InfoHub Logo

جازۋشىلىق نەدەن، قايدان باستالادى؟

«بالدىرعان» جۋرنالى وسى سۇراقتى مەنىڭ الدىما قويعانشا، بۇل جايلى ويلانعان جوق ەدىم. كىم دە بولسا ءبىر كۇندە جازۋشى بولمايدى. جۇرە كەلە، جەتىسىپ تولىسا كەلە، جازۋشى بولادى. بۇل قالام ۇستاعان ادامنىڭ تىرشىلىك كاسىبى، ءومىر ماقساتى.

ايتسە دە، مەنىڭ العاش قالام ۇستاپ ولەڭ جازعان كۇنىم ەسىمدە قالىپتى. سوعىستان ءۇش-تورت جىل بۇرىن اقتوبە وبلىسىنىڭ قارابۇتاق دەگەن قيان شەتتەگى ءبىر اۋدانىندا بەسىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەنمىن. ينتەرناتتا جاتامىن. ول تۇس ەلدىڭ جۇپىنىلاۋ كەزى بولاتىن. اۋدان ورتالىعى دا شاعىن. ءبىزدىڭ جاتاقحانامىز دا ساماننان سالعان شاعىن ءۇي. ەدەنى جەر، تەرەزەلەرى كىشكەنە. كۇز ايىنىڭ كۇڭگىرت كەشىندە، كۇڭگىرت بولمەدە كىتاپ وقىپ وتىر ەدىم. تالشىبىقتاي سيداڭ، سوپاق بەتتى اققۇبا بالا كىرىپ كەلدى. بۇرىن ەكەۋمىز مىقتى دوس بولماساق تا، جاقسى تانيمىن، بۇل قۋاندىق دەگەن بالا. وقۋدى مەنەن گورى ەرتەرەك باستاعان بىرەر كلاسس جوعارى وقيدى. مەندەي ەمەس، قۋاندىقتىڭ مىنەزى اشىق، باۋراپ، كىسىنىڭ ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ كەتەدى. سونداي سۇيكىمدى مىنەزى ءۇشىن ونى ۇلكەن-كىشىنىڭ ءبارى جاقسى كورەتىن. قۋاندىق كىرگەن بويدان مەنى دە باۋراپ الدى.

— نە عىپ وتىرسىڭ؟ — دەدى ول.

— كىتاپ وقىپ وتىرمىن.

— كىتابىڭدى قوي. مەن ساعان قىزىق كورسەتەيىن.

«قىزىق كورسەتەم» دەگەن سوڭ، كىتاپتى اتىپ ۇردىم. قۋاندىق سىرما كوكىرەكشەسىنىڭ قوينىنان قوس قاباتتى بۇكتەگەن داپتەرىن سۋىرىپ الدى. «مۇنىڭ ىشىندە نە قىزىق بار ەكەن؟» دەپ، قۋاندىقتىڭ قولىنداعى داپتەرگە موينىمدى سوزام. ءبىراق، كوزىمە جازۋدان باسقا ەش نارسە تۇسپەيدى. مەنىڭ مىنا ءتۇرىمدى كورگەن قۋاندىق ماعان قۇپيا كەسكىنمەن قاراپ، ساۋساعىن شوشايتىپ، ىنتىعىمدى قوزدىرا ءتۇستى.

— بۇل نە؟ — دەپ سۇرادىم، شىداي الماي.

— بۇل ما؟ بۇل — ولەڭ.

— ە-ە، ولەڭدى وقىپ ءجۇرمىز عوي، — دەدىم قىزىعىم باسىلىپ.

— جوق، بۇل مەنىڭ ولەڭىم.

— سوندا... ءوزىڭ شىعاردىڭ با؟

— ءوزىم شىعاردىم.

مەنىڭ ىنتىعىم قايتا قوزدى. قۋاندىق مەنى ودان ءارى ىنتىقتىرا بەرسە، اينىتىپ الام با دەپ قورقىپ، ولەڭدەرىن سۋىلداتىپ وقي جونەلدى. مەن اۋزىمدى اشىپ قالدىم. اينا-قاتەسى جوق، كادىمگى ولەڭ. ءتىپتى ۇيقاسى بار. ال، ەندەشە، وينا قۋاندىقپەن! كۇنى كەشە كوپ بالانىڭ بىرەۋى ەدى. ءتىپتى بالا بولعاندا مىقتى دا بالا ەمەس. توزىعى جەتكەن ەسكى كيىمىنەن بويى ءوسىپ كەتكەن، جەيدەسىنىڭ جەڭى شىنتاعىنان، شالبارىنىڭ بالاعى تىزەسىنەن كەلەدى. قول-اياعى سيديىپ جۇرگەن ءبىر سوپاق بالا. ەندى، كەلىپ... مەن وعان ءبىر كەرەمەتتى كورگەندەي قارايمىن. ونىڭ مۇنداي قۇدىرەتى بارىن كىم بىلگەن؟!

مەن بالا كەزىمنەن اقىندىقتى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ بويىنا دارىمايتىن كيەلى قاسيەت دەپ ويلايتىنمىن. اقىن ادامنىڭ ارۋاعى بارىنا سەنەتىنمەن. كۇندە بىرگە ويناپ جۇرگەن قۋاندىقتىڭ كوز الدىمدا، ارۋاقتى ادام بوپ، قومپيىپ شىعا كەلگەنى دە سودان. ونىمەن تۇرماي، قۋاندىقتىڭ ولەڭدەرى ماعان جەل بەردى... «اپىراي، مەن دە جازسام با ەكەن؟» دەپ، ارقام قوزا باستادى. ايتپاسام دا مەنىڭ وسى ويىمدى سەزگەندەي قۋاندىق قوشتاساردا مەنى قورقىتىپ كەتتى:

— ولەڭ جازعان كىسى تۇبىندە اقىن بوپ شىعۋى كەرەك. ال، بوسقا اۋرە بولىپ، اقىن بولا الماي قالسا بار عوي... وندا... وندا ول جىندانىپ كەتەدى، — دەدى.

وڭاشا قالعان سوڭ مەن قاتتى قينالدىم دا، قاتتى تولعاندىم دا. دەلەبەم قوزىپ كەتكەن، ولەڭ جازعىم-اق كەلەدى. كوڭىلىمدە ءبىر نارسە تولقيدى. قولىما قالامىمدى الام. ال، جازايىن دەسەم... قۋاندىقتىڭ جاڭاعى ءسوزى زارەمدى الادى. قاراپتان-قاراپ ءجۇرىپ جىندانىپ كەتسەم... ساعاتتان ارتىق قينالدىم. اقىرى، تولقىپ-تولقىپ كەلىپ تاۋەكەلگە بەل بۋدىم. قورقىنىش پەن تالاپ تارتىسا كەلە، تالاپ جەڭدى. سول كەشتە وتىرىپ الىپ... ءبىر ەمەس ەكى ولەڭ جازىپ شىقتىم.

بالالىق اڭقاۋلىق بولسا دا بۇل مەنىڭ ادەبيەتكە اياق باسار ساپاردا العان العاش بوگەتىم ەدى.

ەكىنشى بوگەت — ۇلكەن بوگەت كەيىنىرەك كەزدەستى. سول وڭاي جازىلىپ كەتكەن ولەڭدەردىڭ ءىزىن سۋىتپاي، ءبىراز بوراتىپ جازىپ تاستاسام... ولاردىڭ ءبارى ۇيقاس بولعانمەن، ولەڭ بولماي شىقتى. قينالىس، كۇيزەلىس باستالدى. سول قينالىستىڭ اياعى، اقىرى، مەنى ولەڭنەن اۋلاقتاتىپ، ادەبيەتتىڭ باسقا سالاسىنا الىپ كەتتى. ول باسقا جانردىڭ وڭايلىعى ەمەس، مەنىڭ سوعان وڭتايلىعىم بولسا كەرەك. ويتكەنى، ادەبيەتتىڭ وڭاي سالاسى جوق.

شىنىندا جازۋشىلىق نەدەن باستالادى؟

ول العاشقى تاڭىرقاۋدان باستالادى. بۇل مەنىڭ ءسوزىم ەمەس، كوپتەن ايتىلىپ كەلە جاتقان ءسوز. اقيقات ءسوز.

كوكتەمگى كوك ادىردا جاس بالانىڭ اسىر سالىپ ويناعانى، قوزى، لاق قۋعان قىزىعى، الىس كوكجيەككە، شىققان شۇعىلالى كۇنگە، قيان بيىكتەگى بۇركىتكە قاراپ تاڭىرقاي قۋانعانى — وسىنىڭ ءبارى اقىندىق سەزىم. اقىن بولار، نە بولماس، ءبىراق وسىنداي سەزىم ەر بالادا، بالا عانا ەمەس ۇلكەندە دە بولۋعا ءتيىس. قۋانا بىلمەگەن، تاڭىرقاي بىلمەگەن ادامنىڭ جانى جارلى.

كىشكەنتاي كەزىمدەگى ءبىر سەزىمىم ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمنەن كەتپەيدى. ونى شىعارماما دا كىرگىزدىم. كوشپەلى اۋىل جازدا كيىز ۇيدە بولاتىنى بەلگىلى. بالالار ادەتتە كەشتەۋ ويانادى. سەن ويانعاندا تۇندىك اشۋلى بولادى. كوزىڭدى اشىپ العاندا ەڭ الدىمەن كۇلدىرەۋىشتىڭ ار جاعىنان كوكپەڭبەك بيىك اسپاندى كورەسىڭ. ەرتەڭگى ساف تازا سالقىن اسپان كوكىرەگىڭە قۋانىش بولىپ قۇيىلادى. سول قۋانىش ءبىر كۇنىڭە جەتەدى. الدىڭدا تالاي تاماشا قىزىقتار كۇتىپ تۇرعانداي كوڭىلىڭ الىپ ۇشادى.

دۇنيەدە ءبىراز جاساپ كەلە جاتسام دا ءار كوكتەمنىڭ مەن ءۇشىن كەرەمەت سيقىرى بار. تۇرمىستان قانشا وپىق جەپ، رەنىش كورسەڭ دە كوكتەم كوكىرەگىڭە نۇر قۇيادى. جانىڭدى باۋراپ، جاقسى ۇمىتكە، ءتاتتى قيالعا جەتەلەيدى. كوكتەم سايىن دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەن تانىستارىمدى ايايمىن. شىركىن-اي، سولار وسى كوكتەمدى كورە الماي كەتتى-اۋ دەپ قىنجىلام. ءاربىر كوكتەمدى كورۋدىڭ ءوزى — باقىت.

ارينە، ادام بالا كەزىندە ءوز سەزىمىن ءوزى بايقامايدى. ول ءومىردىڭ بار سىرى مەن قۋانىشىن ەسەپسىز جۇتا بەرەدى. و دا — ءبىر جاقسىلىق. ءبىراق سولاردىڭ ىشىنە تابيعاتتىڭ سىرىنا كوكىرەگى جابىق تابيعاتتىڭ ۇنىنە قۇلاعى كەرەڭدەر دە بار.

جازۋشىلىق نەدەن باستالادى دەگەن سوزگە مەن قوسىمشا — جازۋشىلىق جاقسىلىقتى، سۇلۋلىقتى كورۋدەن باستالادى دەر ەدىم. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە اۋىل سىرتىنداعى سارعايىپ جاتقان سارى ادىردىڭ عاجايىپ سۇلۋلىعىن، جانىڭدى تەبىرەنتكەن سىرىن ۇعاسىڭ، ءوزىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن ادامىڭنىڭ كەنەت بۇرىن بايقاماعان جاقسىلىعىن كورىپ قايران قالاسىڭ، كۇندە شىرىلداعان بوزتورعاي داۋسى ەندى قۇيقىلجىعان ءان بولىپ كوكىرەگىڭە قۇيىلادى. وسىلاي دۇنيە سىرىنا كوزىڭ مەن كوكىرەگىڭ قوسا اشىلادى. جازۋشىلىق پەن اقىندىقتىڭ باستاۋ بۇلاعى، تۇنىعى وسى، ءار جاعىن ءومىر تولتىرادى. جۇرتتىڭ ءبارى اقىن بولمايدى. ءبىراق اقىن جاندى ادام كوپ بولۋ كەرەك. بۇل ايتىلعاندار بارشا اقىن جاندى، سەرگەك، سەزىمتال ادامدارعا ءتان قاسيەت. جۇرتتىڭ بارىنە كەرەك جان سۇلۋلىعى دەگەن دە وسى.

بۇگىندە بەلگىلى اقىن، دراماتۋرگ بولعان قۋاندىق شاڭعىتبايەۆتىڭ بالا كەزدەگى ايتقان سول ءسوزى ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. «اقىن بولام دەپ بولا الماعان ادام جىندانىپ كەتەدى» دەپ قورقىتىپ ەدى ول مەنى. كەيىن ەسەيە كەلە، ويلاپ قاراسام، وسى ءسوزدىڭ جانى بار سياقتى. ويتكەنى ءار شىعارما جازعاندا جىندانباساڭ دا جىندانعانعا بەرگىسىز قينالاسىڭ.

1973

---