىر وسىندايدا ەستىمەيتىن نارسەنى ەستىپ قالاتىن قۇلاقتار دا بولۋشى ەدى، قۇداي سوندايلاردان ساقتاسىن. ايشا دارقانوۆقا قاراپ اسىعا-اپتىعا ءسوزىن باستاپ كەتتى:
— مەنىڭ بالام بيىل ونجىلدىق ءبىتىرىپ، اتتەستات الدى. الەكە، مەنىڭ بالام ءسىزدىڭ جولىڭىزدى ۇستاسا قانداي جاقسى بولار ەدى.
— مەنىڭ وتكەن جولىم ماقتارلىق ەمەس ەدى،— دەپ كۇلىمسىرەدى دارقانوۆ.
— ول ونشا قيىندىقتان قورقا بەرەتىن بالا ەمەس. الەكە سوعان كوز قىرىڭىزدى سالساڭىز ەكەن. ەگەر ول ءسىز سياقتى تانىس ادامنىڭ قاراۋىنا بارسا، الاڭسىز بولار ەدىم. بالام ورنالاسقانشا ىشكەنىم ءىرىڭ، جەگەنىم جەلىم بولىپ، تاماعىم بويىما تارايتىن ەمەس. سونىڭ opنالاسۋىنا كومەكتەسسەڭىز ەكەن...
— جارايدى، كومەكتەسەيىن،— دەدى دارقانوۆ،— ءبىراق مەنىڭ كومەگىم نە ءۇشىن كەرەك، ءبىزدىڭ ەسىگىمىز جاستارعا كەڭ اشىلعان عوي، بيىلدىڭ وزىندە مەن جۇزگە جۋىق ادامدى قابىلدادىم.
قوناقتار داستارقان باسىنا جينالا باستادى. دارقانوۆتىڭ ايەلى دە كەلدى. ايشا ولاردىڭ ادرەستەرىن سۇراپ الدى. ءبىراق، جازىپ المادى. ونداي كەرەك نارسەنى ايشا جازباق تۇگىل قايتا سۇراپ تا كورگەن ەمەس. ونداي نارسە ونىڭ ميىنا باسقا قۇيعان قاتىقشا جۇعاتىن.
قوناقتان ايشا ۇيىنە ءجۇزى جايناپ كوڭىلدى قايتتى. ارمانى ورىندالاتىن بولدى، ابىسىن-اجىن الدىنداعى بەدەلى دە ارتا تۇسەتىن بولدى. ابىسىن دەگەندەر دە ءقايبىر دوس، ولار شايىڭدى ىشكەنشە عانا. شىعا سالىپ «ويباي-اۋ، بەتىم-اۋ جەڭگەيدىڭ داستارقانىندا بەس جەردە بەس-اق باۋىرساق جاتتى-اۋ» دەسەدى. ەندى مىنە بالام ينستيتۋتقا ورنالاسادى، ورنالاسپاعاندا نەسى قالدى، ەمتيحان پرەدسەداتەلىنىڭ ءوزىن قۇداي ايداپ اكەلىپ، كولعا بەردى.
ارادا ەكى-ۇش كۇن وتپەي-اق مۇرات كونۆەرت سىرتىنداعى ادرەس بويىنشا قالاعا كەتىپ بارا جاتتى. قالاي، قالاي ەمەس دەپ مۇراتتىڭ دوكۋمەنتتەرىن دە كونۆەرتتىڭ ىشىنە سالدى مىناداي سوزدەر جازىلعان قاعاز دا بار: «مەنىڭ سىزگە ايتقان بالام ەدى، كومەكتەسۋىڭىزدى تاعى دا وتىنەمىن. ەر موينىندا قىل ارقان شىرىمەس» دەگەن عوي، سىزگە سەنەمىز. سالەممەن ايشا».
مۇراتقا بۇگىن ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىلدى. بالاسىنىڭ كويلەگىن ايشا (قاتىپ تۇرسا دا) قايتا وتەكتەدى. كوستيۋمىندەگى جابىسقان قىل-قىبىردى ءوزى تازالادى. سونسوڭ بالاسىن ەسىككە دەيىن شىعارىپ سالىپ تۇرىپ شەشەسى: «بۇل باعالى حات، بالام، ءالى الەكەڭنىڭ قانداي كەرەمەت ادام ەكەنىن ءوزىن دە كورەسىڭ»،— دەدى.
كەشىككەن سايىن شەشەسى اسىعا كۇتتى. ەكى كۇننەن سوڭ مۇرات كەلدى.
— ءسۇيىنشى ورنالاستىم،— دەدى ول شەشەسىن كورە سالىپ. قاتتى قۋانىپ قالعان شەشەسى تىكەسىنەن تىك تۇرىپ:
— اڭگىمەنى باستان ايت!—دەدى.
— الەكەڭ زاۆودقا كەتكەن ەكەن. ارتىنان سوندا باردىم.
— ينستيتۋتقا دە،—دەدى ايشا.
— جوق زاۆودتا ديرەكتور ەكەن.
— ءپالى، بالام، ءبارىن بىتىستىرعان ەكەنسىڭ. ول ينستيتۋتتا قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ پرەدسەداتەلى عوي.
— جوق قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ پرەدسەداتەلى ونىڭ ايەلى ەكەن. ال الەكەڭ زاۆودقا مەنى ورنالاستىردى. جاقسى قارسى الدى. ءبىراق زاۆودقا مەن الەكەڭنىڭ كومەگىنسىز دە ورنالاسا الاتىن ەدىم عوي.
ايشا جۇپىنى كيىنگەن ايەلگە قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ پرەدسەداتەلدىگى تۇگىل پرەدسەداتەلدىڭ ايەلى بولۋدى قيماپ ەدى. دەگەنمەن سولاي بولعان سوڭ وعان ايشانىڭ كەلىسىمى كەرەك پە. ايشانىڭ ماڭدايىنان تەرى بۇرق ەتە ءتۇسىپ، ەكى سامايىنان اعىپ ءجۇرىپ بەردى. ايشا قايتادان تومەن قاراپ كەتتى. ءوڭى قاراۋىتىپ سالا بەردى. اسىرەسە بارىنەن ۇيات بولعانى كەشە ماقتانىپ، كورشىلەرگە دە، ابىسىن-اجىنعا دا بالام ينستيتۋتقا تۇسەتىن بولدى دەپ سىپىلداپ ەدى، كوپ اۋرەنىڭ اياعى بىلاي بولىپ شىقتى. قاپ، ەندى ءقايتتى؟ سالدەن كەيىن ونىڭ ويىنا بىردەڭە تۇسكەندەي سەلك ەتىپ:
— ال، دوكۋمەنتتەرىن قايدا؟—دەپ سۇرادى.
— ونى ءوزىڭىز كونۆەرتكە سالىپ، الەكەڭە بەرگەن جوق پا ەدىڭىز.
ايشا نە دەرىن بىلمەي وتىرا كەتتى...
1961
You Might Also Like
-
وتكەن جىلدىڭ كوكتەمى «قاۋىرسىن» كولحوزىندا ەرەكشە جاعدايمەن ەستە قالدى. بۇل كوكتەمدى ولار وزدەرىنشە مال شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋدە الىپ ادىم جاساعان كەزەڭ دەپ ەسەپتەدى. بۇل ولاردىڭ تاۋىقت...
-
ارتەل پرەدسەداتەلىنىڭ تىرىسقاق ورىنباسارى كوسەباي ءساتى ءتۇسىپ، ويدا جوقتا باستىق بولا قالعالى دابەكتىڭ دە مىنەزى وزگەرىپ كەتتى. باسقانى قايدام، ول كوللەكتيۆتىڭ ەڭ جاقىن جولداسى مەنىمەن قاتىناسىن سي...
