بالالار قۇقىعى تۋرالى بۇۇ كونۆەنسياسى
بالالار قۇقىعى تۋرالى بۇۇ كونۆەنسياسى
(قىسقاشا بايانداما)
1. بالا دەگەن كىم؟ 18 جاسقا تولماعان جەتكىنشەك بالا دەپ سانالادى. ال كەيبىر جاعدايدا جەرگىلىكتى ۇلتتىق زاڭدار بويىنشا كامەلەتتىك جاس ودان ەرتە كورسەتىلۋى مۇمكىن.
2. ديسكريميناسيانىڭ بولماۋى. بارلىق قۇقىق بارلىق بالاعا بىردەي تارايدى. مەملەكەت بالانى زورلىق - زومبىلىقتىڭ بارلىق تۇرىنەن قورعاۋعا جانە ونىڭ قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالاردى قولدانۋعا مىندەتتى.
3. بالالاردىڭ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋ. بالاعا قاتىستى جاسالاتىن بارلىق ءىس - ارەكەت ونىڭ مۇددەسىن تولىق كولەمدە ەسكەرۋى قاجەت.
4. قۇقىقتى ىسكە اسىرۋ. مەملەكەت وسى كونۆەنسيادا كورسەتىلگەن قۇقىقتاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ بارلىعىن جاساۋ كەرەك.
5. اتا - انا، وتباسى، قوعام مىندەتى مەن قۇقىعى. مەملەكەت بالانى جان - جاقتى دامىپ كەلە جاتقان قابىلەتىن ەسكەرە وتىرىپ، ونىڭ تاربيەسى جولىندا اتا - انالار كەڭەيگەن وتباسىلاردىڭ قۇقىعى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن قۇرمەتتەۋى ءتيىس.
6. ءومىر ءسۇرۋ جانە دامۋ. ءاربىر بالا ءومىر سۇرۋگە قۇقۇعىنا يە، جانە مەملەكەت ونىڭ ءوسۋى مەن دامۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى.
7. ەسىم مەن ازاماتتىق. بالا دۇنيەگە كەلگەن سوڭ وزىنە ەسىم الۋعا قۇقىلى. بالا سرنداي - اق ازاماتتىق الۋعا، جانە مۇمكىندىگى بارىنشا، ءوز اتا - اناسىن تانىپ بىلۋگە، ولار تاراپىنان قامقورلىق كورۋگە قۇقىلى.
8. جەكە تۇلعالىقتى ساقتاۋ. ەگەر بالانى زاڭسىز تۇردە جەكە تۇلعاسىنان ايىرسا، مەملەكەت بالانى وزىندىك قايتالانباس تۇلعالىعىن ساقتاۋعا، ءتىپتى كەرەك بولعان جاعدايدا ونىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرىن قايتادان قالپىنا كەلتىرۋىنە مىندەتتى.
9. اتا - انادان اجىراۋ. بالا ءوز مۇددەسىنە قاراما - قايشى كەلەتىن جاعدايدا عانا بولماسا، اتا - اناسىمەن بىرگە تۇرۋعا قۇقىلى.
10. وتباسىنىڭ قوسىلۋى. بالا مەن اتا - انا وتباسىن بىرىكتىرۋ نەمەسە ءوزارا قارىم - قاتىناستارىن نىعايتۋ ماقساتىندا كەز كەلگەن ەلدەن شىعىپ ءوز ەلىنە كەلۋگە قۇقىلى.
11. زاڭسىز ورىن الماستىرۋ جانە ورالماۋ. مەملەكەت اتا - انانىڭ نەمەسە ءۇشىنشى ءبىر جاقتىڭ بالانى شەت ەلدە زاڭسىز ۇستاپ تۇرۋىنا بولماسا ۇرلاۋىنا جول بەرمەۋگە جانە بۇل جاعدايدا ءتيىستى شارالار قولدانۋعا مىندەتتى.
12. بالانىڭ كوزقاراسى. بالا ءوز ويىن، پىكىرىن ەركىن جەتكىزۋگە قۇقىلى جانە بالاعا قاتىستى ماسەلەلەردى شەشۋ بارىسىندا بۇل پىكىرلەرگە ءتيىستى نازار اۋدارىلۋى لازىم.
13. پىكىر ايتۋ ەركىندىگى. بالا قانداي شەكارا بولماسىن ءوز ويلارىن اشىق جەتكىزۋگە، اقپارات الۋعا، سونداي - اق اقپاراتتاردى، يدەيالاردى بەرۋگە، تاراتۋعا قۇقىلى.
14. وي، ار - نامىس جانە ءدىن بوستاندىعى. اتا - انانىڭ بالاعا ءتيىستى دەڭگەيدە جەتەكشىلىك ەتۋى بارىسىندا مەملەكەت سول بالانىڭ وي ەركىندىگىن، ار - ۇياتى مەن ءدىنىن قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى.
15. اسسوسياسيا بوستاندىعى. بالا باسقا ادامدارمەن كەزدەسۋگە جانە اسسوسياسيالارعا كىرۋگە، بولماسا ونى قۇرۋعا قۇقىلى.
16. جەكە ءومىر ءسۇرۋ قۇقىعىن ساقتاۋ. بالالار وزدەرىنىڭ جەكە، جانۇيالىق جانە وتباسىلىق ومىرىنە قول سۇعۋشىلاردىڭ، سونداي - اق ءوزارا حات الماسۋلارىنا كەدەرگى بولۋشىلاردان، ارانداتۋشىلاردان قورعاۋ قۇقىعىنا يە.
17. ءتيىستى اقپاراتتاردى الۋ قۇقىعى. مەملەكەت بالالارعا اقپارات الۋعا جانە ءار - ءتۇرلى اقپارات كوزدەرىنىڭ مالىمەتتەرىمەن تانىسۋعا جاعداي جاساۋعا مىندەتتى.
18. اتا - انانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى. اتا - انا بالا تاربيەلەۋدىڭ نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىگىن بىرگە تارتادى. ال مەملەكەت بۇل ىستە ولاردى بارىنشا قولداپ - قۋاتتاۋى كەرەك.
19. اسىرا پايدالانۋشىلىق پەن جانى اشىماۋشىلىقتان ساقتاۋ. مەملەكەت بالانى اتا - اناسىنىڭ نەمەسە قامقور بولۋ جاۋاپكەرشىلىگىن موينىنا العان باسقا دا تۇلعالار تاراپىنان جاسالعان قىسىم كورسەتۋشىلىكتىڭ، زورلىق - زومبىلىقتىڭ بارلىق تۇرىنەن قورعاۋعا مىندەتتى.
20. وتباسىنان ايىرىلعان بالانى قورعاۋ. مەملەكەت جانۇيالى ورتادان ايىرىلعان بالاعا الەۋمەتتىك قورعاۋ كورسەتۋگە مىندەتتى.
21. اسىراپ الۋ. بالانى اسىراپ الۋعا رۇقسات ەتىلگەن مەملەكەتتەردە اسىراپ الۋ ارەكەتتەرى تەك بالانىڭ مۇددەسى ءۇشىن عانا جاسالۋى ءتيىس.
22. بوسقىن بالالار. بوسقىن بالالار، نەمەسە بوسقىن مارتەبەسىن الۋعا ۇمتىلعان بالالار ەرەكشە قورعاۋعا الىنۋى ءتيىس.
23. مۇگەدەك بالالار. مۇگەدەك بالا ەركىندىگى، الەۋمەتتىك ينتەگراسيانى قامتاماسىز ەتەتىن ورتادا تولىققاندى جانە لايىقتى ءومىر سۇرۋىنە كومەكتەسەتىن ەرەكشە كۇتىم، ءبىلىم جانە قادەتتى دايىندىق الۋعا قۇقىلى.
24. دەنساۋلىق ساقتاۋ. بالا ناقتى تۇردە قامتاماسىز ەتىلگەن، ەڭ جوعارعى ستاندارتتارعا ساي مەديسينالىق كومەك الۋعا قۇقىلى.
25. قامقورلىققا الۋ جاعدايىندا تۇراقتى تەكسەرۋ. ارنايى كۇتىم، قورعاۋ نەمەسە ەمدەۋ كورسەتۋ ماقساتىندا مەملەكەت ارقىلى قامقورلىققا بەرىلگەن بالا، مەملەكەت تاراپىنان سول قامقورلىقتىڭ تۇراقتى تەكسەرىلىپ تۇرۋىنا قۇقىلى.
26. الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋ. سەن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋمەن قوسا الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋدىڭ باسقا يگىلىكتەرىن پايدالانۋعا قۇقىلىسىن.
27. ءومىر دەڭگەيى. ءاربىر بالا ءوزىنىڭ دەنەلىك، ويلىق، رۋحاني جانە سونداي - اق ادامگەرشىلىك پەن الەۋمەتتىك دامۋىنا لايىقتى ءومىر دەڭگەيىنە مۇددەلى جانە قۇقىلى.
28. ءبىلىم الۋ. بالا مىندەتتى تۇردە العاشقى تەگىن ءبىلىم الۋعا قۇقىلى.
29. ءبىلىم الۋدىڭ ماقساتى. ءبىلىم الۋ تۇلعالىق، دارىندىق، سانالىق جانە شىمىرلىق قابىلەتتىڭ بارىنشا دامۋىنا باعىتتالۋى كەرەك. ءبىلىم، بالانى ازات قوعامداعى ەرەسەك ءارى بەلسەندى ومىرگە دايىنداۋى كەرەك.
30. سەن ءوز مادەنيەتىڭدى جانە تۋعان ءتىلىندى پايدالانۋعا قۇقىلىسىز.
31. دەمالىس، بوس ۋاقىت جانە مادەني ءومىر. ءسىز بوس ۋاقىت پەن دەمالۋعا جانە ويىن - ساۋىق پەن مادەني ويىندارعا قاتىسۋعا قۇقىلىسىز.
32. ەكونوميكالىق قاناۋ. ءسىز ءقاۋىپتى ەڭبەك ءتۇرى مەن قاناۋدان قورعانۋعا قۇقىلىسىز.
33. ەسىرتكى زاتتاردى زاڭسىز قولدانۋ. بالالار ەسىرتكى جانە «پسيحوتروپتى» زاتتاردى زاڭسىز قولدانۋدان، سونداي - اق وسىنداي زاتتاردى ءوندىرۋ مەن ساتۋ جۇمىستارىنا تارتىلۋدان قورعانۋ قۇقىعىنا يە.
34. سەكسۋالدى قاناۋ. مەملەكەت بالانى جەزوكشەلىكتەن جانە سەكسۋالدى قاناۋ مەن زورلاۋدان قورعاۋى ءتيىس.
35. بالالاردى ۇرلاۋ مەن ساتۋ. مەملەكەت بالالاردى ۇرلاۋ مەن ساتۋدان قورعاۋ قاجەت.
36. قاناۋدىڭ باسقا تۇرلەرى. ءسىز قاناۋدىڭ بارلىق تۇرىنەن قورعانۋعا قۇقىلىسىز.
37. ازاپتاۋ، ءولىم جازاسى، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ. ءسىز قيناۋ مەن قورلاۋعا دۋشار بولماۋعا قۇقىلىسىز. ءسىزدى ۋاقىتشا قاماۋعا السا، ءسىز ول جەردە ەرەسەك اداممەن بىرگە بولۋىڭىز ۇقاجەت، ءسىزدى ەشقاشان ءولىم جازاسىنا جانە ءومىر باقي باس بوستاندىعىڭىزدان ايىرا المايدى. ءسىز وتباسىڭىزبەن بايلانىسۋعا قۇقىلىسىز.
38. قارۋلى قاقتىعىستار. 15 جاسقا تولماعان كەز كەلگەن بالا قارۋلى كۇشتەر قاتارىنا قىزمەتكە شاقىرىلماۋى كەرەك.
39. قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جولىنداعى كۇتىم. ەگەر دە ءسىز قانداي دا ءبىر جانجالدىڭ قۇربانى بولساڭىز، ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىزدى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى ەمدىك شارالارمەن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك.
40. كامەلەتكە تولماعان زاڭ بۇزۋشىلارعا قاتىستى سوت ۇكىمىن قولدانۋ. زاڭ بۇزعان بالا ءوزىنىڭ ار - نامىسىن، تۇلعالىعىن وياتاتىن جانە ونى دامىتاتىن لايىقتى ءىلتيپات الۋعا قۇقىلى.
41. كونۆەنسيانى تاراتۋ. ءسىز ءوز قۇقىعىڭىز تۋرالى اقپارات الۋعا قۇقىلىسىز، بۇل پروسەسسكە مەملەكەت قاتىسۋى قاجەت.
2 قوسىمشا
شاعىن سوزدىك
ادام قۇقىعى – ازاماتتىڭ قۇقىقتىق ستاتۋسىن سيپاتتايتىن ەرەجەلەر جيىنتىعى؛
بوستاندىق – زاڭ شەكتەۋ قويماعان نارسەگە شەكتەۋ قويىلماعان جاعداي (قىلىق، قىزمەت).
قۇقىقتىق مەملەكەت – تومەندەگى نەگىزگى بەلگىلەردى انىقتايتىن، دەموكراتيالىق مەملەكەت:
- زاڭنىڭ ۇستىنەن قاراۋ (جالپى، ەشقانداي شەكتەۋلىسىز بارلىعىنىڭ زاڭ الدىنداعى مىندەتى)؛
- زاڭنامالى، اتقارۋشى جانە سوت ۇكىمەتىنە وكىمەتتىڭ ءبولىنۋى.
- زاڭ جانە ءتارتىپ قىزمەتىن اتقاراتىن مىقتى تاۋەلسىز سوت ۇكىمەتى
- قۇقىق مۇمكىنشىلىگى – قۇقىق جانە مىندەت مۇمكىنشىلىكتەرى. ازاماتتىق قۇقىق مۇمكىنشىلىگى ازامات تۋعاننان باستاپ ومىردەن قايتقان ۋاقىتىنا دەيىنگى مىندەتى.
كونستيتۋسيا - ( لات. تىلىنەن Constitutions – قۇرىلعى، قۇرۋ) – مەملەكەتتىڭ نەگىزگى زاڭى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى 1995 جىلى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق فورۋمىندا قابىلداندى، سول جىلدىڭ 5 قىركۇيەگىندە كۇشىنە ەندى.
مىندەت – دەگەنىمىز وسى مىندەتتى الىپ ءجۇرۋشىنىڭ زاڭمەن انىقتالعان شاراسى. مىندەت دەگەن باسقالاردىڭ دا قۇقىعىن سىيلاۋ دەگەن ءسوز.
بالالار قۇقىعى تۋرالى بۇۇ كونۆەنسياسى جۇكتەۋ
(قىسقاشا بايانداما)
1. بالا دەگەن كىم؟ 18 جاسقا تولماعان جەتكىنشەك بالا دەپ سانالادى. ال كەيبىر جاعدايدا جەرگىلىكتى ۇلتتىق زاڭدار بويىنشا كامەلەتتىك جاس ودان ەرتە كورسەتىلۋى مۇمكىن.
2. ديسكريميناسيانىڭ بولماۋى. بارلىق قۇقىق بارلىق بالاعا بىردەي تارايدى. مەملەكەت بالانى زورلىق - زومبىلىقتىڭ بارلىق تۇرىنەن قورعاۋعا جانە ونىڭ قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالاردى قولدانۋعا مىندەتتى.
3. بالالاردىڭ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋ. بالاعا قاتىستى جاسالاتىن بارلىق ءىس - ارەكەت ونىڭ مۇددەسىن تولىق كولەمدە ەسكەرۋى قاجەت.
4. قۇقىقتى ىسكە اسىرۋ. مەملەكەت وسى كونۆەنسيادا كورسەتىلگەن قۇقىقتاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ بارلىعىن جاساۋ كەرەك.
5. اتا - انا، وتباسى، قوعام مىندەتى مەن قۇقىعى. مەملەكەت بالانى جان - جاقتى دامىپ كەلە جاتقان قابىلەتىن ەسكەرە وتىرىپ، ونىڭ تاربيەسى جولىندا اتا - انالار كەڭەيگەن وتباسىلاردىڭ قۇقىعى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن قۇرمەتتەۋى ءتيىس.
6. ءومىر ءسۇرۋ جانە دامۋ. ءاربىر بالا ءومىر سۇرۋگە قۇقۇعىنا يە، جانە مەملەكەت ونىڭ ءوسۋى مەن دامۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى.
7. ەسىم مەن ازاماتتىق. بالا دۇنيەگە كەلگەن سوڭ وزىنە ەسىم الۋعا قۇقىلى. بالا سرنداي - اق ازاماتتىق الۋعا، جانە مۇمكىندىگى بارىنشا، ءوز اتا - اناسىن تانىپ بىلۋگە، ولار تاراپىنان قامقورلىق كورۋگە قۇقىلى.
8. جەكە تۇلعالىقتى ساقتاۋ. ەگەر بالانى زاڭسىز تۇردە جەكە تۇلعاسىنان ايىرسا، مەملەكەت بالانى وزىندىك قايتالانباس تۇلعالىعىن ساقتاۋعا، ءتىپتى كەرەك بولعان جاعدايدا ونىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرىن قايتادان قالپىنا كەلتىرۋىنە مىندەتتى.
9. اتا - انادان اجىراۋ. بالا ءوز مۇددەسىنە قاراما - قايشى كەلەتىن جاعدايدا عانا بولماسا، اتا - اناسىمەن بىرگە تۇرۋعا قۇقىلى.
10. وتباسىنىڭ قوسىلۋى. بالا مەن اتا - انا وتباسىن بىرىكتىرۋ نەمەسە ءوزارا قارىم - قاتىناستارىن نىعايتۋ ماقساتىندا كەز كەلگەن ەلدەن شىعىپ ءوز ەلىنە كەلۋگە قۇقىلى.
11. زاڭسىز ورىن الماستىرۋ جانە ورالماۋ. مەملەكەت اتا - انانىڭ نەمەسە ءۇشىنشى ءبىر جاقتىڭ بالانى شەت ەلدە زاڭسىز ۇستاپ تۇرۋىنا بولماسا ۇرلاۋىنا جول بەرمەۋگە جانە بۇل جاعدايدا ءتيىستى شارالار قولدانۋعا مىندەتتى.
12. بالانىڭ كوزقاراسى. بالا ءوز ويىن، پىكىرىن ەركىن جەتكىزۋگە قۇقىلى جانە بالاعا قاتىستى ماسەلەلەردى شەشۋ بارىسىندا بۇل پىكىرلەرگە ءتيىستى نازار اۋدارىلۋى لازىم.
13. پىكىر ايتۋ ەركىندىگى. بالا قانداي شەكارا بولماسىن ءوز ويلارىن اشىق جەتكىزۋگە، اقپارات الۋعا، سونداي - اق اقپاراتتاردى، يدەيالاردى بەرۋگە، تاراتۋعا قۇقىلى.
14. وي، ار - نامىس جانە ءدىن بوستاندىعى. اتا - انانىڭ بالاعا ءتيىستى دەڭگەيدە جەتەكشىلىك ەتۋى بارىسىندا مەملەكەت سول بالانىڭ وي ەركىندىگىن، ار - ۇياتى مەن ءدىنىن قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى.
15. اسسوسياسيا بوستاندىعى. بالا باسقا ادامدارمەن كەزدەسۋگە جانە اسسوسياسيالارعا كىرۋگە، بولماسا ونى قۇرۋعا قۇقىلى.
16. جەكە ءومىر ءسۇرۋ قۇقىعىن ساقتاۋ. بالالار وزدەرىنىڭ جەكە، جانۇيالىق جانە وتباسىلىق ومىرىنە قول سۇعۋشىلاردىڭ، سونداي - اق ءوزارا حات الماسۋلارىنا كەدەرگى بولۋشىلاردان، ارانداتۋشىلاردان قورعاۋ قۇقىعىنا يە.
17. ءتيىستى اقپاراتتاردى الۋ قۇقىعى. مەملەكەت بالالارعا اقپارات الۋعا جانە ءار - ءتۇرلى اقپارات كوزدەرىنىڭ مالىمەتتەرىمەن تانىسۋعا جاعداي جاساۋعا مىندەتتى.
18. اتا - انانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى. اتا - انا بالا تاربيەلەۋدىڭ نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىگىن بىرگە تارتادى. ال مەملەكەت بۇل ىستە ولاردى بارىنشا قولداپ - قۋاتتاۋى كەرەك.
19. اسىرا پايدالانۋشىلىق پەن جانى اشىماۋشىلىقتان ساقتاۋ. مەملەكەت بالانى اتا - اناسىنىڭ نەمەسە قامقور بولۋ جاۋاپكەرشىلىگىن موينىنا العان باسقا دا تۇلعالار تاراپىنان جاسالعان قىسىم كورسەتۋشىلىكتىڭ، زورلىق - زومبىلىقتىڭ بارلىق تۇرىنەن قورعاۋعا مىندەتتى.
20. وتباسىنان ايىرىلعان بالانى قورعاۋ. مەملەكەت جانۇيالى ورتادان ايىرىلعان بالاعا الەۋمەتتىك قورعاۋ كورسەتۋگە مىندەتتى.
21. اسىراپ الۋ. بالانى اسىراپ الۋعا رۇقسات ەتىلگەن مەملەكەتتەردە اسىراپ الۋ ارەكەتتەرى تەك بالانىڭ مۇددەسى ءۇشىن عانا جاسالۋى ءتيىس.
22. بوسقىن بالالار. بوسقىن بالالار، نەمەسە بوسقىن مارتەبەسىن الۋعا ۇمتىلعان بالالار ەرەكشە قورعاۋعا الىنۋى ءتيىس.
23. مۇگەدەك بالالار. مۇگەدەك بالا ەركىندىگى، الەۋمەتتىك ينتەگراسيانى قامتاماسىز ەتەتىن ورتادا تولىققاندى جانە لايىقتى ءومىر سۇرۋىنە كومەكتەسەتىن ەرەكشە كۇتىم، ءبىلىم جانە قادەتتى دايىندىق الۋعا قۇقىلى.
24. دەنساۋلىق ساقتاۋ. بالا ناقتى تۇردە قامتاماسىز ەتىلگەن، ەڭ جوعارعى ستاندارتتارعا ساي مەديسينالىق كومەك الۋعا قۇقىلى.
25. قامقورلىققا الۋ جاعدايىندا تۇراقتى تەكسەرۋ. ارنايى كۇتىم، قورعاۋ نەمەسە ەمدەۋ كورسەتۋ ماقساتىندا مەملەكەت ارقىلى قامقورلىققا بەرىلگەن بالا، مەملەكەت تاراپىنان سول قامقورلىقتىڭ تۇراقتى تەكسەرىلىپ تۇرۋىنا قۇقىلى.
26. الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋ. سەن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋمەن قوسا الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋدىڭ باسقا يگىلىكتەرىن پايدالانۋعا قۇقىلىسىن.
27. ءومىر دەڭگەيى. ءاربىر بالا ءوزىنىڭ دەنەلىك، ويلىق، رۋحاني جانە سونداي - اق ادامگەرشىلىك پەن الەۋمەتتىك دامۋىنا لايىقتى ءومىر دەڭگەيىنە مۇددەلى جانە قۇقىلى.
28. ءبىلىم الۋ. بالا مىندەتتى تۇردە العاشقى تەگىن ءبىلىم الۋعا قۇقىلى.
29. ءبىلىم الۋدىڭ ماقساتى. ءبىلىم الۋ تۇلعالىق، دارىندىق، سانالىق جانە شىمىرلىق قابىلەتتىڭ بارىنشا دامۋىنا باعىتتالۋى كەرەك. ءبىلىم، بالانى ازات قوعامداعى ەرەسەك ءارى بەلسەندى ومىرگە دايىنداۋى كەرەك.
30. سەن ءوز مادەنيەتىڭدى جانە تۋعان ءتىلىندى پايدالانۋعا قۇقىلىسىز.
31. دەمالىس، بوس ۋاقىت جانە مادەني ءومىر. ءسىز بوس ۋاقىت پەن دەمالۋعا جانە ويىن - ساۋىق پەن مادەني ويىندارعا قاتىسۋعا قۇقىلىسىز.
32. ەكونوميكالىق قاناۋ. ءسىز ءقاۋىپتى ەڭبەك ءتۇرى مەن قاناۋدان قورعانۋعا قۇقىلىسىز.
33. ەسىرتكى زاتتاردى زاڭسىز قولدانۋ. بالالار ەسىرتكى جانە «پسيحوتروپتى» زاتتاردى زاڭسىز قولدانۋدان، سونداي - اق وسىنداي زاتتاردى ءوندىرۋ مەن ساتۋ جۇمىستارىنا تارتىلۋدان قورعانۋ قۇقىعىنا يە.
34. سەكسۋالدى قاناۋ. مەملەكەت بالانى جەزوكشەلىكتەن جانە سەكسۋالدى قاناۋ مەن زورلاۋدان قورعاۋى ءتيىس.
35. بالالاردى ۇرلاۋ مەن ساتۋ. مەملەكەت بالالاردى ۇرلاۋ مەن ساتۋدان قورعاۋ قاجەت.
36. قاناۋدىڭ باسقا تۇرلەرى. ءسىز قاناۋدىڭ بارلىق تۇرىنەن قورعانۋعا قۇقىلىسىز.
37. ازاپتاۋ، ءولىم جازاسى، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ. ءسىز قيناۋ مەن قورلاۋعا دۋشار بولماۋعا قۇقىلىسىز. ءسىزدى ۋاقىتشا قاماۋعا السا، ءسىز ول جەردە ەرەسەك اداممەن بىرگە بولۋىڭىز ۇقاجەت، ءسىزدى ەشقاشان ءولىم جازاسىنا جانە ءومىر باقي باس بوستاندىعىڭىزدان ايىرا المايدى. ءسىز وتباسىڭىزبەن بايلانىسۋعا قۇقىلىسىز.
38. قارۋلى قاقتىعىستار. 15 جاسقا تولماعان كەز كەلگەن بالا قارۋلى كۇشتەر قاتارىنا قىزمەتكە شاقىرىلماۋى كەرەك.
39. قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جولىنداعى كۇتىم. ەگەر دە ءسىز قانداي دا ءبىر جانجالدىڭ قۇربانى بولساڭىز، ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىزدى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى ەمدىك شارالارمەن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك.
40. كامەلەتكە تولماعان زاڭ بۇزۋشىلارعا قاتىستى سوت ۇكىمىن قولدانۋ. زاڭ بۇزعان بالا ءوزىنىڭ ار - نامىسىن، تۇلعالىعىن وياتاتىن جانە ونى دامىتاتىن لايىقتى ءىلتيپات الۋعا قۇقىلى.
41. كونۆەنسيانى تاراتۋ. ءسىز ءوز قۇقىعىڭىز تۋرالى اقپارات الۋعا قۇقىلىسىز، بۇل پروسەسسكە مەملەكەت قاتىسۋى قاجەت.
2 قوسىمشا
شاعىن سوزدىك
ادام قۇقىعى – ازاماتتىڭ قۇقىقتىق ستاتۋسىن سيپاتتايتىن ەرەجەلەر جيىنتىعى؛
بوستاندىق – زاڭ شەكتەۋ قويماعان نارسەگە شەكتەۋ قويىلماعان جاعداي (قىلىق، قىزمەت).
قۇقىقتىق مەملەكەت – تومەندەگى نەگىزگى بەلگىلەردى انىقتايتىن، دەموكراتيالىق مەملەكەت:
- زاڭنىڭ ۇستىنەن قاراۋ (جالپى، ەشقانداي شەكتەۋلىسىز بارلىعىنىڭ زاڭ الدىنداعى مىندەتى)؛
- زاڭنامالى، اتقارۋشى جانە سوت ۇكىمەتىنە وكىمەتتىڭ ءبولىنۋى.
- زاڭ جانە ءتارتىپ قىزمەتىن اتقاراتىن مىقتى تاۋەلسىز سوت ۇكىمەتى
- قۇقىق مۇمكىنشىلىگى – قۇقىق جانە مىندەت مۇمكىنشىلىكتەرى. ازاماتتىق قۇقىق مۇمكىنشىلىگى ازامات تۋعاننان باستاپ ومىردەن قايتقان ۋاقىتىنا دەيىنگى مىندەتى.
كونستيتۋسيا - ( لات. تىلىنەن Constitutions – قۇرىلعى، قۇرۋ) – مەملەكەتتىڭ نەگىزگى زاڭى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى 1995 جىلى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق فورۋمىندا قابىلداندى، سول جىلدىڭ 5 قىركۇيەگىندە كۇشىنە ەندى.
مىندەت – دەگەنىمىز وسى مىندەتتى الىپ ءجۇرۋشىنىڭ زاڭمەن انىقتالعان شاراسى. مىندەت دەگەن باسقالاردىڭ دا قۇقىعىن سىيلاۋ دەگەن ءسوز.
بالالار قۇقىعى تۋرالى بۇۇ كونۆەنسياسى جۇكتەۋ
You Might Also Like
