InfoHub Logo

دۇنيەدەگى بارلىق قيىندىقتى كورگەن بۇل قازاق حالقى. كەشەگى اشارشىلىق، كەشەگى ناۋبەت، كەشەگى قۋعىن-سۇرگىن، سۇم الاپاتتاردى باسىنان وتكەرگەن. ءبىراق، كەزىندەگى ءبىزدىڭ بابالارىمىز، ديىرمەننىڭ استىنداعى ىرگەتاسىن بەرىك قالاپ، كەرەمەت قۇيىپ كەتكەن. ديىرمەننىڭ ءۇستى شىر اينالعانىمەن، تاستىڭ ءۇستى،استى ءبىر اينالعان ەمەس. ويتكەنى ول تەمىرقازىق سەكىلدى. كەزىندە ءبىزدىڭ كوكتۇرىك بابالارىمىز قۇيىپ كەتكەن تەمىرقازىق ول - ماڭگى جاسايدى. ال ديىرمەن ءۇستىنىڭ شىر اينالعانى ءبىزدىڭ ورگە جۇزگەن بەكىرەدەي حالقىمىزدىڭ وسى كۇنگە دەيىن ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقاندىعىنىڭ بەلگىسى.

1948 جىلى باۋىرجان مومىش ۇلى اتامىز قيىر شىعىسقا ءبىر شارۋالارىمەن ساپار شەگىپ بارادى. سوندا ءبىر ۇلكەن تۇرمەنىڭ باسشىسى، ورىس كىسى كەلىپ باۋىرجانعا:

- جولداس مومىش ۇلى. وسىندا قازاق حالقىنا وتە اتاقتى، ءبىر عۇلاما جاتىر.

ەگەر قالاساڭ كىرىپ، امانداسىپ شىق - دەپتى.

باۋىرجان مومىش ۇلى تۇرمەگە كىرىپ بارادى. قاراسا الىستاۋ شاقىرىم جەردە تالداردىڭ ىشىندە، 3-4 ادام كۇزدىڭ قارا سۋىنىڭ قاسىندا وت جاعىپ، جىلىنىپ وتىر ەكەن. باۋىرجان ول اتاقتى كىسىنىڭ ماعجان جۇمابايەۆ ەكەنىن بىردەن تانىعان. سەبەبى، باۋىرجان - الاشوردانىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ كوبىن كورگەن، ارالاسقان، ءتىپتى جاس كەزىندە وراز جاندوسوۆتىڭ حاتشىسى بولعان ەكەن.سودان سوڭ، باۋىرجان قاسىنا تاياپ كەلىپ:

- اسسالاۋماعالەيكۋم - دەپ امانداسقانىندا، ماعجان اتامىز اشۋلى رەڭمەن:

- ەي، بالا، ماعان جولاما! كىرىم جۇعادى ساعان، قارام جۇعادى - دەپ بەتىن قايتارعان.ماعجاننىڭ قابىلدامايتىنىن سەزگەن باۋىرجاننىڭ مىقتىلىعى سونشا،ونىڭ 5 تومدىق شىعارماسىن جاتقا بىلگەن. سودان، باۋىرجان ماعجاننىڭ بەتىنە تىكە، قارسى قاراپ، وت جالىنداعان جانارىمەن "پايعامبار" دەگەن ولەڭىن وقىپ بەرگەن.

كۇن باتىستا قاراڭعىلىق قاپتاعان،
كۇنى باتىپ، جاڭا تاڭى اتپاعان.
تۇنەرىپ ءجۇر تۇننەن تۋعان پەرىلەر،

ءتاڭىر ءىسىن تابانىنا تاپتاعان - دەپ، "پايعامبار" دەگەن ولەڭىن وقيدى. ەڭ سوڭعى قاتارىندا تاعى:

ەرتە كۇندە وتتى كۇننەن عۇن تۋعان،
وتتى عۇننان وت بوپ ويناپ مەن تۋعام.
ءجۇزىمدى دە قىسىق قارا كوزىمدى،

تۋا سالا جالىنمەنەن مەن جۋعام - دەپ وقىعانىندا، ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءجۇزى جۇمسارا باستاعان. جانە باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ كەز كەلگەن ولەڭدى استىنان جوعارى قاراي وقيتىن قابىلەتى بولعان.ول ءدال سول "پايعامبار"ولەڭىن استىنان جوعارى وقىعان كەزىندە، ماعجان كۇلىپ جىبەرىپ، جۇزىنە كۇلكى ۇيالاعان.

سودان باۋىرجانعا قاراپ تۇرىپ:

- ەي، شىراعىم كىم بولاسىڭ؟ اتىڭ كىم؟ شەنىڭ قانداي؟ - دەپ سۇراعان.

سودان باۋىرجان اتامىز:

- مەنىڭ ءاتى-جونىم - باۋىرجان مومىش ۇلى. اسكەري شەننىڭ وكىلىمىن - دەپ ءوزىن تانىستىرىپ،بىر-بىرىمەن قۇشاقتاسىپ، ءتوس قاعىسىپتى. سوندا ماعجاننىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزى وسى ەكەن:

- شىراعىم،باۋىرجان، ەگەر شاماڭ كەلسە مەنى قۇتقار - دەپ 1948ء-شى جىلى ايتقان ەكەن. ال پروتوكول بويىنشا 1938ء-شى جىلى ماعجاندى اتۋ جازاسىنا كەستى. 1938-دە اتۋ جازاسىنا كەسىلدى دەپ جالعان قۇجات دايىنداپ،حالىق جاۋى دەگەن ايىپ تاعىپ،بارلىق ءىزىن سۋىتىپ جىبەرگەن. ءبىراق، 1948ء-شى جىلى باۋىرجان مومىش ۇلى ماعجاندى تۇرمەدەن كورگەن. بۇل قالاي؟

ماعجان جۇمابايەۆ باۋىرجانعا ءوتىنىش ايتىپ:

ەي، شىراعىم، مەنى قۇتقار، ەگەر شاماڭ جەتسە - دەپ وتىنگەنىندە، باۋىرجان كەلىسىپ، قۇتقارىپ الۋعا ۋادە بەرىپ، 1 اپتادان كەيىن بار كۇشىمدى سالىپ، ءسىزدى بوساتىپ الىپ كەتۋگە تىرىسامىن دەپ ۋادە بەرگەن. ءبىراق، قانشا دەگەنمەن اسكەري شەندى وكىل بولعاننان كەيىن، شارۋاسى كوپ بولىپ 10 كۇننەن كەيىن كەلگەن. 10 كۇننەن كەيىن كەلىپ، تۇرمەنىڭ باسشىسىنان سۇراسا:

- ول كىسى وسى ماڭداعى وزەننەن قايىقپەن جۇك تاسيتىن. ءبىر كۇنى قايىعى اۋدارىلىپ،سۋعا باتىپ قايتىس بولىپ كەتتى - دەپ الداۋسىراتقان. باۋىرجان ونىڭ الداپ تۇرعانىن الدەنەدەن اڭعارعان. سەبەبى، ەكەۋىنىڭ بىرگە بايلانىسقا تۇسكەنىن كورىپ، ماعجان جۇمابايەۆتى باسقا جاققا الىپ كەتكەن.باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءوز زامانىندا بىرەۋ سۇرايدى

نەگە بۇلاي؟ ياعني،قازاقتىڭ زيالى الاشوردا وكىلدەرىن، سول كەزدەگى بابالارىمىزدى نەگە ولاي جاسىردى؟ - دەپ.سوندا باۋىرجان مومىش ۇلى ايتادى: سەبەبى،ولار 1000 جىلدا، 100 جىلدا ءبىر رەت تۋاتىن ۇلكەن تۇلعالار. ولاردىڭ بىلىمدىلىگىن، اقىلدىلىعىن ساياسات،پاتشا ۇكىمەتى ءوز پايداسىنا اسىرعان.ماسەلەن تۇرار رىسقۇلوۆ 21 جاسىندا كسرو-نىڭ پرەمەر مينيسترى بولعان. 21 جاسىندا ۇلان-باتىرعا بارىپ، موڭعوليانىڭ استاناسىن ۇلان- باتىر دەپ اتىن قويىپ، موڭعوليا مەملەكەتىنىڭ كونستيتۋسياسىن جازىپ بەرگەن. بۇل كىسىلەردىڭ ءبارى ەرەكشە تۇلعالار. سول تۇرار رىسقۇلوۆتى دا، 1937-1938-دە اتقان جوق، رەپرەسسياعا ۇشىراعان جوق. 1944ء-شى جىلى ءبىر-اق قايتىس بولعان. سول ۋاقىتقا دەيىن جاسىرىپ وتىرعان، بىلدىرمەگەن. مىنە، وسى سىندى الاشورداشىلاردىڭ قانشاۋى ءتىرى، قانشاۋى سول كەزدە قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇربانى بولىپ كەتكەنىن شىن مانىسىندە ەشكىم بىلمەيدى.ءبىز تەك ولاردىڭ ارتىنان مۇرا بولىپ قالعان وسيەتتەرى مەن ەڭبەكتەرىنەن ۇلگى الىپ،ونى جادىمىزدا توقىعانىمىزدىڭ ءوزى ۇلكەن مارتەبە بولماق.

مىسالى، ءبىز كەيدە عانا اقىلدىمىز، ءبىلىمدىمىز. وركەنيەت دەگەن سوزدەر قازىرگى تاڭدا قولدانىسقا،سۇرانىسقا كوپ يە. ءبىراق،ولاي ەمەس. ءبىز كەيىنگە شەگىنگەن سايىن، بيىكتەي بەرەدى ەكەنبىز. ءبىز تەك قانا تەحنولوگيامەن وزدىق. ءبىز ۇشاقتارىمىزبەن، دامىعان تەحنولوگيالارىمىزبەن عانا بۇل كىسىلەردەن وزىقپىز. ال، اقىل مەن پاراساتقا كەلگەن كەزدە ءبىز مۇلدەم جۇردايمىز.ول تۇلعالاردىڭ وي ويلاۋى، ولاردىڭ ەلدى ويلاۋى، بولاشاقتى ويلاۋى، بولاشاق ءۇشىن جاساعان امالدارى ۇلكەن. كەزىندە اليحان بوكەيحانوۆ ايتقان عوي "قازاق قيامەت كۇنگە دەيىن ءومىر سۇرەدى" - دەپ. سوندىقتان، ءبىزدىڭ بويىمىزداعى تەكتىلىك - ول كومىلىپ بارا جاتقان قۇندىلىق. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلت رەتىندەگى، تەكتى حالىق رەتىندەگى بولمىسىمىزدى دالەلدەۋىمىز ءۇشىن ىزدەنۋىمىز قاجەت. ال،ول ءۇشىن ارقامىزدى كەشەگى زيالى ۇلت وكىلدەرىنە تىرەۋىمىز قاجەت. سولاردى وقىپ، زەرتتەپ، سولاردىڭ جولىمەن ءجۇرۋىمىز كەرەك.

قازاق - وتكەنگە سالاۋات  دەپ ايتىپ جاتادى عوي. كەشەگى ءوزىمىزدىڭ بابالارىمىزدىڭ جولىن بىلمەي، بولاشاققا باعدار الا المايمىز. تەك، وتكەن تاريحىمىزدى بىلسەك بولاشاققا دۇرىس باعدار الا الامىز. سونى بىلگەن كەزدە عانا، بولاشاقتا ۇرپاق ءتۇزۋ جولمەن جۇرە الادى. سوندىقتان،بىزگە بۇگىنگى تاڭدا ىزدەنىس، ءارى ءبىلىم مەن اقىل-ويدىڭ پاراساتى كەرەك. جانە قازاق ەلى - ءور مىنەزدى، تەكتى حالىق بولۋعا ءاردايىم ۇمتىلۋ كەرەك!

سابىر شۇعىلا
قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتى

---